Injili mag Apokrifa​—Be Gin Adiera Mopondo e Wi Yesu?

“WAFWENYO gimaduong’. Bugni dhi rako pach ji mang’eny.” “Bugni dhi loko kaka waneno Jokristo mokwongo.” Magi gin weche ma josomo ne owacho ka giil nikech ne ogo bug “Injili mar Juda” (monyis malo kae), buk ma ji paro ni ne olal kuom higini mokalo 1600.

Buge ma kamago, miluongo ni injili mag apokrifa, medo ywayo pach ji mang’eny. Jomoko wacho ni kitepegi elonwa weche matamre gi nono mosepand kuom kinde malach e wi ngima Yesu koda puonjne. Kata kamano, injili mag apokrifa gin buge mage? Be kuom adier ginyalo puonjowa weche mamoko maok wanyal yudo ei Muma e wi Yesu koda e wi Jokristo mokwongo?

Kaka Injili Madier Opogore gi Injili mag Apokrifa

E kind higa mar 41 koda higa 98 E.N., Mathayo, Mariko, Luka, koda Johana ne ondiko histori mar “anywola mar Yesu Kristo.” (Mathayo 1:1) Weche ma ne gindikogi bende seche moko iluongo ni injili, matiende en “wach maber” e wi Yesu Kristo.—Mariko 1:1, New World Translation.

Kata kapo ni ne nitie sigendini moko ma ne igano e wi Yesu kaachiel gi weche mamoko mondik kuome, buge ang’wen-gi kende mag Injili ema ne okaw kaka injili mondik kuom much Nyasaye kendo mowinjore keto ei Ndiko Maler—ka gichiwo weche ‘madier chutho’ e wi ngima Yesu e piny koda puonj mage. (Luka 1:1-4; Tich Joote 1:1, 2; 2 Timotheo 3:16, 17) Buge ang’wen-gi mag Injili yudore e list duto machon moketie buge duto manie Ndiko mag Dho-Grik mag Jokristo. Onge gimoro amora maketo kiawa kuom adiera mag bugego—gin Wach Nyasaye mokudhi.

Kata kamano, bang’ kinde, jomoko nochako sieko gi ndiko mamoko ma bende ne giluongo ni buge injili. Injili mamokogi ne oluong ni injili mag apokrifa.a

E giko senchari mar ariyo, Irenaeus ma Lyon nondiko ni Jokristo ma ne ong’anjo ne nigi “kitepe apokrifa modhuro kaachiel gi ndiko mamoko manono” moriwo koda injili “ma gin giwegi ema ne gichuogo mondo gibag-go pach joma ofuwo.” Nikech mano, ji ne kawo buge injili mag apokrifa kaka buge manyalo njawo ng’ato, ok mana ka ng’ato somogi to kata mana kokanogi.

Kata kamano, jodin kaachiel gi jondiko mamoko, ne odhi nyime ndiko kopi mag bugegi kendo kanogi. Siso mar somo bugego nomedore ahinya e senchari mar 19, kendo ne ofweny kitepe injili mag apokrifa mosetimnegi lokruok moriwo nyaka kitepe mogwaro mag injili. Gie sani osego bugegi e dhok mogwaro miwacho gi jomang’eny.

Injili mag Apokrifa: Weche Maok Adier e Wi Yesu

Buge injili mag apokrifa thoro wuoyo kuom joma iwuoyo kuomgi mana matin kata ok owuo kuomgi ngang’ e buge madier mag injili. Kata giwuoyo e wi weche mochuog ni notimore e ngima Yesu ka en nyathi. Ne ane ranyisi moko.

◼ “Injili Machon mar Jakobo,” ma bende iluongo ni “Nyuol mar Mariam,” wuoyo kuom nyuol mar Mariam koda pon mare kaachiel gi kend margi gi Josef. Mano emomiyo iwacho ni injilino en wach mochuogi mar din kendo en sigana maok adier. Ojiwo paro ni Mariam nosiko ka en silili kendo nenore maler ni ondik bugno mondo omigo Mariam duong’.—Mathayo 1:24, 25; 13:55, 56.

◼ “Injili mar Thoma ka Onyathi,” wuoyo ahinya kuom Yesu kane en nyathi me kind higini 5 kod 12—buk michuogoe honni mang’eny ma iwacho ni Yesu notimo. (Ne Johana 2:11.) Injilino wacho ni Yesu ne en nyathi ma jendeke, ma ja mirima kendo ma jachul kuor, kendo matiyo gi tekone mar timo honni mondo ochulgo kuor ne jopuonjne, jirendene, koda nyithindo mamoko, ka moko kuomgi omiyo bedo muofni, moko bedo rong’onde, to moko bende onego.

◼ Moko kuom injili mag apokrifa kaka “Injili mar Petro,” wuoyo ahinya kuom weche motudore gi kaka ne ong’ad ne Yesu buch tho, thone, koda chierne. Injili mamoko kaka “Gik ma Pilato Notimo,” ma en nyabath “Injili mar Nikodemo,” wuoyo kuom joma otudore gi wechego. Nikech kitepegi wuoyo kuom weche maok adier koda kuom joma ochuogi, gin buge maok nyal gen kata matin. “Injili mar Petro” temo nyiso ni Pontio Pilato ne onge ketho kendo onyiso weche ma miriambo e wi chier mar Yesu.

Injili mag Apokrifa Koda Jokristo Mong’anjo

E dwe mar Desemba 1945, machiegni gi Nag Hammadi, yo masawa mar piny Misri, jopur moko ne orodhno gi buge 13 machon mag togo moting’o ndiko 52. Bugegi, ma gin mag senchari mar ang’wen, wachore ni ne ondik gi din moro mapuonjo filosofi gi weche din, ma en din miluongo ni Nostik (Gnosticism). Dindni ne omiyo moko kuom Jokristo ong’anj nikech ne okiko puonj mag dinde majiwo siso manono, lamo maok mar Nyasaye madier, puonj mag Jo-Yahudi, filosofi mag Jo-Grik, koda puonj mag Jokristo,.—1 Timotheo 6:20, 21.

“Injili mar Thoma,” “Injili mar Filipo,” koda “Injili mar Adiera,” mayudore but Nag Hammadi keto puonj mopogore opogore mag honni mag Jonostik ka gima Yesu ema ne owachogi. “Injili mar Juda” manyocha ofweny, bende ikwano kaachiel gi injili mamoko mag Jonostik. Injilino nyiso ni Judas ne en ng’at maber, kendo ni en e jaote kende ma nong’eyo Yesu gadier. Jasomo moro molony e injili, wacho ni injilino nyiso ni Yesu owuon ne en “japuonj kendo jal mapuonjo rieko koda ng’eyo, to ok wach ni en jawar ma ne otho ne richo mag piny.” Injili mokudh gi much Nyasaye puonjo ni Yesu ne ochiwo ngimane kaka misango ne richo mag piny. (Mathayo 20:28; 26:28; 1 Johana 2:1, 2) Nenore maler ni injili mag Jonostik ne ondik mondo onyos yie ma ji nigo e Muma, to ok tego yieno.—Tich Joote 20:30.

Gimomiyo Injili Madier ema Inyalo Gen

Nonro motim adimba e wi injili mag apokrifa nyiso ayanga ni ok gin injili madier. Ka opimgi gi buge madier mag Injili, nenore maler ni buge injili mag apokrifa ok gin mokudh gi much Nyasaye. (2 Timotheo 1:13) Nikech ne ondikgi gi joma ne ok ong’eyo Yesu kata jopuonjrene, ok ginyal nyisowa adiera mopondo e wi Yesu kata e wi din mar Jokristo. Kar mano, giting’o weche maok adier, mochuogi, ma ji paro apara maok nyal konyowa kata matin e ng’eyo Yesu kata puonjne.—1 Timotheo 4:1, 2.

To komachielo, Mathayo koda Johana, ne gin moko kuom joote 12; Mariko ne en osiep Petro, to Luka ne en osiep Paulo. Ne gindiko Injili kitayogi gi roho maler mar Nyasaye. (2 Timotheo 3:14-17) Nikech mano, Injili ang’wen-go oting’o weche duto madwarore mondo omi ng’ato oyie ni “Yesu en Kristo Wuod Nyasaye.”—Johana 20:31.

[Weche moler piny]

[En mar on page 18]

Kenneth Garrett/National Geographic Stock