Gima Chielo ma Nyiso ni Muma Wacho Adier

Be nitie gimoro machon ma nyiso ni weche manie Muma gin adier? E higa mar 2014, sula moro e buk miluongo ni Biblical Archaeology Review nowuoyo e wi penjo moro ma wacho niya: “Gin ji adi ma iwuoyo kuomgi e ndiko mag dho Hibrania ma oseyud wechegi e gik machon?” Bugno nochiwo dwoko niya: “Gin ji ma dirom 50!” Ng’at achiel kende ma ne onge e grubno iluongo ni Tattanai. Tattanai ne en ng’a? We wane ane machuok migawo ma ne en go kaluwore gi kaka Muma lero.

Nitie kinde ma Jerusalem nobedo e bwo loch mar Jo-Persia. Jerusalem ne nitie kama Jo-Persia ne luongo ni Loka Aora, tiende ni yo podho chieng’ kiwuok aora Yufrati. Ka ne Jo-Persia oseloyo Jo-Babilon, ne gigonyo Jo-Yahudi ma Jo-Babilon ne otero tuech, kae to ginyisogi ni gidhi giger hekalu mar Jehova ma ne ni Jerusalem. (Ezra 1:1-4) Kata kamano, wasik Jo-Yahudi ne okwedo wach gero hekalu, omiyo, ne gitiyo gi wachno mondo gihang ni Jo-Yahudi ne ng’anyo ne Persia. (Ezra 4:4-16) E kinde ma ruoth Darius Mokwongo ne locho (522-486 Ka Kristo Podi), jatelo moro ma Ja-Persia miluongo ni Tattanai ne ochako nono wach ng’anyono. Muma luongo Tattanai ni “jatelo man loka aora.”—Ezra 5:3-7.

Moko kuom kite mopa ma nigi nying Tattanai oseyudore e gik machon ma samoro joode ne okano. Singo moro mar ohala ma nondik e kidi mopa e higa mar 502 Ka Kristo Podi, ma ne en higa mar 20 mar loch Darius Mokwongo, temo nyiso ni ng’at ma iwuoyo kuome kanyono en wat Tattanai ma Muma wuoyo kuome. Weche mondik e kidino wacho ni ng’atno nobedo janeno ka ne itimo winjruok moro mar ohala kendo ni ne en jatij “Tattannu, ma ne en gavana man Loka Aora.” Tattannu e Tattanai ma iwuoyo kuome e bug Ezra e Muma.

Tattanai ne nigi migawo mane? E higa mar 535 Ka Kristo Podi, ruoth Kuro ne ochano alwora duto ma ne olochoe mondo obed provins ma achiel kuomgi ne oluong ni Babilon kod Loka Aora. Bang’e, provins mar Babilon kod Loka Aora ne obar diriyo ma bathe konchiel oluong ni Loka Aora. Pinje ma ne nie provins mar Loka Aora ne oriwo Coele-Syria, Foinike, Samaria, kod Juda kendo nyalo bedo ni ng’at ma ne locho kuom pinjego nodak Damaski. Tattanai e ma ne locho e wi pinjego chakre higa mar 520 nyaka 502 Ka Kristo Podi.

Ka ne Tattanai odhi Jerusalem mondo onon ane kabe en adier ni Jo-Yahudi ne ong’anyo ne Jo-Persia, ne onyiso ruoth Darius ni Jo-Yahudi nowacho ni Kuro ema nomiyogi chik mar gero hekalu ne Jehova. Nonro ma ne otim e gik machon ma nokan e od ruoth nonyiso maler ni Kuro e ma nomiyo Jo-Yahudi chikno. (Ezra 5:6, 7, 11-13; 6:1-3) Kuom mano, nonyis Tattanai ni kik ochand Jo-Yahudi kendo notimo mana kaka nonyise.—Ezra 6:6, 7, 13.

Ka kuom adier, onge gimoro malich ma Tattanai “jatelo man loka aora” notimo ma ji nyalo paro nyaka sani. Kata kamano, Muma wuoyo kuome kendo iluonge gi nying mowinjore mar telo. To mano en gima chielo ma nyiso maler ni gik machon ma osekuny e lowo jiwo ni Muma wacho adier kodok korka gik ma notimore chon.