Bug Muma Namba 60​—1 Petro

Jandiko: Petro

Ne Ondike: Babulon

Ne Otiek Ndike: Chiegni 62–64 E.N.

KAKA Jokristo mokwongo ne lando tije madongo mag Nyasaye kuonde maboyo, e kaka tij Pinyruoth ne medo landore kuonde duto ma ne ni e bwo loch Jo-Rumi. Kata kamano, ywaruok moro nowuok nikech oganda Jokristogi ma ne timo kinda. Mokwongo, din mar Jokristo nochakore e Jerusalem, e kind oganda Jo-Yahudi, kendo jomoko ne paro ni Jokristogo gin Jo-Yahudi ma ne temo kelo lokruok e sirkand Rumi, kendo ne gin joma chando joma ne ni e loch. E wi mano, Jokristo ne opogore nimar ne gidagi timo misengini ne jaloch kata riwruok e nyasi mag dinde malamo nyiseche manono mag kindego. Ne iwacho weche maricho kuomgi, kendo ne gikadho e tembe mathoth nikech yie margi. E kinde mowinjore, kendo koneno nyime e yo manyiso ni roho mar Nyasaye notelone, Petro ne ondiko barupe mokwongo, kojiwo Jokristo mondo ochung’ motegno kendo puonjogi kosiemogi kuom kaka onego giritre e bwo Nero, ma ne en Kaisar kindeno. Nwang’ore ni baruani nondiki e kinde mowinjore nikech sand mager ma ne owuok mapiyo bang’ ndike.

² Weche motelo mag baruani nyiso ni Petro e jandiko. E wi mano, josomo kaka Irenaeus, Clement ma Ja-Alexandria, Origen, kod Tertullian nwoyo weche manie baruano, ka ginyiso ni Petro e jandiko.a Gima nyiso ni Petro Mokwongo en adier nenre ratiro, mana kaka barupe mamoko ma nondiki kuom much Nyasaye. Eusebius nyisowa ni jodong kanisa ne tiyo gi baruano ka gin thuolo; kendo ne onge kiawa ni en barua madier e kinde jalo (chiegni 260-342 E Ndalowa). Ignatius, Hermas, koda Barnabas, ma nodak e kind higini mag 100-200 E Ndalowa, duto wuoyo kuom baruani.b Petro Mokwongo owinjore chuth gi Ndiko mamoko mondiki kuom much Nyasaye kendo ochiwo ote motegno ne Jokristo ma Jo-Yahudi gi mago ma ok Jo-Yahudi ma ne gin “jodak e Ponto, Galatia, Kappadokia, Asia, gi Bithunia”​​—⁠⁠gwenge ma ne nie gweng’ mar Asia Matin.​​—⁠⁠1 Pet. 1:⁠1.

³ Baruani ne ondiki karang’o? Weche mani e iye nyiso ni Jokristo ne yudo tembe, kowuok kuom joma lamo nyiseche manono kata kuom Jo-Yahudi ma ne ok oloko din margi, to onyiso ni kampend Nero mar sando ji, ma nochak timo e higa 64 E Ndalowa, ne pok ochakore. Nenre maler ni Petro nondiko baruani kinde matin kapok mani otimore, dibed ni e kind higa 62 kod 64 E Ndalowa. Bedo ni Mariko podi ne nigi Petro jiwo wachni. E kinde ma Paulo ne ni e twech mokwongo Rumi (chiegni 59-61 E Ndalowa), Mariko ne nigi Paulo, kendo nochiegni dhi limo gweng’ mar Asia Matin; to e kinde ma Paulo ne ni e twechne mar ariyo (chiegni 65 E Ndalowa), Mariko ne chiegni dhi ir Paulo kendo e Rumi. (1 Pet. 5:13; Kolo. 4:10; 2 Timo. 4:11) Nenre ni e higini manie diere kanyo, ne onyalo yudo thuolo mar bedo gi Petro e Babulon.

⁴ Petro Mokwongo nondik kanye? Kata obedo ni josomo ma nono Muma oyie ni bugni en achiel kuom buge maler madier, koda ni jandiko en Petro, kendo giwinjore kuom kindego ma dibed ni ne ondikee, pod gin gi paro mopogore kuom kuma ne ondike. Kaluwore gi neno ma Petro owuon chiwo, ne ondiko baruane mokwongo ka en Babulon. (1 Pet. 5:13) Jomoko to wacho ni ne ondiko ka en Rumi, ka giwacho ni “Babulon” miwuoyoe kanyo en nying’ machielo mar Rumi. Kata kamano, weche madier mosenon ok riw lwedo paro machalo kamano. Onge kama Muma nyisoe ni Babulon en Rumi. To nikech Petro ne ondiko barupe ne jogo ma ne ni Ponto, Galatia, Kappadokia, Asia, gi Bithunia, ma ne gin kuonde ma nitie, mani nyiso ratiro ni sama notiyo gi nying’ Babulon, nowuoyo bende kuom Babulon masie. (1:⁠1) Ne nitie gima ber chuth ma nomiyo Petro nyaka ne bed Babulon. Ne omiye migawo mar lando “Wach Maber,” ne joma oter nyangu, kendo ne nitie Jo-Yahudi mang’eny e Babulon. (Gala. 2:7-9) Sama buk mar Encyclopaedia Judaica, wuoyo kuom gocho mar Babulonian Talmud, owuoyo bende kuom “riwruoge madongo mag somo” mag din Jo-Yahudi E Ndalogo.c

⁵ Ndiko duto mowuok kuom much Nyasaye moriwo nyaka barupe ariyo ma Petro nondiko, ok nyis kata matin ni ne odhi Rumi. Paulo nyiso ni ne en Rumi, to ok owuo ngang’ ni Petro ne ni kuno. Kata obedo ni Paulo hulo nyinge ji 35 e barupe ne Jo-Rumi kendo ooro mos ne ji 26 koluongogi gi nyingegi, wanyalo penjore ni, ang’o momiyo ok oluong nying’ Petro e barupeno? En kamano mana nikech Petro ok ne ni kuno gie kindeno! (Rumi 16:3-15) Nenre ni Babulon kama Petro nondikoe barupe mokwongo ne en Babulon masie ma ne ni e bath Aora Efrata e piny Mesopotamia.

GIMOMIYO BUGNI KONYO

¹¹ Barua mokwongo mar Petro oting’o puonj mabeyo chuth ne jorit-kanyakla. Kowuoyo kuom puonj ma Yesu owuon nochiwo e Johana 21:15-17 koda ma Paulo nochiwo e Tich Joote 20:25-35, Petro kendo nyiso ni tij jarit en bedo jakwath, matimo tijno gi chuny mohero, ok nikech wuoro moro, to nikech gombo mar konyo jomoko. Jarit en jakwath matin, matiyo e bwo Yesu Kristo, ma e “Jakwath Maduong’,” kendo jal ma en jarit nodwok wach ne Yesu kuom kaka orito kweth Nyasaye, ma nyaka orit maber koketo negi ranyisi, kendo konyiso bolruok e yore duto.​​—⁠⁠5:2-4.

¹² Barup Petro oting’o weche mamoko manyiso kaka Jokristo onego obolore, kendo baruani chiwo puonj mabeyo ahinya kuom wachni. E 1 Petro 2:13-17, ichiwo puonj kuom kaka inyalo nyis bolruok e nyim joloch, kaka e nyim ruodhi koda jotelo. Kata kamano, ma endi en bolruok ma nigi tong’, mitimo nikech Ruoth kendo nikech ‘luoro Nyasaye,’ ma Jokristo gin wasumbini mage. Jogo ma tiyo ne jomoko ijiwo mondo obolore ne joma ondikogi, kendo mondo gibed joma nano kata ka nyaka gichandre ka ‘ging’eyo ni Nyasaye ni kodgi.’ Mon mokendi bende imiyo jip maber ahinya kuom wach bolruok ne chwogi, moriwo nyaka chwo ma ok oyie, ka ginyiso mano kuom timbegi manyiso luor kendo mobidhore, ma e gima “nengone duong’ nyim Nyasaye,” kendo mano nyalo kata miyo chwogi odonj e adiera. Ka endi Petro nyiso kaka Sara ne obolore chuth ne Ibrahim, seche mojiwo puonjno ei baruani. (1 Pet. 2:17-20; 3:1-6; Chak. 18:12) To chwo bende onego oti gi migawo margi mar bedo wich e ot, ka giketo e paro ni mondegi gin “chuech mang’aw.” Ka podi owuoyo e wi wachni, Petro jiwo kama: “Kamano bende, un jo matindo, winjuru jodongo.” Kae to ochako ojiwo wach bedo gi chuny mamuol koda bolruok, ma gin kido ma iwuoyoe ahinya ei barupeni duto.​​—⁠⁠1 Pet. 3:7-9; 5:5-7; 2:21-25.

¹³ E kindego ma tembe mager gi sand nochako betie kendo, Petro nochiwo puonj makelo jip, kendo kuom adier, barupeno nyalo konyo ahinya jogo duto ma yudo tembe ma kamago ndalogi. Ne ane kaka otiyo gi Ndiko mag Dho-Hibrania konwoyo weche ma Jehova nowachogi: “Unubed maler, nikech aler.” (1 Pet. 1:16; Lawi 11:44) Kae to, kotiyo gi weche ma ihinyo nwoyo ei ndiko mamoko mondiki kuom much Nyasaye, Petro nyiso kaka kanyakla mar Jokristo en ot maok oger gi lwet dhano, moger gi kite mangima e mise mar Kristo. To otime kamano nikech ang’o? Petro dwoko niya: “Un e dhoot moyier, un dolo mag Ruoth, oganda maler, jo mokawo ka joge, mondo uland tije madongo mar Jal ma noluongou a e mudho dhiyo e ler mare miwuoro.” (1 Pet. 2:4-10; Isa. 28:16; Zab. 118:22; Isa. 8:14; Wuok 19:5, 6; Isa. 43:21; Hos. 1:10; 2:23) En wach “dolo” mar joka ruothni, tiende ni tij dolo moriwo oganda maler duto mar Nyasaye, ma ema Petro nyiso ni osingnegi Pinyruoth, “gikeni ma ok tow, ma ok kethre, kendo ma ok lal,” “osimbo mar duong’ ma ok kethre,” kendo mamiyo giyudo ‘duong’ mochwere e Kristo.’ Kuom mano, ijiwo jogo ahinya mondo gimed bedo mamor, eka giniyudi “mor gi ilo ka duong’ne noel.”​​—⁠⁠1 Pet. 1:4; 5:4, 10; 4:⁠13.

[Weche moler piny]