Kochopo Kama Kend Chiegni Kethore

1, 2. Ka chandruok nitie e kend, en penjo mane monego openjruok?

DHAKO moro miluongo ni Lucia e piny Italy ne nigi chuny mool ahinya e higa mar 1988.a Kend margi ma nosebedoe kuom higini apar koro ne kethore. Ne oyudo osetemo nyading’eny mondo winjruok obedie e kinde gi chwore, to mano ne ok nyalore. Omiyo ne gipogo dak nikech ne ok giwinjore, kendo koro ne en gi ting’ mar pidho nyige ariyo ka en kende. Koparo kindeno, Lucia wacho kama: “Ne an gadier ni onge gima ne nyalo reso kend marwa.”

² Ka un gi chandruoge e kend maru, inyalo yie gi gima Lucia wacho. Nyalo bedo ni kend maru nie chandruok, kendo inyalo wuoro kabe podi nitie gima nyalo rese. Ka mano e chal ma intie, nyalo bedo maber mondo ipenjri kama: Be aseluwo puonj duto mabeyo ma Nyasaye chiwo ei Muma mondo okony kend odhi maber?​—⁠Zaburi 119:105.

3. Kata ka werruok chuth osemedore, nonro nyiso ang’o kuom chal mar thoth jo moseketho kend margi chuth, kaachiel gi joodgi?

³ Sama ywaruok ng’eny ahinya e kind dichwo gi chiege, ginyalo paro ni gima yot en mana werruok chuth. To kata obedo ni dak mar joot osebedo ka kethore e okang’ mamalo e pinje mang’eny, nonro mosetim nyiso ni thoth chwo gi mon ma kendgi osekethore, bang’e yuago ang’e. Thothgi chako bedo gi tuoche e del kata e paro, moloyo jogo ma dong’ ka nano e ngima mar kend. Tungini koda kuyo mayudo nyithindo ma jonyuolgi owere chuth, pile siko kuom higini mogwaro. Jonyuol koda osiepe mag dichwo gi dhako mowere bende neno malit. To Nyasaye ma e Jachak kend, neno wachno nade?

4. Chandruoge manie kend onego olos nade?

⁴ Mana kaka osenyisi e sula motelogo, dwaro mar Nyasaye ne en ni joma okendore osiki e riwruokno kuom ngimagi duto. (Chakruok 2:24) To kare ang’o momiyo kend mang’eny kethore? Ok en gima timore atima apoya. Pile nitie gik machiwo siem kapok mano otimore. Chandruoge matindo tindo e kend nyalo dongo machop kama gibedo chandruoge matek loyo ahinya. Kata kamano, ka ditem losogi mapiyo kitiyo gi puonj manie Muma, thoth kendgo inyalo resi.

GEN GIK MANYALORE

5. En ang’o ma joma okendore onego ong’e?

⁵ Gima miyo joma okendore seche moko donjo e chandruok en ka giduto kata achiel kuomgi neno gik moko e yo ma ok adier. Buge mawuoyo kuom hera manono, program mag TV, koda sinema, gin gik manyalo miyo ng’ato obed gi geno ma ok gin adier e ngima. Kochopo kama genogo ok timore, ng’ato nyalo winjo malit e chunye, kobedo ng’ama onge mor, kendo neno ni ne owuonde. Kata kamano, ji ariyo monyuol e richo nyalo timo ang’o mondo giyud mor e kend margi? Bedo gi winjruok maber en gima dwaro kinda.

6. (a) Muma chiwo paro mane mowinjore kuom wach kend? (b) Moko kuom gik makelo ywaruok e kend gin kaka mage?

⁶ Muma oting’o puonj matiyo. Onyiso ni nitie mor e kend, to bende ochiwo siem ni jogo madonjo e kend “none masira.” (1 Jo Korintho 7:28) Mana kaka osenyisi, joma okendore gin joma ne onyuol ei richo, kendo gikedo gi richo. Paro koda kido manie chunygi kaachiel koda kaka ne gipon opogore. Seche moko joma okendore bedo gi ywaruok kuom wach pesa, nyithindo, koda wede. Chandruoge mag nindruok kaachiel gi tiyo mana gi kinde manok e timo gik moko kanyachiel, bende nyalo kelo chandruok.b Loso gik ma kamago kawo kinde, to kata kamano chunyi kik ol! Thoth joma okendore chomore tir gi chandruogego, kendo giloyogi kanyakla.

WUOURU KUOM GIGO MAKELO POGRUOK

7, 8. Ka nitie ywaruok e kind joma okendore, Ndiko chiwo yo mane mar kedo kodgi?

⁷ Thoth ji yudo ni ok yot pimo wach gi dwol mamuol seche ma gin gi ywaruok kendo mirima ni e chunygi. Kar wacho e yo moriere ni: “Podi ok iwinja maber,” dichwo kata dhako nyalo wuoyo gi mirima ma gimed jimbo ywaruokno. Thoth ji nyalo wacho ni: “Iherori mana kendi,” kata ni, “An ok ihera.” Ka jaot machielono ok dwar donjo e ywaruok e wach, onyalo tieko gi ling’.

⁸ Yo maber en luwo puonj manie Muma mawacho ni: “Ka iu owang’, kik utim richo; kik uwe chieng’ podhi ka pod un gi mirima.” (Jo Efeso 4:26) Kane dichwo gi dhako moro ochopo e higa mar 60 mar paro kend margi, nopenjgi gino mosemiyo kend margi odhi maber. Dichwo nowacho niya: “Ne wapuonjre tieko weche makelo ywaruok kapok wadhi nindo, kata bed ni wechego ne tindo machalo nade.”

9. (a) Ndiko nyiso ni ang’o ma dwarore ahinya e wuoyo? (b) En ang’o ma pile joma okendore onego otim, kata obedo ni timo kamano dwaro nyiso bolruok koda chir?

⁹ Ka dichwo gi chiege ok winjre e wach moro, ng’ato ka ng’ato kuomgi onego “owinj mapiyo, oter mos kuom wuoyo, oter mos kuom timo mirima.” (Jakobo 1:19) Bang’ chiko itgi maber, giduto ginyalo nwang’o ni onego gikware ng’wono. (Jakobo 5:​16) Wacho gi chuny maler ni, “Mos kuom gima atimoni,” dwaro chuny mobolore koda chir. Kata kamano, tieko ywaruok e yo machalo kama biro konyo joma okendore, ok mana e loyo chandruogegi kende, to bende gibiro bedo gi winjruok machiegni kendo mamor e kindgi, ka giil kuom bedo kanyachiel.

CHIWO GIMOWINJORE E KEND

10. En ang’o ma Paulo nowacho ne Jokristo ma nodak Korintho manyalo tiyo kuom Jokristo ma ndalogi?

¹⁰ Kane jaote Paulo ndiko ne Jo-Korintho, nowacho ni ber ka ng’ato okendo “nikech tem mar terruok.” (1 Jo Korintho 7:⁠2) Piny masani rach kata mana moloyo Korintho machon. Weche mochido ma jopiny wuoyoe ayanga, rwakruokgi makelo wichkuot, kaachiel gi weche nindruok mayudore e buge, gasede, TV, gi sinema, duto jiwo gombo mag nindruok ma ok kare. Jaote Paulo nowacho ne Jo-Korintho ma nodak e piny machalo kamano niya: “Kend ber moloyo owruok gi gombo.”​—⁠1 Jo Korintho 7:⁠9.

11, 12. (a) En ang’o ma dichwo gi dhako onego ochiw e kindgi ng’ato gi ng’ato, to onego gichiwe gi chuny mane? (b) En ang’o monego otim kochuno ni joma okendore nyaka tuonore gimowinjore e kend kuom kinde manok?

¹¹ Kuom mano, Muma chiko Jokristo mokendore ni: “Dichwo mondo omi chiege gi mowinjore, kendo dhako bende otim kamano.” (1 Jo Korintho 7:⁠3) Ne ni gima ijiwo ahinya kanyo en chiwo​—⁠to ok dwaro gi thuon. Nindruok en gima kelo mor gadier, to mana ka ng’ato ka ng’ato manyo mondo omor nyawadgi. Kuom ranyisi, Muma chiko chwo ni gidag gi mondegi kaluwore gi “winjruok” kata ng’eyo. (1 Petro 3:⁠7) To mani en adier ahinya kodok korka wach chiwo kendo yudo gimowinjore e kend. Ka dichwo ok nyis chiege muolo kokeche, chiege nyalo nwang’o ka tim nindruok ok en gima kelone mor.

¹² Nitie kinde ma nyalo chuno jogo mokendore mondo otuonore kik gichiw gimowinjore e kend. Mani nyalo bedo adier kuom dhako, e kinde moko mag dwe kata seche ma owinjo ka ool ahinya. (Pim gi Tim Jo-Lawi 18:19.) Mano nyalo bedo adier kuom dichwo seche ma onyagore gi wach moro mapek kar tich, kendo owinjo ka pache kata chunye ool. E kinde ma kamago ma joma okendore ok miyore gimowinjore e kend kuom kinde manok, nyalo bedo maber moloyo ka giduto giwuoyo kuom chalgi kendo ‘giyiere kendgi’ gi winjruok. (1 Jo Korintho 7:⁠5) Timo kamano biro miyo jaot machielo kik opar gik ma ok adier. Kata kamano, ka dhako tuono chwore goyiem, kata ka dichwo ok chiw gimowinjore e kend e yor hera goyiem, mano nyalo bedo mayot ne jal machielo donjo e tem. E kinde ma kamago, chandruoge nyalo chako bedoe e kend.

13. Jokristo nyalo timo ang’o mondo omi gibed gi paro maler?

¹³ Mana kaka Jokristo duto, jotich Nyasaye manie kend nyaka kwed buge gi piche manyiso joma ni duk kata mag joma terore, manyalo miyo ng’ato obed gi gombo maricho kendo mochido. (Jo Kolosai 3:⁠5) Bende nyaka girit pachgi koda timbegi seche ma gitudore gi jogo duto ma ok gin chwo wetegi kata mon wetegi. Yesu ne ochiwo siem ni: “Ng’ato ka ng’ato mong’iyo dhako kogombe, oseterore kode e chunye.” (Mathayo 5:28) Ka gitiyo gi puonj manie Muma kuom wach nindruok, joma okendore nyalo loyo tembe mag donjo e chode. Ginyalo siko ka gimor e kend, kama nindruok bedonegi gima kelo mor nimar gikawe kaka mich maber mowuok kuom Jachak kend, ma en Jehova.​​—⁠Ngeche 5:​15-​19.

GIK MANYALO MIYO OKETH KEND CHUTH KALUWORE GI MUMA

14. En ang’o malit ma seche moko jatimore? To nikech ang’o?

¹⁴ Gima ber en ni, e kend mang’eny mag Jokristo chandruok moro amora inyalo lo. To kinde moko ok bed kamano. To nikech dhano orem kendo gidak e piny mopong’ gi richo manie bwo teko Satan, kend moko chopo kama kethore. (1 Johana 5:19) En ang’o ma Jokristo onego otim ka gima kamano dhi timore?

15. (a) Kaluwore gi Ndiko, en ang’o kende manyalo miyo ng’ato owere chuth gi ng’at mokendorego mi obed thuolo mar kendore gi ng’at machielo? (b) Ang’o momiyo jomoko oseyiero mondo kik giwere chuth gi jal ma ok ratiro?

¹⁵ Mana kaka nonyisi e Sula mar 2 ei bugni, terruok kende e gima Ndiko nyiso ni nyalo miyo oketh kend chuth, mi ng’ato kendre gi ng’at moro machielo.c (Mathayo 19:⁠9) Ka ing’eyo gadier ni jal ma ukendorugo ok osebedo ja ratiro, in gi yiero matek. Be ibiro dhi nyime gi kendno, koso ibiro dwaro mondo uketh kend maru? Onge chik minyalo keti. Jokristo moko oseng’wono ne jogo ma gikendorego ma oseloko chunygi gadier, mi kend moresno obedo maber. Moko to tamore wach werruok chuth nikech nyithindo.

16. (a) Gin gik moko kaka mage mosemiyo jomoko omanyo ketho kendgi chuth gi jal ma ok en jaratiro? (b) Ka jal ma otimne marach oyiero ketho kata oyiero ni kik oketh kendgi chuth, ang’o momiyo onge ng’ato monego odonjre gi yiero ma ng’atno otimo?

¹⁶ To bende nyalo bedo ni richono ne okelo ich kata tuwo moro mar nyach. Kata nyalo bedo ni nyithindo onego orit kik janyuol machielo njawgi e yor nindruok. Kuom adier, nitie gik mang’eny monego onon kapok ong’ad paro. Kata kamano, kapo ni ing’eyo ni jal ma ukenduru godono osendhogore kae to podi bang’e unindoru kode, mano nyiso ni iseng’wonone kendo ni in gi gombo ni mondo kend maru odhi nyime. Timo kamano ketho ratiro ma ng’ato nyalo bedogo mondo omi oketh kend chuth kaluwore gi Ndiko. Ng’ato ok onego odonjre gi odi, kotemo chiko pachi kuom gima onego itim, kendo ng’ato kik kwed gima iyiero mondo itim. Biro chuno ni mondo idag gi gigo mabiro timore nikech yiero ma ne itimo. “Ng’ato ka ng’ato nyaka oting’ ting’ne owuon.”​—⁠Jo Galatia 6:⁠5.

GIK MANYALO KELO POGO DAK

17. Ka terruok ok otimore, Ndiko keto tong’ mage kuom wach pogo dak kata ketho kend chuth?

¹⁷ Be nitie gik manyalo miyo joma okendore opog dak, kata miyo achiel kuomgi oketh kend chuth kata ka jal ma gikendoregono ok oterore? Ee, to kata kamano, ka gima kamano otimore, Jakristo ok ni thuolo mar kendruok gi ng’at machielo. (Mathayo 5:32) Kata obedo ni Muma nyiso ni nitie gik manyalo miyo joma okendore opog dak, onyiso maler bende ni jal maweyo nyawadgino onego “osik ma ok okende, kata mondo odog owinjre” gi jal ma ne gikendorego. (1 Jo Korintho 7:11) Moko kuom weche matek manyalo miyo pogo dak obedie gin mage?

18, 19. Gin gik moko kaka mage ma ka otimore mokalo tong’ to nyalo miyo ng’ato omany pogo dak kata ketho kend chuth, kata bed ni ok onyal kendore gi ng’at machielo?

¹⁸ En adier ni joot nyalo donjo e dhier marach nikech nyawo matamore gi nono koda timbe maricho mag dichwo.d Onyalo ketho pes joot kata tiyogo e kong’o kod yedhe mamero. Muma wacho ni: “Ka ng’ato ok rit . . . joode, ng’atno osekwero yie, kendo orach moloyo ng’at ma ok oyie.” (1 Timotheo 5:⁠8) Ka ng’at ma kamano otamore loko yorege, ma seche moko omayo kata chiege pesa kotiyogo e yorene marichogo, chiege nyalo kawo okang’ mar rito chal mare owuon koda mar nyithinde koyiero mondo gipog dak kaluwore gi chik sirkal.

¹⁹ Kawo okang’ ma kamano bende en gima nyalo dwarore kapo ni achiel kuom joma okendore ger ahinya kendo goyo nyawadgi, seche moko kotimo kamano nyadinwoya ma nyawadgi bedo matuwo kendo ngimane kethore. E wi mano, ka ng’ato temo chuno jaode mondo oketh chike Nyasaye e yo moro amora, jal michunono bende nyalo yiero mar pogo dak, to moloyo kochopo kama winjruok mare gi Nyasaye dhi kethore. Jal michunono nyalo ng’ado ni yo modong’ kende mar winjo “Nyasaye moloyo winjo dhano,” en manyo pogo dak kaluwore gi chik sirkal.​—⁠Tich Joote 5:⁠29.

20. (a) Kapo ni joma okendore oyiero pogo dak, en kony mane ma osiepe ma pachgi otegno koda jodong-kanyakla nyalo chiwo, to en ang’o ma ok onego gitim? (b) Joma okendore ok onego oti gi ndiko manie Muma mawuoyo kuom pogo dak koda ketho kend kaka gir rendruok e timo ang’o?

²⁰ Kinde duto ma itimo ne ng’ato timbe maricho ahinya gi jal ma gikendorego, onge ng’ama onego ochun jal mihinyono mondo opog dak, kata odhi nyime gi dak e odno. Kata obedo ni osiepe ma pachgi otegno koda jodong-kanyakla nyalo konyo kendo chiwo puonj mowuok ei Muma, ok ginyal ng’eyo weche duto matimore e kind dichwo gi dhako. Jehova kende ema nyalo neno mago. Kuom adier, dhako ma Jakristo ok bi bedo ni chiwo luor ne chenro ma Nyasaye noketo kuom wach kend kapo ni otiyo gi rendruok moro amora mondo eka owuogi e kend. To ka chal mar gik moko dhi nyime gi bedo marach ahinya, onge ng’ama onego owuo marach ka oyiero pogo dak. Kamano bende e kaka inyalo wachi kuom dichwo ma Jakristo ma manyo mondo opog dak. “Wan duto wabiro chung’ nyim kom bura mar Nyasaye.”​—⁠Jo Rumi 14:⁠10.

KAKA NE ORES KEND MORO MA NE CHIEGNI KETHORE

21. Ang’o ma notimore manyiso ni puonj mag Muma kuom wach kend tiyo?

²¹ Dweche adek bang’ ka Lucia, ma ne owuo kuome motelo noyudo osepogo dak gi chwore, ne oromo gi Joneno mag Jehova mi ochako puonjore Muma kodgi. Owacho ni, “Gima ne awuoro ahinya en ni, Muma noting’o puonj makonyo ahinya kuom chandruok ma ne an godo. Mana juma achiel kende bang’ chako puonjruok, nang’ado gikanyono ni nadwaro dok ir chwora. Sani anyalo wacho ni Jehova ong’eyo kaka oreso kend manie chandruok, nimar puonjge konyo joot genore ng’ato gi ng’ato. Ok en adier kaka jomoko wacho, ni Joneno mag Jehova pogo udi. Kaluwore gi gima ne otimorena, ne giriwo kend marwa.” Lucia nopuonjore tiyo gi puonj koda chike mag Muma e ngimane.

22. Joma okendore duto onego oket genogi kuom ang’o?

²² Nitie kend mathoth moseresi ma ok mar Lucia kende. Kend onego obed gweth, to ok ting’ mapek. Mondo kend obed gweth, Jehova osechiwo puonj maber chuth mondiki​—⁠ei Wachne maber ndi. Muma nyalo “chiwo rieko ni jo ma riekogi tin.” (Zaburi 19:​7-11) Muma osereso kend mang’eny ma ne chiegni kethore kendo osekonyo moko mang’eny ma ne nigi chandruoge madongo. Mad joma okendore duto oket genogi chuth kuom puonj ma Jehova Nyasaye chiwo kuom wach kend. Puonjgo tiyo kuom adier!