BIBLIOTECA Watchtower
BIBLIOTECA
Watchtower
énná
a̱
  • a̱
  • e̱
  • i̱
  • o̱
  • ñ
  • ʼ
  • BIBLIA
  • XO̱N XI TJÍO
  • KJOAJTÍN
  • w15 1/6 p. 3-5
  • Jmeni xi jetjíobe chjota científico

Tsín video i̱ página jebi.

Likui nda kjima je video.

  • Jmeni xi jetjíobe chjota científico
  • Xo̱n xi Bájinkonná Tʼatsʼe Chjotaxále Jeobá 2015
  • Subtítulo
  • Xi me tikui tínchja̱ni
  • JOKJI JETJÍOBE NDʼAIBI JE CHJOTA CIENTÍFICO
  • Tochoa jmeni xi be je chjota científico
    Xo̱n xi Bájinkonná Tʼatsʼe Chjotaxále Jeobá 2015
Xo̱n xi Bájinkonná Tʼatsʼe Chjotaxále Jeobá 2015
w15 1/6 p. 3-5
Xi jemale sínda chjota ndʼaibi jolani tsa karro, GPS, satélite, avión kʼoa nga male kotʼa jokjoan xokoajkoaa

XI NGISA TÍNCHJA̱NI REBISTA JEBI: JE CIENCIA A KJIN JETÍSÍKʼÉJNA JE BIBLIA

Jmeni xi jetjíobe chjota científico

Jngo diccionario xi kʼoatso nga i̱sʼin tsoyanile je én xi ciencia tso: “Jmeni xi ʼyaa kʼianga jechotʼayasoán kʼoa bijnatsʼinyaa tʼatsʼe jmeni xi tjín kʼoa jmeni xi ma”. Tse kjoama̱ sʼengi nga chotʼayason kʼoa sakʼoaa likuini kʼoasʼin bichótsjoá josʼin mele xi kotʼayason. Je chjota científico nkjín xomana bʼéngi, sakʼoa sá kʼoa tsa nó bichómani nga kotʼayason. Sakʼoaa likui jme xi bichómani jmeni xi sʼín, tonga sakʼoaa nʼio binyakao je chjota. Jaola koya kataʼyaa xi tʼatsʼe jebi.

Jngo empresa xi tsʼe Europa kui kisikʼatsen je xi ma sítsje nandá xi plástico koanndani. Kʼoa kʼiaa machjén kʼianga kjoaxkón ma, jolani kʼianga jaʼa cháonnʼio ya Haití nó 2010.

Kʼoa jngo jtín mani satélite xi jmi kilómetro kjin tjío ya ngʼá xi sistema de posicionamiento global (GPS) ʼmile. Kui xá kisationi nga je sondado koanchjénle. Tonga ndʼaibi, machjénle xi karro síxákao, xi avión síxákao, xi chitso síxákao, je xi cho̱ tsoa kʼoa tsa jñani koai chjota, nga skoe̱ josʼin ndiaa koai. Nga kʼoasʼin kui kisikʼatsen je chjota científico, ngisa choa ñʼai maná tsa jñani mená koanngián.

Tsakui nichxin nichjén celular, computadora kʼoa tsa Internet. Kʼoa tsa jme xki tsakasenkaoná kʼianga chʼin kiskatʼaná. Tsakui nichxin jetsakijnayalee avión. Kʼiatsa jaon. Jejin kinichjén kʼaa jmeni xi kisikʼatsen chjota científico. Nkjín koya josʼin tíbasenkaoná jmeni xi tjíosíkʼatsen chjota científico.

JOKJI JETJÍOBE NDʼAIBI JE CHJOTA CIENTÍFICO

Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, sa tse sa tse tjíokotʼayason je chjota científico tʼatsʼe sonʼnde kao ngʼajmi kʼoa kao jmeni xi tjín i̱ tʼanangi. Je chjota xi físicos nucleares ʼmile kui kotʼayason je átomo nga skoe̱ jmesani xi tjín, kʼoa je chjota xi astrofísicos ʼmile kui batiotsʼinya jmeni xi jejmi miyón nó tjínle nga skoe̱ jósʼin tsʼatsen sonʼnde kao ngʼajmi. Tjínkʼa xi kʼoatso nga jetsaʼyale tsa tíjna kjoaixi Niná xi síkʼaxki̱ Biblia nga kʼoasʼin nʼio tjíokotʼayason je chjota tʼatsʼe jmeni xi saʼnda tsín matsen.

Tjínkʼa chjota científico kao filósofos xi nʼio ʼyale xi ngisa tikjaʼaítsongáni. Tobʼelañá, je chjota xi Amir Aczel ʼmi kʼoatso “nga tjínle [chjota científico] jñani bʼangini nga kʼoatso nga tsín Niná”. Kʼoa ijngo chjotachjine xi nʼio ʼyale jngo tjíjtsa Sonʼnde xi kʼoakitso “nga tsín jme xi tjín xi bakó tsa tíjna Niná, kui xi tsonile nga tsín Niná”. Kʼoa tjínkʼa xi kʼoatso nga to “majia” jmeni xi sʼín je Niná xi síkʼaxki̱ ya Biblia kʼoa nga tosa ñaki tjín xi bʼangini jmeni xi tso je chjota científico.a

Tonga, a tjín kjoaixile je chjota científico jñani bʼangini nga kʼoatso. Mai. Ningalani nʼio tse jmeni xi tíʼyale, tjínkʼa chjota científico xi kʼoatso nga tjín jmeni xi kjesa ʼyajinle kʼoa xi tsínkʼia jchale. Je chjota xi Steven Weinberg ʼmi, xi premio Nobel xi tsʼe Física kinjele, itso: “Likuikʼia ñaki jchaa jokjoantjínni”. Je maestro xi Martin Rees ʼmi, astrónomo real de Gran Bretaña, itso xi kiski: “Tjín jmeni xi tsínkʼia jchaa xi chjota ʼminá”. Nʼio tse jmeni xi kjesa ʼyajián tʼatsʼe jmeni xi tjín, tʼatsʼe xi nʼio ʼndíkjoan jolani tsa célula kʼoa tʼatsʼe jokji kijna je sonʼnde kao ngʼajmi. Tobʼelañá:

  • ADN

    Je chjota biólogo kjesa bejin jmekjoanni xi ma ya yale célula, jolani: jósʼin síxá, jósʼin sʼele proteínas kʼoa jósʼin mankjínya. Kʼoa jebi, kui xi kjesa bejin je chjota científico.

  • Jngo tiʼndí xi jngo pelota tíbʼéne

    Je gravedad, tíbasenkao ʼndeʼndená, tonga kjesa ʼyajián ngayeje xi tʼatsʼe jebi. Je chjota xi kui kotʼayason likui ñaki be jómanile nga kjenʼndóniná je gravedad kʼoa jómanile nga kui basenkao je Sá josʼin tísíkʼótjindaile je Sonʼnde.

  • Ngʼajmi

    Je chjota cosmólogo kʼoatso nga 95% xi tjín i̱ Sonʼnde kao ngʼajmi xi tsín matsen kʼoa likui ma sʼechoya kao ki̱cha̱ xi tjínle chjota científico. Kʼoa joxi materia oscura kʼoa energía oscura ʼmile, tonga likui ʼyale jmekjoanni.

Nʼiosa nkjín koya xi kjimasjaile je chjota científico xi tsín be jmekjoanni. Jngo chjota neurólogo xi nʼio ʼyale xi i̱ tso: “Ngisa nʼio tse jmeni xi tsín ʼyaa tikʼoajinni jmeni xi jeʼyaa. Josʼin sikjaʼaitsjen an, jngo xi chjota científico, tjínnele nga tosi tondasa koa̱nmele skoe̱ ʼndele nga tojngo kjoafaʼaitsjen koaitjenngi”.

Tsa kʼoasʼin nikjaʼaitsjeen nga jebeyeje je chjota científico, nga tsín timachjénniná tʼatsʼe Niná kao Biblia, xi machjén nga si̱kjaʼaitsjeen kuinga je chjota científico nʼio sʼa tochoa tjíobe tʼatsʼe jmeni xi tjín ninga tjínle ki̱cha̱ xi tjíobásjaiyani. Je Encyclopedia Britannica itso én xi síkjetʼani jña kui tínchja̱ni josʼin kinroatsʼiani tʼatsʼe astronomía: “Nichxin xi tiyoaa ndʼai nga jeme ño jmi nó tífaʼato nga tíchotʼayajin tʼatsʼe niño, tojo tsínni ʼyaa josʼin nga tsín tsabe je chjota babilonio ngasʼa”. Jósʼin si̱kjaʼaitsjeen tʼatsʼe jmeni xi tsín kjimale tjíotsoya je chjota científico. A kui xi tsonile nga tosa toni̱chajiaan.

Xi testigole Jeobá maijin ʼyaxkónníjin josʼin síkjaʼaitsjen nga jngó jngó chjota. Kui mangíntjenngijin kjoafaʼaitsjen xi tsjoá Biblia nga i̱ tso: “Katabe ngatsʼi chjota nga mano nikjaʼaitsjaon” (Filipenses 4:5, TNM). Chótʼayajin josʼin mangóson jmeni xi tso je Biblia kʼoa jmeni xi tso je chjota científico.

a Tjínkʼa chjota xi bʼasjengi je Biblia xi totʼatsʼe jmeni xi bakóya je yo̱ngo̱. Jolani nga kʼoatso nga ngabasenle ngʼajmi tíjna je Sonʼnde kʼoa nga kʼoatsoje̱ nga to jngo nichxin xi kanño ora tjínle tsakʼéndani Niná je Sonʼnde (chótsenlai je rekuadro jñani tso: “Jmeni xi tso chjota científico kʼoa jotso je Biblia”).

Jmeni xi tso chjota científico kʼoa jotso je Biblia

Je Biblia alikui tsa tsʼe ciencia tínchja̱ni. Tonga ñaki kʼoatjín jmeni xi tso kʼianga kui nchja̱ni jmeni xi kotʼayason chjota científico ndʼaibi. Kataʼyala kʼaa choa̱:

  • Ngʼajmi

    Jokji nó jetjínle ngʼajmi kao Sonʼnde

    Je chjota científico kʼoatso nga ñola jmi miyón nó tjínle Sonʼnde kʼoa nga jela tejan kʼoa tsa teño jmi miyón nó tjínle je ngʼajmi. Je Biblia alikui kʼoatso jótjín nó tjínle Sonʼnde. Kʼoati likui jña kʼoatso tsa tosʼa choa jmi nó tjínle. Jña sʼa fitsʼiani je Biblia itso: “Nga sʼa kitsʼia, Niná kisinda ngʼajmi kao sonʼnde” (Génesis 1:1). Jé chjota científico bʼakaole nga koatiotsʼinya jokji nó tjínle je Sonʼnde kao ngʼajmi kʼoa nga kui koaitjenngi je kjoatéxoma kao kjoafaʼaitsjen xi síchjén.

  • Nindo, jñájchá kao nandá

    Josʼin kisʼenda je Sonʼnde nga koan kisʼe kjoabijnachon

    Ya kapítulo 1 xi tsʼe Génesis tochoa ñʼai sʼin bʼéyanajmí josʼin kisʼenda je Sonʼnde nga koan kisʼe kjoabijnachon kʼoa nichxin tso én xi síchjén nga kʼoatso jokji tse koanndani nga jngó jngó koya. Kʼoa kui jetʼani nga koannda je chjota. Je Biblia alikui kʼoatso jokji tse tínchja̱ni kʼianga jaon “nichxin” tso. Je chjota científico koaan skótʼayason jmeni xi koan kʼoa jokji tse tínchja̱ni nichxin xi síkʼaxki̱ Biblia. Tonga je xi tsín jao tjínná kuinga likui kanño ora tínchja̱ni nichxin jebi.

  • Je Sonʼnde

    Je nganʼio xi tísíxákao Sonʼnde

    Je Biblia kʼoatso nga totíjnajinsén je Sonʼnde (Job 26:7). Alikui kʼoatso tsa jngo chjota sénngi Sonʼnde kʼoa tsa elefante nyangi xi ya nyasonle jngo tortuga xi nʼioje kji. Je chjota científico tsabe josʼin tíjna je Sonʼnde. Nga jeki nichxin je xi Nicolás Copérnico kʼoa xi Johannes Kepler tsakʼin, kʼoakitso nga likui matsen je nganʼio xi síxákao je planeta nga tjíosíkʼótjindaile je tsʼuí. Xi jejaʼato nó, je Isaac Newton tsakakó nga kui gravedad xi basenkao jmeni xi tjíojinsén.

  • Bacterias

    Nga tsje nʼia kʼoa nga tsín chʼin tsaotʼaná

    Je libro xi tsʼe Levítico faʼaitʼa kʼa kjoafaʼaitsjen xi tsakʼaile chjota israelita nga tsín chʼintoán kitsaotʼale. Tobʼelañá, xin kisikatío xi chʼin kitsaotʼale. Kʼoa je kjoatéxoma xi faʼaitʼa ya Deuteronomio 23:12, 13 kʼoasʼin tsakʼénele je chjota israelita nga kjin kikatio kʼoa nga tsakʼéñe yʼele. Tosʼala jao siento nó tjínle nga je chjota científico kao chjinexki kʼoakitso nga nʼio machjén nga kʼoasʼiaan.

Jenʼio kjoatse kichji je én xi kʼoatso. Tonga, jósʼin tsabeni je chjota xi kiski Biblia tʼatsʼe jebi nga̱ je chjota xi ngisasa chjine xi tjío nga kui nichxin alikui tsabe. Kuinga je kjoafaʼaitsjen xi faʼaitʼa Biblia tsʼe Ninání. Kʼoa je Niná itso: “Joni tsa ngʼajmi nga ngisa ngʼa tíjna tikʼoajinni je sonʼnde, kʼoatisʼinni je ndiaana ngisa ngʼa tikʼoajinni je ndiaa xi tsaon, kʼoa je kjoafaʼaitsjenna ngisa ngʼa tíjna tikʼoajinni je kjoafaʼaitsjenno” (Isaías 55:9).

    Xo̱n xi énná faʼaitʼa (2002-2025)
    Tʼechjoalai cuentali
    Titjásʼain cuentali
    • énná
    • Tikasénlai tsa ʼyani
    • Josʼin meli nga katamatsen
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Josʼin koa̱n koa̱nchjén
    • Josʼin sʼejnatjao én xi faʼainajin
    • Josʼin machjén jme xi betʼai
    • JW.ORG
    • Titjásʼain cuentali
    Tikasénlai tsa ʼyani