Muvwashangumukilile Vulo Novyo Vivavutungilile

1, 2. (a) Vulo vwashangumukile vati? (b) Munalume na munakathzi va kulivanga hamo vanangukile vyuma muka ha vulo? (Kengeni chikupulo ha liputa 8.)

VULO vwapwa vwa theho mu kuyoya. Kuthimutwiya muvwashangumukilile nevi vivavutungilile, kutukwatha tukale na vithinganyeka vyavivwa na kulikuwa vivethzikitho vyakalamo. Njambi mwatangele munu wa kulivanga Andama, wamunenelele tuthitu voshe mangana avaluke mathzina. Oloni munu ikeye kakele na “mukwathi wa kulipanda nendi.” Ngechi Njambi walalekele Andama mu tulo twakama, cho watundithile mati imo ku vimati vyendi na kutangaho munakathzi na kumunena kuli munalume. (Tandeni Kushangumuka 2:20-24.) Ngechi Njambi ikeye washangumukile vulo.

² Yesu wamwethele ngwendi Yehova ikeye wendekele ngwendi: “Munalume akathethza ishe na vaina na kulipandakana na munakathzi wendi, cho vakapwa muvila umo lika.” (Mateo 19:4, 5) Hamo munalume na munakathzi va kulivanga vanangukile ngwavo Njambi watangele munakathzi ha mati ya munalume, mukemwo vavwahelelele na kulikwatathana manene. Kukwakele lishiko lyavatavethele kukondola nambe kwambata lwale.

OMWO VULO VUKASHULITHILILA VIYONGOLA VYA YEHOVA

3. Chuma muka chakama chivatungilile vulo?

³ Andama wavwahelelele manene ha kumwana munakathzi wendi uje yalukile lithzina lya Eva. Ha kupwa “wakulipanda nendi,” ou munakathzi wapwile “mukwathi” wa Andama, cho vapwile va kuvwahelela thimbu yoshe omwo vakele na kulinga vipangi vyavo. (Kusha. 2:18) Chuma chakama chivatungilile vulo chapwile kukita na kushulitha hathi. (Kusha. 1:28) Nameme vana vathzemene vithemi vavo, oloni muvakovelele mu vulo vathethzele vithemi na kukalitungila membo avo. Vanu vapandele kushulitha hathi hoshe na kwametha limbo lyavo lipwe palandaisi.

4. Vika vyalingiwile ku vulo vwa kulivanga?

⁴ Mu vulo vwa kulivanga vwa va Andama na Eva mwakovelele vukalu mwafwa kuvapangethele mwamuvwa ndthzili yavo ya kulyangwila vyakulinga omwo vangwile kujeneka kwononoka kuli Yehova. “Linyoka wa kuthañulu,” Satana Liyavolo, wakwithile Eva ngwendi nga alya vushuka vwa ku “muti wa mana a kuthzivuka vuvwa na vuvi,” cho akala na mana a kulitila aje amukwatha kwangula vyavivwa nambe vyavivi. Eva kathingimikile munalume wendi, mwafwa kamwihwile hali eyi ñanda. Andama nendi kononokele kuli Njambi ha kutambula vushuka vwamwanene Eva.—Kujo. 12:9; Kusha. 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. Vika vitwatha kulilongetha kuli Andama na Eva ha vikumbululo vyavo kuli Yehova?

⁵ Omwo Njambi wamwihwile, Andama wanene munakathzi wendi mulonga. Wendekele ngwendi: “Ou munakathzi iwanjanene ngwove njikale nendi, ikeye nanjanene vuje vushuka, ngechi njinalile.” Eva nendi wanene linyoka mulonga ngwendi ikeye wamukwithile. (Kusha. 3:12, 13) Ovyo vyendeka vyapwile lika vyakulimanena. Yehova wamwene munalume na munakathzi va kulivanga kupwa vaka-kutengulukila mwafwa ya kujeneka kwononoka kwavo. Echi chinapu chilongetha chakama kuli yetu. Nga vanu vashaka kukala mwamuvwa mu vulo, munu na munu napande kulinga chipangi chendi na kwononoka kuli Yehova.

6. Mwatha kulumbununa vati viwendeka mukanda wa Kushangumuka 3:15?

⁶ Nameme Satana waviyithile mu Endeni, oloni Yehova wanene vanu likulahelo mu vupolofweto vwa kulivanga vwa mu Mbimbiliya. (Tandeni Kushangumuka 3:15.) “Mbuto” ya “munakathzi” ikathanyothzola Satana uje wapwile chitothzi cha Njambi wa kulivanga. Yehova wamwethele vanu ngwendi navo vatha kulikwatathana nendi ngwe mwakalikwatathanena na tungelo va kulongwa vaje vali na kumupangela mwilu. Kutundoho, Vithoneka vinamwetha ngwavo Njambi akatuma munu umo mukati ka munga yendi ije imanena mbuto ya munakathzi, ‘akathanyothzole’ Liyavolo na kutuvila vanu va kwononoka ngila ya ku mwonyo wa myaka yoshe uvathzimbalethele va munalume na munakathzi va kulivanga, mangana vakashulithilile viyongola vya Yehova vya kulivanga.—Yowa. 3:16.

7. (a) Vika vinalingiwa ku malo kushwa ha kutengulukila kwa va Andama na Eva? (b) Mbimbiliya imwetha ngwavo vika vivanapande kulinga vanalume na vanakathzi vali mu malo?

⁷ Kutengulukila kwa va Andama na Eva kwanenele vukalu mu vulo vwavo na mu malo akwavo oshe. Chakumwenako, Eva na vana vendi va vanakathzi vapandele kuthziva manene kuvavala omwo vemita nomwo vapapa. Vanakathzi vakathzema manene vanalume vavo, oloni vanalume vakalyatelela vanakathzi vavo na kuvayandetha, ngwe mutuli na kumwena mu malo amangi matangwa ano. (Kusha. 3:16) Mbimbiliya imwetha ngwavo vanalume vanapande kutwamenena mwamuvwa mu chithzemo. Vanakathzi navo vanapande kwononoka ku kutwamenena kwa vanalume vavo. (Efeso 5:33) Vaka-kulyambata vaje vatewa Njambi, kuvethi kukala manene na vukalu mu malo avo, mwafwa vakalikwatathana.

MUAFWILE MALO KUSHWA MU THIMBU YA ANDAMA KWETA HA LIVATHZI

8. Malo afwile vati kushwa mu thimbu ya Andama kweta ha Livathzi?

⁸ Thimbu Andama na Eva kanda vathse mwafwa ya vuvi na kujeneka kuthungama, vavangele kukita vana va vanalume na va vanakathzi. (Kusha. 5:4) Munavo wa ntwatwa Kaini, wambatele kavushoko kendi. Lameki wa ku chikota cha Kaini vamutumbula ngwavo ikeye wavangele kwambata vanakathzi vavali. (Kusha. 4:17, 19) Kutunda kuli Andama kutwala ha livathzi lya mu thimbu ya Nowa, vanu vavandondo lika vapwile vaka-kulemetha Yehova. Vanu va kufwa ngwe Avele na Inoke na Nowa na nanga yendi. Mbimbiliya ngwayo mu thimbu ya Nowa, “vamo vana va Njambi vamwene ngechi vana va vanakathzi ava vapwile vavavwa manene, cho vambateleho vamo hakati kavo vaje vavashakeleho.” Ava tungelo vavavi na vaje vanakathzi vakitile vana vaje vapwile Makithikithi. Cho ‘vanu voshe hano hathi vaviyile,’ na “viyongola vya vimbunge vyavo thimbu yoshe vyapwile vyavivi.”—Kusha. 6:1-5.

9. Yehova walingile vika ku vanu vavavi va mu matangwa a Nowa, cho vika vitulilongetha ku vyuma vyalingiwile mu thimbu ije?

⁹ Yehova wanenele Livathzi mu thimbu ya Nowa mangana anyongethe vanu vavavi. Mu thimbu ije, vanu vathzethzamene na vipangi vyavo vya mu kuyoya vya kufwa ngwe malo, mukemwo vombwanethele vyavanangwile “Nowa uje wambulwile vuthunga” kukundama ku kunyongetha. (2 Petu. 2:5) Yesu wethekethele vyuma vyalingiwile mu thimbu ije ku vyuma vituli na kumona matangwa ano. (Tandeni Mateo 24:37-39.) Ano matangwa, vanu vavangi shavo kutolilila ku muthzimbu wauvwa wa Vumwene vwa Njambi uje uvali na kwambulula mu kaye mwoshe kupwa vukaleho ku miyati yoshe thimbu kukotoka kanda kwije. Vyuma vya mu nanga vya kufwa ngwe vulo nambe kunyunga vana kuvyapandele kutwivaletha ngwavo litangwa lya Yehova lili muyehi manene.

MUAFWILE MALO KUSHWA MU THIMBU YA LIVATHZI KWETA MU THIMBU YA YESU

10. (a) Vilinga muka vyavivi vyalithalele manene mu vithemwa vyavingi? (b) Avilahama na Sala vamwethele vati mwanja wauvwa mu vulo vwavo?

¹⁰ Nameme Nowa na vana vendi kuvambatele lwale, oloni vanu vavangi vambatele lwale. Mu vithemwa vyavingi vanu kuvamwene ngwavo vupangala vwavuvi, cho vavukovelethele na mu vulombelo. Avilahama (Avilame) na Sala (Salai) muvononokele Njambi, vajalukilile ku Kanana, kuje kwalithalele vilinga vyavivi vije vyashawile vulo. Mukemwo Yehova washikile ngwendi Sondoma na Ngomola vainyongethe mwafwa mwalithalele vanu vaka-vupangala. Avilahama watwamenenene mwamuvwa nanga yendi, cho Sala nendi wamwethele mwanja wauvwa wa kulikehetha ku kutwamenena kwa munalume wendi. (Tandeni 1 Petulu 3:3-6.) Avilahama wakwathele munendi Isake ambate munakathzi muka-kulemetha Yehova. Omwo mukemwo mwalingile na Yakomba muna Isake uje wakele na vana vaje vapwile vikota vya miyati 12 ya vaIsalele.

11. Mashiko a Mosesa anyungililile vati vaIsalele?

¹¹ Kutundoho, Yehova walingile chikumiyo na vana va Yakomba (Isalele). Vithemwa vimo vya malo vya kufwa ngwe kwambata lwale vavitavethele mu Mashiko a Mosesa. Echi chakwathele vaIsalele mangana kethi valyambate na vaka-kulemetha va makuli. (Tandeni Kwituluka mu Mashiko 7:3, 4.) Omwo kwakele na kusholoka vukalu vumo mu malo, vakulunu vakele na kukwatha. Vukalu vwa kufwa ngwe kujeneka kulongwa na chipululu na kujeneka kulikulahela, vakele na kuvwakula mwamuvwa. Vatavethele kukondola, oloni valingile ngocho mwaya mashiko. Munalume vamutavethele kukondola munakathzi wendi nga nawana “chuma chimo cha shwamwa hali ikeye.” (Kwitu. 24:1) Ocho “chuma chimo cha shwamwa,” kuvachitumbwile ngwavo chuma muka, oloni tuthzivuka ngwetu kuchalumbunwine tumilonga twatundondo.—Levi. 19:18.

KALENI NA VUTHUNGA MU VULO

12, 13. (a) Vanalume vamo vayoyele vati na vanakathzi vavo mu matangwa a Malakiya? (b) Vika vinatha kulingiwa matangwa ano nga munu wa kumbwitika athethza muka-limbo lyendi?

¹² Mu matangwa a kapolofweto Malakiya, vanalume vavangi va mu Yunda kuvakele na vuthunga kuli vanakathzi vavo. Vakele na kuvavangeya viñanda vya makuli mangana vavakondole. Ovo vanalume vakele na kukondola vanakathzi va mu vukwenje vwavo na kwambata vanike nambe vaka-mafuti eka. Yesu mwakele hano hathi, vanalume va mu Yunda anga vakele na kukondola vanakathzi vavo ‘ha milonga nkala.’ (Mateo 19:3) Yehova kashakele kukondola kwa chifwa ocho.—Tandeni Malakiya 2:13-16.

¹³ Ano matangwa vanu va Yehova kuvethi na kupangetha makuli mu malo. Oloni vika vyatha kulingiwa nga munalume nambe munakathzi wa kumbwitika akondola nambe kutunda kuli munalume wendi na kulyambata na weka? Nga katenguluka, cho vamutunditha mu chikungulukilo mangana vajelethe chikungulukilo ku sipilitu. (1 Koli. 5:11-13) Nga munu ivatundithile mu chikungulukilo ashaka vamwilwithe, cho napande tahi ‘kulinga vyuma vije vimwetha ngechi natenguluka ku vivi vyendi.’ (Luka 3:8; 2 Koli. 2:5-10) Nameme Mbimbiliya kuyamwethele ngwavo munu ivanatunditha mu chikungulukilo napande kutumbama thimbu yakupwa hali, oloni kapandele kulikwatathana na vanu va Njambi nga shendi kwenda mu vuthunga. Vamo vanatha kukala mwaka umo nambe kutuvakanetha, ithina vamwethe ngwavo vanatenguluka. Nameme munu vanamwilwitha mu chikungulukilo, oloni anga akemana ‘ku mesho a Njambi na kumuthompa.’—Loma 14:10-12; kengeni Kaposhi ka Kukengela ka Vundele ka November 15, 1979, lipu. 31-32.

MALO A VAKA-KILISITU

14. Lishiko lyapangele chipangi muka chakama?

¹⁴ Mashiko a Mosesa akewo atwamenenene vaIsalele ha myaka ya kutuvakana 1,500. Akwathele vanu va Njambi vakavangeye vinangulo vya kuthungama nga kuli vukalu mu nanga na vukalu vukwavo, cho lalo apwile ngwe muka-kushika kuli vakevo noho Kilisitu wethzile. (Ngala. 3:23, 24) Yehova wamanethele Lishiko ha kuthsa kwa Yesu, cho washangumukile kutwamenena kwakuha. (Heve. 8:6) Mu kutwamenena kwakuha, vyuma vimo vivatavethele mu Lishiko lya Mosesa kuvavitavethele.

15. (a) Malo a mu chikungulukilo cha vaka-Kilisitu anapande kupwa vati? (b) Mulonga muka uje utavetha muka-Kilisitu kuthsiya vulo?

¹⁵ Omwo Yesu wakumbulwile chihula cha vaFaliseo, wendekele ngwendi Mosesa wavatavethele kukondola, oloni “kuchapwile ngachije ha thimbu ya kutanga.” (Mateo. 19:6-8) Yesu wamwethele ngwendi malo a mu chikungulukilo cha vaka-Kilisitu anapande kufwa ngwe vulo vwavwahethele Njambi mu Endeni. (1 Tima. 3:2, 12) Ha kupwa “muvila umo,” vanu va kulyambata vanapande kulikwatathana mangana vakanyamethe chithzemo chavo kuli Njambi na kuli umo na mukwavo. Nga munu athsiya vulo ha mulonga weka, kethi vupangala, cho kapandele kulyambata na munu weka. (Mateo 19:9) Munu natha kuthambetha mukwavo uje nalingi vupangala nga natenguluka ngwe mwalingilile Hoziya uje wathambethele munakathzi wendi Ngomele wa kujeneka kulongwa. Yehova nendi wathambethele vaIsalele vaje vatengulukile munima ya kulinga vupangala vwa ku sipilitu. (Hozi. 3:1-5) Nga munu athzivuka ngwendi muka-njuvo yendi nalingi vupangala oloni alyangwila kulinga nendi vilika vya vulo, cho namuthambetha, kapandele kumukondola lalo.

16. Yesu wendekele vika kukundama ku vuthzike?

¹⁶ Munima ya kwendeka ngwendi vaka-Kilisitu kuvapandele kulikondola, kuvanga lika ha mulonga wa vupangala, Yesu wendekele hali “vaje lika vali na vwana” vwa kukala mu vuthzike. Wendekele lalo ngwendi: “Uje atha kukala ngocho, akale vene ngocho.” (Mateo 19:10-12, NWT ) Vanu vavangi vanalyangwila kukala mu vuthzike mangana vapangele Yehova na mbunge imo lika. Tunapande kuvashangala.

17. Vika vyatha kulingitha muka-Kilisitu akovele mu vulo indi embwe?

¹⁷ Kukala mu vuthzike nambe kukovela mu vulo chinapu chuma cha kulyangwila mu mbunge, oloni munu uje angula kupwa muthzike napande kulilula amone indi atha. Kapositolo Paulu washangathzalele vuthzike, oloni wendekele ngwendi: “Oloni omwo kuli vupangala manene, munalume woshe napande kukala na munakathzi wendi, na munakathzi woshe napande kukala na munalume wendi.” Paulu wendekele lalo ngwendi: “Oloni nga kuwatha kulinyunga ku mashungu ove, cho ambata, mwamuvwa kwambata kutuvakana kukala na mashungu.” Kukovela mu vulo kunatha kukwatha munu ajenjuke mashungu aje atha kumukoveletha mu vilinga vya kufwa ngwe kulichuka na vilinga vyeka vya vukwithzi. Chuma chikwavo lalo chatha kulingitha munu akovele mu vulo chinapu kukola, mwafwa kapositolo wendekele ngwendi: “Oloni nga munu nathinganyeka ngwendi katha kutwalelelaho kutumbama vuthzike, nga natuvakana ha ntwitwi ya vukwenje, cho nayongola ngwendi omu mukemwo muchinapande kufwa, alinge mwanayongola, kalingi vuvi. Valyambate ngano.” (1 Koli. 7:2, 9, 36, NWT; 1 Tima. 4:1-3) Munu kapandele kwambata nambe kushomboka mwafwa lika ya mashungu a mu vukwenje. Hamo kanda achete ha vukulunu vwa vanu vaje vanapande kukovela mu vulo.

18, 19. (a) Vulo vwa vaka-Kilisitu vunapande kupwa vwa vanu va kufwa vati? (b) Vika vitukathimutwiya mu chilongetha chinakavangeyaho?

¹⁸ Vulo vwa vaka-Kilisitu vunapande kupwa vwa vanu vavali vaje vanalikundika kuli Yehova na kumuthzema na vimbunge vyavo vyoshe. Vanapande lalo kupwa vanu vaje valithzema manene, mangana vathe kulikwatathana mu vulo vwavo. Nga vakavangeya lishiko lya kulyambata lika na “muka-Yesu,” cho vawana vivethzikitho vyavingi. (1 Koli. 7:39) Omwo valyambata, valimwena ngwavo mu Mbimbiliya mwakala mashiko aje avakwatha vakale mwamuvwa mu vulo.

¹⁹ Chilongetha chinatako chikathimutwiya ha vithimpi vya mu Vithoneka vije vyatha kukwatha vaka-Kilisitu va kulyambata valifwite na vukalu vwa mu “matangwa a kukotoka” omwo vanalume na vanakathzi vavangi vali na kulinga vyuma vije kuvyapandele mu malo. (2 Tima. 3:1-5) Mu Lijwi lyendi, Yehova natuleka vyuma vitukwatha tukanyamethe malo etu na kupwa va kuvwahelela, omwo twendela hamo lika na vanu vendi mu ngila ya ku mwonyo wa myaka yoshe.—Mateo 7:13, 14.