Bug Muma Namba 43​—Johana

Jandiko: Jaote Johana

Ne Ondike: Efeso kata machiegni

Otiek Ndike: Chiegni 98 E.N.

Kinde Miwuoyoe: Bang’ kwan matindo 18, 29–33 E.N.

INJILI mag Mathayo, Mariko kod Luka ne oyudo osebedoe kuom higini mokalo 30, kendo Jokristo mokwongo ne okawogi kaka buge makonyo ahinya ma ne ondiki gi chwo ma ne otelne gi roho maler. Koro, kaka higini mag 100 ne kayo machiegni kendo kwan mag jogo ma ne nigi Yesu ne doko manok, nyaka bed ni penjoni ne nie pach ji, Bende ne nitie gima ne inyalo med wacho? Be podi ne nitie ng’at ma ne nyalo medo weche moko ma en owuon ne oneno kuom tij Yesu? Ee, ne nitie. Johana makoro ne oseti ne oyudo gweth makende kuom bedo machiegni gi Yesu. Nyalo bedo ni ne en achiel kuom jopuonjre mokwongo mag Johana Jabatiso ma ne onyis Rombo mar Nyasaye kendo achiel kuom jopuonjre ang’wen mokwongo ma ne Ruoth oluongo mondo oti kode kinde duto e tij lendo. (Joha. 1:35-39; Mari. 1:16-20) Ne osiko kochiegni ahinya gi Yesu kinde duto mar tij Yesu kendo en e japuonjre ma “Yesu nohero” ma ne obet e bath Yesu e Pasaka mogik. (Joha. 13:23; Math. 17:1; Mari. 5:37; 14:33) Ne entie kama ne onegie Yesu, kama bende Yesu ne oweyo min Mare e lwete, kendo en ema ne oringo moyombo Petro kane gidhi e liel nono wach ma ne giyudo kuom chier Yesu.​—Joha. 19:26, 27; 20:2-4.

² Nikech bedo motegno kuom tiyo tij Nyasaye kuom chiegni higini 70, kendo bang’ neno fweny kod paro matut ma ne obedogo kane otweye e chula mar Patmo, mano ne omiyo Johana ne nyalo ndiko weche mabeyo ma ne osekano e chunye. Roho maler koro ne omiye teko mar paro kendo ndiko piny ng’eny weche mabeyogo mag ngima, mondo ng’ato ang’ata masomo ‘oyie ni Yesu en Kristo, Wuod Nyasaye; kendo koyie, mondo obed gi ngima e nyinge.’​—20:31.

³ Jokristo ma ne odak e chak higini mag 100 ne oyie ni Johana ema ne ondiko Injilino, kendo ne gikawo Injilino kaka achiel kuom Ndiko ma ne okudhi gi much Nyasaye kendo ok nyal ketoe kiawa. Clement Ja-Aleksandria, Irenaeus, Tertullian, kod Origen, ma giduto ne gidak e giko higini mag 100 kod chak higini mag 200 ne osiro wach mar ni Johana e jandik Injilino. E wi mano, bugno oting’o weche mang’eny manyiso ni Johana ema ne ondike. Onge kiawa ni jandikono ne en Ja-Yahudi kendo ne ong’eyo kido koda timbe Jo-Yahudi kaachiel gi pinygi. (2:6; 4:5; 5:2; 10:22, 23) Yo ma ondikogo nyiso ni ne ok en mana jaote kende to bende ne en achiel kuom joote ma ne ni machiegni ahinya gi Yesu ma gin Petro, Jakobo, kod Johana, ma ne bedo gi Yesu e kinde makende. (Math. 17:1; Mari. 5:37; 14:33) Kuom ji adekgi, Jakobo (wuod Zebedayo) ok nyal wachi ni ema ne ondiko bugni nikech Herode Agrippa Mokwongo ne onege chiegni higa mar 44 E Ndalowa, higini mang’eny kapok ondik bugni. (Tich 12:2) Bende ok nyal wachi ni Petro ema ne ondike nikech iwuoyo kuome ka en kaachiel gi jandikono e Johana 21:20-24.

⁴ E weche mag giko mar Injilini, jandikono iluongo ni japuonjre “ma Yesu nohero,” wachni kod weche moko machal gi mano itiyogo nyading’eny e Injilino, kata kamano nying jaote Johana ok hul. Injilini tiyo gi weche ma ne Yesu owacho kuom Johana kama: “Kadwaro obedi nyaka abi, en wachni koso?” (Joha. 21:20, 22) Mani nyiso ni japuonjre miwuoyo kuomeno ne dhi medo dak bang’ tho Petro kod joote mamoko. Wechegi duto nyiso ni jalo en jaote Johana. En gima wanyalo neno bende ni, bang’ yudo Fweny mar biro Yesu, Johana tieko ndiko weche mokorgo kama: “Amina! Bi, Ruoth Yesu.”​—Fwe. 22:20.

⁵ Kata obedoni weche ma Johana ne ondiko ok ler higa ma ne ondikie Injilino, ji mang’eny oyie ni Johana ne ondiko Injilino bang’ wuok e twech e chula mar Patmo. (Fwe. 1:9) Ruoth Nerva mar Rumi ma ne olocho higini mag 96-98 E Ndalowa, ne oduoko ji mang’eny ma ne oter e twech e kinde giko mag loch Domitian ma ne okwongone. Bang’ ndiko Injiline, chiegni higa mar 98 E Ndalowa, iwacho ni Johana ne otho gi kuwe e dala mar Efeso e higa mar adek mar Ruoth Trajan, ma ne en higa mar 100 E Ndalowa.

⁶ Kuom wach ma iwacho ni Injilino ne ondiki e dala mar Efeso kata e gwenge mani machiegni kode, jasomo miluongo ni, Eusebius (ma ne odak chiegni higa mar 260-342 E Ndalowa.) nwoyo weche mag Irenaeus kawacho niya: “Johana, japuonjre Ruoth, ma bende ne ojiengre e kor Ruoth, en owuon bende ne ondiko injili, kane odak Efeso e piny Asia.”a Gima nyiso ni bugno ne ondiki oko mar Palestina en kaka owuoyo kuom joma ne kwedo Yesu koluongogi gi nying mariwogi kanyachiel ni, “jo Yahudi,” kar wacho ni “jo Farisai,” “jodolo madongo,” gi mamoko. (Joha. 1:19; 12:9) Bende, Nam mar Galili ilero gi nyinge mar Rumi ma en, Nam mar Tiberia. (6:1; 21:1) Mondo jogo ma ok Jo-Yahudi owinj tiend gima owacho, Johana chiwo weche malero nyasi mag Jo-Yahudi. (6:4; 7:2; 11:55) Chula mar Patmo, kama ne otweye, ne ni machiegni gi Efeso, kendo gima nyiso ni ne ong’eyo Efeso kaachiel gi kanyakla mamoko e gweng’ mar Asia Matin, nenore e Fweny sula mag 2 kod 3.

⁷ Nitie oboke mamoko machon moting’o Ndiko maler ma ne oyudi higini mag 1900 ma nyiso ni Injili mar Johana en adier. Achiel kuom obokegi en moro moting’o bath Injili mar Johana ma ne oyudi Misri, ma koro ong’ere kaka Papyrus Rylands 457 (P⁵²), moting’o Johana 18:31-33, 37, 38, kendo okane e od kano buge miluongo ni John Rylands Library, e dala Manchester, e piny Ingresa.b Kaka obokeno siro wach ni Johana ne ondiko Injiline ka higini mag mia achiel chiegni chakore, Sir Frederic Kenyon e buge miluongo ni The Bible and Modern Scholarship ma ne ogo, 1949, e ite mar 21 ne owacho kama: “Kata obedo ni obokeno tin, oromo nyiso ni oboke moting’o Injilini nenore ni ne yudore e gwenge mag Misri kama ne oyudie oboke matinno, e higini madirom A.D. 130-150. Kata ka wakawo ni bugno ne osebedo kisomo kuom kinde matin chakre kinde ma ne ondikee, mani dine onyiso ni ne ondiki Injilino machiegni ahinya gi higini ma iwacho ni ne ondike tiendeni ka higini mag 100 chiegni, kendo mano miyo ok wanyal keto kiawa kuom higini miwacho ni ne ondikego.”

⁸ Weche ma Injili mar Johana chakogo mako paro, ginyiso ni Wach ma ne nitie “kar chakruok kod Nyasaye,” e Jalno ma kokalo kuome gik moko duto ne obetie. (1:2) Bang’ nyiso winjruok makende ma ne nie kind Wuoro gi Wuowi, Johana koro chako wuoyo kuom tije Yesu koda twege ma ne ogolo, to moloyo owuoyo kojiwo ahinya kaka hera matut riwo gik moko duto e chenro maduong’ mar Nyasaye. Injilini mawuoyo kuom ngima Yesu e pinyka mulo higini mag 29-33 E Ndalowa, kendo ohulo wach Pasaka ang’wen ma Yesu ne odhiye e kinde ma ne otiyo tij Nyasaye, ma en achiel kuom weche masiro ni Yesu ne otiyo tij Nyasaye kuom higini adek gi nus. Adek kuom Pasakagi iluongo ratiro ni pasaka. (2:13; 6:4; 12:1; 13:1) Moro iluongo ni “sawo mar jo Yahudi,” to kata kamano, Ndiko moting’o wechego nyiso ni sawono ne otimore kinde machuok bang’ ka Yesu osewacho ni “pod dueye ang’wen eka keyo ochopo,” manyiso ni mano ne en nyasi mar Pasaka, ma ne jatimore ka keyo chakore.​—4:35; 5:1.c

⁹ Ng’eny “Injili mar Johana,” en mamedo weche ma ok yudore e Injili mamokogo; pasent 92 gin weche manyien maok yudore e Injili adek mokogo. Kata kamano, Johana tieko gi wechegi: “To nitie bende gik mang’eny ma Yesu notimo; ka da ondikgi giduto achiel achiel, agalo ka piny ngima ok dirom kanoe kitepe ma dondiki.”​—21:25.

GIMOMIYO BUGNI KONYO

³⁰ Yo ma ratiro kendo mamor ma bugni wuoyogo kuom Wach, ma ne obedo Kristo miyo jasomo bedo gi yie, kendo “Injili mar Johana” miyowa weche mowuok kuom ng’at ma ne ni machiegni gi Wuod Nyasaye mowal gi roho konyiso gik ma ne Wuod Nyasaye owacho kendo timo. Kata obedo ni Johana tiyo gi weche mayot winjo tiendgi, manyiso ni ne ikwane gi “jopoya gi jo makiya” tiendeni joma ok osomo, weche motiyogo nigi teko mang’eny. (Tich 4:13) Injilino nie rang’iny mamalo kuom nyiso hera matut manie kind Wuoro gi Wuowi kaachiel gi hera manyalo bedoe ka ng’ato obedo e achiel kodgi. Johana tiyo gi weche kaka “hera” kod “nohero” nyading’eny moloyo Injili adek mokogo koriw.

³¹ Mano kaka winjruok maber ne nitie e kind Wach kod Nyasaye Wuoro kar chakruok! Nyasaye ne omiyo “wach nodoko ringruok, mi nodak e dierwa; ne waneno duong’ne, duong’ ka mar Wuowi ma miderma moa ka Wuoro, kopong’ gi ng’wono gi adiera.” (Joha. 1:14) Kendo, e Injili mar Johana duto, Yesu jiwo ni ne en e winjruok gi Nyasaye nikech ne obolore chuth e timo dwach Wuoro. (4:34; 5:19, 30; 7:16; 10:29, 30; 11:41, 42; 12:27, 49, 50; 14:10) Yo ma onyisogo winjruokno nenore e yo mamalo ahinya e lemo ma ondiki e Johana 17, kama Yesu nyiso Wuon mare ni osetieko tich ma ne Wuoro omiye mondo otim e pinyka, kae to omedo wacho ni: “To koro, A Wuora, miya duong’ ka ma intie iwuon, duong’ ma ne an go kodi ka ne piny pok obetie.”​—17:5.

³² To nade winjruok manie kind Yesu gi jopuonjrene? Injilino nyiso maler migawo mar Yesu kaka yo ma gweth Nyasaye luwo kachopo ne jopuonjrene koda gi dhano duto. (14:13, 14; 15:16; 16:23, 24) Iluongo Yesu ni “Nyarombo mar Nyasaye,” “kuon mar ngima,” “Ler mar piny,” “jakwath maber,” ‘chier, kendo ngima,’ ‘yo, kendo adiera, kendo ngima,’ kod “mizabibu madier.” (1:29; 6:35; 8:12; 10:11; 11:25; 14:6; 15:1) E ranyisini mar “mizabibu madier” ema Yesu nyisoe winjruok maber ahinya manie kinde gi jolupne madier bende gi Wuoro. Kuom nyago olemo mang’eny, gibiro miyo Wuon mare duong’. Yesu jiwo jopuonjrene kama, “Kaka Wuoro osehera, e kaka an bende aseherou. Sikuru e herana.”​—15:9.

³³ Bang’ mano, okwayo Jehova e lamo matut mondo jogi duto mohero, kaachiel gi “jogo ma yie kuoma nikech wachgi,” obed achiel gi Wuoro kod en owuon, kopwodhgi gi wach adiera! Kuom adier, gimomiyo Yesu ne otiyo tij Nyasaye inyiso e yo maber ahinya e weche ma ne otiyogo mogik kolamo ne Wuon mare: “Nanyisogi nyingi, kendo nanyisgi; mondo herano miherago obedi e igi, an bende abedi e igi.”​—17:20, 26.

³⁴ Kata obedo ni Yesu ne weyo jopuonjrene e piny, ne ok odhi weyogi ma onge jakony, “Roho mar adiera.” E wi mano, ne omiyogi puonj kuom winjruok monego gibedgo gi piny, konyisogi kaka ginyalo locho kaka “nyithind ler.” (14:16, 17; 3:19-21; 12:36) Yesu ne owacho ni “Un kusiko e wachna, eka unubed jopuonjrena adier. Kendo unung’e adiera, kendo adiera nomiu bedo thuolo.” Mopogore gi mano, ne onyiso nyithind mudho kama: “Un mag wuonu Satan, kendo gombo mag wuonu e mudwaro timo. . . . ok ochung’ e adiera, nikech adiera onge e iye.” Weuru mondo wang’ad e chunywa ni kinde duto wabiro chung’ e adiera, ee, ni wabiro ‘lamo Wuoro e chuny, kendo e adiera,’ ka wajiwore gi wechegi ma Yesu ne owacho: “Timuru chir! An aseloyo piny.”​—8:31, 32, 44; 4:23; 16:33.

³⁵ Wechegi duto bende otudore gi Pinyruodh Nyasaye. Ka Yesu ne nie nyim bura, ne owacho kama: “Pinyruodha ok mar piny ka. Ka da pinyruodha en mar piny ka, da jotichna okedo, mondo kik oketa e lwet jo Yahudi; to koro pinyruodha ok en mar ka.” Bang’ mano, kodwoko penjo mar Pilato, ne owacho kama: “In iwacho ni an ruoth. Gi momiyo nonywola, kendo gi momiyo nabiro e piny ka, en ni mondo abed janeno kuom adiera. Ng’ato ka ng’ato man kuom adiera winjo dwonda.” (18:36, 37) Gin joma mor kuom adier jogo ma winjo kendo ma ‘inywolo manyien’ mondo ‘odonj e pinyruodh Nyasaye’ e winjruok achiel gi Ruoth. Gin joma mor jogo ma gin “rombe moko” mawinjo dwond Jakwath ma Ruoth kendo yudo ngima. Kuom adier, nitie gimomiyo wanyalo bedo gi erokamano kuom bedo gi Injili mar Johana, nikech ne ondike ni “mondo uyie ni Yesu en Kristo, Wuod Nyasaye; kendo kuyie, mondo ubed gi ngima e nyinge.”​—3:3, 5; 10:16; 20:31.

[Weche moler piny]