Bug Muma Namba 33​—Mika

Jandiko: Mika

Ne Ondike: Juda

Ne Otiek Ndike: Kapok 717 K.N.P.

Kinde Miwuoyoe: Chiegni 777–717 K.N.P.

PAR ane jal ma otegno e Wach Nyasaye, jal ma osetiyo ne Jehova kuom higini mang’eny kochung’ motegno. Par ane jal ma jachir ma ne nyalo wacho ne joloch mag ogandagi ni, ‘Un musin gi gi maber, kendo uhero gi marach; . . . muchamo ring joga; kendo ridhonigi dendgi.’ Par ane jal mobolore, ma miyo Jehova pak kuom weche mapek duto mowacho, nikech owuoyo kuom teko mar roho mar Jehova. Donge inyalo mor ka ing’eyori gi ng’at machalo kamano? Mano kaka jal ma kamano nyalo chiwo weche mogundho ma nigi puonj mabeyo! Janabi Mika ne en ng’at machalo kamano. Kata e kindegi, podi wan-gi puonjge mabeyo e buk ma iluongo gi nyinge.​—Mika 3:2, 3, 8.

² Mana kaka jonabi mang’eny, weche manok ahinya ema iwacho kuom Mika owuon ei buge; ote ma ne oting’o ema ne en gima duong’. Nying’ mar Mika en yo machuok mar luongo Mikael (tiende ni, “En Ng’ano Machalo gi Nyasaye?“) kata Mikaia (tiende ni, “En Ng’ano Machalo gi Jehova?”). Ne otiyo kaka janabi e kinde mag loch Jotham, Ahaz, kod Hezekia (777-717 Ka Ndalowa Podi), mano nyiso ni ne odak e tieng’ achiel gi jonabi Isaya kod Hosea. (Isa. 1:1; Hos. 1:1) Higini ma ne otiyoe kaka janabi ok ong’ere ratiro, kata kamano, ka ging’eny to ne gin higini 60. Nyaka bed ni ne okoro weche kuom keth mar Samaria kapok oketh dalano, e higa 740 Ka Ndalowa Podi, kendo weche bugno duto nyaka bed ni ne osetiek ndiko ka loch mar Hezekia rumo, e higa 717 Ka Ndalowa Podi. (Mika 1:1) Mika ne en janabi ma jagweng’ ma ne wuok e mier mag Moresheth e piny pap momewo kendo mamiyo [Shephelah] yor imbo mar Jerusalem. Gima nyiso ni ne ong’eyo ngima mar gweng’, nenore e ranyisi ma ne otiyogo e chiwo puonj mag weche ma ne okoro.​—2:12; 4:12, 13; 6:15; 7:1, 4, 14.

³ Mika ne odak kinde matek kendo makende. Gik ma ne timore mapiyo ahinya ne chiwo ranyisi ni, kethruok mar pinjeruodhi mag Israel kod Juda ne chiegni. Timbe mochido mag anjawo kod lamo kido ne osebedo yore ngima mapile e Israel, kendo mani ne okelo ne pinyno kethruok koa kuom Assuria, nenore ni e kinde ma Mika wuon ne pod ngima. Juda ne olokore kuom timo maber e kinde mag loch mar Jotham ma ochako luwo timbe maricho mag Israel e kinde mag loch mar ng’anjo mar Ahaz, kendo bang’e oduogo e timbe mabeyo ndalo loch mar Hezekia. Jehova ne oyiero Mika mondo omi Joge siem mager kuom kum ma ne Odhi kelonigi. Weche ma ne Mika okoro ne omedo jiwo weche mag Isaya kod Hosea.​—2 Ruo. 15:32–20:21; 2 Weche, sula mag 27-32; Isa. 7:17; Hos. 8:8; 2 Kor. 13:1.

⁴ Nitie gik mang’eny manyiso ni bug Mika en buk madier. Jo-Yahudi oseyie kinde duto ni bugno owinjore bedo achiel kuom buge maler mag dho-Hibrania. Yeremia 26:18, 19 wuoyo ratiro kuom weche mag Mika mawacho ni: “Nopur Sayun ka puodho mana nikech un, mi Jerusalem nobed kar gunda.” (Mika 3:12) Weche mokorgi ne ochopo kare e higa 607 Ka Ndalowa Podi, kane ruodh Babulon oketho Jerusalem gi mach mondo omi, ‘otieke.’ (2 Weche 36:19) Weche kaka mago bende ma ne okor kuom Samaria, ni ne odhi bedo “ka pith e puodho,” bende ne ochopo. (Mika 1:6, 7) Jo-Assuria ne oketho Samaria e higa 740 Ka Ndalowa Podi, kane gitero pinyruoth ma masawa mar Israel e twech. (2 Ruo. 17:5, 6) Bang’e Aleksanda Maduong’ ne oloyo Samaria e kind higini mag 400 kod 300 Ka Ndalowa Podi, to Jo-Yahudi e bwo John Hyrcanus Mokwongo, ne okethe e kind higini mag 200 kod 100 Ka Ndalowa Podi. Buk mar The New Westminster Dictionary of the Bible, ma ne ogo e higa 1970, wacho kama e ite mar 822 kuom keth mogikni mar Samaria: “Jo ma ne olocho e lwenyno ne otemo golo gimoro amora ma ne nyalo nyiso ni dala ma ochiel gi ohingano ne osebedoe e wi godno.”

⁵ Gik machon ma osekuny e lowo bende medo jiwo ni weche ma Mika ne okoro nochopo. Kaka ne Jo-Assuria oketho Samaria en gima ondiki e buge mag weche Jo-Assuria. Kuom ranyisi, ruodh Jo-Assuria miluongo ni Sargon ne opakore kama: “Ne alworo ma aloyo Samaria (Sa-me-ri-na).”a Kata kamano, nyalo bedo ni Shalmaneser mar Abich ma ne oweyo ne Sargon loch, ema ne otieko locho e wi Samaria chuth. Oboke moro ma oting’o weche mag Babulon, wuoyo kuom Shalmaneser ka wacho kama: “Ne oketho Samaria chuth.”b Monj ma ne omonjgo Juda e kinde loch mar Hezekia, mana kaka Mika ne okoro, ne ondiki piny maler gi Sennakerib. (Mika 1:6, 9; 2 Ruo. 18:13) Sennakerib ne omiyo opa kido moro kitiyo gi kite ang’wen mopadore e sisi mar ode e dala mar Nineve manyiso kaka ne omako dala mar Lakish. E kidi ma ondikie wechene, owacho kama: “Ne alworo mier 46 kuom mier ma mage ma nochung’ motegno . . . Ne ariembo oko (kuomgi) ji 200,150 . . . En owuon ne amiyo obedo jatwech e dala mar Jerusalem, kama ode mar ruoth nitie, mana kaka winyo manie sigol.” Bende onyiso osuru ma Hezekia ne ochule, kata obedo ni ojimbo kwan e yo ma ok adier. Ok omul kata wach achiel kuom masiche ma ne otimore ne ogandane mag lweny.c​—2 Ruo. 18:14-16; 19:35.

⁶ Gima golo kiawa moro amora ni bug Mika ondiki kuom much Nyasaye en weche mokor e Mika 5:2, mawuoyo kuom kar nyuol mar Mesia. (Math. 2:4-6) Bende nitie weche moko e bug Mika machalo gi weche mayudore e Ndiko mag Dho-Grik mag Jokristo.​—Mika 7:6, 20; Math. 10:35, 36; Luka 1:72, 73.

⁷ Kata obedo ni Mika ne opon e gwenge mag Juda, mano ok ne omiyo obedo ng’at ma ok nyal bidho wach. Moko kuom weche mabeyo ahinya e Wach Nyasaye yudore e bug Mika. Sula mar auchiel ondiki e yor mbaka e kind ji ariyo. Yo ma Mika wuoyogo e wi wach achiel kae to mapiyo nono oloko odhi e wach machielo, en gima mako pach jasomo ma somo kaka Mika wuoyo kuom kuong’ kendo oloko owuoyo kuom gweth, ma odog olos e wi kuong’ kendo. (Mika 2:10, 12; 3:1, 12; 4:1) Otiyo gi ngero machiwo picha mar gima owuoyoe e yo maler: Owacho kama kuom Jehova ka kawo okang’ moro, “gode noleny e bwoye, kendo pewe nobarre, mana kaka odok kich leny e nyim mach, kaka pige oo ka moridore.”​—1:4; ne bende 7:17.

⁸ Bugno inyalo pogi kuonde adek, ka kamoro ka kamoro chako gi “Winjuru” kendo oting’o weche makwedo gik maricho, siem mag kum kod singo mag gweth.

GIMOMIYO BUGNI KONYO

¹⁶ Higini 2,700 mokalo, tij chiwo kor ma Mika ne otimo ne okonyo ahinya “kuom kwero gik maricho,” nikech Hezekia ruodh Juda ne owinjo ote Mika mi notayo ogandano e loko chunygi kod kelo lokruok maber e lamogi. (Mika 3:9-12; Yere. 26:18, 19; pim kod 2 Ruodhi 18:1-4.) Kindegi, wechegi mokor kuom much Nyasaye nigi kony moloyo. Un duto ma uwacho ni ulamo Nyasaye, winjuru siem ma ratiro ma Mika chiwo kuom din mar miriambo, lamo kido, wacho miriambo, kod gero! (Mika 1:2; 3:1; 6:1) Paulo medo jiwo siemgi e 1 Jo Korintho 6:9-11, ka owacho e ndikono ni Jokristo madier oselwoki mobedo maler, kendo ni onge ng’at matimo gik ma kamago mabiro chamo girkeni mag Pinyruodh Nyasaye. Mika 6:8 wacho e yo mayot kendo mawinjore maler ni gima Jehova dwaro en ni mondo dhano owuoth Kode, korito tim makare, miwafu kod chuny mamuol.

¹⁷ Mika ne ochiwo otene e kind joma ne nigi pogruok ahinya ma ‘wasik ng’ato ne obedo mana joode owuon.’ Kinde mang’eny, Jokristo madier lendo e kuonde machalo kamano, kendo moko bende indhogo kendo isando malit gi joodgi. Kinde duto dwarore ni gihore ka gikiyo Jehova ‘Nyasach konyruokgi.’ (Mika 7:6, 7; Math. 10:21, 35-39) E bwo sand kata e seche ma giyudo migawo matek timo, jogo mageno kuom Jehova gi chir kaka Mika, biro bedo gi ‘teko chutho kuom roho mar Jehova,’ e lando Otene. Mika ne okoro ni, chir kaka mano ne dhi nenore moloyo kuom “jo modong’ mag Jakobo.” Jogi ne dhi bedo ‘kaka sibuor e kind ogendini, e dier dhoudi mang’eny,’ kendo mana kaka tho makelo ng’ich ne lum kod yien kendo kaka ng’idho kuom Jehova. Kuom adier, kido mowachgi ne onenore e ‘jo modong’ mag Israel (Jakobo)’ ma ne bang’e obedo jokanyo mag kanyakla mar Jokristo ma nokwongo betie.​—Mika 3:8; 5:7, 8; Rumi 9:27; 11:5, 26.

¹⁸ Nyuol mar Yesu e Bethlehem mana kaka ne okor gi Mika, ok nyis mana ni bugno ondiki kuom much Nyasaye, to bende onyiso ni ndikono en wach mokor ma wuoyo kuom biro mar Pinyruodh Nyasaye e bwo Kristo Yesu. Yesu e jal mawuok kuom Bethlehem (Od Makate) gi gweth makelo ngima ne jogo duto maketo yie kuom misango mare. En ema ‘okwayo kwedhe kuom teko mar Jehova,’ kendo obedo maduong’ mi okel kuwe e tunge piny e kind kweth Nyasaye ma oseriw kanyachiel kendo ma oseduoki.​—Mika 5:2, 4; 2:12; Joha. 6:33-40.

¹⁹ Jip maduong’ ahinya yudore e weche ma Mika ne okoro e wi “ndalo mag giko,” kinde ma “ogendini mang’eny” nomany puonj kuom Jehova. “Ginithedh ligenginigi gidok kweye, kendo tongegi gidok rabetini: oganda ok anoting’ ligangla kuom oganda moro, kendo ok ginipuonjre lweny kendo. To ginibed piny ng’ato ka ng’ato e tiend yadhe mar mzabibu kendo e tiend ng’ope; kendo onge ng’a ma nobwoggi: nikech dho Jehova mar ogendini osewacho kamano.” Ka gijwang’o lamo duto mag miriambo, giwacho kaachiel gi Mika ni: “To wan wanawuothi kwaluoro nying Jehova Nyasachwa ndalo duto nyaka chieng’.” Kuom adier, weche ma ne Mika okoro jiwo yie ka miyo waneno gik mabeyogi mabiro timore kata ka podi ok gitimore. Bende en buk mamiyo Jehova duong’ e yo makende ahinya, konyiso kaka en e Jaloch kendo Ruoth ma nyaka chieng’. To mano kaka weche maluwogi gin weche makelo mor ahinya: ‘Jehova nobed ruodhgi e Got Sayun nyaka a kawuono nyaka chieng’’!​—Mika 4:1-7; 1 Timo. 1:17.

[Weche moler piny]