Bug Muma Namba 58​—Jo Hibrania

Jandiko: Paulo

Ne Ondike: Rumi

Ne Otiek Ndike: Chiegni 61 E.N.

PAULO en jal mong’ere ahinya kaka jaote ne “ogendini” ma ok Jo-Yahudi. Kata kamano, be ote ma nomiye ne en mana mar joma ok gin Jo-Yahudi kende? Ooyo ngang’! Kodong’ kinde matin kapok obatis Paulo mi omiye migawone, Ruoth Yesu nowacho ne Anania niya: ‘[Paulo] en gir tichna moyier, ni mondo oter nyinga ir Ogendini gi ruothgi, kendo nyim Jo Israel.’ (Tich 9:15; Gala. 2:8, 9) Kuom adier, bug Jo-Hibrania ne ondiki koluwore gi migawo mar Paulo mar lando nying’ Yesu ne nyithind Israel.

² Kata kamano, josomo moko keto kiawa kabe Paulo ema ne ondiko bug Jo-Hibrania. Gimoro achiel ma giwacho en ni nying’ Paulo ok yudore ei baruano. Kata kamano, mano ok en gima onego omi ng’ato okwed bugno, nimar buge maler mamoko bende ok hul nying’ joma ondikogi, to thoth jogo ifwenyo mana gi weche ma ni ei bugego. E wi mano, jomoko neno ni nyalo bedo ni Paulo noweyo maok oketo nyinge kong’eyo, sama nondiko ne Jokristo ma Jo-Hibrania ma nodak Judea, nimar Jo-Yahudi ma ne ni kuno nosebedo ka ochayo nyinge. (Tich 21:28) Kata mana lokruok ma nenore ni nitie e yo mondikgo baruani kopim gi barupege mamoko, ok oromo nyiso ngang’ ni Paulo ok e jandiko. Kata ka nowuoyo gi jo malamo nyiseche manono, Jo-Yahudi, kata Jokristo, kinde duto Paulo ne nyiso kido mar bedo “ngeche duto ni ji duto.” Ei bugni, seche mopuonjo kendo chiwo paro, otimore ka Ja-Yahudi, komiyogi weche ma ne ginyalo winjo ma gitigo e yo maber chuth.​​—⁠⁠1 Kor. 9:⁠22.

³ Weche duto man ei bugni riwo lwedo ni Paulo e jandiko. Jandiko ne ni Italia kendo jalo ne jatiyo gi Timotheo. Wechegi nyiso ni mano ne en Paulo. (Hibr. 13:23, 24) E wi mano, kata obedo ni owuoyo ka Ja-Yahudi mondo eka omul chuth chuny kanyakla mar Jo-Hibrania ma ema ne ondiknegi baruani, puonj ma baruani chiwo winjore ahinya gi kit Paulo. Kowuoyo kuom wachni, bug Clarke miluongo ni Commentary, Buk mar 6 ite mar 681, wacho kama kuom bug Jo-Hibrania: “Yo ma ondikgo baruani duto nyiso maler ni nondike ne Jo-Yahudi. Dine bed ni nondike ne ogendini ma ok Jo-Yahudi, onge kata ng’ato achiel kuom dhano tara apar ma ne nyalo winjo tiend puonjgo, nimar ok ne gilony gi ngima mar Jo-Yahudi, ma ema jandikoni mulo kendo wuoyo kuomgi e okang’ malach.” Mano konyowa ng’eyo gimomiyo nitie pogruok e yo mondikgo bugni kopime gi barupe mamoko mag Paulo.

⁴ Oboke mar Chester Beatty Papyrus Na. 2 (P⁴⁶), ma ne oyudi chiegni higa mar 1930 bende osemedo chiwo weche manyiso ni Paulo ema ne jandiko. Kowuoyo kuom obokeno, ma nondiki chiegni higini 150 bang’ tho Paulo, jasomo ma Ja-Ingresa miluongo ni Sir Frederic Kenyon nowacho niya: “Bedo ni kanyo oket bug Jo-Hibrania mapiyo bang’ bug Jo-Rumi (kama nenre ni ok owinjore kode), en gima nyiso maler ni chon kane ondik obokone, ne onge kiawa ni Paulo ema ne ondike.”a To bende kuom wach nogono, Cyclopedia mar McClintock kod Strong wacho ratiro ni: “Onge weche mamoko ei bugni kata kama chielo manyiso ni nitie jal moro machielo ma nondiko baruani, mak mana Paulo.”b

⁵ Kaachiel gi bedo ni Jokristo mokwongo ne oyie gi bug Jo-Hibrania, weche manie iye bende nyiso ni kuom adier ne ondike “kuom much Nyasaye.” Osiko oduoko pach jasomo e weche mokor manie Ndiko mag Dho-Hibrania, kowuoyo nyading’eny kuom ndiko machon-go, kendo nyiso kaka Kristo Yesu nochopo ndikogo. Sula mokwongo kende nwoyo weche mag Ndiko mag Dho-Hibrania ma ok tinne nyadibiriyo, mikonyruokgo e nyiso ni Wuowi koro duong’ ne malaike. Bugni siko ka miyo Wach Jehova duong’ koda nyinge bende, konyiso ni Yesu e Jaote Maduong’ mar ngima, kendo onyiso ni Pinyruodh Nyasaye e lwet Kristo e geno kende ma dhano nigo.

⁶ Kuom wach kinde ma nondikie bugni, osenyisi ni Paulo nondiko baruani ka en Italia. Kotieko baruano, owacho kama: “Ng’euru ni owadwa Timotheo osegony; to kochopo ka piyo, wanabi nenou kode.” (13:23) Mani nyiso ni Paulo ne geno ni idhi gonye mapiyo a e jela, kendo nogeno ni ne obiro dhi gi Timotheo ma noyudo osegony a e twech. Kuom mano, higa ma nogik ka Paulo ni e twech Rumi, ema nenre ni ne ondikie bugni, tiende ni 61 E Ndalowa.

⁷ Ka nochomo giko mar chenro mar Jo-Yahudi kaka oganda, kinde makende mag tem nobiro kuom Jokristo ma Jo-Hibrania ma nodak Judea, to moloyo kuom jogo ma ne ni Jerusalem. Kaka wach maber ne medo dongo kendo landore, e kaka Jo-Yahudi ne medo bedo gi mirima ka gikwedo Jokristo e okang’ marach ahinya. Higini matin kende kapok mano otimore, kane one anea Paulo ka odonjo e dala mar Jerusalem, Jo-Yahudi ma nomako weche din matek, nokok gi dwol maduong’ niya: “Goluru ng’at ma kama oa e piny! Nikech ok owinjore obed mangima.” Jo-Yahudi mokalo 40 nosekuong’ore chutho ni ok ginicham kata madho gimoro nyaka chop ginege, kendo mano ne dwaro ni askeche lweny okow Paulo gotieno nyaka Kaisaria. (Tich 22:22; 23:12-15, 23, 24) E alwora ma ji ne nigi sigu gi mirima mamalo machalo kamano kuom Jokristo, kanyakla ne nyaka dag, lendi, kendo ochung’ motegno e yie. Ne nyaka gibed gi paro maliw kendo ng’eyo kaka Kristo ne ochopo Chik, mondo omi gitang’ kik gidog e dind Jo-Yahudi ma ne mako Chik Musa, ma noriwo kata chiwo misengini mag le, ma koro ne gin mana timbe ma onge tiendgi.

⁸ Onge ng’at machielo ma ne nyalo ng’eyo e yo malong’o chuth chandruok gi sand ma Jokristo ma Jo-Yahudi ne yudo maloyo jaote Paulo. Onge ng’at ma ne nyalo loyo Paulo e dimbonegi puonj makwedo chuth timbe Jo-Yahudi, to nikech chon ne en Ja-Farisai. Kotiyo kod ng’eyo malach ma ne en-go kuom Chik Musa, ma nopuonjore e tiend Gamaliel, Paulo nochiwo puonj ma ok dikwedi, manyiso ni Kristo ema nochopo Chik, kaachiel gi misengini ma chik ne dwaro. Ne onyiso kaka gik mabeyo moloyo nokawo kar gik machon-go, kendo gik manyien-go koro kelo gweth maloyo machon e bwo singruok manyien kendo maber moloyo. Pache maliwno, ne miyo odimbo puonj bang’ puonj e yo ma ne ok nyal kwedi. Puonj manyien kaka mawuoyo kuom giko singruok mar Chik kendo biro mar singruok manyien, kaka dolo mar Kristo oloyo mar jood Harun, kaka misango Kristo oloyo chuth chiwo mag ruedhi gi diek, kaka Kristo nodonjo kama Jehova wuon nitie ei polo kar donjo mana e hema manie piny​​—⁠⁠ magi duto ne ipuonjo Jokristo ma Jo-Hibrania kisiro puonjgo chuth gi Ndiko mag Dho-Hibrania, kendo onge Ja-Yahudi ma pache ler, ma ne nyalo kwedogi, kata obedo ni Jo-Yahudi ma ne ok oyie ne mon gi puonjgo ahinya.

⁹ Ka giritore gi baruani, Jokristo ma Jo-Hibrania ne koro nigi ligangla manyien mar dino dho Jo-Yahudi ma ne sandogi, kendo baruani ne dhi konyogi yuayo Jo-Yahudi ma chunygi ne tir ma ne manyo adiera mar Nyasaye. Baruano nyiso hera matut ma Paulo ne nigo kuom Jokristo ma Jo-Hibrania, koda gombo ma ne en-go mar konyogi gadier e kinde ma ne gin gi chandruok.

GIMOMIYO BUGNI KONYO

²³ Nikech barup Jo-Hibraniani siro chik Kristo, otek kwedo, nimar nochane mong’ith, kendo otenore maber e Ndiko mag Dho-Hibrania. Oting’o weche mopogore opogore mag Chik Musa​​—⁠⁠wach singruok, remb jamni, jagach, hema mar lamo, tij dolo, kod chiwo​​—⁠⁠kendo bugni nyiso ni gigo ne gin mana gik ma Nyasaye noketo kaka tipo mag gik mabeyo moloyo ma pod ne dhi biro, kendo gikone gigi duto ne dhi chopo Chik ei Kristo Yesu kod misangone. Paulo nowacho ni, Nyasaye osemiyo Chik “odoko machon; kendo gi ma doko machon kendo moti ochiegni bet ma onge.” Kata kamano, “Yesu Kristo en achiel mosiko, nyoro, tinende, kendo nyaka chieng’.” (8:13; 13:8; 10:⁠1) Mano mor manadi ma nyaka bed ni Jo-Hibraniago ne onwang’o kuom somo baruano!

²⁴ Kata kamano, baruano konyowa nade e ndalogi ma weche oselokore? To nikech ok wan e bwo Chik, be wanyalo yudo gimoro manyalo konyowa kuom puonj ma Paulo chiwogo? Kuom adier, en kamano. Bugni nyisowa kaka chenro mar singruok maduong’ manyien obet, kaluwore gi singo ma ne omi Ibrahim ni kokalo kuom Kothe, ji duto manie piny ne dhi yudo gweth. Ma endi e yo ma wayudogo ngima, en e genowa kende, en e yor chopo singruok machon mar Jehova, tiende ni miyowa gweth kokalo kuom Koth Ibrahim, ma en Yesu Kristo. Kata obedo ni ok wan e bwo Chik, onyuolwa e richo nimar wan koth Adam, omiyo onego wayud jadolo maduong’ ma jang’wono, jadolo ma nigi chiwo mowinjore chuth, jal manyalo donjo nyaka kama Jehova wuon nitie, mi obednwa jagach e nyime. Ma e kama wanwang’e Jadolo Maduong’ manyalo terowa e ngima e piny manyien mar Jehova, manyalo bedo mang’won gi nyawowa, nimar “en jal ma notem e weche duto, kaka wan bende itemowa,” kendo ogwelowa mondo wasudi “e nyim kom mar Nyasachwa mang’won ka wan gi chir, mondo okechwa, kendo wayud ng’wono ma konyowa, e kinde mowinjore.”​​—⁠⁠4:15, 16.

²⁵ E wi mano, e barup Paulo ne Jo-Hibrania, wayudo gik mamulo chuny manyiso gadier ni weche ma nokor chon e Ndiko mag Dho-Hibrania, ne ochopo kare e yo maber miwuoro. Magi duto nondiki mondo opuonjwa kendo omiwa hoch e ndalogi. Kuom ranyisi, ei Jo-Hibrania, Paulo tiyo nyadibich gi weche mokor e wi Pinyruoth kaka giyudore ei Zaburi 110:1 konyiso kaka Yesu Kristo e Koth Pinyruoth, ma en jal ma “osebet piny e bat korachwich mar kom Nyasaye” korito nyaka “wasike otim raten tiende.” (Hibr. 12:2; 10:12, 13; 1:3, 13; 8:⁠1) E wi mano, Paulo nwoyo weche manie Zaburi 110:4 kolero migawo maduong’ ma Wuod Nyasaye nigo, tiende ni mar bedo “jadolo nyaka chieng’, e kido mar Melkizedek.” Mana kaka Melkizedek machon, ma kaluwore gi Muma ne onge “wuon, kata min, kata anyuolane; chakruok mar ndalone, kata giko mar ngimane bende onge,” Yesu en Ruoth kendo en “jadolo mosiko” makelo gweth mochwere mag misangone kaka rawar ne jogo duto mabolore e bwo lochne. (Hibr. 5:6, 10; 6:20; 7:1-21) Paulo podi wuoyo mana kuom Ruoth ma Jadoloni konwoyo weche manie Zaburi 45:6, 7 kama: “A Nyasaye, kom ruodhi en ma nyaka chieng’, kendo loch mar pinyruodhi en loch makare. Isehero tim makare, kendo isesin gi richo, e momiyo, A Nyasaye, Nyasachi osewiri gi mo mar mor moloyo oweteni.” (Hibr. 1:8, 9) Sama Paulo nwoyo weche manie Ndiko mag Dho-Hibrania, kendo nyiso kaka gichopo kuom Kristo Yesu, waneno gadier kaka weche ma Nyasaye nokoro chopo ratiro.

²⁶ Mana kaka barup Jo-Hibrania nyiso maler, Ibrahim ne kiyo Pinyruoth, “dala man gi mise, ma Nyasaye e ma nochano kendo ogero”​​—⁠⁠dala “mar polo.” “Kuom yie” Ibrahim ne okawo okang’ mar dwaro Pinyruoth, kendo nochiwore chuth mondo omi oyud gweth ma pinyruodhno kelo kokalo kuom “chier maber moloyo.” Mano kaka wayudo ranyisi mowinjore ahinya kuom Ibrahim koda kuom chwo gi mon duto ma nonyiso yie ​​—⁠⁠ee, kuom “oganda mang’ongo” ma Paulo nyisowa e sula 11 mar bug Jo-Hibrania! Sama wasomo wechegi, chunywa iil gi mor, nikech migawo koda geno ma wan-go kaachiel gi joma ne ochung’ motegno kamano. Kuom mano, ojiwwa mondo ‘waringi kwanano ni ng’wech moketi e nyimwa.’​​—⁠⁠11:8, 10, 16, 35; 12:⁠1.

²⁷ Konwoyo weche ma Haggai nokoro, Paulo paronwa singo mar Nyasaye ni: “Pod nyadichiel kendo, abiro yiengo, ok piny kende, to polo bende.” (Hibr. 12:26; Hag. 2:⁠6) Kata kamano, Pinyruodh Nyasaye manie lwet Kristo Yesu, ma e Kodhino, biro siko nyaka chieng’. “E momiyo, wagouru erokamano ni Nyasaye, nikech wanwang’o pinyruoth ma ok nyal yiengni; kendo walameuru kaka owinjore, ka wamiye duong’ kod luor.” Weche mabeyogi nyisowa gadier ni Kristo nenore mar ariyo, “ka richo osegol, mondo ores jo ma rite” gi kinda. Kuom mano, kokalo kuome, “wachiwuru pile ni Nyasaye misango ma en pak ma wuok kaka olemo e dhok ma hulo nyinge.” Mad nying’ maduong’ mar Jehova Nyasaye oketi obed maler nyaka chieng’, kokalo kuom Yesu Kristo, Ruoth ma Jadolo!​​—⁠⁠Hibr. 12:28; 9:28; 13:⁠15.

[Weche moler piny]