Nonro mag Chenro mar Chokruok mar Ngimawa kod Tijwa
OKTOBA 1-7
MWANDU MA YUDORE E WACH NYASAYE | JOHANA 9-10
“Yesu Rito Rombene”
nwtsty picha
Kund Rombe
1 Kund rombe ne en kama ogeng’ maber mondo orit rombe kik jokuoge kwalgi kata le chamgi. Jokwath ne nyaka ne ni rombe obedo iye kanyo otieno mangima. E kinde ma nindiko Muma, kund rombe ne igero gi kite. Ne gibedo gi dhoot achiel kendo ne gionge gi tado. Moko ne dongo to moko ne tindo. (Kwa 32:16; 1Sa 24:3; Zef 2:6) Johana wuoyo kuom ng’ama donjo e kund rombe ‘koluwo dhoot’ ma nigi “jarit-dhoot.” (Joh 10:1, 3) Ne nitie kund rombe moko ma jogweng’ duto ne ketoe rombegi gotieno, kendo ne iketo jarit-dhoot mondo orit rombe. Ka ne piny oru, jarit-dhoot ne yawo ne jokwath dhoot mondo gikaw rombegi. Jakwath ka jakwath ne luongo rombene, kae to ka gisefwenyo dwonde, ne gichako luwo bang’e. (Joh 10:3-5) Yesu notiyo gi ranyisino e nyiso kaka en owuon orito jopuonjrene.—Joh 10:7-14.
Un Joot ma Jokristo—‘Nenuru’
5 E yor ranyisi, winjruok manie kind jakwath kod rombene otenore kuom ng’eyo koda genruok manie kindgi. Jakwath ong’eyo duto e wi rombene, to rombe bende ong’eyo jakwath kendo gigene. Ging’eyo dwonde kendo giwinje. Yesu nowacho e wi rombene niya: “Ang’eyo maga awuon, to maga awuon bende ong’eya.” Yesu ok ong’eyo kanyakla mana gie wiyewiye. E dho Grik, wach molok ni ‘ng’eyo’ en wach manyiso “ng’eyo ng’ato maber e yo matut.” Ee, Jakwath Maber ong’eyo rombene e yo maber kendo matut. Ong’eyo dwaro mar rombo ka rombo, nyawo maggi, koda teko maggi. Onge gimoro amora e wi rombene makalo wang’ Jaketnwa ranyisi. Kendo rombe ong’eyo jakwath malong’o chuth kendo gigeno yo motiyogo e telonegi.
cf-SW 124-125 ¶17
“Ne Ok Owuo Kodgi ma Ok Otiyo gi Ngero”
17 E buk miluongo ni The Historical Geography of the Holy Land, George A. Smith nondiko gik ma noneno, kowacho niya: “Seche moko ne wachamoga chiemb odiechieng’ e bath sokni mag Judea. Ka wan kanyo, nitie seche ma jokwath adek kata ang’wen ne kelo rombegi kanyo. Rombego ne kikore, ma ne wawuoro awuora kaka jakwath ka jakwath ne dhi fwenyo rombene. Kata kamano, bang’ ka rombe osemodho . . . , jakwath ka jakwath ne chung’ yore kae to giluongo rombegi ka gitiyo gi dwol ma rombegi ong’iyogo. Kae to rombego ne wuok, ka rombo ka rombo ochomo mana ir jakwadhe, mi gidog e yo mochanore mana kaka ne gibiro.” Mano e ranyisi maberie mogik ma Yesu ne nyalo tiyogo e lero ni ka wafwenyo puonjne mi waluwogi kendo wayie mondo otawa, obiro ritowa maber nikech en e “jakwath maber.”
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 10:16
akelgi iye: Kata “atagi.” Wach Grik motigo kae en aʹgo, to inyalo loke ni “kelo” kata “tayo,” ka luwore gi gima iwuoye. Buk moro machon mar dho Grik ma nenore ni ne ondik e higa mar 200 Bang’ Kristo tiyo gi sy·naʹgo kanyo, ma en wach ma thothne iloko ni “choko.” Kaka Jakwath Maber, Yesu choko rombene ma ni e kundni (ma bende iluongo ni “kueth matin” e Luk 12:32) kod rombe mamoko, otayogi, oritogi, kendo opidhogi. Giduto gibedo kueth achiel e bwo jakwath achiel. Mano nyiso ni jolup Yesu ne dhi bedo gi kue kod winjruok e kindgi.
Nono Puonj Manie Wach Nyasaye
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 9:38
ne okulorene: Kata “ne opodho auma e nyime; nogoyo chonge piny e nyime.” Wach Grik en pro·sky·neʹo. Sama oti kode kiwuoyo e weche motudore gi lamo, iloke ni “lamo; lemo.” (Mat 4:10; Luk 4:8) Kata kamano, e ndikoni, muofu ma nochangno nofwenyo ni Yesu ne tiyo e lo Nyasaye, mi ne okulorene. Noneno Yesu kaka “Wuod dhano” ma e Mesia ma nigi teko, to ok kaka Nyasaye monego lam. (Joh 9:35) Nenore ni ne okulore ne Yesu mana kaka joma iwuoyo kuomgi e Ndiko mag Dho-Hibrania ne kulorega ne joma gimiyo luor, kaka jonabi, ruodhi, kod jomamoko ma ne tiyo e lo Nyasaye. (1Sa 25:23, 24; 2Sa 14:4-7; 1Ru 1:16; 2Ru 4:36, 37) Kinde mang’eny, joma nokulore ne Yesu ne timo mano sama gifwenyo ni ne oa ka Nyasaye.—Som weche mag timo nonro e Mat 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 10:22
Sawo mar Walo Hekalu: E dho Hibrania, sawono iluongo ni Hanukkah (chanuk·kahʹ), tiende ni “Walo; Keto tenge; Chiwo ne Nyasaye.” Nitime kuom odiechienge aboro, chakre tarik 25 e dwe mar Chislev ka kinde koyo chiegni, (som weche mag timo nonro e ndalo koyo e ndikoni kod Apendiks B15 e nwt) mondo opargo kaka ne owal hekalu ma Jerusalem kendo, e higa mar 165 Ka Kristo Podi (K.K.P.). Antiochus IV Epiphanes ruodh Suria nodwanyo hekaluno konyisogo kaka nochayo Jehova Nyasach Jo-Yahudi. Kuom ranyisi, nogero altar e wi altar maduong’ kama chon ne iwang’onee Jehova misengni. To nikech Antiochus ne dwaro dwanyo hekaluno chuth-chuth, chieng’ tarik 25 dwe mar Chislev, higa mar 168 K.K.P., noyang’o anguro e altar mar Jehova kae to ochwako ringe mi okiro kate e hekalu duto. Nowang’o rangeye mag hekalu, nomuko kuonde ma jodolo ne betie, kendo nokawo altar molos gi dhahabu kaachiel gi mes makate, kod rachungi mar taya molos gi dhahabu. Kae to nowalo hekalu mar Jehova ne nyasaye manono miluongo ni Zeus ma Olympus. Higni ariyo bang’e, Judas Maccabaeus nomayo Antiochus dala mar Jerusalem kod hekalu mar Jehova. Ka ne osepwodh hekaluno, ne ochak owale ne Jehova tarik 25 dwe mar Chislev, higa mar 165 K.K.P. Mano ne en higni adek e wang’e kak nyaka ne Antiochus dwany hekaluno kotimo misango ne Zeus. Koro ne ochak tim ne Jehova misengni kanyo pile ka pile kaka nitimoga chon. Onge gimoro amora e Muma ma nyiso ni Jehova e ma nokonyo Judas Maccabaeus loyo Antiochus kata nyise ni odwok hekalu kaka yande ne en. Kata kamano, Jehova nosegatiyo gi joma ne wuok e ogendni mamoko kaka Kuros ruodh Persia mondo otim gik motudore gi lamo maler. (Isa 45:1) Mano nyiso ni onge gima nyalo mone tiyo gi jatichne mondo ochop dwache. Muma nyiso ni hekalu ne nyaka dhi nyime betie mondo e ka weche ma nokor e wi Mesia, tij Mesia, kod misangone ochop e wang’e. Bende, Jo-Lawi ne nyaka dhi nyime chiwo misengni nyaka chop kinde ma Mesia ne dhi chiwo misango maduong’ mogik, tiende ni chiwo ngimane mondo ores oganda dhano. (Dan 9:27; Joh 2:17; Hib 9:11-14) Jolup Kristo ne ok omi chik mar timo Sawo mar Walo Hekalu. (Kol 2:16, 17) Kata kamano, onge gimoro amora ma nyiso ni Yesu kata jopuonjrene nokwedo nyasini.
OKTOBA 8-14
MWANDU MA YUDORE E WACH NYASAYE | JOHANA 11-12
“Luw Ranyisi mar Yesu mar Kecho Ji”
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 11:24, 25
Ang’eyo ni obiro chier: Maritha ne paro ni Yesu ne wuoyo kuom chier ma kinde mabiro, e chieng’ giko. (Som weche mag timo nonro e Joh 6:39.) Ne en gi yie motegno kuom chier. Jotend dinde moko e kindego ma niluongo ni Jo-Sadukai ne kwer ni chier onge, kata obedo ni mano puonj monyis maler e Ndiko. (Dan 12:13; Mar 12:18) Jo-Farisai to ne puonjo ni chuny dhano ok tho. Kata kamano, Maritha nong’eyo ni Yesu nopuonjo wach chier kendo ni nochiero ji, kata obedo ni joma nosechiero chop kindeno ne pok obudho e liel kaka Lazaro.
An e chier kendo an e ngima: Tho Yesu kod chierne noyawo ne dhano mamoko thuolo mar chier mi gidag nyaka chieng’. Ka Yesu nosechier, Jehova nomiye teko mar chiero jomotho kendo miyogi ngima mochwere. (Som weche mag timo nonro e Joh 5:26.) E Fwe 1:18, Yesu luongore ni “jal mangima” ma nigi “ofungu mag tho kod mag Liel.” Omiyo, Yesu e ma miyo joma ngima kod jomotho bedo gi geno mar chier. Nosingo ni obiro chiero jomotho mi omigi ngima e polo ka gilocho kode kata e piny manyien ka gidak e bwo Pinyruodhe.—Joh 5:28, 29; 2Pe 3:13.
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 11:33-35
koywak: E dho Grik, wach molok kae ni “koywak” ithoro tigo kiwuoyo kuom ng’at ma ywak matek. Wach achiel achielno e motigo kiwuoyo kuom gima Yesu notimo e kinde ma nokoro kethruok mar Jerusalem.—Luk 19:41.
nowinjo malit mi chunye nochandore: Tiyo gi wechegi kanyachiel nyiso kaka wachno nomulo Yesu nyaka iye-iye. Wach Grik molok ni “nowinjo malit” (em·bri·maʹo·mai) itiyogago sama wach moro omako chuny ng’ato ahinya. Kae, oti kode kinyiso kaka Yesu nowinjo e chunye. Wach Grik molok kae ni “chunye nochandore” (ta·rasʹso) itiyogo kiwuoyo kuom gima chando pach ng’ato. Janon Muma moro wacho ni yo motigo gi wachni kae nyiso “wach moro ma miyo chuny ng’ato ok bed gi kue; miyo ng’ato bedo gi kuyo mang’eny.” Wachno otigo bende e Joh 13:21 kilero kaka Yesu nowinjo ka noparo apara ni Judas e ma ne dhi ndhoge.—Som weche mag timo nonro e Joh 11:35.
Pi wang’ . . . ne ochuer: Wach motigo kae ni “pi wang’” (da·kryʹo) nigi nyawadgi moro motigo e Luk 7:38; Tic 20:19, 31; Hib 5:7; Fwe 7:17; 21:4. Gima ijiwo kae ahinya en pi wang’ ma chuer, to ok dwol ma winjore ka ng’ato ywak. E Ndiko mag Dho-Grik, da·kryʹo otigo kae kende, kendo opogore gi wach Grik motigo e Joh 11:33 (som weche mag timo nonro) kilero kaka Maria kod Jo-Yahudi mamoko ne ywak. Yesu nong’eyo ni nodhi chiero Lazaro bang’ kinde machuok, kata kamano, ne litne ahinya ka noneno kaka thogno nokelo ne osiepene lit. Nikech nohero osiepenego kendo nokechogi ahinya, pi wang’e nochuer. Mano nyisowa ni Yesu kecho joma wedegi gi osiepegi otho.
Nono Puonj Manie Wach Nyasaye
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 11:49
jadolo maduong’: E kinde ma ne Israel nigi lochgi giwegi kaka oganda, jadolo maduong’ ne siko e migapeno nyaka tho e ma gole. (Kwa 35:25) Kata kamano, ka ne Jo-Rumi ochako locho e wi Jo-Israel, joloch mag Rumi ne nigi teko mar keto jadolo maduong’ kendo gole sa asaya ma ne gidwaro. (Som Glosari mar Weche Muma e wich ma wacho ni “Jadolo Maduong’.”) Kayafa ma ne Jo-Rumi oketo mondo obed jadolo maduong’ ne olony ahinya e tije, kendo en e ma nobedo e tijno kuom higni mang’eny moloyo joma notelone. Ne okete jadolo maduong’ e higa mar 18, kendo notiyo tijno nyaka e higa mar 36. Kuom wacho ni Kayafa ne en jadolo maduong’ e higano, tiende ni higa mar 33, nenore ni Johana ne chiwo mana ripot ni Kayafa e ma ne en jadolo maduong’ e higa ma nonegie Yesu.—Som Apendiks B12 e nwt mondo ine kama nyalo bedo ni od Kayafa ne nitie.
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 12:42
jotelo: Wach Grik motigo kae ni “jotelo” nenore ni wuoyo kuom joma ne tiyo e Sanhedrin, ma ne en kot maduong’ mar Jo-Yahudi. Wachno otigo bende e Joh 3:1 kiwuoyo kuom Nikodemo ma ne en achiel kuom joma ne tiyo e Sanhedrin.—Som weche mag timo nonro e Joh 3:1.
riembgi a e sunagogi: Kata “golgi oko; gogi marfuk e sunagogi.” Wach Grikni (a·po·sy·naʹgo·gos) otigo kae kod e Joh 12:42 gi Joh 16:2 kende. Ng’at moriemb e sunagogi ne ineno kaka ng’at manono ma piny odong’go. Nikech ng’at ma kamano koro ne ok nyal tudore gi Jo-Yahudi wetene, yor pidho joode ne bedo matek ahinya. Kata obedo ni sunagogi ne itiyogo kaka kuonde mipuonjoe ji, nitie seche ma nitiyo kodgi kaka kuonde miyaloe buche, kendo ne gin gi teko mar miyo ng’ato kum mar chwat kata mar tame kik otudre gi jomamoko.—Som weche mag timo nonro e Mat 10:17.
OKTOBA 15-21
MWANDU MA YUDORE E WACH NYASAYE | JOHANA 13-14
“Aketonu Ranyisi”
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 13:5
lwoko tiende jopuonjrene: E piny Israel machon, akala e ma ji ne rwako ahinya. Nikech akalago ne ok um tielo, ng’at morwakogi ne nyaka tiende bed molil nikech chodho buru kata yoro chuodho. Kuom mano, ne gin gi tim mar lonyo akala e dhoot sama gidonjo e od ng’ato. Ka wuon ot ne en ng’at mang’won, ne otimo chenro mondo luok tiend wende maler. Muma oting’o ranyisi mang’eny mag joma notimo kamano. (Cha 18:4, 5; 24:32; 1Sa 25:41; Luk 7:37, 38, 44) Ka ne Yesu olwoko tiende jopuonjrene, nodwaro miyogi puonj maduong’ mar bedo gi bolruok kendo tiyo ne jomamoko.
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 13:12-14
onego: Kata “un gi ting’ mar.” Wach Grik motigo kae itiyogago e weche pesa. Tiende sie en “bedo gi gop ng’ato; bedo gi gir ng’ato monego idwokne.” (Mat 18:28, 30, 34; Luk 16:5, 7) E ndikoni kod mamoko, itiyo kode e nyiso ni ng’ato nigi ting’ mar timo gimoro.—1Jo 3:16; 4:11; 3Jo 8.
w99-SW 3/1 31 ¶1
Ng’at Maduong’ Mogik Notimo Tich Mapiny Mogik
Kuom lwoko tiende jopuonjrene, Yesu nochiwo puonj maduong’ ahinya e wi bolruok. Jokristo ok onego okawre ni gin joma lich ahinya ma jomamoko e ma onego otinegi; bende, ok onego gimany migepe ma miyo gibedo gi telo kod huma. Kar mano, onego giluw ranyisi mar Yesu ma “nobiro, ok ni mondo ji otine, to mondo oti ne ji kendo mondo ochiw ngimane obed rawar ne ji mang’eny.” (Mathayo 20:28) Ee, jolup Yesu onego oyie timo migepe mapiny ahinya mondo gikony jomamoko.
Nono Puonj Manie Wach Nyasaye
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 14:6
An e yo, kendo an e adiera, kendo an e ngima: Yesu e yo nikech onge kaka wanyalo wuoyo gi Nyasaye e lamo ma ok wakalo kuome. Bende, en “e yo” ma dhano nyalo losogo winjruokgi gi Nyasaye. (Joh 16:23; Rum 5:8) Yesu e adiera nikech nopuonjo adiera kendo nodak ka luwore gi adierago. Bende, nochopo weche mang’eny ma nokor e Muma ma nyiso migawo maduong’ ma en-go e chopo dwach Nyasaye. (Joh 1:14; Fwe 19:10) Weche ma nokorgo nobedo “‘ee’ [kata, nochopo] kokalo kuom Yesu.” (2Ko 1:20) Yesu e ngima nikech kokalo kuom misango ma nochiwo, dhano koro nyalo yudo “ngima madier,” tiende ni, “ngima ma nyaka chieng’.” (1Ti 6:12, 19; Ef 1:7; 1Jo 1:7) Bende, obiro nyiso ni en “e ngima” ne ji tara gi tara mibiro chier mondo odag e Paradiso nyaka chieng’.—Joh 5:28, 29.
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 14:12
tije madongo moloyo magi: Yesu ne ok wach ni honni ma jopuonjrene ne dhi timo ne dhi bedo madongo moloyo ma en owuon notimo. Kar mano, nowacho ni jopuonjrene ne dhi yalo kendo puonjo ji e okang’ malach moloyo kaka en notimo. Jolupne ne dhi lendo e alwora malach, ne gidhi lendo ne ji mathoth, kendo ne gidhi timo tijno kuom kinde malach moloyo kaka notimo. Weche Yesugo nyiso ni ne odwaro ni jolupne odhi nyime timo tich ma nochako.
OKTOBA 22-28
MWANDU MA YUDORE E WACH NYASAYE | JOHANA 15-17
“Ok Un mag Piny”
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 15:19
piny: E ndikoni, wach Grik motigo (koʹsmos) wuoyo kuom jopiny ma ok ti ne Nyasaye. Johana kende e jandik Injili ma nondiko weche ma Yesu nowacho kuom jolupne ni “ok un mag piny.” Yesu nonwoyo wachno diriyo kendo e lamo mogik ma nolamo ka en gi joootene ma nomakore kode.—Joh 17:14, 16.
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 15:21
nikech nyinga: E Muma, “nying” seche moko ochung’ ne wuon nyingno, humbe, kod gik motimo. (Som weche mag timo nonro e Mat 6:9.) Nying Yesu ochung’ ne teko ma en-go kod migawo ma Wuon-gi omiye. (Mat 28:18; Fil 2:9, 10; Hib 1:3, 4) E ndikoni, Yesu lero gimomiyo jopiny ne dhi timo ne jolupne gik maricho, kowacho ni, “nimar ok ging’eyo Jal ma noora.” Ng’eyo Nyasaye ne nyalo konyo jogo mondo ging’e gima nying Yesu ochung’ne. (Tic 4:12) Mano oriwo telo ma Nyasaye omiye mar bedo Jaloch kendo Ruodh ruodhi ma ji duto nyaka winj mondo e ka giyud ngima.—Joh 17:3; Fwe 19:11-16; pim gi Za 2:7-12.
it-1-E 516
Chir
Jokristo dwaro chir mondo gisik ka giler ma ok gichidore gi paro kod timbe mag pinyni ma mon gi Jehova Nyasaye, kendo gidwaro chir mar makore gi Jehova kata bed ni piny osin kodgi. Yesu Kristo nonyiso jopuonjrene kama: “E piny ubiro yudo masira, kata kamano beduru gi chir! Aseloyo piny.” (Joh 16:33) Wuod Nyasaye ne ok oyie mondo piny ochike e yo moro amora, kar mano, noloyo piny kuom bedo mabor gi gik ma jopiny timo. Ranyisi maber ma Yesu noketono kod gueth ma noyudo nyalo jiwo ng’ato mondo obed gi chir mar tamruok luwo yore mag pinyni mondo piny kik chide.—Joh 17:16.
Nono Puonj Manie Wach Nyasaye
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 17:21-23
achiel: Kata “gi winjruok.” Yesu nolamo ne jolupne mondo gibed “achiel” ka gi tiyo kanyachiel e timo dwach Nyasaye, mana kaka en gi Wuon-gi bende gin e winjruok “achiel,” ma nyiso kaka ne gitiyo kanyachiel kendo ne gin gi paro machal. (Joh 17:22) E 1Ko 3:6-9, Paulo lero winjruok ma ni e kind Jokristo sama gitiyo kanyachiel e kindgi giwegi kod e kindgi gi Nyasaye.—Som 1Ko 3:8 kod weche mag timo nonro e Joh 10:30; 17:11.
gibed achiel e okang’ malong’o chuth: E ndikoni, Yesu tudo bedo achiel e okang’ malong’o chuth gi hera ma Wuon-gi oherego. Mano winjore gi gima Kol 3:14 wacho niya: “Hera . . . e gima tueyo ji duto mondo gibed e achiel chuth.” Bedo e achiel chuth ok nyis ni koro wachalre chuth e kitwa, nyalo ma wan-go, timbewa, chunywa mar pogo ber gi rach, kod pachwa. Kar mano, onyiso ni jolup Yesu nigi paro achiel e weche ma tayo timbegi, yiegi, kod puonj ma giluwo.—Rum 15:5, 6; 1Ko 1:10; Ef 4:3; Fil 1:27.
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 17:24
chakruok mar piny: Wach Grik molok kae ni “chakruok” e molok ni “mako ich” e Hib 11:11. Loke kae ni “chakruok mar piny” nenore ni nyiso kinde ma Adam gi Hawa nonyuolo nyithindgi. Yesu tudo “chakruok mar piny” gi Abel ma nenore ni e dhano ma nokwongo tho koluoro Nyasaye kendo ma e ng’at ma ne ohang ‘ndik nyinge e bug ngima nyaka a chakruok mar piny.’ (Luk 11:50, 51; Fwe 17:8) Weche ma Yesu nowacho kolemogo nyiso bende ni chakre chon ka pok Adam gi Hawa nonyuolo nyathi, Nyasaye nohero Wuode ma miderma.
OKTOBA 29–NOVEMBA 4
MWANDU MA YUDORE E WACH NYASAYE | JOHANA 18-19
“Yesu Nochiwo Neno e Wi Adiera”
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 18:37
achiw neno e wi: E Ndiko mag Dho-Grik, wach molok ni “chiwo neno” (mar·ty·reʹo) kod “neno” (mar·ty·riʹa; marʹtys) tiendgi lach. Tiend wechego duto nyiso ni ng’ato wuoyo kuom weche madier mong’eyo kata moseneno ka timore. Kata kamano, tiend wechego bende nyalo bedo “lando; wuoyo maber kuom gimoro.” Mopogore gi lando adier ma nong’eyo, Yesu nodak bende ka luwore gi adiera ma Wuon-gi nokoro kuome kaachiel gi singo mag Wuon-gi. (2Ko 1:20) Dwach Nyasaye motudore gi Pinyruodhe kod loch Mesia gin gik ma nokor chon. Ngima Yesu te e piny ka kod thone nochopo weche ma nokor kuome, moriwo nyaka gik ma ne ni e Chike Musa ma ne gin tipo mag gik motudore gi Mesia. (Kol 2:16, 17; Hib 10:1) Omiyo, weche Yesu kod gik ma notimo miyo inyalo wach gadier ni ‘nochiwo neno e wi adiera.’
adiera: Yesu ne wuoyo e wi adiera motudore gi dwaro mag Nyasaye, to ok adiera moro amora mopogore gi mano. Wach maduong’ e dwach Nyasaye en ni Yesu “wuod Daudi” obed Jadolo Maduong’ kendo Ruoth e Pinyruodh Nyasaye. (Mat 1:1) Yesu nowacho ni gima duong’ ma nokele e piny kae ne en yalo adiera mag Pinyruoth. Malaike moko nowacho gima kamano ka ne pok onyuol Yesu, kod bang’e ka ne onyuole Bethlehem ma Judea, ma e taon ma nonyuolee Daudi.—Luk 1:32, 33; 2:10-14.
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 18:38a
Adiera en ang’o?: Penjo ma Pilato nopenjono nyiso ni nowuoyo kuom adiera duto, to ok “adiera” ma Yesu nosea wuoyoe. (Joh 18:37) Ka di ne bed ni Pilato openjo penjono gi chuny maler kogombo ng’eyo adiera, Yesu di ne odwoke. Kata kamano, nenore Pilato nopenjo penjono mana mar oyuma kata ajara. Nochalo ng’ama wacho ni, “Adiera manade! Mago to ang’o? Onge gima kamano e pinyni!” Mano e momiyo bang’ penjo penjono, ne ok orito dwoko. En nowuok modhi ir Jo-Yahudi.
Nono Puonj Manie Wach Nyasaye
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 19:30
much ngima norumone: Kata “chunye nochot.” Grik, pneuʹma. Mano e momiyo e Mar 15:37 kod Luk 23:46 ma bende wuoyo kuom wechego, oti gi ek·pneʹo (ma inyalo lok ni “golo muya oko”) kama olokee ni “otho” (kata “nogamo muche mogik” kaka oler e weche mag timo nonro e wesgo). Jonon Muma moko wacho ni wach Grik molok ni “much ngima norumone” inyalo lok bende ni “noyie mondo much ngima orumne,” ma tiende ni nochopo kama Yesu noyiero mar weyo thuthni komanyo kaka de odhi nyime bedo mangima, nikech koro noneno ni duto oserumo (kata, “weche duto osechopo kare”). Noyie ‘wito ngimane nyaka tho.’—Isa 53:12; Joh 10:11.
nwtsty weche mag timo nonro e Joh 19:31
chieng’ Sabatono ne en chieng’ maduong’: Nisan 15 ma en tarik ma ne luwo Pasaka kinde duto ne en sabato bed ni olwar e odiechieng’ mane e juma. (Law 23:5-7) Sama sabato makendeno nolwar e odiechieng’ achiel gi Sabato ma pile (odiechieng’ mar abiriyo e kalenda mar Jo-Yahudi, tiende ni chakre Tich Abich ka chieng’ osepodho nyaka Ngeso ka chieng’ osepodho), mano ne bedo Sabato “maduong’.” Sabato maduong’no nochakore godhiambo chieng’ ma Yesu nothoe. Chakre higa mar 29 nyaka 35 e ndalo Yesu, higa mar 33 kende e ma Nisan 14 nolwar chieng’ Tich Abich. Mano siro ni Yesu notho chieng’ Nisan 14, higa mar 33.