Nonro mag Chenro mar Chokruok mar Ngimawa kod Tijwa
JUN 4-10
MWANDU MAYUDORE E WACH NYASAYE | MARIKO 15-16
“Yesu Nochopo Weche ma Nokor”
nwtsty weche mag timo nonro e Mar 15:24, 29
ne gipogore lepe ma oko: Joh 19:23, 24 medo weche mamoko ma ok owach e Injili mag Mathayo, Mariko, kod Luka: Nenore ni jolwenj Jo-Rumi ne ogoyo ombulu e wi lep Yesu ma oko kod ma iye; jolwenygo ‘ne okawo lawe ma oko mi gipogo ding’wen mondo askar ka askar okaw achiel’; ne ok gipogo lawe ma iye, to ne gigoyo ombulu mondo ng’at achiel e ma odhi kode. Wach goyo ombulu e wi lep Mesia ne ochopo weche ma ne okor e Za 22:18. Nenore ni jonek ne niga gi tim mar kawo lep joma ginego. Ne gilonyoga lep jogo kendo ne gikawo gimoro amora ma ne gin-go ka ne pok ginenogi mondo ne gimed yudo wich-kuot moloyo.
ka giyiengo wigi: Chutho-chutho ne gikino wigi. Kindeno, ka ng’ato nokino wiye sama owuoyo gi ng’ato, mano ne nyiso achaya kod ajara. Joma ne kalo kama ne ogure Yesu ne kia ni gima ne gitimono ne ochopo weche ma ne okor e Za 22:7.
nwtsty weche mag timo nonro e Mar 15:43
Josef: Bedo ni jondik-Injili ne ondiko weche mopogore e wi Josef nyiso maler ni onge ng’at ma ne okopo nyawadgi. Mathayo ma ne en jasol osuru wacho ni Josef ne en “jamwandu”; Mariko ma ne ondiko ahinya-ahinya ne Jo-Rumi wacho ni Josef ne en “jal ma omi luor ma ne ni e bura mar Sanhedrin” kendo ni ne osebedo ka orito Pinyruodh Nyasaye; Luka ma ne en laktar wacho ni Josef ne en “ng’at maber kendo makare” kendo ni ne ok ogoyo ombulu koriwo lwedo chenro mar nego Yesu; Johana kende e ma wacho ni Josef ne en “japuonjre Yesu ling’ling’ nikech noluoro Jo-Yahudi.”—Mat 27:57-60; Mar 15:43-46; Luk 23:50-53; Joh 19:38-42.
Nono Puonj Manie Wach Nyasaye
nwtsty weche mag timo nonro e Mar 15:25
sa adek okinyi: Jomoko paro ni ndikoni tuomore gi Joh 19:14-16 ma wacho ni Pilato nochiwo Yesu mondo ogure “kar sa auchiel odiechieng’.” Kata obedo ni Ndiko ok ler ahinya gimomiyo pogruogno nitie, weche ma luwogi nyalo konyowa ng’eyo gimomiyo: Buge mag Injili duto ok tuomre kata matin sama giwuoyo e wi gik ma notimore e ngima Yesu odiechieng’ mogik. Kuom ranyisi, bugego duto wacho ni jodolo kod jodongo ne oromo kogwen ma gigolo chik ni oter Yesu ir Gavana Pontio Pilato. (Mat 27:1, 2; Mar 15:1; Luk 22:66–23:1; Joh 18:28) Bende, Mathayo, Mariko, kod Luka wacho ni ka ne osegur Yesu e wi yath, mudho ne oimo pinyno duto chakre “sa auchiel odiechieng’ . . . nyaka sa ochiko.” (Mat 27:45, 46; Mar 15:33, 34; Luk 23:44) Wach ma nyalo bedo ni ne kelo pogruok e wi sama ne onegee Yesu en ma: Nitie joma ne neno ni chwado ng’ato sama idhi guree ne nyiso ni nekne nosemana chakore. Seche moko ne ichwado ng’ato marach ahinya ma ne nyalo miyo otho kata kapok ogure. Yesu bende ne ochwad kamano. Ne ochwade malich ma kata mana ting’o yadh-sandne ne ok onyal ma ochuno ni ng’at machielo e ma okonye. (Luk 23:26; Joh 19:17) Ka po ni chwado ng’ato kamano ne ikwano kaka chakruok mar nekne, mano nyiso nitie seche ma ne okalo ka ne pok ogur Yesu e wi yath. Mat 27:26 gi Mar 15:15 riwo parono lwedo nikech giwuoyo kuom chwat kod nek kamoro achiel. Omiyo, jandiko ka jandiko ne nyalo wacho sa mopogore ma ne onegie Yesu ka luwore gi kaka ne oneno ni nekno ne ochakore sa adi. Samoro mano e gimomiyo Pilato ne obwok ahinya ka ne ofwenyo ni Yesu ne otho mapiyo ahinya bang’ gure e yath. (Mar 15:44) Gima chielo ma nyalo miyo pogruok mar sa obedie en ni e kindeno ji nohero pogo seche mag odiechieng’ e kidienje ang’wen moting’o seche adek-adek mana kaka ne gipogogi gotieno bende. Mano e momiyo seche moko Ndiko wuoyoga kuom kar sa adek, kar sa auchiel, kod kar sa ochiko, ka ichako kwen sa 12 okinyi sama chieng’ owuok. (Mat 20:1-5; Joh 4:6; Tic 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30) Bende, ji ne onge gi yor dimbo sa; mano e momiyo seche moko ne giwachoga awacha ni “kar sa” mana kaka waneno e Joh 19:14. (Mat 27:46; Luk 23:44; Joh 4:6; Tic 10:3, 9) E yo machuok: Ka Mariko wacho ni Yesu ne ogur “sa adek okinyi,” mano nyiso ni ne ochako kweno sama ne ochak chwad Yesu nyaka sama ne oguree, to sama Johana wacho ni oneg Yesu “kar sa auchiel odiechieng’,” mano nyiso ni ne ochako kweno sama ne ogure Yesu. Nyalo bedo ni weche ma wanenogo e ma nomiyo jondikogo owacho seche mopogore opogore ka giwuoyo e wi sama ne onegie Yesu. To mogik, bedo ni Johana ma ne ondiko Injili mare higni moko bang’e ne owacho sa mopogore gi ma ne Mariko owacho, nyiso ni ne ok okopo akopa weche Mariko.
nwtsty weche mag timo nonro e Mar 16:8
nimar ne giluor: Ka luwore gi kitepe machon migeno ahinya, Injili mar Mariko rumo gi weche ma yudore e wes mar 8. Jomoko wacho ni bugno orumo apoya ma ok dibed ni kanyo e ma Mariko ne otiekogo ndiko. Kata kamano, paro ma kamano ok nyal bedo adier nikech kata mana sula mamoko bende Mariko tieko e yo ma apoya. Jerome gi Eusebius ma ne odak e higni mag 300 Bang’ Kristo (B.K.) bende oyie ni bug Mariko rumo gi weche ma wacho ni “nimar ne giluor.”
Nitie kitepe machon mag dho Grik kod loko moko ma ne omedo weche mang’eny kata machuok bang’ wes 8. Weche mang’eny ma ne omedgo (gin wes 12 momedi) yudore e Codex Alexandrinus, Codex Ephraemi Syri rescriptus, kod Codex Bezae Cantabrigiensis, ma duto ne ondik e higni mag 400 B.K. Wechego bende yudore e kitepe mag Latin Vulgate, Curetonian Syriac, kod Syriac Peshitta. Kata kamano, wechego ok yudore e kitepe moko ariyo ma ne ondik e higni mag 300 e dho Grik ma gin Codex Sinaiticus kod Codex Vaticanus, kata e Codex Sinaiticus Syriacus ma ne ondik e higni mag 300 kata 400 B.K., kata e Sahidic Coptic ma ne oting’o weche mag Mariko ma ne ondik e higni mag 300 B.K. Bende, kitepe machon ahinya ma ne oting’o weche mag Mariko e dho Armenian kod Georgian ne orumo gi wes 8.
Kitepe moko mag dho Grik ma ne ondik higni moko bang’e kaachiel gi loko moko ma ne yudore e dhok mopogore opogore to ne omedo mana weche machuok bang’ wes 8. Codex Regius ma ne ondik e higni mag 700 B.K. tieko gi weche machuok kod mang’eny, ka machuok e ma otelo. Moro ka moro kuom wechego oketie weche ma lero ni nitie kitepe moko ma onge gi wechego, kata kamano, ok giwach ni okudhgi gi much Nyasaye.
JUN 11-17
MWANDU MAYUDORE E WACH NYASAYE | LUKA 1
“Bed gi Bolruok Kaka Maria”
“An Jatich Ruoth”
12 Wechene manyiso bolruok matut koda chuny mar winjo wach osemoro ji duto man gi yie nyaka chil kawuono. Maria nowacho ne Gabriel niya: “An jatich Ruoth; ber mondo otimrena kaka iwacho.” (Luka 1:38) E kind jotich mamoko duto, jatich manyako ema ne en jatich mapiny moloyo; ruodhe ema ne chiko ngimane duto. Maria noneno ni en jatich ma kamano e nyim Ruodhe ma en Jehova. Nong’eyo ni Nyasaye ne dhi rite maber, kendo nong’eyo ni Nyasaye makore motegno gi jogo momakore kode, Nyasaye ne dhi gwedhe kotimo duto monyalo mondo ochop migawo mapekni e yo maber.—Zab. 18:25.
“An Jatich Ruoth”
15 Bang’ mano, Maria nowuoyo kendo weche ma ne owachogo yudore e Muma. (Som Luka 1:46-55.) Kuonde duto ma Maria wuoyoe e Muma, kae ema ne owachoe weche mang’eny moloyo. Nonyiso chuny ma goyo erokamano kopako Jehova kuom gwedhe gi migawo mar bedo min Mesia. Onyiso yie matut kuom wacho ni Jehova ne dwoko piny josunga koda joteko to okonyo joma obolore koda jochan matiyone. Wechego bende nyiso kaka nong’eyo Wach Nyasaye e okang’ malach. Nonro moro nyiso ni ne ohulo gi wiye ndiko mokalo 20 kowuok e Ndiko mag Dho-Hibrania!
16 Nenore maler ni Maria ne paro matut kuom Wach Nyasaye. Kata kamano, pod nonyiso kido mar bolruok kuom tiyo gi weche mawuok e Ndiko achiel kachiel kar wacho mana paro mowuok kuome owuon. Nyathi ma ne dongo e iye bende ne dhi nyiso kido ma kamano kinde mabiro, kowacho ni: “Puonjna ok mara, to mar Jal ma noora.” (Joh. 7:16) Dwarore ni ng’ato ka ng’ato kuomwa openjre niya: ‘Be anyiso luor matut kamano ne Wach Nyasaye? Koso ahero wacho pacha awuon kod puonjga?’ Maria ne oteno wechene kuom Wach Nyasaye.
Nono Puonj Manie Wach Nyasaye
nwtsty weche mag timo nonro e Luk 1:69
tung’ mar warruok: E Muma, tung’ ochung’ ne teko kod locho e lweny. (1Sa 2:1; Za 75:4, 5, 10; 148:14) Joloch kod lojegi bende ipimo gi tung’, bed ni gin joloch mabeyo kata maricho. E wi mano, sama jolochgo ne oloyo lweny, ne inyalo wach ni gichwoyo jowasigu gi tungegi. (Rap 33:17; Dan 7:24; 8:2-10, 20-24) E ndikoni, wach ma otigo ni “tung’ mar warruok” wuoyo kuom Mesia kaka ng’ama ne dhi bedo gi teko mar reso ji.
nwtsty weche mag timo nonro e Luk 1:76
ibiro dhi motelo ne Jehova: Wacho ni Johana Jabatiso ne dhi “dhi motelo ne Jehova” nyiso ni ne odhi chako tije e piny, ka Yesu pok obiro. Yesu e ma ne dhi biro e lo Wuon-gi kendo e nying Wuon-gi.—Joh 5:43; 8:29.
JUN 18-24
MWANDU MAYUDORE E WACH NYASAYE | LUKA 2-3
“Un Rowere, Be Osiep Manie Kindu gi Jehova Medo Bedo Motegno?”
nwtsty weche mag timo nonro e Luk 2:41
jonyuolne ne nigi tim: Ka luwore gi Chik, ne ok ochuno ni mon odhi e nyasi mar Pasaka. Kata kamano, Maria ne nigi tim mar dhi gi Josef e Pasaka ma ne itimo Jerusalem higa ka higa. (Wu 23:17; 34:23) Ne giwuothoga kilomita 300 dhi gi duogo ka gin gi nyithindgi duto.
nwtsty weche mag timo nonro e Luk 2:46, 47
kopenjogi penjo: Yo ma jopuonj ma ne ni e hakalu ne wuorogo rieko Yesu nyiso ni ne ok openj apenja penjo mag gombo ng’eyo gimoro kaka rowere matindo jatimo. (Luk 2:47) Wach motigo e dho Grik ni “kopenjogi penjo” inyalo tigo ka iwuoyo e wi penjo ma ipenjoga ng’ato e kot ma bende thothne gin-ga penjo ma nyuolo penjo mamoko. (Mat 27:11; Mar 14:60, 61; 15:2, 4; Tic 5:27) Jo histori moko wacho ni jopuonj madongo mag din ne niga tim mar dong’ e hekalu bang’ nyasi mondo gipuonj ji. Ji ne bedoga gi jopuonjgo ka gichiko itgi kendo ne gipenjoga penjo mang’eny.
siko ka wuoro: E dho Grik, wach molok kae ni “siko ka wuoro” nyiso gima ok tim dichiel kende.
nwtsty weche mag timo nonro e Luk 2:51, 52
nodhi nyime luwo: Wach molok kowuok e dho Grik ni “nodhi nyime luwo” nyiso ni ka Yesu nosemako dho jopuonj e hekalu nikech rieko matut ma ne en-go e Wach Nyasaye, nodok dala kendo nodhi nyime luwo kaka jonyuolne ne chike. Yo ma Yesu ne winjogo jonyuolne ne en gima duong’ ahinya moloyo kaka nyathi moro amora ne nyalo timo, nikech en ne ochopo weche duto ma ne ondik e Chik Musa.—Wu 20:12; Gal 4:4.
Nono Puonj Manie Wach Nyasaye
nwtsty weche mag timo nonro e Luk 2:14
kuwe obed e wi piny e kind joma oyiego: Nitie kitepe moko machon ma tiyo gi weche ma inyalo lok ni “kuwe obed e piny, kendo Nyasaye oyie gi ji,” to nitie loko mamoko mag Muma ma bende otiyo mana gi wechego. Kata kamano, yo ma olokgo wechego e New World Translation isiro gi kitepe mang’eny machon. Weche ma malaika nowachogo ne ok nyis ni Nyasaye ne dhi yie gi ji duto ma kata bed ni timbegi richo machalo nade. Kar mano, wechego wuoyo e wi joma Nyasaye ne dhi yiego nikech giketo yie kuome kendo gin jolup Wuode.
joma oyiego: E dho Grik, wach ma olok kae ni “joma oyiego” en eu·do·kiʹa. Oti kode bende e Mat 3:17; Mar 1:11; kod Luk 3:22 (ne weche mag timo nonro e Mat 3:17; Mar 1:11) kama Nyasaye wuoye gi Wuode bang’ ka osebatise. Omiyo, sama malaike ne wuoyo kuom “joma oyiego,” ne giwuoyo kuom joma Nyasaye oyiego nikech gin gi yie kuome kendo gin jolup Wuode. Kata obedo ni eu·do·kiʹa seche moko inyalo tigo kiwuoyo kuom kaka dhano nyalo yie gi dhano wetene (Rum 10:1; Fil 1:15), kinde mang’eny itiyo kode kiwuoyo kuom joma Nyasaye e ma oyiego (Mat 11:26; Luk 10:21; Ef 1:5, 9; Fil 2:13; 2Th 1:11). E Septuagint, Za 51:18 [50:20, LXX], wuoyo kuom “joma [Nyasaye] oyiego.”
wp16.3 9 ¶1-3 Be Ing’eyo?
Wuon Josef ne en ng’a?
Josef ma ne fundi bao e ma ne en wuon Yesu e pinyka. To wuon Josef ne en ng’a? Anyuola mar Yesu kaka oler e Injili mar Mathayo, wacho ni ne en Jakobo, to Injili mar Luka wacho ni Josef ne en “wuod Heli.” Ang’o momiyo ndikogo nenore ni wuoyo mopogore e wi wachni?—Luka 3:23; Mathayo 1:16.
Bug Mathayo wacho kama: “Jakobo nonyuolo Josef.” Ndikono otiyo gi wach moro ma e dho Grik nyiso ni Jakobo e ma ne en wuon Josef sie. Kuom mano, Mathayo ne wuoyo kuom anyuola mar Josef ma bende ne en anyuola mar Ruoth Daudi. Anyuolano e ma ne nigi ratiro mar locho, kendo e ma Yesu nowuokie.
Ndiko mar Luka to wacho kama: “Josef, ma wuod Heli.” Wach motigo kanyo ni “wuod” Heli, inyalo tigo bende kapo ni Josef nokendo nyar Heli. Gima chalo kamano yudore e Luka 3:27, ma wacho ni Shelatiel ne en “wuod Neri.” Kata kamano, Jekonia e ma nonyuolo Shelatiel. (1 Weche mag Ndalo 3:17; Mathayo 1:12) Nenore ni nyar Neri ma nyinge ok owach e Muma ne en chi Shelatiel. Mano e momiyo niluongo Shelatiel ni wuod Neri. Josef bende inyalo luong ni wuod Heli nikech ne okendo nyar Heli miluongo ni Mariam. Kuom mano, Luka ne onono anyuola sie mar Yesu “kuom ringruok” tiende ni anyuola mar Mariam min Yesu. (Jo-Rumi 1:3) Omiyo Muma konyowa ng’eyo anyuola ariyo mopogore mag Yesu.
JUN 25–JULAI 1
MWANDU MAYUDORE E WACH NYASAYE | LUKA 4-5
“Kwed Tembe Kaka Yesu Notimo”
Onego Ibed Ng’at Machalo Nade?
8 Satan notiyo gi yorno bende mondo otemgo Yesu e thim. Bang’ kane Yesu osetueyo kuom ndalo 40 odiechieng’ gotieno, Satan notemo tiyo gi gombo mar chiemo mondo oyondhgo Yesu. Nowachone Yesu niya: “Ka in e Wuod Nyasaye, to chik kidini mondo odok kuon.” (Luka 4:1-3) Yesu ne nyalo timo gik moko ariyo: Nonyalo yiero tiyo gi teko ma en-go mar timo hono mondo otiekgo kech, kata nonyalo yiero mar weyo timo kamano. Yesu nong’eyo ni ok onego oti gi teko machalo kamano e timo dwache owuon. Kata obedo ni kech ne kaye, kech ok nomiyo oketho winjruok mare gi Jehova. Yesu nodwoko Satan niya: “Nondiki niya, ‘Dhano ok nobed mangima gi kuon kende, to gi weche duto mowuok e dho Nyasaye.’”—Luka 4:4.
Onego Ibed Ng’at Machalo Nade?
10 To Satan notiyo gi “gombo mar wang’” e yo mane mondo otemgo Yesu? Satan “notere malo, monyise pinjeruodhi duto mag piny ka diemo wang’. Eka nowachone ni, ‘Tekoni duto namiyi, gi duong’gi.’” (Luka 4:5, 6) Ok en ni Yesu noneno apoya pinjeruodhigi duto gi wang’e sie, to noneno e fweny duong’ ma pinjeruodhigo miyo ng’ato. Nyaka bed ni Satan ne paro ni Yesu ne dhi lwar e tem kaluwore gi gima ne oneno gi wang’e. Nowacho ne Yesu kama: “Ka nigo chongi piny milama, duto nodok mari.” (Luka 4:7) Yesu ne ok dwar kata matin duong’ ma Satan ne dwaro ni mondo obedgono. Nodwoko Satan gi kanyono niya: “Nondiki ni, ‘Ruoth Nyasachi ema nilam, to en kende ema nitine.’”—Luka 4:8.
nwtsty vidio
Wi Hekalu e Tado Molwor gi Ohinga
Samoro Satan noketo Yesu aching’ “malo e wi hekalu” monyise ni odirre piny, kata kamano, kama Yesu nochung’ie sie e wi hekalu ok ong’ere. To nikech wach ma otigo ni “hekalu” inyalo tigo ka iwuoyo kuom hekalu duto, samoro nyalo bedo ni Yesu nochung’ e kona ma ne ni yo nyandwat (1) mar hekalu. Kata samoro ne ochung’ e kona machielo ma ne yudore e hekalu kanyo. Ponono ni ng’ato ne nyalo dirore piny kowuok e konago, ne onyalo tho mak mana ka Jehova orese.
Onego Ibed Ng’at Machalo Nade?
12 Mopogore gi Hawa, Yesu to noketo ranyisi maber miwuoro kuom wach bedo gi bolruok! Satan notemo wuondo Yesu mondo otim gimoro ma ne nyalo moro jomoko, ka komachielo oketo Nyasaye e tem. Mano ne dhi bedo ng’awruok! Kar timo mano, Yesu nochiwo dwoko maler niya: “Ne owachi niya, ‘Kik item Ruoth Nyasachi.’”—Som Luka 4:9-12.
Nono Puonj Manie Wach Nyasaye
nwtsty weche mag timo nonro e Luk 4:17
bug janabi Isaya: Bug adola mong’ere kaka Dead Sea Scroll moting’o weche ma ni e bug Isaiah nigi piende 17 mochom ochom. Borne romo mita 7.3, kendo kuonde ma ondikie opog nyadi 54 (54 columns). Nyalo bedo ni bug adola ma ne itiyogo e sinagogi ma Nazareth ne romo kamano. Nikech bug adola ne onge gi sula kod wes e ndalo Yesu, ne nyaka omany aching’ kama ne odwa somo ne ji. Bedo ni Yesu ne oyudo mapiyo kama ne ondikie weche ma ne okor nyiso maler ni ne olony e Wach Nyasaye.
nwtsty weche mag timo nonro e Luk 4:25
kuom higni adek gi dweche auchiel: Ka luwore gi 1Ru 18:1, Elija nolando giko mar oro “e higa mar adek.” Kuom mano, jomoko wacho ni Yesu kwedo weche ma yudore e bug Ruodhi Mokwongo. Kata kamano, bugno ok wach ni orono ne okawo higni ma tin ne adek. Nenore ni “higa mar adek” ma otigo kanyo ichako kwan e odiechieng’ ma Elija ne onyiso Ahab wach orono. (1Ru 17:1) Nenore ni Elija nonyiso Ahab wechego ka oro ne osechakore. Kinde mang’eny, oro ne kawoga dweche 6 kende, to mae to koro ne osekalo kanyo. Bende, orono ne ok orumo mapiyo bang’ ka Elijah ne osedok ir Ahab “e higa mar adek,” to ne orumo mana bang’ gik ma ne otimore e Got Karmel. (1Ru 18:18-45) Omiyo, weche ma Yesu nowachogo kod ma Jakobo bende nowacho bang’e e Jak 5:17 chalre achala kendo gisiro weche ma ni e 1Ru 18:1.