Nonro mag Chenro mar Chokruok mar Ngimawa kod Tijwa
JANUAR 6-12
MWANDU MA YUDORE E WACH NYASAYE | CHAKRUOK 1-2
“Jehova Chueyo Ngima e Piny”
it-1-E 527-528
Chuech
Ka ne Nyasaye owacho e Odiechieng’ Mokwongo ni, “Ler mondo obedie,” nenore ni ler to nosega mana betie, en mana ni boche polo pod noumo gik ma ne nyalo miyo orieny e piny. Ka luwore gi Cha 1:3 e A Distinctive Translation of Genesis molok gi J. W. Watts, nenore ni boche pologo nowuok mosmos. Lokono wacho niya: “Kendo mosmos ler nobedo e piny.” Nyasaye nopogo ler kod mudho, nochako ler ni Odiechieng’, to mudho nochako ni Otieno. Wechego nyiso ni piny ne lworoga chieng’ mana kaka osebedo kotimo, kendo ni chieng’ ne podhoga godhiambo kendo owuok gokinyi. To mano e momiyo ne nitie odiechieng’ kod otieno.—Cha 1:3, 4.
E Odiechieng’ mar Ariyo, Nyasaye nochueyo gima “nopogo pi ma malo gi pi ma piny.” Pi moko nodong’ e piny, to moko mang’eny ne odhi malo mi dier pigego nobedo kor lwasi. Nyasaye noluongo gima nopogo pi ma piny kod pi ma malogo ni Polo. Ne inyalo luonge kamano nikech kor lwasi ni malo, kendo onge gimoro amora ma nyiso ni pi ma noter malogo odino ne gik mamoko ma ni e kor lwasi kaka sulwe.—Cha 1:6-8; som EXPANSE.
E Odiechieng’ mar Adek, Nyasaye notimo hono kotiyo gi tekone mi ochoko pige duto ma ne ni e piny mi kama otwo noneno. Nyasaye noluongo kama notwono ni Piny. E odiechieng’no bende e ma Nyasaye nomiyo lum, alode, kod kit yiende duto ma nyago olemo ochako twi e wi piny. Moro ka moro kuom lum, alode, kod yiendego ne omi nyalo mar nyago kothe owuon.—Cha 1:9-13.
it-1-E 528 ¶5-8
Chuech
Ber ng’eyo ni e Chakruok 1:16 wach mar dho Hibrania ba·raʼʹ, ma tiende ni, “chueyo” ok otigo. Kar mano, ndikono otiyo gi ʽa·sahʹ, ma tiende en “loso.” Chakruok 1:1 wacho ni, “Nyasaye nochueyo polo.” Polo miwuoyoe e ndikono ne nigi chieng’, dwe, kod sulwe. Mano nyiso ni gigo nochue chon ahinya ka pok Odiechieng’ mar Ang’wen mar chuech ochopo. E odiechieng’ mar ang’wenno, Nyasaye nomiyo gigo ochako timo tijegi e piny gi kor lwasi; e yo ma kamano, nolosogi. Sama Muma wacho ni Nyasaye “noketo gik marienygo e kor polo mondo gikel ler e piny,” mano nyiso ni ng’at ma ne ni e piny koro ne nyalo neno gik ma rieny e kor lwasigo. E wi mano, gik marienygo nonego ‘onyis ndalo koyo gi ndalo liet, kaachiel gi odiechienge kod higni.’ Mano ne dhi konyo dhano e yore mang’eny.—Cha 1:14.
E Odiechieng’ mar Abich, Nyasaye nochueyo gik ma ngima e piny, to ok dhano. Ne ok ochueyo le achiel mi leno olokore le mamoko, to nochueyo gik ma ngima mopogore opogore kotiyo gi tekone. Muma wacho niya: “Mi Nyasaye nochueyo le madongo modak e nam, kod gik mangima duto modak e pi kaka kothgi obet. Bende, nochueyo gik ma fuyo duto kaka kothgi obet.” Nyasaye ne mor ahinya gi gik ma nosechueyogo, kendo noguedhogi monyisogi ni, ‘ginyuolre.’ Ne ginyalo nyuolore nikech Nyasaye nochueyo moro ka moro kuomgi gi nyalo mar nyuolo kothe owuon.—Cha 1:20-23.
E Odiechieng’ mar Auchiel “Nyasaye nochueyo le mag bungu, le mipidho, kod le mamol. Nochueyogi giduto kaka kothgi obet.” Chuechnego ne berne ahinya, mana kaka chuechne mamoko ma nosechueyo motelo.—Cha 1:24, 25.
Ka ne odiechieng’ mar auchiel mar chuech chiegni chopo e gikone, Nyasaye nochueyo chuech moro makende kendo maber moloyo le, kata kamano, matin ne malaike. Mano ne en dhano. Nochueye e kido ma chalo gi Nyasaye. Kata obedo ni Chakruok 1:27 wacho e yo machuok ni Nyasaye, ‘nochueyo dichwo gi dhako,’ Chakruok 2:7-9 nyiso kaka nochueyo dichwo. Nyasaye nokawo lowo mochueyogo dichwo, kae to okudho muya e ume, mi dichwono nobedo ma ngima. Bang’ mano, nokete e paradiso mondo odagie, kendo nomiye chiemo. Nyasaye notiyo mana gi gik ma nosechueyo e piny e chueyo dichwo. Bang’e, nokawo ng’et Adam achiel mochueyogo dhako. (Cha 2:18-25) Bang’ chueyo dhakono, koro dhano ne nyalo nyuolo nyithindo.—Cha 5:1, 2.
Nono Puonj Manie Wach Nyasaye
Kaka Sayans Mulo Ngimawa
Higni mosekalo nyaka piny kod kor lwasi ne chak betie
Josayans wacho ni piny ne ochako bedoe higni ma dirom bilion 4 mosekalo, kendo ni kor lwasi ne ochako bedoe higni bilion 13 kata 14 mosekalo. Muma to ok nyiswa higa ma ne ochue kor lwasi. Bende, onge kamoro amora e Muma ma nyisowa ni pinywani osebedoe mana kuom higni alufe moko mosekalo. Wes mokwongo e Muma wacho niya: “Kar chakruok Nyasaye nochweyo polo gi piny.” (Chakruok 1:1) Wachno miyo josayans thuolo mar nono higni ma nyalo bedo ni osekalo nyaka ne piny kod kor lwasi chak bedoe, ka gitiyo gi riekni mowinjore mag josayans.
it-2-E 52
Yesu Kristo
Ok en Jachuech Kaka Jehova. Kata obedo ni Wuod Nyasaye nokonyo e chueyo gik moko, mano ok nomiyo en bende obedo Jachuech. Teko mar chueyo gik moko noa kuom Nyasaye kokalo kuom rohone maler. (Cha 1:2; Za 33:6) Bende, nikech Jehova e Soko mar ngima, en e momiyo gik moko duto ngima, gibed ma wanyalo neno kata ma ok wanyal neno. (Za 36:9) Omiyo, Wuod Nyasaye ne en mana gir tich ma Jehova Jachuech notiyogo e chuecho. Yesu owuon nowacho ni Jehova e ma nochueyo gik moko, mana kaka Muma nyiso.—Mat 19:4-6; som CREATION.
JANUAR 13-19
MWANDU MA YUDORE E WACH NYASAYE | CHAKRUOK 3-5
“Gik Maricho Mosetimore Nikech Miriambo Mokwongo”
Dwach Jehova Biro Timore!
9 Satan Jachien nowuondo Hawa kotiyo gi thuol mi Hawa oketho chik ma Jehova nomiyogi. (Som Chakruok 3:1-5; Fwe. 12:9) Satan noriambo ka nowacho ni Nyasaye ne ok omiyo Adam gi Hawa thuolo mar chamo olembe duto ma ne nie puodho. Ne chal ka gima Satan wacho niya: ‘Ng’ano mowacho ni ok unyal timo kaka udwaro? ’ Bang’ mano, nowacho miriambo maduong’ niya: “Ok unutho ngang’.” Kae to nodhi nyime wuondo Hawa konyise ni ok ochuno ni owinj Nyasaye kowachone kama: “Nyasaye ong’eyo ka e chieng’no muchame, wang’u noyepi.” Satan ne temo wacho ni Jehova ne ok dwar ni Adam gi Hawa ocham olemono nikech mano ne dhi miyo gibed mariek. E wi mano, Satan nowuondogi niya: “Nubedi ka Nyasaye, kung’eyo mabeyo gi maricho.”
w00-SW 11/15 25-26
Gik ma Wanyalo Puonjore Kuom Adam gi Hawa
Be nochuno ni Hawa nyaka tim richo? Ooyo ngang’! Tem ane paro ni in e Hawa. Weche ma thuol nyisi opogore ahinya gi gima Nyasaye kod Adam nowacho. Inyalo winjo nade ka ng’at moro ma ok ing’eyo ohango wach ne osiepni moro mihero kendo migeno? Ne dwarore ni Hawa kik chik ite kata matin ne miriambo ma thuol ne wacho. Thuol athuola ne onge ratiro mar kwedo gima Nyasaye kod Adam nosenyise. Hawa nonego onyis luor ne migawo ma Adam ne nigo mar bedo wich kuom penje wachno ka pok ong’ado paro. Wan bende ok onego warikni ng’ado paro mapiyo sama wawinjo weche ma kwedo chike mag Nyasaye. Hawa to nogeno weche Satan nikech noneno ni ne odhi dak ma onge ng’at ma chike e wi gik mabeyo gi gik maricho. Kaka nomedo paro wechego, e kaka ne gimedo donjo e chunye. To mano kaka notimo richo maduong’ kuom weyo mondo weche mag miriambogo omiye gombo maricho e chunye, kendo kuom ng’ado paro ka ok openjo chwore!—1 Jo-Korintho 11:3; Jakobo 1:14, 15.
Adam Nowinjo Dwond Chiege
Hawa noyondho Adam momiyo en bende ong’anyo ne Nyasaye. Ang’o momiyo Adam noyie mayot ahinya winjo dwond chiege? (Chakruok 3:6, 17) Adam ne nie akerekeke. Be nodhi winjo Jachuechne ma nosemiye gik moko duto moriwo nyaka dhako? Be nodhi penjo Nyasaye gima nonego otim e wach ma ne chiege onyiseno? Koso nodhi yiero winjo chiege? Adam nong’eyo maber ni gima chiege ne nyise ni ne dhi timore ka gichamo olemo ma nokwergi ne en miriambo. Roho maler notayo jaote Paulo mondo ondik niya: “Ne ok owuond Adam to dhako e ma ne owuond, mi obedo jaketho.” (1 Timotheo 2:14) Omiyo, Adam notamore goyiem winjo Jehova. Kar keto yie ni Nyasaye ne dhi loso weche e yo mowinjore, Adam noluor ni ne idhi poge gi chiege.
w12-SW 9/1 4 ¶2
Be Nyasaye Dewo Mon?
Be Nyasaye okuong’o mon?
Ooyo. Ng’at ma ne Nyasaye okuong’o en “thuol machon, miluongo ni Jachien.” (Fweny 12:9; Chakruok 3:14) Ka ne Nyasaye owacho ni Adam ne dhi ‘locho e wi’ chiege, Nyasaye ne ok nyis ni koro noyie mondo chwo osand mon. (Chakruok 3:16) Nyasaye ne wuoyo mana kuom lit ma dichwo gi dhako mokwongo ne dhi romogo bang’ ng’anyone.
w04-SW 1/1 29 ¶2
Puonj Mayudore e Bug Chakruok—I
3:17—Ere kaka ne okuong’ lowo, to ne okuong’e kuom kinde ma romo nade? Kuong’o lowo ne nyiso ni pure koro ne ok dhi bedo mayot. Mapiyo, lowo nochako mana nyago kuthe kod riegni. Nyikwa Adam noneno wechego ka chopo adier, kendo Lamek wuon Noa nowuoyo kuom ‘tich matek ma noseket kuomgi nikech kuong’ ma Jehova nokuong’ogo lowo.’ (Chakruok 5:29) Bang’ Ataro, Jehova noguedho Noa kod yawuote monwoyonegi dwache ni ginyuolre gipong’ piny. (Chakruok 9:1) Nenore ni kindeno e ma Nyasaye nogoloe kuong’ ma nokuong’ogo lowo.—Chakruok 13:10.
it-2-E 186
Muoch
Ma en rem ma dhako winjo sama onyuol. Bang’ ka Hawa nosetimo richo, Nyasaye nonyise ni muoch ne dhi kaye sama onyuol. Ka po ni Hawa di ne owinjo Nyasaye, Nyasaye di ne oguedhe, kendo nyuol di ne obedo kinde mag mor lilo ma onge rem moro amora, nimar “gueth mag Jehova e ma kelo ne ng’ato mwandu, kendo ok omedie lit.” (Nge 10:22) To nikech koro ne gisetimo richo, nyuol koro ne dhi bedo malit. Mano e momiyo Nyasaye nowacho kama: “Abiro medoni rem ka in gi ich, kendo muoch nokayi ka inyuol.” (Cha 3:16) Thothne ka Nyasaye oweyo mondo gik maricho otimre iwachoga ni en e ma omiyo gigo timore.
Nono Puonj Manie Wach Nyasaye
it-2-E 192 ¶5
Lamek
Wer ma Lamek nowero ne mondene (Cha 4:23, 24) nyiso kaka piny nopong’ gi timbe gero e ndalono. Lamek nowero kama: “Un mond Lamek, winjuru dwonda; chiknauru itu: Asenego ng’ato nikech ne ohinya, adier, wuoyi moro nikech ne ogoya. Ka Kain ibiro chulne kuor nyadi 7, to Lamek ibiro chulne kuor nyadi 77.” Nenore ni Lamek ne temo wacho ni kata obedo ni nonego ng’at ma ne ogoye mi ohinye, kethone ne ok rach ahinya kopim gi ketho mar Kain ma nonego owadgi goyiem. E wendeno, nochalo ng’ama kwayo ni kik kawne okang’ nikech nego ng’atno.
it-1-E 338 ¶2
Yanyo Nyasaye
Nenore ni e ndalo Enos kendo ka Ataro pok nobiro, ‘jo ma nochako luongo nying Jehova’ ne timo kamano e yo ma ok owinjore, nikech nyaka bed ni Habil ma nodak ka pok kindego ochopo bende ne luongoga Nyasaye gi nyinge. (Cha 4:26; Hib 11:4) Ka po ni gima josomo moko wacho en adier, ni jogo ne luongo nying Jehova e yo ma ok owinjore nikech ne gichako dhano kod sanamu nyingno, mano ne romre gi yanyo Nyasaye.—Som ENOSH, ENOS.
JANUAR 20-26
MWANDU MA YUDORE E WACH NYASAYE | CHAKRUOK 6-8
“Notimo Mana Kamano”
Bed gi Yie Kendo Winj Jehova Mana Kaka Noa, Daniel, kod Ayub Notimo
4 Pek ma Noa noromogo. Kinde ma kwar Noa miluongo ni Enok ne odak e piny, timbe ji nosebedo maricho ahinya. Jogo ne wacho “gik ma kelo bwok” e wi Jehova. (Juda 14, 15) Mahundu ne ng’eny. Chop kinde Noa, “piny nopong’ gi achach.” Malaike maricho norwako dend dhano ma gikendo mon me piny kendo ginyuolo kodgi nyithindo ma robede ma ne kwiny ahinya. (Cha. 6:2-4, 11, 12) Noa to ne opogore gi jogo. “Noa noyudo ng’wono e nyim Jehova. . . . Ne en ng’a makare kendo malong’o e tiengege duto, kendo Noa nowuotho gi Nyasaye.”—Cha. 6:8, 9.
“Nowuotho gi Nyasaye”
Tijno ne okawo higni pieche, samoro kind higni 40 gi 50. Ne onego otong’ yien, otergi kama ne itiyoe kodgi, opagi, kendo oriwgi. Yieno ne onego obed gi gorofe adek, opog iye, kendo oket dhoot e bathe. Nenore ni ne nitie dirise gi yo ka malo, kendo tado mar yieno ne othulore mondo pi oridre.—Chakruok 6:14-16.
Waringuru e Ng’wech Kwanano
13 En ang’o ma ne okonyo jotij Jehova machon-go nano kendo locho e ng’weno? Ne ane gima Paulo nondiko e wi Noa. (Som Jo Hibrania 11:7.) ‘Ataro mar pige ma ne dhi ketho ringruok duto,’ ne en gima Noa ne “pok oneno.” (Chak. 6:17) Mano ne en gima ne pok otimore nyaka nene, gima ne ok nyal por gi machielo. Kata kamano, Noa ne ok okawo wachno mana ka gima ne ok dhi timore kata maok nyalre. Nikech ang’o? En nikech ne en gi yie ni gimoro amora ma Jehova nosewacho, Jehova ne dhi timo. Noa ne ok okawo ni gima ne onyise mondo otim ne tek ahinya maok onyal. Kar mano, “kamano notimo.” (Chak. 6:22) Ka waketo e paro duto ma Noa ne nyaka tim—gero yie, choko le, rwako chiemo e yie ne dhano koda le, yalo ote mar siem, kendo konyo joode bedo motegno e yie—mago duto ne ok yot ahinya mondo otim “kamano.” Kata kamano, yie mar Noa koda chuny ma ne onyiso mar nano, noreso ngimane koda mar joode, kendo kelonegi gweth.
Nono Puonj Manie Wach Nyasaye
w04-SW 1/1 29 ¶7
Puonj Mayudore e Bug Chakruok—I
7:2—Ang’o ma ne itiyogo e pogo le maler kod le ma ok ler? Nenore ni gima duong’ ma ne ing’iyo ne en ka be le moro ninyalo chiw kaka misango e lamo madier, to ok ni ka be leno ninyalo cham. Dhano ne ok cham le ka ne pok Ataro obiro. Chik Musa e ma ne ochako pogo le “maler” minyalo cham, kod le “ma ok ler” ma ne ok onego ocham, kendo wach pogo le kamano norumo ka ne owe ti gi Chik Musa. (Tich Joote 10:9-16; Jo-Efeso 2:15) Nenore maler ni Noa nong’eyo le ma nowinjore ochiw ne Jehova kaka misango. Mapiyo bang’ ka nosewuok e yie, “ne ogero ne Jehova kendo mar misango, kae to nokawo moko kuom le maler, kod moko kuom winy maler mi ochiwo misango miwang’o e kendono.”—Chakruok 8:20.
w04-SW 1/1 30 ¶1
Puonj Mayudore e Bug Chakruok—I
7:11—Pi ma nopong’o piny e kinde Ataro noa kanye? E odiechieng’ mar ariyo mar chuech ka ne Nyasaye ochueyo ‘gima nopogo pige diriyo,’ ne nitie “pi ma malo gi pi ma piny.” (Chakruok 1:6, 7) “Pi ma piny” ne en pi ma noyudo osebetie e piny. To “pi ma malo” ne gin pi ma ne ni malo e boche. Pige ma malogo e ma noo e piny e ndalo Noa.
JANUAR 27–FEBRUAR 2
MWANDU MA YUDORE E WACH NYASAYE | CHAKRUOK 9-11
“Ji Duto e Piny ne Wacho Dhok Achiel”
it-1-E 239
Babulon Maduong’
Kaka Babulon Machon ne Chal. Joma noloso dala mar Babulon e Shinar ne olose e kinde ma bende nigero Ohinga mar Babel. (Cha 11:2-9) Ne ok giger ohingano mondo gipak nying Nyasaye, to kar mano gima duong’ ma ne gidwaro ne en ‘mondo gibed gi nying’ ma ninyalo pargigo. Ohingni machon ma oseyud e piny Babulon kod kuonde mamoko e Mesopotamia nyiso maler ni ne igerogi ne weche mag lamo, bed ni nolosgi e yo ma chal nade kata gi gik mage. Okang’ ma Jehova nokawo mar ketho ohinga ma jogo ne gerono nonyiso ni ne gigere ne weche lamo mag miriambo. Bende, e dho Hibrania nying ma ne omi dala mar Babel tiende en “Chochni,” to e dho Sumer (Ka-dingir-ra) gi dho Akadia (Bab-ilu) tiende en “Rangach mar Nyasaye.” Omiyo, kata obedo ni joma nodong’ e dalano notemo loko nying dalano mondo kik nere ka gima ne okuong’e, pod nying ma ne gimiye ne otudore gi weche lamo mag miriambo.
it-2-E 202 ¶2
Dhok
Bug Chakruok nyisowa sigand joma ne oriwore bang’ Ataro mondo giger ohinga mabor ma ne dhi kwedo chik ma ne Nyasaye omiyo Noa gi yawuote. (Cha 9:1) Kar mondo ne ‘ginyuolre mondo gipong’ piny,’ ne giramo ni ne gidhi choko dhano duto kamoro achiel, kama noduogo ong’ere kaka Shinar e piny Mesapotamia. Nenore maler ni ne gidwaro ni ohingano obed kama ilemee.—Cha 11:2-4.
it-2-E 202 ¶3
Dhok
Nyasaye Manyalo Duto ne oketho chenro ma jogo ne nigo mar choko ji kanyachiel, ka ne ochocho dhok ma ne gitiyogo. Mano nomiyo ne ok ginyal tiyo kanyachiel, kendo ne gikere e piny duto. Chocho dhok kamano bende ne dhi mono dhano timo gimoro ma kwedo dwach Nyasaye, nikech ne odhi miyo dhano kik ti gi rieko kod tekone e chopo dwache owuon, bende, ne dhi chuno dhano ni ochok ji moa e dhoudi mopogore opogore ka po ni nodwaro rieko mar timo gimoro. (Pim gi Ekl 7:29; Rap 32:5.) Kuom mano, kata obedo ni chocho dhok kamano ne okelo pogruok maduong’ ne oganda dhano, nokonyo dhano mondo kik gitim gik ma kelonegi ber giwegi, nimar gik ma kamago nyalo kelo hinyruok maduong’. (Cha 11:5-9; pim gi Isa 8:9, 10.) Gima kamano nyalo nenore maler e kindewagi, kaka dhano osetiyo gi riekogi kod tekogi e chopo dwachgi giwegi. Nyasaye noseneno gima kamano chon kendo mano e momiyo nochocho chenro mar gero Ohinga mar Babel.
it-2-E 472
Ogendni
Nikech koro dhano ne ok wach dhok achiel, jo dhok ka dhok ma nosiekogo nochako luwo timbegi, kitgi, kod lamogi yorgi. Ne giluwo gima ne gineno ni ber e wang’gi. (Law 18:3) Nikech ne giweyo lamo Nyasaye, ne gichako lamo sanamu mopogore opogore.—Rap 12:30; 2Ru 17:29, 33.
Nono Puonj Manie Wach Nyasaye
it-1-E 1023 ¶4
Ham
Nyalo bedo ni Kanaan e ma notimo kethono achiel kachiel, kendo Ham wuon-gi ne ok okwere. Kata, samoro roho maler e ma notayo Noa mondo okor wechego e wi Ham nikech timbe maricho ma wuode ma Kanaan nosechako bedogo, nimar timbego ne nyiso kaka timbe nyikwa Kanaan ne dhi chalo. Kuong’no nochopo e okang’ moro ka ne oganda Jo-Israel mar Jo-Semi oloyo Jo-Kanaan. Moko kuom joma ne ok onegi (kuom ranyisi, Jo-Gibeon [Jos 9]) ne obedo wasumbni mag Jo-Israel. Higni mang’eny bang’e, kuong’no nochopo kendo ka ne nyikwa Kanaan wuod Ham nobedo e bwo loch mar nyikwa Jafeth ma noriwo Medo-Persia, Gris, kod Rumi.
it-2-E 503
Nimrod
E hango loch Nimrod, taonde ma ne ni e bwoye ne gin Babel, Erek, Akad, kod Kalne, to taondego duto ne ni e piny Shinar. (Cha 10:10) Omiyo, nenore maler ni en e ma notayo tij gero Babel kod ohinga mar Babel. Mano e gima Jo-Yahudi machon bende ne wacho. Josephus nondiko niya: “Mosmos [Nimrod] nochako locho e wi dhano wetene, kendo nomiyo dhano ochako paro ni ka gidwaro ni Nyasaye kik chikgi, ne nyaka gisik ka gigeno kuom [Nimrod]. Nowacho ni nodwaro gero ohinga ma rabora mondo ka Nyasaye otemo ketho piny gi pi kendo, to nonyalo rakore kode. Ji ne mor gi wachno, kendo ne gineno ni tiyo ne Nyasaye ne en mana chandrok lilo; omiyo, ne gichako gero ohingano . . . kendo ne gigere ng’wech-ng’wech moloyo kata kaka ji ne paro.”—Jewish Antiquities, I, 114, 115 (iv, 2, 3).