1-3. (a) Ang’o momiyo Esther ne nyalo bedo maluor dhi ir chwore? (b) Wabiro wuoyo e wi weche mage motudore gi Esther?

ESTHER ne temo choko chir sama ne odhi e od ruoth man Shushan. Ne ok yot. Ne en ot moger gi nyadhi matamre gi nono mondo osunggo teko mang’eny mar ruoth ma ne ni kuno. Ne ogere kama oting’ore malo machiegni gi gode mag Zagros ma ne pilni nikech baraf ma ne nie wigi kendo ne ochomore gi aora mar Choaspes ma pige ne liw ahinya. Kor odno ne oked gi gik mopa ma rangigi opogore opogore moriwo ruedhi man gi bwombegi, joma bayo asere, koda sibuoche. Sirni mag odno ne dongo dongo kendo ne gin ma oked oked. Ruoth ma ne ni kuno ne luongore ni “ruoth maduong’.” Ne en chwor Esther, kendo en ema Esther ne dhi ire.

² Parie ni chwor Esther ne en ng’at ma kamano! Ahasuerus ne ok en dichwo ma nyar Ja-Yahudi ne nyalo gombo mondo obed chwore.a Ne ok oluw ranyisi mag joma chalo gi Abraham ma ne obolore kendo ne oyie winjo Sara chiege kane Nyasaye onyise ni otim kamano. (Chak. 21:12) Ruodhno ne ok ong’eyo gimoro amora e wi Jehova, Nyasach Esther kata e wi Chik ma ne Jehova omiyo joge. Nong’eyo mana chik Jo-Persia ma ne kwero gima koro Esther ne chiegni timoni. Esther ne dwaro timo ang’o? Esther ne dwaro dhi ir ruoth maok ruoth oluonge, to chik Jo-Persia ne wacho ni ng’ama odhi ir ruoth ka ruoth ok oluonge yudo buch tho. Sama Esther nochopo kama ruoth ne nyalo nene, nyaka bed ni koro Esther noneno ni odonjo e tho moneno gi wang’e.—Som Esther 4:11; 5:1.

³ Ang’o momiyo Esther noketo ngimane kama tek kamano? To ang’o mwanyalo puonjore kuom yie mar nyako makendeni? We wakwong wane ane kaka Esther nokelo bedo chi ruodh Persia.

Kaka Esther ne Opon

4. Gin weche mage mwang’eyo e wi Esther ka en nyathi, kendo ang’o momiyo nodak gi owadgi ma bathe miluongo ni Mordekai?

⁴ Esther ne en nyathi kich. Ok wang’eyo weche mang’eny e wi jonyuol Esther. Wang’eyo mana ni ne giluongo nyathigino ni Hadassa ma en nying maua majaber marachar e dho-Hibrania. Kane jonyuol Esther otho, watne moro ma ne chunye ng’won, miluongo ni Mordekai, nokawe mondo opidhe. Mordekai ne en owadgi Esther ma bathe kendo noduong’ ne Esther ahinya. Nokawe, motere e ode, mopidhe mana kaka nyare owuon.—Esther 2:5-7, 15.

5, 6. (a) Mordekai nopidho Esther e yo mane? (b) Esther gi Mordekai ne odak e ngima machal nade ka gin Shushan?

⁵ Mordekai gi Esther nodak e dala maduong’ mar Persia kaka Jo-Yahudi ma ne oter twech, kendo nyaka bed ni ji ne mon kodgi nikech din margi koda Chik ma ne giluwo. Kata kamano, Esther nomedo bedo machiegni gi Mordekai ma ne puonje e wi Jehova, Nyasaye mang’won ma nosereso joge ding’eny wuok e chandruok, kendo ma ne dhi resogi kendo. (Lawi 26:44, 45) Onge kiawa ni Esther gi Mordekai ne oherore kendo winjruokgi ne otegno.

⁶ Nenore ni Mordekai ne en jatich e od ruoth ma ne ni Shushan, kendo kinde mang’eny noyudore e rangach gi jotich mamoko mag ruoth. (Esther 2:19, 21; 3:3) Ok wang’eyo gadier kaka ngima Esther ne chalo kinde ma ne odongo. Nenore ni ne ok gidak e gweng’ mar joma omewo. Nyaka bed ni Esther ne konyo owadgi gi tije ot, kendo nyalo bedo ni nohero dhi e chiro ma ne ni Shushan kama ne nitie joma thedho dhahabu, fedha, koda jouso mamoko. Esther ne ok ong’eyo ni chieng’ moro nobed gi gik ma kamago.

Nyako ma ‘Jachia’

7. Ang’o momiyo nogol Vashti bedo chi ruoth kendo mano nomiyo ang’o otimore?

⁷ Chieng’ moro weche ne okethore e od ruoth kendo wachno ne koro landore Shushan. Ahasuerus ne obago ne jodongo mage nyasi moro maduong’ kae to ne oluongo Vashti, chiege majaber ma gie sechego ne chiemo gi mon mamoko kamachielo, mondo odhi ire. To Vashti notamore. Nikech wachno ne okelo ne ruoth wichkuot kendo nowang’o i ruoth ahinya, ruoth nopenjo joma ne ng’adone rieko kum ma ne owinjore omi Vashti. Ne giwacho nang’o? Ne ginyiso ruoth ni ogol Vashti owe bedo chi ruoth kendo ni ogol wach mondo omany nyako machielo okaw kar Vashti. Jotich mag ruoth nochako manyo e pinyno duto nyiri ma jochia kendo ma silili mondo ruoth oyier achiel kuomgi obed chiege.—Esther 1:1–2:4.

8. (a) Ang’o momiyo nyalo bedo ni Mordekai ne oluor matin ka noneno kaka Esther ne dongo? (b) Ere kaka wanyalo tiyo gi puonj mowinjore ma Muma chiwo e wi ber maoko? (Ne bende Ngeche 31:30.)

⁸ Wanyalo neno e pachwa ka Mordekai goyo wang’e kuom Esther kinde ka kinde kendo chunye pong’ gi mor koneno kaka nyamin-gi ma koro osebedo nyako mopong’ en jaber matamre gi nono. Wasomo kama: ‘Nyakono ne long’o kendo nojachia.’ (Esther 2:7) Muma miyowa paro mowinjore e wi ber maoko—en adier ni en gima lombo wang’, kata kamano, dwarore ni ng’at ma jachia bende obed mariek kendo mobolore. Ka ok kamano, to chia nyalo miyo ng’ato obed gi sunga kendo obed gi kido maricho. (Som Ngeche 11:22.) Donge iseneno gima chal kamano? To nade Esther? Be chianeno ne dhi konye koso ne dhi miyo obed gi sunga? Waket ane wang’wa.

9. (a) Ang’o ma notimore kane jotich ruoth oneno Esther, to ang’o momiyo wanyalo wacho ni weyo Mordekai ne ok yot ne Esther? (b) Ang’o momiyo Mordekai noyie mondo okend Esther gi ng’at maok Ja-Yahudi? (Ne sanduk bende.)

⁹ Esther nomako wang’ jotich ruoth. Ne gikawe ka gigole e od Mordekai kendo gitere e od ruoth. (Esther 2:8) Nyaka bed ni wachno ne lit ne Mordekai gi Esther. Mordekai ne ok nyal gombo ni okend nyare gi ng’at maok en Ja-Yahudi kata obed mana ruoth, en mana ni gima nonyalo timo ema ne onge.b Nyaka bed ni Esther nochiko ite adimba sama Mordekai ne nyise weche mogik kapok okawe kitere e od ruoth! Nyalo bedo ni Esther ne openjore weche mang’eny sama ne itere Shushan. Ngimane ne dhi chalo nade?

Esther “Noyudo Ng’wono e Wang’ Jogo Duto ma Nonene”

10, 11. (a) Alwora manyien ma ne Esther oyudoree ne nyalo loke nade? (b) Ere kaka Mordekai nonyiso ni nodewo Esther?

¹⁰ Ngima Esther nolokore chuth. Ne en achiel kuom “nyiri mang’eny” ma ne ochok koa e piny Persia duto. Nyaka bed ni nyirigo nopogore e kitgi, e timbegi, koda e dhok ma ne giwacho. Ne oketgi e bwo jatich moro miluongo ni Hegai, kendo ne dwarore ni olos dendgi giduto gi modhi mang’we ng’ar kuom higa achiel mondo gimed bedo jochia. (Esther 2:8, 12) Ngima ma kamano ne nyalo miyo nyirigo osik wigi mana e weche ber ma gibed josunga kendo joma piem. Be Esther nobedo gi chuny ma kamano?

¹¹ Onge ng’ama ne dewo Esther maloyo Mordekai. Pile pile nojadhi but ot ma ne nyirigo odakie mondo ong’e kaka Esther dhi. (Esther 2:11) Nyaka bed ni weche ma ne Mordekai winjo e wi Esther ne more. Nikech ang’o?

12, 13. (a) Joma ne odak gi Esther ne onene nade? (b) Ang’o momiyo Mordekai ne mor ng’eyo ni Esther ne pok ohulo ni ne en nya Jo-Yahudi?

¹² Esther nomoro Hegai ahinya ma Hegai omiye jotich abiriyo ma nyiri kendo nowalone kama berie moloyo e od mon. Imedo nyiswa niya: “Kendo Esther noyudo ng’wono e wang’ jogo duto ma nonene.” (Esther 2:9, 15) Be en adier ni chia kende ne nyalo moro ji duto e yo ma kamano? Ooyo, ji ne ok ohero Esther mana nikech ne en jachia.

¹³ Kuom ranyisi, wasomo kama: “Esther ne pok ohulo jogi kata tiendgi: niwira Mordekai nosekwere ni kik onyis wachno.” (Esther 2:10) Noyudo Mordekai osenyiso nyakono ni kik ohul ni en nya Jo-Yahudi nimar nong’eyo ni e od ruoth, ji ne mon gi Jo-Yahudi. Mano kaka nomor ng’eyo ni kata obedo ni Esther ne ok odak kode, pod ne onyiso rieko kendo pod ne owinjo wach!

14. Ere kaka rowere me kindegi nyalo luwo ranyisi mar Esther?

¹⁴ Kindegi bende rowere nyalo miyo chuny jonyuolgi kata jomamoko mapidhogi obed mamor. Kata ka jonyuolgi onge to gin e kind joma ok kaw weche gi pek, joma timbegi onjawore, kata joma ger, pod ginyalo tamore luwo timbe marichogo kendo gitim gima ging’eyo ni nikare. Ka gitimo kamano, gimiyo Wuon-gi me polo bedo mamor, mana kaka Esther notimo.—Som Ngeche 27:11.

15, 16. (a) Ang’o momiyo ruoth nohero Esther? (b) Ang’o momiyo lokruoge ma ne otimore e ngima Esther ne ok yotne ng’iyogo?

¹⁵ Kane kinde ochopo ma ne idhi ter Esther e nyim ruoth, nomiye thuolo mar yiero gimoro amora ma nonyalo dwaro mondo omed berorego. Bedo ni ne en nyako mobolore, ne ok okwayo mondo omede gimoro amora e wi gik ma ne Hegai osewacho. (Esther 2:15) Nenore ni nofwenyo ni chia kende ok ne dhi lombo ruoth; gima ber moloyo ne en bedo gi chuny mamuol kendo mobolore. Be ne en kare?

¹⁶ Wasomo kama: “Ruoth nohero Esther moloyo mon duto, moyudo miwafu gi ng’wono e wang’e moloyo nyiri duto: mi nosidhne ochimb duong’ mar ruoth e wiye, mokete obed mikache e kar Vashti.” (Esther 2:17) Nyaka bed ni ne ok yot mondo nyar Jo-Yahudi moboloreni ong’i gi ngimane manyien—koro ne en chi ruoth, kendo ruodhno ne nigi teko moloyo ruodhi duto e piny ngima gie kindeno! Be mano nomiyo obedo jasunga? Ooyo, Esther ne ok obedo jasunga.

17. (a) Esther nonyiso e yore mage ni pod ne owinjo Mordekai ma ne en kaka wuon mare? (b) Ang’o momiyo dwarore ni e kindewagi waluw ranyisi ma ne Esther oketo?

¹⁷ Esther ne odhi nyime winjo Mordekai, ma ne en kaka wuon mare. Ne ok ohulo ni en nyar Jo-Yahudi. E wi mano, kane Mordekai owinjo ni idwa neg Ahasuerus, Esther noluwo kaka Mordekai nonyise ma odhi ohulo wachno ne ruoth, kendo ne ogeng’ wachno. (Esther 2:20-23) Esther pod nonyiso yie kuom Nyasache kuom bedo ng’at mobolore kendo mawinjo wach. Mano kaka dwarore ni waluw ranyisi mar Esther e kindegi ma ji mang’eny wigi tek, ging’anjo, kendo ok gikaw winjo wach kaka gima duong’! Mopogore gi mano, mana kaka Esther, joma nigi yie madier ong’eyo ni winjo wach en gima duong’.

Kaka ne Otem Yie mar Esther

18. (a) Ang’o ma ne nyalo miyo Mordekai otamre kulore ne Haman? (Ne bende weche moler piny.) (b) Ere kaka chwo gi mon moluoro Nyasaye e kindewagi nyalo luwo ranyisi mar Mordekai?

¹⁸ Ng’at moro miluongo ni Haman noyudo migawo maduong’ e sirkand Ahasuerus. Ruoth nokete mondo obed ng’at mar ariyo e sirkande, kendo en ema ruoth ne kwongo penje paro kapo ni wach moro owuok. Ruoth nogolo chik ni ji duto nonego okulre ne Haman ka ginene. (Esther 3:1-4) Mano ne en chik matek ne Mordekai. Ne ong’eyo ni onego owinj wach ruoth, to mana ka timo mano ok tuomre gi chik Nyasaye. Haman ne en Ja-Agag. Mano nyiso ni nonyalo bedo koth Agag, ruodh Jo-Amalek ma ne Samuel janabi mar Nyasaye onego. (1 Sam. 15:33) Jo-Amalek ne gin joma richo ahinya ma nomiyo gibedo wasik Jehova gi Jo-Israel. Nyasaye ne okuong’o oganda mar Jo-Amalek.c (Rapar 25:19) Ere kaka Ja-Yahudi moluoro Nyasaye ne nyalo kulore ne Ja-Amalek? Mordekai ne ok nyal. Notamore chuth. Nyaka chil kawuono, chwo gi mon moluoro Nyasaye oseyie kata mana tho ka gimakore gi chikni: “Onego wawinj Nyasaye moloyo winjo dhano.”—Tich 5:29.

19. Ang’o ma ne Haman dwaro timo, kendo ne otimo ang’o mondo ruoth oyiene timo kaka odwaro?

¹⁹ Haman ne iye owang’. Nego Mordekai kende ne ok dhi rome. Omiyo, nodwaro yweyo oganda Jo-Yahudi duto! Noketho nying Jo-Yahudi ahinya e nyim ruoth mondo ruoth oyiene timo kaka nodwaro. Maok ohulo oganda ma ne owuoyoe, nowacho ni Jo-Yahudi gin joma nono maonge tich; ni gin joma “oke e kind ogendini duto” e piny Persia. To gima rachie moloyo, ne owacho ni ne ok giluw chike mag ruoth; ni ne gin jong’anjo ma ne nyalo ketho loch mar Ahasuerus. Haman nochiwore mar golo pesa mang’eny ahinya mondo otigo e nego Jo-Yahudi duto ma ne nie pinyno.d Ahasuerus nomiyo Haman tere mar ruoth mondo opuodhgo chik moro amora ma ne odwaro keto.—Esther 3:5-10.

20, 21. (a) Chik ma ne Haman olando e piny Persia duto ne omiyo Jo-Yahudi duto moriwo Mordekai, owinjo nade? (b) Mordekai nokwayo Esther ni otim ang’o?

²⁰ Mapiyo nono, joote ma ne riembo farese ne ringo ka dhi kuonde duto e pinyno ka gigoyo milome mar tieko Jo-Yahudi duto. Par ane kaka wachno nobwogo Jo-Yahudi manok ma ne ni Jerusalem ma ne eka oa e twech Babulon kendo ma ne nyagore gi gero dala mar Jerusalem ma ne pod onge kata mana ohinga. Nyalo bedo ni kane Mordekai owinjo wach marachno, noparo Jo-Yahudigo koda gi osiepene ma koro ne ni Shushan. Ka chunye lit, ne oyiecho lepe morwako lep gugru kendo nobuko wiye gi buru moywak gi dwol maduong’ e i dalano. Haman to chunye ne ng’ich kendo ne ometho gi ruoth; ne ok owinj lit kata matin nikech kuyo ma ne okelo ne Jo-Yahudi kaachiel gi osiepegi ma ne odak Shushan.—Som Esther 3:12–4:1.

²¹ Mordekai nong’eyo ni ne dwarore ni okaw okang’. To ang’o ma nonyalo timo? Esther nowinjo kaka Mordekai ne ywak malit korwako lep gugru mi ne oorone lewni moko mondo orwaki, to ne otamore. Nyalo bedo ni kuom kinde malach Mordekai nosebedo kapenjore gimomiyo Jehova Nyasache noweyo ma omaye Esther moket nyakono obedo chi ruoth ma ne ok lam Nyasaye madier. Koro ne ochako fwenyo gimomiyo mano notimore. Nikech koro Esther ne en chi ruoth, Mordekai noorone wach kokwaye mondo owuo gi ruoth e logi kendo ‘osa ne joge.’—Esther 4:4-8.

22. Ang’o momiyo Esther ne luor dhi e nyim ruoth? (Ne bende weche moler piny.)

²² Nyaka bed ni Esther ne obwok ahinya kane owinjo oteno. Mani ema ne en tem maduong’ie moloyo mar yie mare. Ne oluor kendo ne ok opando mano e dwoko ma nomiyo Mordekai. Noparo ne Mordekai chik ruoth. Dhi e nyim ruoth maok oluonge ne en ketho makelo buch tho. Ng’at ma kamano ne nyalo tony mana ka ruoth orieyone ludhe mar dhahabu. Be Esther ne nyalo geno ni ruoth ne dhi nyise ng’wono, to moloyo koparo gima notimore ne Vashti kane otamore dhi ir ruoth kane ruoth oluonge? Esther nonyiso Mordekai ni ruoth ne pok oluonge kuom ndalo 30! Mano ne nyalo miyo opar ni ruoth ma kite ne siko lokoreno koro chunye nosea kuome.e—Esther 4:9-11.

23. (a) Mordekai nowacho ang’o mondo omed jiwo yie mar Esther? (b) Ang’o momiyo en gima ber luwo ranyisi mar Mordekai?

²³ Mordekai nochiwo dwoko motegno mondo ojiwgo yie mar Esther. Nonyise ni kapo ni ok okonyogi, to kony ne dhi biro ne Jo-Yahudi koa komachielo. To kapo ni ne idhi tiek Jo-Yahudi, Esther be ne ok dhi tony. Mordekai nonyiso yiene motegno kuom Jehova ma ne ok nyal weyo mondo otiek joge kata weyo maok ochopo singoge. (Josh. 23:14) Kae to Mordekai nopenjo Esther niya: “Ng’a mong’eyo kata omiyi duong’ ka ruoth mana nikech ndalo ma kama?” (Esther 4:12-14) Donge Mordekai noketonwa ranyisi maber? Nogeno Jehova Nyasache chuth. Be watimo kamano wan be?—Nge. 3:5, 6.

Yie Motegno Maok Oluoro Kata Tho

24. Ere kaka Esther nonyiso yie gi chir?

²⁴ Nyaka koro ne Esther kaw okang’. Nokwayo Mordekai mondo onyis Jo-Yahudi duto otwe kode kuom ndalo adek, kotieko gi weche manyiso yie motegno koda chir ma ji paro nyaka chil kawuono: “To ka atho, natho.” (Esther 4:15-17) Nyaka bed ni e ndalo adekgo nolemo moloyo kaka nosegalemoe e ngimane duto. Gikone, odiechiengno nochopo. Norwako lepe mabeyoe moloyo kotimo duto mondo omor ruoth. Kae to nodhi.

25. Ler ane gik ma ne otimore kane Esther dhi ir chwore.

²⁵ Mana kaka oler e chak sulani, Esther ne odhi e od ruoth. Nyaka bed ni chunye ne ridore kendo ne olemo ahinya sama ne odonjo kuno. Nodonjo mochopo kama ne onyalo nenoe ruoth Ahasuerus kobet e kom ruoth. Nyalo bedo ni notemo somo wang’ ruoth mondo ong’e paro ma ruoth ne nigo. Kapo ni ne nyaka orit matin, nyaka bed ni noneno ka gima sa ok sudi. Gikone, chwore nonene. Nyalo bedo ni ruoth nobwok matin, kata kamano, ne ong’iye gi wang’ mang’won. Norieyone ludh dhahabu ma ne nie luete!—Esther 5:1, 2.

26. Ang’o momiyo Jokristo madier onego obed gi chir kaka mar Esther, to ang’o momiyo wanyalo wacho ni pod ne nitie gik mang’eny ma ne Esther onego otim?

²⁶ Esther koro ne oseloyo pek achiel maduong’, ne en e nyim ruoth kendo ruoth ne oikore winje. Okang’ ma ne Esther okawono ne onyiso ni ochung’ kor Nyasache kendo ni ne oikore tho mondo okony oganda Nyasaye. Noketo ranyisi majaber ne jotich Nyasaye duto nyaka chil kawuono. Jokristo madier e kindegi ohero ahinya ranyisi ma kamago. Yesu nowacho ni ne idhi fweny jolupne madier kuom bedo joma oherore gadier. (Som Johana 13:34, 35.) Nyiso hera ma kamano kinde mang’eny dwaro ni ng’ato obed gi chir kaka mar Esther. Kata obedo ni Esther ne oikore tho ne oganda Nyasaye chieng’no, mano ne en mana chakruok. Ere kaka Esther ne dhi miyo ruoth ofweny ni Haman, ma ne ruoth ogeno ahinya, ne en ja miganga kendo janek? Nonyalo timo ang’o mondo ores joge? Wabiro dwoko penjogo e sula maluwo.

1-3. (a) Esther ne winjo nade sama ne odhi e kom ruoth? (b) Ruoth ne otimo ang’o kane Esther odhi ire?

ESTHER wuotho mos ka chunye ridore kochomo kom ruoth. Par ane kaka piny ne oling’ thi sama Esther ne donjo e od ruodh Persia man Shushan. Od ruoth ne oger maber nyowuoyo kendo ne lombo wang’. Sirni mag odno kaachiel gi tado ne oked maber kendo ne olosgi gi bepe ma nengogi tek mowuok Lebanon. Kata kamano, gie sechego, Esther ne ok nyal weyo mago ogal pache. Noketo pache duto kuom jalno ma ne obet e kom ruoth, ma koro ngimane ne nie luete.

² Ka ruoth ng’iyo Esther kowuoro ahinya gima nyalo bedo ni nokele, norieyone ludhe mar dhahabu ma ne nie lwete. Rieyo luth kamano nyalo nenore ka gima tin, kata kamano, timno ema ne dhi reso ngima Esther, nimar donjone e od ruoth maok oluonge ne en ketho mowinjore gi kum mar tho. To mano kaka chuny Esther ne ogonyore sama ne omulo wi luth ma ruoth ne orieyoneno!—Esther 5:1, 2.

³ Gimoro amora kuom Ruoth Ahasuerus ne nyiso mwandu koda tekone modhuro. Wachore ni lep ruodhi mag Persia e kindego nengogi ne nyalo chopo milionde mag dola. Kata obedo ni Ahasuerus ne en ng’at ma kamano, nohero Esther, kendo Esther nong’eyo ni chwore ohere. Ruoth nowachone niya: ‘Esther, en ang’o midwaro? Wachna, gimoro amora mikwayo to anamii, kata da en mana dir pinya.’—Esther 5:3, The Bible in Luo, 1976.

4. Gin weche mage mapod ne dwarore ni Esther olo?

⁴ Esther osenyiso ni en gi yie kod chir makende kuom biro e nyim ruoth mondo okony joge. Chop kanyo weche ne osedhine maber. Kata kamano, tich matek ne pod ni nyime. Ne nyaka onyis ruoth ma jang’ayini ni Haman ma ne ruoth ogeno ahinya ne en janek ma ja miganga, kendo ne osetiyo gi riekni maricho ma omiyo ruoth oyiene timo chenro mar tieko oganda Esther duto. Ang’o ma Esther ne nyalo timo mondo ruoth oyie gi wachne, kendo ang’o mwanyalo puonjore kuom yie ma ne Esther onyiso?

Notiyo gi Rieko e Yiero Kinde mag Wuoyo

5, 6. (a) Esther notiyo nade gi puonj mayudore e bug Eklesiastes 3:1, 7? (b) Ere kaka yo ma Esther nowuoyogo gi chwore ne onyiso rieko?

⁵ Be ne owinjore ni Esther ohul wachno e nyim ji duto ma ne ni kanyo? Timo kamano dine okelo ne ruoth wichkuot kendo dine omiyo Haman thuolo mar kwedo wechego. Omiyo ang’o ma ne Esther otimo? Higni mang’eny motelo ne mano, Ruoth Suleman nondiko niya: “Gik moko duto gin gi ndalo mowinjorenigi,. . . chieng’ ling’, kendo chieng’ wuoyo.” (Ekl. 3:1, 7) Wanyalo bedo gadier ni Mordekai, jal ma ne oluoro Nyasaye ne opuonjo Esther wechego kinde ma ne odak kode. Onge kiawa ni Esther ne ong’eyo gimomiyo dwarore ahinya ni ng’ato oyier malong’o kinde kata “chieng’ wuoyo.”

⁶ Esther nowacho niya: “Ka ruoth oyie, mondo ruoth obi kaachiel gi Haman kawuono e chiemo maselosone.” (Esther 5:4) Ruoth ne oyie gi wachno mogwelo Haman bende. Be ineno kaka Esther ne otiyo gi rieko? Ne ok okuodo wi chwore e nyim ji to ne oyiero thuolo mowinjore mar nyiso chwore gima ne chande.—Som Ngeche 10:19.

7, 8. Nyasi mokwongo ma ne Esther oloso ne chalo nade, to ang’o momiyo ne ok onyiso ruoth gima ne chande gie kindeno?

⁷ Onge kiawa ni Esther notiyo matek mondo one ni gimoro amora ma chwore ne ohero ne yudore e nyasino. Ne nitie divai maber e nyasino mondo omi ji obed mamor. (Zab. 104:15) Ahasuerus ne mor, omiyo nochako openjo Esther kendo gima ne chande. Be koro ne owinjore Esther ohul gima ne chande e kindeni?

⁸ Esther noneno ni pod orit mondi. Ne ogwelo ruoth kaachiel gi Haman mondo obi e nyasi machielo e odiechieng’ ma ne luwo. (Esther 5:7, 8) Ang’o momiyo ne pod orito? Ng’e ni kaluwore gi chik mar ruoth, ogandagi Esther ne ochomo tho. Nikech ngima ji mang’eny ne ni kama rach, ne nyaka Esther yier kinde mowinjore mar wuoyo. Omiyo, ne orito komanyo thuolo machielo mar nyiso chwore kaka ne ogene kendo ne omiye luor.

9. Ang’o momiyo horuok en kido madwarore ahinya, to wanyalo luwo nade ranyisi ma Esther noketo kuom wachni?

⁹ Horuok en kido maber ahinya kata obedo ni ji mang’eny ok nyis kidono. Kata obedo ni Esther chunye ne chandore ahinya kendo ne ogombo wacho gima ne nie chunye, ne pod ohore mos korito kinde mowinjore. Wanyalo puonjore kuom ranyisi mar Esther nikech kinde moko wan bende waseneno wach madwarore ni orie. Kapo ni wadwaro ni ng’at moro ma nigi telo olos wachno, ber ka waluwo ranyisi mar Esther kendo wahore mos. Ngeche 25:15 wacho niya: “Kitimo kinda aming’a iloko chuny ruoth; twak mayom onyoso chuny dhano.” Ka wahore mos mondo wayud kinde mowinjore kendo wawuoyo gi muolo kaka Esther ne otimo, wanyalo loko kata ja akwede ma chunye tek ka kidi. Be Jehova, Nyasach Esther nogwedho horuokne gi rieko ma ne onyiso?

Horuok Miyo Ing’ado Bura Kare

10, 11. Ang’o ma ne ochwanyo Haman kane owuok e nyasi mokwongo, to chiege gi osiepene ne ojiwe ni otim ang’o?

¹⁰ Horuok ma ne Esther onyiso nomiyo gik mabeyo otimore. Haman nowuok e nyasi mokwongo “koil kendo ka chunye mor” kogalo ni ruoth gi chiege ne ohere sidang’. Kane Haman ochopo e rangach mar od ruoth, nopo korado gi Mordekai, Ja-Yahudi ma ne pod otamore kulorene. Mana kaka ne waneno e sula mokalo, Mordekai notamore kulore ne Haman ok nikech nochaye, to nikech norito winjruokne gi Jehova Nyasaye. Kata kamano, kanyo gi kanyo ‘mirima nohewo’ Haman.—Esther 5:9.

¹¹ Kane Haman onyiso chiege gi osiepene wachno, ne gijiwe ni olos yath ma borne romo mita 22, kae to okwa ruoth mondo oyiene ogur Mordekai e yadhno. Haman ne mor gi parono, mi sano sano ne ochiko ni olos yadhno.—Esther 5:12-14.

12. Ang’o momiyo ruoth ne okwayo mondo osomne buge moting’o weche sirkal, to mano ne omiyo ofwenyo wach mane?

¹² Sama chenrogo ne dhi nyime, gimoro ne otimore ne ruoth. Muma wachonwa ni otienono “nindo notamo ruoth” mi nochiko ni okelne buge mondikie gik matimore e sirkande mondo osomne gi dwol. Weche ma ne osomne ne oriwo chenro moro mane otim mondo onege. Ne oparo kaka ne omak moneg jogo ma ne dwaro nege. To ne openjore kabe ne nitie gima ne otim ne Mordekai, jal ma ne ofwenyo wachno. Nodwaro ng’eyo kabe ne omiye mich moro amora. Ne oyudo ni onge gima ne otimne Mordekai.—Som Esther 6:1-3.

13, 14. (a) Ere kaka weche ne ochako lokore ne Haman? (b) Chi Haman kaachiel gi osiepe Haman nowachone nang’o?

¹³ Ka iye owang’, ruoth nopenjo ni gin jotich mage mag od ruoth ma ne nitie gie sechego mondo okonye rieyo wachno. Gima iwuoro en ni Haman ne nitie kuno—nenore ni ne omondo mondo okwa ruoth oyiene oneg Mordekai. To kapok Haman owacho kwayone, ruoth nopenje gima inyalo tim ne ng’at ma ruoth morgo. Haman ne galo ni en ema ruoth wuoyo kuome. Omiyo, Haman nowuok gi chenro moro makende mar nyadhi kowacho niya: Orwak ne ng’atno law ruoth, kendo omiye faras mar ruoth oidhi, kendo jatelo maduong’ owuoth e nyime ka gilworo Shushan to jatelono goyo milome ma ji te winjo kopakogo ng’atno. Par ane kaka piny nochamo Haman sama ne ruoth onyise ni ng’at ma ne onego omi luor ne en Mordekai! To iparo ni ng’ano ma ne ochik ni ogo milome mipakogo Mordekai? Ne en mana Haman owuon!—Esther 6:4-10.

¹⁴ Haman ne otimo migawono gi chuny mapek, kae to oreto kodok e ode kowinjo malit. Chiege, kaachiel gi osiepene nonyise ni kaka weche ne dhino, Haman ne ok dhi loyo Mordekai, Ja-Yahudi.—Esther 6:12, 13.

15. (a) En ber mane ma ne obedoe nikech horuok mar Esther? (b) Ang’o momiyo en rieko bedo gi chuny mar ‘rito’?

¹⁵ Nikech Esther ne ohore morito odiechieng’ maluwe eka onyis ruoth gima ne chande, mano nomiyo Haman thuolo mar timo gima ne dhi goye piny. Donge nyalo bedo ni Jehova Nyasaye ema ne omiyo ruoth ok onindo e otienono? (Nge. 21:1) Wang’eyo gimomiyo Wach Nyasaye nyisowa ni wabed gi chuny mar ‘rito.’ (Som Mika 7:7.) Ka warito mondo Nyasaye okaw okang’, wanyalo yudo ni otiekonwa chandruogewa e yo maber moloyo kaka ne waparo.

Nowuoyo gi Chir

16, 17. (a) Kinde ma ne owinjore Esther owuoye ne ochopo karang’o? (b) Ere kaka Esther nopogore gi Vashti?

¹⁶ Esther ne ok otemo ruoth kuom miyo orit gaming’a. E nyasi mar ariyoni ne nyaka to onyis ruoth weche duto. To ne odhi timo kamano e yo mane? Ruoth ne omiye thuolo mar timo kamano kuom penje kendo gima kwayone ne en. (Esther 7:2) Koro kinde ma Esther nonego owuoye ne ochopo.

¹⁷ Nyalo bedo ni Esther nolamo Nyasache gie chunye kapok owacho wechegi: “Yaye ruoth, kaseyudo ng’wono e wang’i, kendo ka ruoth oneno ni ber, mondo omiya ngimana kuom kwayona, kendo joga bende kuom dwarona.” (Esther 7:3) Ne ni ne onyiso maler ni ne odhi luwo gima ruoth ne dhi ng’ado e wachno. To mano kaka Esther nopogore ahinya gi Vashti, ma ne okuodo wi chwore goyiem! (Esther 1:10-12) E wi mano, Esther ne ok onyiso chwore ni ne otimo marach kuom geno Haman. Kar mano, ne osayo ni ruoth okonye kik nege.

18. Esther nolero ne ruoth gima ne chande e yo mane?

¹⁸ Nyaka bed ni wachno ne obwogo ruoth kendo ne omiyo owinjo malit. Mano ne en ng’a ma ne dwaro nego chi ruoth? Esther ne odhi nyime wacho kama: “Oseng’iewwa kaachiel gi jowa mondo onegwa kendo otiekwa nyaka warum. To ka da bed ni oseng’iewwa mana ni mondo wabed wasumbni machwo gi mamon, to da aling’ aling’a, nikech chandruokwa da ok okeloni asara.” (Esther 7:4, Luo, 1976.) Ne ni Esther nowacho moriere gima ne chande, kata kamano ne omedo wacho ni kapo ni ne gidhi mana bedo wasumbni, dine oling’ aling’a. To nikech nek ma ne idhi timno ne dhi mulo kata mana ruoth, ne nyaka owuo.

19. Ang’o mwanyalo puonjore kuom Esther e wi kaka wanyalo ywayo ji e yor wuoyo?

¹⁹ Ranyisi mar Esther puonjowa weche mang’eny kuom kaka wanyalo timo mondo wechewa obed maywayo ji. Kapo ni dwarore ni inyis ng’at moro mihero kata ng’at manie telo chandruok moro mantie, horuok, luor, kendo wacho weche e yo moriere konyo ahinya.—Nge. 16:21, 23.

20, 21. (a) Esther ne oelo nade chenro marach mar Haman, to mano ne omiyo ruoth okawo okang’ mane? (b) Haman ne otimo ang’o kane ofweny ni en ja miganga?

²⁰ Ahasuerus nopenjo gi gero niya: “En ng’a mosehedhore timo gima kamano? Erego?” Tem neno e pachi ka Esther siemo Haman gi lwete kendo owacho niya: “En jasigu, ma jasadha! En Haman ng’at marachni.” Piny noling’ thi. Haman ne tetni gi luoro. Tem neno ka ruoth ma ja mirimani wang’e lil sama ofwenyo ni Haman, osiepne mogeno, nomiyo ogoyo seyi mar tieko chiege ma ne ohero! Ruoth ne owuok mapiyo modhi e puodho mondo okue pache.—Esther 7:5-7, Luo, 1976.

²¹ Haman ma koro ne osefweny ni ja miganga, ne odhi e tiend chi ruoth kwayo ng’wono. Kane ruoth oduogo e ot, moyudo ka Haman nie tiend Esther, nowacho gi mirima ni Haman ne dwaro nindo gi chi ruoth e od ruoth owuon. Mano ne en kum mar tho moriere. Ne ogol Haman e nyim ruoth, ka oum wang’e. Eka achiel kuom jotend ruoth nowacho ne ruoth ni Haman ne oseloso yath moro marabora ma ne odwaro guroe Mordekai. Kanyo gi kanyo, Ahasuerus ne ochiko ni ogur Haman e yadhno.—Esther 7:8-10.

22. Ere kaka ranyisi mar Esther konyowa kik wajog, kik wapar ni lokruok ok nyal bedoe, kata kik wawe bedo gi yie kuom Nyasaye?

²² E piny marachni, yot mondo ng’ato opar ni onge chieng’ ma weche notim e yo makare. Be nitie kinde ma iseparoe kamano? Esther chunye ne ok ojok, kendo ne ok oparo ni lokruok ne ok nyal bedoe. Bende, ne ok oweyo bedo gi yie kuom Nyasaye. E kinde mowinjore, nowacho adier gi chir kogeno ni Jehova biro timo gik modong’. Mad wan be watim kamano! Jehova pok olokore. Pod en gi nyalo mar mako jomaricho koda jo miganga e obadhogi giwegi mana kaka ne omako Haman.—Som Zaburi 7:11-16.

Nochiwore ne Jehova Koda ne Oganda Nyasaye

23. (a) Gin mich mage ma ruoth ne omiyo Mordekai gi Esther? (b) Ere kaka weche ma Jakobo nokoro kane ochiegni tho e wi Benjamin ne ochopo? (Ne sanduk mawacho ni “Kaka Wach Moro ma ne Okor Nochopo.”)

²³ Gikone, ruoth Ahasuerus nong’eyo ni Mordekai ma ne orese kik nege bende ema ne opidho Esther. Noketo Mordekai e migawo mar Haman kendo nomiyo Esther od Haman, moriwo mwandune mogundho. Esther ne oketo Mordekai mondo ochung’ne mwandugo.—Esther 8:1, 2.

24, 25. (a) Ang’o momiyo Esther ne ok nyal weyo weche gi kanyo kata obedo ni ne osefweny miganga mar Haman? (b) En okang’ mane ma Esther ne ochako okawo ma ne nyalo miyo onege?

²⁴ Nikech koro ne ok dhi neg Esther gi Mordekai, be mano koro ne nyiso ni Esther ne onego owe wechego gi kanyo? Nonyalo timo kamano mana kapo ni ne ok odewo jomoko. Gie kindeno, chik ma ne Haman ogolo ni oneg Jo-Yahudi duto ne landore e pinyno. Haman nosegoyo ombulu miluongo ni Pur—ma ne nyalo bedo ni ne en tim juok—mondo onyise kinde mowinjore mar monjo Jo-Yahudi. (Esther 9:24-26) Kata obedo ni dweche moko ne pod dhi kalo, chieng’no ne ruyore. Be ne inyalo geng’ masirano?

²⁵ Esther ne ochako odhi kendo e nyim ruoth ka ok oluonge kata ka mano ne nyalo miyo onege. Gie kindeni ne oywak kosayo chwore mondo oketh chik ma ne oseket mar tieko ogandane. Kata kamano, chike Jo-Persia ma ruoth oketoe seyi ne ok nyal loki. (Dan. 6:12, 15) Omiyo ruoth ne omiyo Esther gi Mordekai thuolo mar loso chik manyien. Chik moro ne ogol mamiyo Jo-Yahudi ratiro mar goyo lweny kik neggi. Joote mariembo farese ne oor e pinyruodhno duto mondo giter wach maberno ne Jo-Yahudi. Ji mang’eny chunygi ne oduogo. (Esther 8:3-16) Nyaka bed ni Jo-Yahudi ma ne oke e pinje ma ne nie bwo Persia noikore gi gi lweny mondo giked, gima ne dak gitimo dine bed ni onge chik manyienni. To penjo maduong’ ne en ni, be “Jehova mar ogendini” mag lweny ne dhi bedo gi joge?—1 Sam. 17:45.

26, 27. (a) Jehova ne okonyo joge loyo wasikgi e okang’ mane? (b) En wach mane ma ne okor ma ne ochopo kane oneg yawuot Haman?

²⁶ Kane chieng’no ochopo ne oyudo ka oganda Nyasaye oikore. Jotend Jo-Persia mang’eny bende ne oriwogi lwedo, nikech wach noselandore malach ni Mordekai, Ja-Yahudi, ne koro en jatelo mar ariyo maluwo ruoth Ahasuerus. Jehova nomiyo joge oloyo lwenyno. Ne okonyogi mondo gilo wasigugo chuth mondo wasigugo kik yud thuolo kata matin mar chulo kuor.a—Esther 9:1-6.

²⁷ E wi mano, Mordekai ne ok dhi bedo gi kue chung’ ne od Haman kapod yawuot Haman apar ngima. Gin be ne oneggi. (Esther 9:7-10) Mano ne ochopo weche moko ma ne okor e Muma. Nyasaye ne osekoro ni ne idhi tiek chuth Jo-Amalek ma ne gin wasik oganda Nyasaye. (Rapar 25:17-19) Nyalo bedo ni yawuot Haman ne gin moko kuom kodhi mogik mag oganda ma ne okuong’no.

28, 29. (a) Ang’o momiyo lweny ma ne Esther gi joge okedo ne en dwaro mar Jehova? (b) Ang’o momiyo ranyisi mar Esther konyowa e kindegi?

²⁸ Kata obedo ni Esther ne pod tin, ne ochune kawo ting’ mapek ahinya—kaka loso chik mar lweny kendo neno ni ogo lwenyno. Mano ne ok en gima yot. Kata kamano, dwaro mar Nyasaye ne en ni kik keth Jo-Israel nimar ogandano ema ne dhi golo Mesia ma ne osingi, kendo Mesiano ema ne dhi bedo geno mar dhano duto! (Chak. 22:18) Jotich Nyasaye me kindegi mor ng’eyo ni kane Mesia ma en Yesu obiro e piny, ne okwero jolupne ni chakre kindeno ka dhi nyime ne ok onego gidonj e lweny.—Math. 26:52.

²⁹ Kata kamano, Jokristo kedo e lweny mar ranyisi nikech Satan dwaro ahinya mondo oketh yiewa kuom Nyasaye. (Som 2 Jo Korintho 10:3, 4.) Mano kaka ber bedo gi ranyisi kaka mar Esther! Mana kaka Esther, mad wanyis yie marwa kuom tiyo gi rieko mondo waywa ji gi wechewa, kuom nyiso chir, kendo kuom chiwruok mondo wakony oganda Nyasaye.