Ang’o ma Notimore ne Joneno mag Jehova e Kinde Lweny mar Ariyo mar Piny?

E kind Joneno mag Jehova ma dirom 35,000 ma ne odak e piny Germany kod alwora ma Jo-Nazi ne lochoe, Joneno ma dirom 1,500 ne oneg e kinde Lweny mar Ariyo mar Piny. Gima dibed ni ne onegogi to ok ong’ere. Nikech nonro pod dhi nyime, samoro kwan mar ji kod weche mamoko biro lokore bang’e.

• Ang’o ma nonegogi?

• Ang’o momiyo nosandgi?

• Ne githo kanye?

• Moko kuom joma ne oneg

Ang’o ma nonegogi?

• 

  Kaka noneggi: Chiegni Joneno 400 noneg e piny Germany kod pinje ma ne nie bwo Jo-Nazi. Ng’enygi noter e kot, mi ong’adnegi buch tho, kae to ong’ad ng’utgi. Moko nogo gi bunde to moko be ne ode gi tol ma ok otergi kata e kot.

• Kama notwegie ne rach ahinya: Joneno mokalo 1,000 notho e kembe ma Jo-Nazi ne sandoe ji kod e jela. Ne githo nikech tich matek ahinya ma ne oketgigo kata ne githo nikech sand, kech, koyo, tuoche, kata remo thieth mowinjore. To nikech nosandgi ahinya, moko notho kinde machuok bang’ kane osegonygi e giko Lweny mar Ariyo mar Piny.

• Yore mamoko ma ne oneggigo: Moko kuom Joneno ne oneg kiketogi e udi mopong’ gi gas, moko to notho nikech noti kodgi e temo yedhe ma ne nyalo nego ng’ato kata ne ichwoyogi gi sindan man gi sum maneko.

Ang’o momiyo nosandgi?

Jonego mag Jehova nosand nikech ne gimakore motegno gi puonj mag Muma. Sama ne Jo-Nazi dwaro ni Joneno otim gik ma Muma kwedo, Jonenogo notamore timo kamano. Ne giyiero mar ‘winjo Nyasaye kaka jaloch kar winjo dhano.’ (Tich Joote 5:​29) Ne ane kuonde moko ariyo ma ne giyiero winjo Nyasaye kar winjo dhano.

1. Ne ok giriwo lwedo weche mag siasa. Mana kaka Joneno mag Jehova modak e pinje duto e kindewagi ok riw lwedo weche mag siasa, e kaka Joneno ma ne odak e bwo loch mar Jo-Nazi bende notimo. (Johana 18:36) Omiyo ne gitamore

   • Bedo jolweny kata riwo lwedo weche mag lweny.​​—Isaya 2:4; Mathayo 26:52.

   • Goyo kura kata donjo e riwruoge mag Jo-Nazi.​​—Johana 17:16.

   • Goyo salut ne alama mar swastika kata wacho ni “Heil Hitler!”​​—Mathayo 23:10; 1 Jo-Korintho 10:14.

2. Ne gimakore motegno gi yie margi. Kata obedo ni nokwergi ni kik gimakre motegno gi yie margi, Joneno mag Jehova nodhi nyime

   • Romo kanyachiel mondo gilam Nyasaye.​​—Jo-Hibrania 10:​24, 25.

   • Lando weche manie Muma kendo pogo ji buge malero Muma.​​—Mathayo 28:​19, 20.

   • Nyiso ng’wono ne jirendegi moriwo nyaka Jo-Yahudi.​​—Mariko 12:31.

   • Makore gi yiegi kendo tamore keto sei e weche ma ne ondik ma kwedo yiegi.​​—Mariko 12:30.

Profesa Robert Gerwarth nowacho ni Joneno mag Jehova “kende e grup ma ne osand e loch mar Jo-Nazi nikech yie margi.”a Mabuse ma notuegigo e kembe ma ne isandoe ji noherogi nikech ne gichung’ motegno. Mabus moro ma ja Austria nowacho niya: “Ok gidhi e lweny. Ginyalo yie mondo oneggi kar dhi nego jomoko.”

Ne githo kanye?

• Kembe misandoe ji: Joneno mag Jehova mang’eny notho e kembe misandoe ji. Notuegi e kembe kaka Auschwitz, Buchenwald, Dachau, Flossenbürg, Mauthausen, Neuengamme, Niederhagen, Ravensbrück, kod Sachsenhausen. E Sachsenhausen kende, osenon mi oyud ni Joneno mag Jehova madirom 200 nothoe.

• Jela: Joneno moko ne osand mi oneg e jela. Moko to notho nikech ne ohinygi sama ne inonogi kigoyogi.

• Kuonde ma ne oneggie: Joneno mag Jehova noneg ahinya ahinya e jela ma ne ni Berlin-Plötzensee, Brandenburg, kod Halle/Saale. E wi mago, kuonde moko 70 ma nonegie Joneno oseyudi mi ondikgi.

Moko kuom joma ne oneg

• 

  Nying: Helene Gotthold

  Kama nonegee: Plötzensee (Berlin)

  Helene, ma ne osekend kendo ma ne nigi nyithindo ariyo, nosebed kimako nyading’eny. E higa mar 1937, nogoye mohinye marach sama ne inone, mi nyathi ma ne pod ni e iye notho. Tarik 8 Desemba, 1944, ne ong’ad ng’ute e jela man Plötzensee e piny Berlin.

• 

  Nying: Gerhard Liebold

  Kama nonegee: Brandenburg

  Nong’ad ng’ut Gerhard ka ne en ja higni 20 tarik 6, Mei 1943, mano notimore higni ariyo bang’ ka ne oseng’ad ng’ut wuon-gi e jela achiel achielno. Ne ondiko barua mar goyo oriti ne min-gi, nyamin-gi kod osiepne ma nyako kowacha kama: “Dine bed ni Ruoth ok okonya, dine ok anyalo wuotho wuodhni.”

• 

  Nying: Rudolf Auschner

  Kama nonegee: Halle/Saale

  Rudolf ne en mana ja higni 17 ka nong’ad ng’ute Septemba 22, 1944. Nondiko ne min-gi kama: “Owetewa mang’eny oseng’ad ng’utgi, an bende idhi ng’ad ng’uta.”