Bika Bikwasa Bisemi Babanalume Bapangele Hamo na Bana Babo Babanalume?

“TATE, muzibuka bati ngoco? Kuma muneni wa munalume wamihulaho laja ngoco ndi? Hamo ha simbu yamihwile eci cihula mwabwahelele manene ha kupwa cisemi. Nga muneni walingile mwamubwa byuma mwafwa ya byuma bimwamulekele, co cili bene mwabwahelelele manene.a​—Visimo 23:15, 24.

Ha myaka ineti, kuma cizemo ca muneni kuli yeni cinatepuluka ndi? Indi hamo cizemo cendi cili na kutepuluka omwo ali na kukola? Bika bimikwasa mutwaleleleho kulikwatasana na muneni nameme omwo ali na kukola? Tucisimutwiyeni tahi ha bukalu bubanasa kuliwana nabwo bisemi babanalume.

Byuma Bitatu Byasa Kunena Bukalu

1. KUJENEKA KUWANA SIMBU YA KUKALA HAMO: Mu mafuti amangi, bisemi babanalume bali na kupanga na nzili mangana bawanene naanga bya kulikwasa nabyo. Kakangi bipangi byabo bikabalingisa bajeneke kukala hembo ha litangwa lyoshe lya mutunu. Ku mitambela imo, bisemi kubesi kuwana simbu yaingi ya kukala hamo na bana babo. Cakumwenako, mubanatondesesa ololo banawana ngwabo ku France bisemi babanalume bakakala na bana babo ha minutu yakupwa lika 12 nambe kwiluka mwisi.

SINGANYEKESESENIHO: Mukakala na muneni wa munalume ha simbu yakupwa hali? Mu byalumingo bija kulutwe, mwasa kusoneka simbu imukawaniwa na muneni wa munalume ha litangwa na litangwa. Hamo bimuwana bimikomokesa manene.

2. KUJENEKA KUMWESA MWANJA WAUBWA: Banalume bamo kubakele na simbu yaingi ya kupangela hamo na baishabo. Jean-Marie wa ku France ngwendi: “Kunjakele na simbu yaingi ya kusimutwiya na batate.” Bika binatundumo? Jean-Marie natwalelelaho kwendeka ngwendi: “Kunanjinenela bukalu bwakama buje kunjasinganyekele. Cakumwenako, kukanjikaluwila kusimutwiya mwamubwa na bana bange babanalume.” Kakangi bana babanalume bakazibuka mwamubwa baishabo, oloni busamba bwabo kubwesi bwino. Philippe wa myaka 43 ngwendi: “Batate kwakele na kubakaluwila kunjileka ngwabo banjizema. Ngeci nange kuli na kunjikaluwila kuleka munange wa munalume ngwange njamuzema.”

SINGANYEKESESENIHO: Kuma mukalizibi ngweni muli na kulinga muneni wa munalume mubakele na kumilingila baisho ndi? Kuma munananguka ngweni muli na kukabangeya bilinga byabibi nambe byabibwa bya baisho ndi? Mu ngila muka?

3. KUJENEKA KULELA MWAMUBWA BANA: Mu bisemwa bimo, banalume keti bakebo banapande kulela bana. Luca uje wakolele ku Western European ngwendi: “Banu bakele na kusinganyeka ngwabo cipangi ca kulela bana capwa ca cisemi wa munakazi keti wa munalume.” Mu bisemwa byekaco bakashongangeya bisemi babanalume kunyanyamesa manene mwana nga nasebuka. Cakumwenako, George wakolelele ku lifuti limo lya mu Africa. Wendekele ngwendi: “Mu cisemwa cetu, bisemi babanalume kubesi kweha hamo na bana babo kutewa kubabasingimika manene. Ngeci kwakele na kunjikaluwila manene kweha hamo na munange wa munalume.”

SINGANYEKESESENIHO: Banu ba mu citingitingi ceni bakasinganyeka ngwabo cisemi wa munalume napande kukala na cipangi muka kutalesa ku bana? Kuma bakabalongesa ngwabo cipangi ca kulela mwana ca munazi? Kuma bakashongangeya bisemi babanalume kumwesa cizemo kuli bana babo babanalume, indi ngwabo kulinga ngoco kukwapandele?

Nga neni hakupwa cisemi wa munalume muli na kuliwana nobu bukalu nambe bukwabo, bika byasa kumikwasa? Esekeni kulinga binatako.

Shangumukeniko Simbu Muneni Acili Mwanike

Kumoneka bana babanalume bakasemuka na lishungu lya kushaka kutembwinina baishabo. Ngeci mukwaseni alinge ngoco simbu acili mwanike. Mwasa kulinga bati ngoco? Simbu muka imunapande kukala hamo na muneni?

Nga citaba, pangeleni hamo na muneni wa munalume bipangi bimo bya ha njibo. Cakumwenako, nga muli na kulinga bipangi bya mu njibo, musaneni akumikwase. Nga muli na kukomba, aneni muneni ka lukombo amikwase kukomba nambe nga muli na kwinda cina, musaneni akumikwase. Abwahelela manene kupangela hamo na ishe yanakulahela. Kunasa kwambata simbu mangana mumanese bipangi byeni, oloni kulinga ngoco kukanyamesa manene busamba bweni. Co lalo mumulongesa bipangi. Mbimbiliya inashongangeya bisemi babanalume kupangela hamo na bana babo mu bipangi bimo na kupangesa oyo simbu mu kusimutwiya nabo na kubalongesa. (Kwituluka mu Mashiko 6:6-9) Eci cinangulo cicipanga na simbu ino.

Kutundaho lalo, munapande kuwana simbu ya kweha na muneni. Kweha na muneni kumukwasa manene. Baka-kutondesesa banawana ngwabo bisemi bakehe na bana babo bakabakwasa bapwe ba kusimpa na kubakwasa balilingile byuma bimo bakebo babenya.

Kwa seho manene nga mwana na ishe behela hamo. Muka-kutondesesa wa lizina lya Michel Fize ngwendi: “Kweha hamo kukakwasa mwana asimutwiye mwamubwa na ishe.” Ha simbu imweha, hakeho hamwasa kumwesela ngweni mwazema muneni mu majwi na mu bilinga. Kulinga ngoco kukwasa mwana nendi amwese cizemo. André cisemi wa ku Germany ngwendi: “Njakele na kweha manene na munange mwakele mwanike. Njakele na kumubumbateya, co nendi walilongesele kunjimwesa cizemo.”

Mwasa kukanyamesa busamba bweni lalo ha simbu ya kulala. Mutandeleni mizimbu na kumutolilila omwo endeka byuma binamuzibisa kubwaha. Nga mulinga ngoco, co kumupwila kwakwasi kusimutwiya neni nameme mwakola.

Lingeni Byuma Bibazema Bana Beni

Babaha bamo basa kumoneka ngwe kubashaka kusimutwiya nga bisemi babo basimutwiya nabo. Nga muneni alinga kumwihula ebi shendi kukumbulula, keti musinganyeke ngweni ali na likamba. Asa kushubuluka kwendeka nga muzibuka mwakusimutwiiya nendi.

Jacques cisemi wa ku France kwakele na kumukaluwila kusimutwiya na munendi wa munalume Jérôme. Kutubakana kusindiya munendi endeke, Jacques wazibukile byuma byazemene munendi. Co bakele na kweha hamo bola. “Jacques ngwendi: “Munima ya kweha twakele na kutumama hamo ha mwila na kulihwimisako. Munange wakele na kushubuluka kwendeka ha simbu itwakele na kulihwimisako. Njikulahela ngwange kukala hamo nendi ha simbu ije kukekwo kwakanyamesele manene busamba bwetu.”

Batico nga muneni kashakele bya kweha? André acanuka mwamubwa simbu yakele na kukala hamo na munendi oku bali na kuyongola bingongonosi. Wendekele ngwendi: “Twakele na kukala hanja butsiki oku kuli na kupekula ka mpunzi kakabwa. Twakele na kulifwika tumapai mangana tuzibe shalu oku tuli na kunwa mema a kushaluka, co twakele na kukenga lilu. Twakele na kusimutwiya hali Ishamatanga watangele bingongonosi. Twasimutwiiye ha byuma bya ha kapandi. Twasimutwiiye ha byuma byabingi.”​—Isaya 40:25, 26.

Bati nga kumwashakele byuma byazema muneni? Nga mukemwo, co keti mulinge lika byuma bimwazema yeni. (Filipu 2:4) Ian wa ku South Africa ngwendi: “Njazemene manene bweho bwa bola kutubakana munange Vaughan. Washakele manene bifulai na bikompyuta. Ngeci, nange njalifwitile kushangumuka kuzema byuma byazemene. Njakele na kumutwala ku myela kukatulila bifulai na kweha bweho bwa kulilongesa mwakwendesela fulai ha kompyuta. Njikalizibi ngwange kweha hamo nendi kwamukwasa ashubuluke kusimutwiya nange.”

Mukwaseni Alizibe Ngwendi Nalingi Mwamubwa

“Tate, taleni binjinalingi!” Kuma muneni wamitambakanaho laja ngoco munima ya kulingako byuma bimo ndi? Nga hano nakoloko, kuma acasa kumileka ngoco ndi? Mumona bati? Napande kulinga ngoco mangana ase kukola mwamubwa.

Nangukeni mwanja wanamwesa Yehova Njambi mwalingilile umo wa bana bendi. Yesu mwakele kuyehi na kushangumuka cipangi cendi ca kulitla hano hasi, Njambi wamulekele hakati ka mbunga ngwendi wamuzema. Wendekele ngwendi: “Ou ikeye Munange, injazema, akanjizibisa kubwaha.” (Mateu 3:17; 5:48) Cili bene muli na lisesa lya kunyanyamesa na kulongesa bana beni. (Efeso 6:4) Kuma mukabashangazala ha byuma bibanendeka nambe kulinga mwamubwa ndi?

Banalume bamo kukabakaluwila kwetesa kukandelela. Hamo banakolela mu binaanga bya kulinga bisemi babo bakele na kwendeka lika manene ha tupenga twabo kutubakana ha byuma bibanalingi mwamubwa. Nga neni munakolela mu naanga ya cifwa eci, co munapande kulifwita mangana mukwase muneni alizibe ngwendi ali na kulinga mwamubwa. Mwasa kulinga bati ngoco? Luca itunabanga kwendeka akapangela hamo bipangi bya ha njibo na munendi wa munalume Manuel wa myaka 15. Wendekele ngwendi: “Simbu imo njikamuleke ngwange ashangumukeko kupanga likalyendi, co nga ashaka kumukwasa, anjileka. Kakangi akasa kupanga likalyendi. Akabwahelela manene nga nasa kupanga, co akalizibi ngwendi ali na kulinga mwamubwa. Nga nalingi mwamubwa, njikamushangala. Bisimbu bimo mwakalimbenje, njikamuleke ngwange njakandelela manene ha kulifwita.”

Mwasa lalo kukwasa muneni alizibe ngwendi ali na kulinga mwamubwa nga mumukwasa kushulisilila bilengo byakama mu kuyoya. Batico nga muneni ashulisilila bilengo kamandondo-kamandondo? Nambe, bati nga bilengo bya muneni butu keti byabibi oloni binaliseze nebi bimushaka yeni? Nga mukemwo, co munapande kutengululako biyongola byeni. Jacques itunabanga kusimutwiya ngwendi: “Njikakwasa munange alyakele bilengo byanasa kushulisilila. Njikanuka ngwange binapande kupwa bilengo byendi keti byange. Co lalo, njikanuka ngwange ikeye babenya napande kushulisilila bilengo byendi mwashakela.” Nga muneni amileka biyongola byendi, mukandeleleni ha byuma byakalingi mwamubwa. Co mukwaseni azibuke ngwendi munalibwahesela kumukwasa mangana ashulisilile bilengo byendi.

Butu simbu imo kumwasa kulizibasana mu byuma byoshe, oloni muneni aliziba mwamubwa kupangela hamo neni. Tubaboshe twashaka kulikuta busamba na munu ashaka kutukwasa.

[Futunoti]