SULA MAR 15

‘Tego Kanyakla’

Jorit-alwora tego yie mar kanyakla

Kaluwore gi Tich Joote 15:36–16:5

1-3. (a) Jawuodh Paulo manyien ne en ng’a, to ne en ng’at ma chalo nade? (b) Ang’o ma wabiro puonjore e sulani?

SAMA ne giwuotho kuonde motimo gode kod kuonde ma ridore ka giwuok e taon moro ka gidhi e machielo, jaote Paulo ne paro matut kuom rawera ma ne wuotho kode. Nying rawerano ne en Timotheo. Ne en rawera ma dende ber kendo motegno, kendo nenore ni ne en jahigni apar gi wiye kata mokalo 20. Kaka ne gimedo dhi e kaka ne omedo sudo mabor gi dalagi. Kaka seche ne medo dhi, e kaka ne gimedo bedo mabor ahinya gi Lustra kod Ikonio. Ang’o ma noritogi nyime? Nyaka bed ni Paulo nong’eyo gik ma ne nyalo timorenegi nikech mae ne en wuodhe mar ariyo kaka jamisonari. Ne ong’eyo ni ne gidhi yudo pek moko kod chandruoge mang’eny. Be Timotheo ne dhi nyalo wuodhno?

² Paulo nogeno Timotheo ahinya kendo samoro ne en gadier kuome moloyo kata kaka rawera moboloreno ne paro. Gik ma ne otimore kinde matin mokalo, nomiyo Paulo obedo gadier moloyo kinde moro amora ni nodwaro ng’at mowinjore ma ne nyalo kowe e wuodhene. Paulo nong’eyo ni tij wuotho ka gilimo kanyakla kendo jiwogi, ne dhi dwaro ni oti gi ng’at ma ok bagni kendo ma ne gidhi winjorego maber. Ang’o momiyo Paulo ne neno kamano? Samoro achiel kuom gimomiyo ne oneno kamano en ywaruok ma ne okelo pogruok e kinde gi Barnaba.

³ E sulani, wabiro puonjore gik mathoth e wi yo maber ahinya mar tieko ywaruok. Bende, wabiro puonjore gimomiyo Paulo ne oyiero Timotheo mondo obed jawuodhe, kod tich maduong’ ma jorit-alwora timoga e kindewagi.

“Koro Wadoguru Mondo Walim Owete” (Tich Joote 15:36)

4. Paulo ne ochano timo ang’o e wuodhe mar ariyo mar misonari?

⁴ E sula mokalo, ne waneno kaka owete ang’wen ma gin Paulo, Barnaba, Juda, kod Sila, nojiwo kanyakla ma Antiokia kuom nyisogi paro ma bura matayo nong’ado e wi wach tero ji nyangu. Ang’o ma Paulo notimo bang’e? Nodhi ir Barnaba monyise chenro manyien ma ne gin-go. Nonyise niya: “Chutho chutho, koro wadoguru mondo walim owete e mier duto ma ne wayaloe wach Jehova mondo wane ane ni to gidhi nade.” (Tich 15:36) Paulo ne ok wach ni gidhi gilimgi alima kaka ng’ato nyalo limo osiepne. Bug Tich Joote nyisowa maler gimomiyo Paulo nodhi e wuodhe mar ariyo mar misonari. Mokwongo, ne odhi nyiso kanyakla paro ma bura matayo ne ong’ado. (Tich 16:4) Mar ariyo, nikech Paulo ne en jarit-alwora, ne ogombo jiwo kanyakla kendo konyogi mondo gibed gi yie motegno kod winjruok maber gi Nyasaye. (Rumi 1:11, 12) Ere kaka riwruok mar Joneno mag Jehova ma kindegi luwo ranyisi ma ne joote oketo?

5. Ere kaka Bura Matayo ma kindegi tudorega gi kanyakla kendo jiwogi?

⁵ E kindegi, Kristo tiyo gi Bura Matayo Joneno mag Jehova e tayo kanyakla. Kokalo kuom barupe, buge mogo kod ma yudore e intanet, chokruoge, kod yore mamoko mag tudruok, owete mowalgo jiwo kendo tayo kanyakla duto e piny mangima. Bende, Bura Matayo temo ahinya mondo gitudre gi kanyakla ka kanyakla. Gitiyo gi jorit-alwora e timo kamano. Bura Matayo oseyiero alufe mang’eny mag jodong-kanyakla mowinjore e piny mangima, mondo giti kaka jorit-alwora.

6, 7. Moko kuom migepe ma jorit-alwora nigo gin mage?

⁶ E kindewagi, jorit-alwora dewoga ng’ato ka ng’ato manie kanyakla ma gilimo kendo gitiyoga gi Muma e jiwogi. Gitimoga kamano nade? Kuom luwo ranyisi ma ne oket gi ji kaka Paulo gi jomamoko e kinde Jokristo mokwongo. Paulo nonyiso jarit wadgi niya: “Yal wach; sik kitime e okang’ mapiyo ahinya, e kinde ma weche beyo kata e kinde ma weche tek; kwer ji, siem ji matek, jiw ji. Tim kamano gi horuok duto kod lony e puonjo. . . . Ti tij jaland-injili.”—2 Tim. 4:2, 5.

⁷ Jarit-alwora kaachiel gi jaode, ka po ni osekendo, luwoga wechego kuom lendo gi jolendo manie kanyakla ma gilimo, ka gitiyo gi yore mopogore opogore mag lendo. Jorit-alworago gin jokinda kendo gin jopuonj molony, to mago gin kido mabeyo ma nyalo konyo joma nie kanyakla. (Rumi 12:11; 2 Tim. 2:15) Owete ma lworogo ong’ere kaka joma ohero ji kendo ma chiwore. Giikore konyo jomamoko, ka kinde moko gidhi limo kanyakla e kinde ma kor lwasi ok ber kendo seche moko e alwora moko maricho. (Fil. 2:3, 4) Bende, jorit-alwora jiwoga kanyakla ka kanyakla ma gidhie, gipuonjogi, kendo girieyogi ka gitiyo gi twege moa e Muma. Ji duto manie kanyakla yudo ber ka giparo matut kuom timbe kod kido ma jorit-alworago nigo kendo luwo yie margi.—Hib. 13:7.

‘Mirima Mager ne Omuoch’ (Tich Joote 15:37-41)

8. Barnaba ne neno nade paro ma Paulo nochiwo?

⁸ Barnaba norwako paro ma Paulo nochiwo mar dhi ‘limo owete.’ (Tich 15:36) Ji ariyogo ne osegatiyo kanyachiel kendo giduto ne ging’eyo alwora ma gidhiye kod joma nonego gilim. (Tich 13:2–14:28) Omiyo, nenore ni ne gineno ni nyalo bedo maber ka gidhi kanyachiel e migawono. Kata kamano, nitie wach moro ma nosieko. Tich Joote 15:37 wacho niya: “Barnaba noramo ni gidhi gi Johana ma bende ne iluongo ni Mariko.” Barnaba ne ok wach awacha ni onego gidhi gi Mariko, to “noramo” ni nyaka gidhi gi watne ma Mariko e wuodhno kaka jomisonari.

9. Ang’o momiyo Paulo ne ok oyie gi pach Barnaba?

⁹ Paulo ne ok oyie gi wachno. Nikech ang’o? Ndiko wacho niya: “Paulo to ne ok dwar ni Mariko odhi kodgi nikech Mariko noweyogi Pamfulia mi ok nodhi kodgi e tijgi mar yalo.” (Tich 15:38) Mariko nodhi gi Paulo kod Barnaba e wuodhgi mokwongo mar misonari, kata kamano, ne oweyogi ka pok gitieko wuodhgi. (Tich 12:25; 13:13) E chak wuodhgi ka pod ne gin Pamfulia, Mariko noweyo migape mi odok Jerusalem. Muma ok nyiswa gimomiyo ne oweyogi, kata kamano, jaote Paulo ne oneno mano kaka gima nyiso ni Mariko ne ok okawo migape e yo mapek. Samoro Paulo ne neno ni Mariko ok en ng’at minyalo gen.

10. Ywaruok ma ne nie kind Paulo gi Barnaba nokelo ang’o, to ang’o ma notimore bang’e?

¹⁰ Kata kamano, Barnaba ne oramo ni nyaka odhi gi Mariko. Paulo be noramo ni ok ginyal dhi gi Mariko. Tich Joote 15:39 nyisowa niya: “Mano nomiyo mirima mager omuoch e kindgi, mi ng’ato ka ng’ato nodhi yore.” Barnaba gi Mariko noidho meli ma terogi e chula ma Saipras, ma en alwora ma thurgi. Paulo be nodhi nyime gi chenro meke. Ndiko wacho kama: “Paulo to noyiero dhi gi Sila mi ne gidhi kode ka owete nosekwayo Jehova mondo orite maber.” (Tich 15:40) Ne gidhi kanyachiel e ‘mier mag Siria gi Kilikia ka gitego kanyakla man kuondego.’—Tich 15:41.

11. Gin kido mage ma nyalo konyowa mondo kik wachwanyre chuth gi ng’at ma ochwanyowa?

¹¹ Wechegi nyalo paronwa ni wan joma orem. Ne oyier Paulo gi Barnaba mondo gibed kaka joma tiyo e lo bura matayo. Samoro Paulo be nobedo achiel kuom joma ne nie bura matayo. Kata kamano, gie kindeni, Paulo gi Barnaba ne odwa kalo tong’ ka giweyo mondo pachgi ma orem e ma ochikgi. Be ne giweyo mondo chandruok ma kamano opoggi chuth? Kata obedo ni Paulo gi Barnaba ne gin joma orem, ne gibolore kendo ne gin gi paro mar Kristo. Onge kiawa ni e kinde mowinjore, ne ginyiso chuny ma Jokristo onego obedgo kendo ne giweyore ketho e kindgi. (Efe. 4:1-3) Bang’e, Paulo gi Mariko ne otiyo ne Nyasaye kanyachiel e migepe mamoko.a—Kol. 4:10.

12. Gin kido mage ma jorit ma kindegi onego obedgo ka giluwo ranyisi mar Paulo gi Barnaba?

¹² Mirima mager ma ne omuoch dichiel e kind Barnaba gi Paulo ok nyis ni mano ne en kitgi. Barnaba ne en ng’at ma jahera kendo ma jachiwo ahinya, to mano nomiyo joote omiye nying mar Barnaba, ma tiende en “Wuod Hoch” kar luonge gi nyinge ma Josef. (Tich 4:36) Paulo bende ne en ng’at mamuol kendo modembore. (1 The. 2:7, 8) Jokristo duto ma jorit ma kindegi moriwo nyaka jorit-alwora, onego oluw ranyisi mar Paulo gi Barnaba, ka gitemo mondo gibed joma obolore kendo mang’won gi jodongo wetegi kaachiel gi kanyakla duto.—1 Pet. 5:2, 3.

Owete ne “Wuoyo Maber Kuome” (Tich Joote 16:1-3)

13, 14. (a) Timotheo ne en ng’a, to nyalo bedo ni Paulo noromo kode nade? (b) Ang’o ma nomiyo Paulo oketo pache e yo makende kuom Timotheo? (c) En migawo mane ma ne Timotheo oyudo?

¹³ E wuodh Paulo mar ariyo kaka jamisonari, nodhi Galatia e provins ma Rumi kama ne ochakie kanyakla moko. Bang’e, “nochopo Derbe kendo ne odhi Lustra bende.” Ndiko medo wacho niya: “To kanyo ne nitie japuonjre moro ma nyinge Timotheo, wuod nya Jo-Yahudi moro ma ne en japuonjre, to wuon mare ne en Ja-Grik.”—Tich 16:1.b

¹⁴ Nenore ni Paulo ne oromo gi joodgi Timotheo ka ne ohango limo alworano machiegni gi higa mar 47 B.K. Higni ariyo kata adek bang’e ka ne Paulo olimogi kendo, noketo pache kuom Timotheo e yo makende ahinya. Nikech ang’o? Nikech owete “ne wuoyo maber kuome [Timotheo].” Owete ma ne nie kanyakla manie alworagi nohere ahinya, to ok mano kende; owete ma ne wuok e kanyakla mamoko bende nohere. Ndiko nyisowa ni owete ma ne ni Lustra kod Ikonio, ma yudore kilomita 30, bende ne wuoyo maber kuome. (Tich 16:2) Kitayogi gi roho maler, jodong-kanyakla nomiyo rawera ma Timotheo migawo mapek mar konyo Paulo gi Sila e tijgi kaka jorit-alwora.—Tich 16:3.

15, 16. Ang’o momiyo Timotheo ne nigi nying maber?

¹⁵ Ere kaka Timotheo ne obedo gi nying maber kata obedo ni pod ne en mana rawera? Be dibed ni en nikech ne oriek, ne ojachia, koso ne en gi nyalo moko makende? Kinde mang’eny mago e gik ma moroga dhano. Kata mana janabi Samuel be kinde moro ne oketo pache kuom kaka ng’ato nenore gi oko. Kata kamano, Jehova noparone niya: “Yo ma dhano nenogo gik moko opogore gi kaka Nyasaye neno, nimar dhano neno mana gik ma oko, to Jehova neno nyaka chuny ng’ato.” (1 Sam. 16:7) Kido mabeyo ma ne Timotheo nigo e ma nomiyo obedo gi nying maber e kind Jokristo wetene, to ok yo ma ne onenorego gi oko.

¹⁶ Higni mang’eny bang’e, jaote Paulo ne owuoyo e wi kido moko mabeyo ma ne Timotheo nigo. Paulo nowuoyo e wi chuny maber ma ne Timotheo nigo, kaka ne ohero jowetene, kod kaka notimo kinda e timo tije mag Nyasaye. (Fil. 2:20-22) Bende, Timotheo ne en ng’at ma nigi yie ma “onge wuondruok.”—2 Tim. 1:5.

17. Ere kaka rowere ma kindegi nyalo luwo ranyisi mar Timotheo?

¹⁷ E kindewagi, rowere mang’eny luwo ranyisi mar Timotheo kuom bedo gi kido ma moro Nyasaye. Mano miyo giloso nying maber gi Jehova kod jotichne, kata ka pod gitindo. (Nge. 22:1; 1 Tim. 4:15) Gitemo mondo gibed gi yie ma onge wuondruok, ma ok giwuondre ni gitiyo ne Nyasaye to konchiel giluwo timbe mag piny. (Zab. 26:4) Nikech mano, rowere mang’eny ma luwo ranyisi mar Timotheo, konyo ahinya e kanyakla. Sama gibedo joland wach maber e kanyakla kendo gitemo matek mondo gichiwre ne Jehova kendo obatisgi, mano jiwoga ahinya ji duto ma ohero Jehova!

Kanyakla Nomedo “Gurore e Yie” (Tich Joote 16:4, 5)

18. (a) Gin migepe mage ma Paulo gi Timotheo ne nigo kaka jorit-alwora? (b) Kanyakla noyudo gueth mage?

¹⁸ Paulo gi Timotheo notiyo kanyachiel kuom higni mang’eny. Kaka jorit-alwora, ne gichopo tije mopogore opogore e lo bura matayo. Muma wacho niya: “Ka ne giwuotho e mier, ne ginyiso jo ma ne ni kuondego weche ma joote kod jodongo ma ne ni Jerusalem nosechiko.” (Tich 16:4) Onge kiawa ni kanyakla ne oluwo kaka joote gi jodongo ma ne ni Jerusalem ne tayogi. Nikech ne giyie luwo kaka itayogi, “kanyakla man kuondego nomedo gurore e yie kendo kwan-gi ne medore pile ka pile.”—Tich 16:5.

19, 20. Ang’o momiyo Jokristo onego oluw kaka ‘joma tayogi chikogi’?

¹⁹ E yo ma kamano, Joneno mag Jehova e kindegi bende yudo gueth nikech giluwo kaka ‘joma tayogi chikogi.’ (Hib. 13:17) Nikech kit pinyni medo lokore, dwarore ni Jokristo owinj kendo oluw kaka itayogi gi “jatich mogen kendo mariek.” (Mat. 24:45; 1 Kor. 7:29-31) Timo kamano biro konyowa mondo wamakre motegno gi adiera kendo obiro konyowa siko ma onge mbala moa e pinyni.—Jak. 1:27.

²⁰ En adier ni owete matayo Jokristo e kindegi, moriwo nyaka owete manie Bura Matayo, bende gin joma orem mana kaka Paulo, Barnaba, Mariko, kod jodongo mamoko ma ne owal e kinde Jokristo mokwongo. (Rumi 5:12; Jak. 3:2) To nikech Bura Matayo luwo wach Nyasaye adimba kaachiel gi ranyisi maber ma ne oketnwa gi joote e kinde Jokristo mokwongo, mano miyo gibedo joma ogen ahinya. (2 Tim. 1:13, 14) Bende, kanyakla yudo jip kendo yiegi medo bedo motegno.

TIMOTHEO NOTIYO “MATEK E MIYO WACH MABER OLANDRE”

Timotheo ne en jakony ma jaote Paulo ne ohero ahinya. Bang’ tiyo kanyachiel kuom higni 11, Paulo ne ondiko e wi Timotheo kama: “Aonge gi ng’at machielo ma nigi chuny kaka ma en-go kendo ma biro dewou gadier. . . . Ung’eyo kaka en owuon nosechiwore mana kaka nyathi ma tiyo gi wuon mare, notiyo koda matek e miyo wach maber olandre.” (Fil. 2:20, 22) Timotheo nochiwore mondo omed chwalo tij lendo, to mano nomiyo Paulo ohere ahinya kendo noketonwa ranyisi maber.

Nenore ni Timotheo ma wuon-gi ne en Ja-Grik to min-gi ne en Nya Jo-Yahudi ne opon Lustra. Chakre tinne, min Timotheo miluongo ni Yunike kod dan-gi miluongo ni Lois ne osebedo ka puonje Ndiko maler. (Tich 16:1, 3; 2 Tim. 1:5; 3:14, 15) Nenore ni Yunike, Lois, kod Timotheo norwako din mar Jokristo e kinde ma ne Paulo ohango limo taon ma thurgi.

Higni moko bang’e ka Paulo ne odok e alworano, ne oyudo ka koro Timotheo en rawera ma jahigni apar gi wiye kata 20 kama kendo “owete man Lustra gi Ikonio ne wuoyo maber kuome.” (Tich 16:2) Nitie weche ma ne ‘okor’ gi roho mar Nyasaye e wi rawerano, to kaluwore gi weche ma ne okorgo, Paulo gi jodongo mamoko ne ong’ado ni Timotheo otim migawo moro makende. (1 Tim. 1:18; 4:14; 2 Tim. 1:6) Ne onego oti kanyachiel gi Paulo kaka jamisonari. Timotheo ne nyaka were gi joodgi, kendo mondo kik ochwany Jo-Yahudi ma ne gidhi limo, ne chuno ni oyie mondo otere nyangu.—Tich 16:3.

Timotheo nodhi e wuodhe mang’eny. Ne olendo kanyachiel gi Paulo gi Sila e alwora mar Filipi, to Sila ne olendogo Beria, kae to ne olendo kende Thesalonika. Ka ne giromo kendo gi Paulo Korintho, Timotheo nonyise wach maber e wi hera kod makruok gi Nyasaye ma ne Jo-Thesalonika nyiso kata obedo ni ne giyudo tembe. (Tich 16:6–17:14; 1 The. 3:2-6) Ka ne oyudo ripot marach e wi Jo-Korintho, Paulo, ma gie kindeno ne ni Efeso, nooro Timotheo mondo odog Korintho. (1 Kor. 4:17) Bang’ wuok Efeso, Paulo ne ooro Timotheo gi Erasto mondo gidhi Makedonia. Kata kamano, sama Paulo ne ndiko ne Jo-Rumi, Timotheo ne ni kode Korintho. (Tich 19:22; Rumi 16:21) Magi gin mana moko kuom wuodhe ma Timotheo nodhiye nikech wach maber.

Nenore ni nitie kinde ma Timotheo ne digni tiyo gi teko ma ne omiye, nikech Paulo nojiwe ka wachone niya: “Kik iwe ng’ato ochayi nikech pod itin.” (1 Tim. 4:12) Kata kamano, Paulo pod ne nigi chir mar oro Timotheo e kanyakla moro ma ne nigi chandruok konyise niya: ‘Chik jomoko kanyo ni kik gipuonj puonj moro mopogore.’ (1 Tim. 1:3) Bende, Paulo nomiyo Timotheo ratiro mar yiero jodongo kod jokony tich e kanyakla.—1 Tim. 5:22.

Paulo nohero Timotheo nikech kido mabeyo ma ne en-go. Ndiko nyiso ni rawerano ne en osiep Paulo, ne omakore kode, kendo nochalo kaka wuode. Paulo nondiko ni ne oparo pi wang’ Timotheo, nogombo nene, kendo ne olemone. Mana kaka wuoro mohero wuode, Paulo nong’ado ne Timotheo paro moro e wi ‘tuoche ma nohero goye,’ nikech nenore ni ne en gi tuoche mag ich.—1 Tim. 5:23; 2 Tim. 1:3, 4.

Ka ne ohang tue Paulo Rumi, Timotheo ne ni kode. Mae nyiso ni Timotheo bende ne obedo e jela kuom kinde moko. (File. 1; Hib. 13:23) Nenore ni ne giherore ahinya nikech ka Paulo nofwenyo ni ne ochiegni tho, nonyiso Timotheo niya: “Tem matek mondo ibi ira mapiyo.” (2 Tim. 4:6-9) Ndiko ok nyiswa ka be Timotheo nochopo ka Paulo ne pok otho mondo one japuonjne ma nohero.

MARIKO NOYUDO MIGEPE MANG’ENY

Injili mar Mariko nyisowa ni joma ne odhi mako Yesu ne otemo mako “rawera moro” ma nobwodho mi “noringo duk.” (Mar. 14:51, 52) Nikech Mariko ma bende niluongo ni Johana Mariko, e ma nondiko wechegi, nyalo bedo ni rawera miwuoyo kuomeno ne en Mariko owuon. Ka en kamano, to nenore ni Mariko ne oromo gi Yesu wang’ gi wang’.

Higni 11 bang’e, e kinde ma Herode Agripa ne sando Jokristo, “ji mogwaro” ma ne nie kanyakla ma Jerusalem ne ochokore e od Maria, min Mariko mondo gilem. Ode kanyo e ma jaote Petro nodhiye bang’ ka nosegonye e jela e yor hono. (Tich 12:12) Omiyo, nyalo bedo ni Mariko ne opon e ot ma bang’e ne otigo kaka kama ne itimoe chokruoge mag Jokristo. Onge kiawa ni nong’eyo jopuonjre Yesu mokwongo kwongo, kendo ne gikonye mondo otim dongruok e wach Nyasaye.

Mariko notiyo kanyachiel gi moko kuom jorit kanyakla e kinde Jokristo mokwongo. Kaluwore gi kaka wang’eyo, e migape mokwongo ne otiyo gi owadgi ma bathe ma ne iluongo ni Barnaba gi jaote Paulo ka gin Antiokia ma Siria. (Tich 12:25) Ka ne Barnaba gi Paulo ochako wuodhgi mokwongo mar misonari, Mariko nodhi kodgi Saipras kae to bang’e Asia Minor. Mariko nowuok kuno ma odok Jerusalem to gimomiyo nodok ok ong’ere. (Tich 13:4, 13) Bang’ ywaruok ma ne owuok e kind Barnaba gi Paulo e wi Mariko, Mariko gi Barnaba nodhi nyime gi wuodhgi kaka jomisonari e piny Saipras, mana kaka ileronwa e Tich Joote sula mar 15.—Tich 15:36-39.

Chop higa mar 60 kata 61 B.K., nenore ni ne gisetieko ywaruok ma ne nie kindgi, nikech Mariko koro ne tiyo kanyachiel gi Paulo ka gin Rumi. Paulo, ma ne otue e taondno, nondiko ne kanyakla ma ne ni Kolosai kama: “Aristarko jal motue koda ooronu mosne. Mariko owadgi Barnaba ma bathe bende omosou (nuseyudo wachne ni mondo urwake maber ka obiro iru).” (Kol. 4:10) Omiyo, ka gin Rumi, Paulo ne dwaro oro Johana Mariko Kolosai kaka jal ma wuoyo e loye.

E kind higni mag 62 nyaka 64 B.K., Mariko ne tiyo kanyachiel gi jaote Petro ka gin Babulon. Mana kaka ne waneno e Sula mar 10 mar bugni, ne gibedo osiepe ahinya nikech Petro noluongo rawerano ni “Mariko ma wuoda.”—1 Pet. 5:13.

Gikone, chiegni e higa mar 65 B.K, e kinde mar ariyo ma ne jaote Paulo nie jela Rumi, ne ondiko ne Timotheo jatich wadgi ma ne ni Efeso, konyise kama: “Kaw Mariko ibigo nimar en jal ma konya e tij Nyasaye.” (2 Tim. 4:11) Onge kiawa ni Mariko notimo kamano, moyie wuok Efeso kodok Rumi. Mano e momiyo Barnaba, Paulo, gi Petro nohere ahinya!

E kind migepe duto ma nomi Mariko, migawo makende ahinya ma ne en-go ne en ndiko Injili mar Mariko ka itaye gi Jehova. Wachore ni Mariko noyudo ng’eny weche ma ne ondiko e bug Injili kuom jaote Petro. Nitie gik ma nyiso ni wechegi gin adier, nikech Injili mar Mariko wuoyo kuom gik ma nyalo bedo ni ng’at ma ne onenogi achiel kachiel kaka Petro, e ma ne nyalo ng’eyo. Kata kamano, nenore ni Mariko ne ondiko Injilino ka en Rumi, to ok Babulon ka en kanyachiel gi Petro. Mariko notiyo gi weche mang’eny mag dho Latin kendo noloko weche mag dho Hibrania ma nyalo bedo ni ne tek ne joma ok Jo-Yahudi winjo. Omiyo, nenore ni Injilino ne ondik ahinya ahinya ne joma ne ok gin Jo-Yahudi.

a Ne sanduk ma wiye wacho ni “Mariko Noyudo Migepe Mang’eny.”

b Ne sanduk ma wiye wacho ni “Timotheo Notiyo ‘Matek e Miyo Wach Maber Olandre.’”