Biñanda Bya Kupangesa mu Mukanda wa Biwano wa Buyoye Bwetu Baka-Kilisitu na Cipangi Cetu
JANUARY 7-13
BISIMPI BYA SEO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | VILINGA 21-22
“Cizango ca Mwene Cilingiwe”
(Vilinga 21:8-12) Alikaki twakatukile na kweta ku Sesaliya. Kuje twakakele ku njubo ya Filipu muka-kwambulula, umo wa banalume batanu na babali baje babangwile mu Yelusalema kupwa bakwasi. 9 Co wakele na bana bendi bawana ba banakazi bazike baje bakele na kwambulula muzimbu wa Njambi. 10 Twakele kuje matangwa amo omwo Angambase muka-kwimanena watundile ku Yundeya. 11 Co ikeye wezile kuli yetu, wanonele mwiba wa Paulu, waukutile ku mendi endi na ku maboko endi wendekele ngwendi, “eci cikeco canendeka Munzinzime wa Kujela ngwendi, ou babenya mwiba bakamukuta Bayunda mu Yelusalema mu cifwa eci, co bakamwana ku maboko abaje kesi Bayunda.” 12 Omwo twazibile ngeci, yetu na banu baje bakele kuje twalambelelele Paulu ngeci kesi aye ku Yelusalema.
bt 177-178 ¶15-16
“Cizango ca Mwene Cilingiwe”
15 Paulu mwakakele ku njubo ya Filipu, Angambase nendi wetele. Baje bakele ku njubo ya Filipu bazibukile ngwabo Angambase wapwile kapolofweto mwafwa simbu imo wapolofwetele bya njala ya lyangengela ha simbu yayulile Kalaundyase. (Vil 11:27, 28) Hamo balihwile ngwabo: ‘Bika byanezila Angambase? Muzimbu muka wanatunenela?’ Ha simbu ibakele na kumukenga, wambatele mwiba wa Paulu. Ou mwiba wapwile waulaha co washolokele ngwe nanga ya kwosa co wakele nomu mwa kutulikila bimbomgo nambe byuma bikwabo. Angambase wambatele uje mwiba, co walikutilewo kumendi na ku maboko. Co wendekele majwi a kujujwisa ngwendi: “Eci cikeco canendeka Munzinzime wa Kujela ngwendi, ‘Ou babenya mwiba bakamukuta Bayunda mu Yelusalema mu cifwa eci, co bakamwana ku maboko a baje kesi Bayunda.’”—Vil 21:11.
16 Bupolofweto bwa Angambase bwamwesele ngwabo Paulu aya ku Yelusalema. Co lalo bwamwesele ngwabo byuma byakalinga kuje ku Yelusalema bikalingisa Bayunda ‘bakamwane ku maboko a baje kesi Bayunda.’ Buje bupolofweto bwajujwisile baje bakele na kutolilila. Luka wasonekele ngwendi: “Omwo twazibile ngeci yetu na banu baje bakele kuje twalambelelele Paulu ngeci keti aye ku Yelusalema. Oloni wakumbulwile ngwendi: ‘Bikajo muli na kulinga? Kulila na kupokola mbunge yange? Njinalibwaesela cimweja kesi lika kunjikuta mu Yelusalema embwe, oloni nameme kutsila bene muje omwo ha lizina lya Mwene Yesu.’”—Vil 21:12, 13.
(Vilinga 21:13) Oloni wakumbulwile ngwendi: ‘Bikajo muli na kulinga? Kulila na kupokola mbunge yange? Njinalibwaesela cimweja kesi lika kunjikuta mu Yelusalema embwe, oloni nameme kutsila bene muje omwo ha lizina lya Mwene Yesu.”
bt 178 ¶17
“Cizango ca Mwene Cilingiwe”
17 Acisinganyekeni ha byuma byalingiwile. Luka na bandolome bakwabo babindikile Paulu kuya ku Yelusalema. Bamo bakele na kulila. Cizemo cibamumwesele camulingisile endeke ngwendi bali na ‘kupokola mbunge yendi’ nambe ngwetu kumuzeyesa. Omwo bandolome ba ku Tile bamulekele ngwabo kesi aye, Paulu walikolesele na kubyana bibamulekele. Wabalekele byamulingisile aye ku Yelusalema. Cili bene, Paulu wapwile wa kusimpa. Ngwe mwalingilile Yesu, Paulu nendi wakele manene mbunge ku bungenzi bwendi ngeci waile ku Yelusalema. (Hev 12:2) Paulu kashakele ngwendi akatse, oloni walibwaeselele ngwendi nameme atsa, atse oku napu muka-kukabangeya Yesu.
(Vilinga 21:14) Co kutwasele kumusindiya, twalikelele na kwendeka ngwetu, “Cizango ca Mwene cilingiwe.”
bt 178 ¶18
“Cizango ca Mwene Cilingiwe”
18 Bandolome balingile bika? Bendekele ngwabo: “Co kutwasele kumusindiya, twalikelele na kwendeka ngwetu, ‘Cizango ca Mwene cilingiwe.’” (Vil 21:14) Bandolome baje balekele Paulu ngwabo keti aye ku Yelusalema kubamusindiiye. Bamutolililile, na kutaba ngwabo cizango ca Yehova cilingiwe, nameme kwabakaluwilile kulinga ngoco. Paulu waile bungenzi bwendi, oloni munima wakatsile. Ngwe bandolome bendi bakakateyeye ngwabo keti aye ku Yelusalema ngwe kaile.
Kutondesesa Bisimpi bya Seo
(Vilinga 21:23, 24) Eci cikeco tushaka ngwetu ucilinge. Kuli banalume bawana kuno banalisingi. 24 Ya hamo nabo ukalipandakane nabo mu cilika ca kujelesa, co fweta ndando yabo, ngeci bene, bakateule ku mitwe yabo. Mu ngila eyi bene munu woshe akazibuka ngeci byoshe bije banakala na kwendeka hali yobe kesi bya busunga, oloni yobe kuma uli na kuyoya mu kwononoka Lishiko lya Mosesa.
bt 184-185 ¶10-12
“Njitolilileni Omwo Njili na Kulyamena”
10 Paulu kabyananganene Bayunda baje bakele na kukabangeya bisemwa byabo bya kufwa ngwe kunyunga litangwa lya Sabata nambe kubyana byakulya bimo. (Lom 14:1-6) Co lalo katungile mashiko ha ñanda ya kutuuka. Paulu watuwile Timateo mangana Bayunda kesi bamuyengule mwafwa baishe bapwile Bangiliki. (Vil 16:3) Munu wapandele kulyangwila ikeye babenya, kutuuka nambe kujeneka kutuuka. Paulu walekele baka-Ngalatiya ngwendi: “Nambe kutuuka nambe kujeneka kutuuka kubyasa kulinga cuma cimo, cuma cakama lika kukulaela cije cili na kupanga mu cizemo.” (Nga 5:6) Oloni kutuuka mwafwa ya kushaka kukabangeya Lishiko lya Mosesa nambe kushaka kuzibisa Njambi kubwaha kwapwile kujeneka kukala na likulaelo.
11 Bayunda bayayabalele mwafwa banu bakele na kwendeka byuma bya makuli. Ngeci bakulunu balekele Paulu ngwabo: “Kuli banalume bawana kuno banalisingi. Ya hamo nabo ukalipandakane nabo mu cilika ca kujelesa, co fweta ndando yabo, ngeci bene, bakateule ku mitwe yabo. Mu ngila eyi bene munu woshe akazibuka ngeci byoshe bije banakala na kwendeka hali yobe kesi bya busunga, oloni yobe kuma uli na kuyoya mu kwononoka Lishiko lya Mosesa.”—Vil 21:23, 24.
12 Ngwe Paulu washakele kulinga bimata ngwe walingile, mwafwa wazibukile ngwendi bukalu bwatundile ku Bayunda baje banyungile Lishiko lya Mosesa keti bije bibamubangeyeye banu. Oloni watabele kukabangeya bibendekele nga kubililwisa na mashiko a Njambi. Mwafwa ha kulibanga wendekele ngwendi: “Kunjakundamene ku Lishiko lya Mosesa, njiyoya ngwe munjayoyele omwo njakele na kupanga na baje bakundamene ku Lishiko lya Mosesa ngeci njibawane.” (1 Ko 9:20) Paulu walingile ngwe ‘wakundamene ku Lishiko lya Mosesa’ omwo walikwatasanene na bakulunu ba ku Yelusalema. Ngeci natwakela mwanja waubwa wa kulikwatasana na bakulunu keti kukakateya ha byuma bitushaka yetu babenya.—Hev 13:17.
(Vilinga 22:16) Co ololo, bikajo ubandamena? Katuka ngeci bakumbwitike, co bibi byoye babikushe ha kulombela kuli ikeye.’
kuzibisisa Vil 22:16 mu nwtsty
bibi byoye babikushe ha kulombela kuli ikeye: Bubi bwa munu basa kubukusha nga asana ha lizina lya Yesu keti ha kumumbwitika lika mu mema. Kulinga ngoco kunambateselela na kukulaela Yesu na kumwesa likulaelo mu bilinga.—Vil 10:43; Yak 2:14, 18.
Kutanda Mbimbiliya
(Vilinga 21:1-19) Co twabasalesele nakubaseza. Twajabukile na kusungama musambwa, co twetele ku Kose, co alikaki twetele ku Londese, co kutunda kuje twaile ku Patala. 2 Co kuje twawanene bwato bwa kuya ku Fonisitiya, co twakobelelemo na kujabuka mukuya bungenzi bwetu. 3 Omwo twetele kuje twasele kumona Sipulase, co twajabukile na kuya ku mbwela ku Silya. Co twetele ku cikuma ca ku Tile, kuje batundisile bibala mu bwato. 4 Co kuje twawanene baka-kukulaela bamo, co twakele nabo simano. Co nanzili ya Munzinzime wa Kujela balekele Paulu ngeci kesi aye ku Yesalema. 5 Oloni omwo simbu yetu ya kukala nabo yahwile, twakatukile twaile bungenzi bwetu. Co bakebo boshe, hamo na banakazi babo na banike, batusindikiiye kututuwisa mu nganda na kuya ku ngenge ya mema a kalunga kuje tubaboshe twakatsikamene na kulombela. 6 Asinoni twalisalesele nabo, twakobelele mu bwato bwetu ha simbu ije, co bakebo belukile kwimbo. 7 Omwo twaile bungenzi bwetu, kutunda ku Tile na kweta ku Putolemaise, kuje twendwisile baka-kukulaela na kukala nabo litangwa limo. 8 Alikaki twakatukile na kweta ku Sesaliya. Kuje twakakele ku njubo ya Filipu muka-kwambulula, umo wa banalume batatu na babali baje baangwile mu Yelusalema kupwa bakwasi. 9 Co wakele na bana bendi bawana ba banakazi bazike baje bakele na kwambulula muzimbu wa Njambi. 10 Twakele kuje matangwa amo omwo Angambase muka-kwinanena watundile ku Yundeya. 11 Co ikeye wezile kuli yetu, wanonele mwiba wa Paulu, waukutile ku mendi endi na ku maboko endi wendekele ngwendi, “Eci cikeco canendeka Munzinzime wa Kujela ngwendi, ou babenya mwiba bakamutuka Bayunda mu Yelusalema mucifwa eci, co bakamwana ku maboko a baje kesi Bayunda.” 12 Omo twazibile ngeci, yetu na banu baje bakele kuje twalambelelele Paulo ngeci keti aye ku Yelusalema. 13 Oloni wakumbulwile ngwendi, “Bikajo muli na kulinga? Kulila na kupokola mbunge yange? Njinalibwaesela cimweja keti lika kunjikuta mu Yelusalema embwe, oloni nameme kutsila bene muje omwo a lizina lya Mwene Yesu.” 14 Co kutwasele kumusindiiya, twalikelele na kwendeka ngwetu, “Cizango ca Mwene cilingiwe.” 15 Omwo twakele kasimbu kuje, co twalongekeyeye bibala byetu na kuya ku Yelusalema. 16 Co bamo bandongesi batundile ku Sesaliya nabo lalo baile hamo netu, co batutwalele ku njubo ya uje munalume itwakatukilile, Manasone watundile ku Sipulase, uje wapwile muka-kukulaela tunde ku matangwa a kunima. 17 Omwo twetele mu Yelusalema, baka-kukulaela batutambwile na kujolela. 18 Alikaki Paulu waile netu na kukamona Yakomba, co na bakulunu boshe bakeleko. 19 Omwo Paulu wabendwisile na kubaleka bukaleo bwa byuma byoshe bije byalingile Njambi akati ka baje kesi Bayunda a bipangi byendi.
JANUARY 14-20
BISIMPI BYA SEO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | VILINGA 23-24
“Bamubangeyeye Kupwa Muka-Muuka na Kunena Mpindangano”
(Vilinga 23:12) Alikaki mutondo bamo Bayunda balikungulwile na kutumba butumbe. Balisingile cisingo ngeci kubali bya kulya nambe kunwa kubanga noho banatsii Paulu.
(Vilinga 23:16) Oloni mwehwa wa Paulu wa munalume wazibile butumbe obu, ngeci bene waile ku binjubo bya kunyungila, co walekele Paulu.
bt 191 ¶5-6
‘Pweni ba Kusimpa’
5 Paulu bamusimpisile ha simbu yaibwa. Bayunda bakutubakana 40 “balikungulwile na kutumba butumbe. Balisingile cisingo ngeci kubali bya kulya nambe kunwa kubanga noho banatsii Paulu.” ‘Buje butumbe bubatumbile bwamwasele lishungu lyakama libakele nalyo lya kutsiya Paulu. Balisingile ngwabo nga kubamutsii, co banapu bakusingiwa nambe baka-bubi. (Vil 23:12-15) Butumbe bwabo bwapwile bwa kusanena Paulu ku nkuta ya Sunandeline. Ngeci balombele lisesa ku tupilisitu na ku bakulunu balikwise ngwe bashaka kuwana bukaleho bwabubwa hali ikeye. Oloni baje Bayunda babandamenene Paulu ngwabo nga eta lika, co bamutsiya.
6 Mwehwa wa Paulu, wazibile buje butumbe ngeci wakalekele Paulu. Paulu walekele uje mukwenje ngwendi akaleke mukulunu wa maswalale Kalaundyase Lisiyase. (Vil 23:16-22) Yehova wazema banike bakufwa ngwe mwehwa wa Paulu uje kubatumbwile ha lizina. Co bali na kukwasa banu ba Njambi mu kusimpa na kutwameka bya Bumwene.
(Vilinga 24:2) Co basanene Paulu ngeci akobele mukati, co Tetulase washangumukile kwana mulonga ngwendi, “Shukulu Felikisi. Kutwamenena kwobe kwa mana cinatunenela kwoloka simbu yakama, co byuma byabingi binatenguluka ngeci lifuti lyetu likale mwamubwa.
(Vilinga 24:5, 6) Omwo twawana ou munalume kupwa muka-muuka, washangumukile kunena mpindangano hakati ka Bayunda mu kaye koshe, co ikeye lalo ntwama ya munga ya Banazalite. 6 Ikeye lalo wesekele kujwalesa njubo ya Shukulu Kalunga, oloni twamukwatele.
bt 192 ¶10
‘Pweni ba Kusimpa’
10 Paulu mwakele mu Sesaliya ‘bamunyungilile mu lipela lya ngubulu’ na kubandamena banu batundile ku Yelusalema baje bakele na kumubangeya biñanda. (Vil 23:35) Munima ya matangwa 5, Ananiyase na Tetulase na cibunga ca bakulunu bezile. Co Tetulase washangumukile kushangala Felikisi ha byuma byakele na kulingila Bayunda, mwafwa washakele kumuzibisa kubwaha. Co mubashangumukile kusompa, Tetulase wendekele hali Paulu ngwendi wapwa ‘muka-muuka, washangumukile kulinga mpindangano hakati ka Bayunda ba mu kaye koshe, co ikeye lalo ntwama ya munga ya Banazalite. Ikeye lalo washakele kujwalesa tembele, oloni twamukwatele.’ Bayunda boshe ‘balizibasanene ha mulonga ou na kwendeka ngwabo byuma byoshe byapwile bya busunga.’ (Vil 24:5, 6, 9) Kunena mpindangano na kupwa ntwama ya munga ya Banazalite na kujwalesa tembele kwapwile mulonga wakama uje ubasele kutsiila munu.
(Vilinga 24:10-21) Co ngubulu washobweyeye Paulu ngeci endeke, co Paulu wendekele ngwendi, “Njazibuka ngwange yobe unapu u lyako wa lifuti eli myaka yaingi, co njinabwaelela mu kulyamena ku mesho obe. 11 Ngwe wasa kuwana yobe babenya mukwetile matangwa akutubakana [12] omwo njaile ku Yelusalema mu kulemesa. 12 Bayunda kubanjiwanene njili na kulinga bimata na munu umo mu [tembele], nambe bakebo kubanjiwanene njili na kushongangeya banu nambe mu masinangonge nambe kwoshe ikwoshe mu nganda.13 Nambe base kuwana bukaleo bwa mulonga ou muli na kunjana ololo. 14 Oloni njitaba cuma eci kuli yobe ngwange, njikalemesa Njambi ya bakukulwila betu ha kukaba Ngila ya Mwene ije bakebo bendeka ngwabo inapu yamakuli. Oloni njakulahela mu byuma byoshe bije unasoneka mu Lishiko lya Mosesa na mu mabulu a baka-kwimanena.15 Njili na [likulahelo] muli Njambi ngeci bakebo bali nabyo byuma ebi, bikebyo ebi, banu boshe bababwa na aba bababi bakasanguka ku batsi. 16 Ngeci bene, njili na kulinga na nzili yange yoshe ngeci njikale na citakutaku ca kutungukwa ku mesho a Njambi na ku mesho a banu. 17 Omwo njatundile ku Yelusalema myaka yaingi, njelukileko kutwala bimbongo kuli banu bange na kukakombelela ñombelo. 18 Omwo yapwile simbu ije njakele na kulinga eci banjiwanene mu njubo ya Shukulu Kalunga omwo njinamanesa kulijelesa. Kunjakele na mbunga ya banu yai nambe kulinga muyoyo. 19 Oloni bamo Bayunda batundile ku lifuti lya Asiya bakele kuje, bakebo banapande kwija ku mesho obe na kunjana mulonga nga bali na bimo nange. 20 Nambe aba banalume bali kuno bendeke mulonga uka banjiwanene nawo omwo njemanene ku mesho a mbunga, 21 kubanga cuma cimo cije njendekele omwo njemanene ku mesho abo ngwange, ‘Muli na kunjisompa ku litangwa lya lelo omwo njinakulaela ngwange batsi bakasanguka.’”
bt 193-194 ¶13-14
‘Pweni ba Kusimpa’
13 Paulu watwakelele mwanja waubwa utunapande kukabangeya nga batutwala ku nkuta mwafwa ya bulombelo bwetu nambe nga batubangeya ngwabo tuli na kutengulukila fulumende na kunena mpindangano. Paulu kashangalele uje ngubulu ngwe mwalingile Tetulase. Paulu wasimpile na kulisingimika. Wendekele oku nau mbunge. Pulu wendekele ngwendi wapandele kuliwana na “Bayunda batundile ku lifuti lya Asiya” baje bamubangeyeye ngwabo wajwalesele tembele.—Vil 24:18, 19.
14 Paulu wemanenene likulaelo lyendi ha kwana bukaleo. Wendekele mu kusimpa bya kusanguka. Eyi ñanda ya kusanguka ikeyo yakatwile bimata mu nkuta ya Sunandeline. (Vil 23:6-10) Paulu welukilile ilukilile kwendeka ije ñanda ya kusanguka mangana alyamene. Mwafwa bika? Baje banu kubatabele majwi endekele Paulu hali Yesu na ha kusanguka kwa batsi. (Vil 26:6-8, 22, 23) Ñanda ya kusanguka kwa batsi yakatwile bimata, maneneni ya kukulaela muli Yesu na kusanguka kwendi.
Kutondesesa Bisimpi bya Seo
(Vilinga 23:6) Oloni omwo Paulu wamwene ngeci bamo ba muje mu munga bapwile Basanduki co bakwabo bapwile Bafaliseo, watambekele ku munga ngwendi, “Babushoko bwange Baisalele. Yange Njikafaliseo, muna Bafaliseo. Bali na kunjisompa kuno omwo ha [likulaelo njili nalyo] ngeci batsi bakasanguka.”
kuzibisisa Vil 23:6 mu nwtsty
Yange Njikafaliseo: Hakati ka baje bakungulukile, bamo bazibukile Paulu. (Vil 22:5) Hamo bazibisisile ngwabo Paulu mwalitumbwile ngwendi muna Bafaliseo, walumbunwine ngwendi wapwile kabushoko kabo. Bazibisisile ngwabo Paulu kakele na kulyendekela lika mwafwa Bafaliseo ba ku Sunandeline bazibukile ngwabo wapwile muka-Kilisitu wa ntwima. Oloni Paulu mwendekele ngwendi wapwile muna Kafaliseo walumbunwine ngwendi walikwatasanene na Bafaliseo baje bakulaelele mu kusanguka keti Basanduki. Co wakulahelele ngwendi kwendeka ije ñanda yanenele bimata, kwasa kulingisa baka-Sunandeline batabe majwi endi na kutengulula bisinganyeka byabo. (Vil 23:7-9) Majwi a Paulu ali ku Vil 23:6 analitombola nebi byendekele omwo walyamenenene kuli Mwene Angilipa. (Vil 26:5) Co lalo omwo wasonekelele Baka-Filipi mukanda, wendekele lalo ngwendi wapwile Kafaliseo. (Fil 3:5) Kunapu kwa seo kunanguka lalo mubanatumbwila baka-Kilisitu bamo baje bapwile Bafaliseo ha kulibanga, ku mukanda wa Vil 15:5.—Kengeni kuzibisisa Vilinga 15:5.
(Vilinga 24:24) Omwo kwetile matangwa amo Felikisi wezile na munakazi wendi Ndulusila, uje wapwile Kayunda. Co wasanenene Paulu na kumutolilila omwo wakele na kwendeka ha kukulaela kuli Yesu Kilisitu
(Vilinga 24:27) Oloni omwo kwetile myaka ibali, Posiyase Fesitase washwanene mu mwela wa Felikisi kupwa ngubulu. Felikisi washakele kubwaelelesa Bayunda co wasezele Paulu mu kamenga.
kuzibisisa Vil 24:24 mu nwtsty
Ndulusila: Wapwile wa mu citatu ku bana ba Helonde uje banendeka ku Vil 12:1 ngwabo Helonde Angilipa I. Wasemukile mu 38 C.E. co wapwile ndokazi ya Angilipa II na Mbenisi. (Kengeni kuzibisisa Vil 25:13 na Litaluso za Manzwi Aitusisizwe Mwa Bibele, “Heroda”) Ngubulu Felikisi wapwile munalume wendi wa mu cibali. Walibangele kushomboka kuli Mwene wa Asilya Azizus wa ku Emesa, oloni wamukondwele na kushomboka kuli Felikisi mu 54 C.E., omwo wakele na myaka 16. Hamo Ndulusila kwakele omwo Paulu wakele na kwendeka na Felikisi ha “bubwa na ha kulinyunga na ha kwija kwa litangwa lya kusompa.”(Vil 24:25) Fesitase mwaswanene Felikisi, Paulu bamukutile mwafwa Fesitase washakele kuzibisa Bayunda kubwaha. Bamo bakasinganyeka ngwabo hamo walingile ngoco mwafwa washakele kubwaelelesa munakazi wendi uje wapwile Kayunda.—Vil 24:27.
Kutanda Mbimbiliya
(Vilinga 23:1-15) Paulu wakengele shwi hali ije Munga, co wendekele ngwendi, “Babushoko bwange Baisalele. Biyongola byange binapu bya busunga ha ngila ije injinayoyo nayo ku mesho a Njambi na kweta ku litangwa lya lelo.” 2 Co Ananiyase Muka-kukombelela Wakama washikile baje bemanene kuyehi na Paulu ngeci bamupupe ku kanwa. 3 Asinoni Paulu wendekele kuli ikeye ngwendi, “Mwa busunga bene Njambi akakupupa, yobe cibumbe ca kukwita mufwitilo wa kutoka. Utumbama kuno mukunjisompa ngwe ku Lishiko, oloni yobe unapokola lishiko ha kushika ngeci banjipupe.” 4 Baje banalume bakele kuyehi na Paulu bendekele kuli ikeye ngwabo, “Uli na kushaula Muka-kukombelela Wakama wa Njambi.” 5 Co Paulu wa kumbulwile ngwendi, “Babushoko bwange ba Isalele, Kunjazibukile ngwange ou ikeye Muka-kukombelela Wakama. Omwo bisoneka binendeka ngwabyo, ‘Kesi wendeke cuma cacibi hali uje ali na kuswana banu bobe.’”6 Oloni omwo Paulu wamwene ngeci bamo ba muje mu munga bapwile Basanduki, co bakwabo bapwile Bafaliseo, watambekele ku munga ngwendi, “Babushoko bwange ba Isalele. Yange Njikafaliseo, muna Bafaliseo. Bali na kunjisompa kuno omwo ha [likulaelo njili nalyo] ngeci batsi bakasanguka.” 7 Co omwo wendekele ebi, haje bene Bafaliseo na Basanduki bashangumukile bimata, co baka-Munga balipangele. 8 (Omwo Basanduki bendeka ngwabo banu kubakasanguka ku batsi, co lalo kukwesi tungelo nambe minzinzime, oloni Bafaliseo bakulaela mu byuma byoshe ebi bitatu.) 9 Asinoni banu bendekele manene, co bamo balongesi ba majwi a lishiko baje bakele ku munga ya Bafaliseo bemanene na kwendeka na nzili ngwabo, “Kutwawanene cuma cimo ca cibi canalingi ou munalume. Hamo mwa busunga munzinzime nambe kangelo nendeka kuli ikeye.” 10 Co omwo bimata banu balikananganene, uje muka-kushika maswalale wazibile lyoba ngwendi hamo Paulu bamutabozola. Ngeci bene, washikile maswalale bendi kukobela hakati ka mbunga ije ngeci bakatundiseo Paulu na kumutwala ku binjibo bya kunyungila. 11 Ku butsiki buje bene Mwene wemanene kuyei na Paulu wendekele ngwendi, “Kesi uzibe lyoba. Unana bukaleo bwoshe hali yange muno mu Yelusalema, co unapande kulinga cifwa cimo lalo na muno mu Loma. 12 Alikaki mutondo bamo Bayunda balikungulwile na kutumba butumbe. Balisingile cisingo ngeci kubali byakulya nambe kunwa kubanga noho banatsii Paulu. 13 Kwakele banu bakutubakana [40] baje batumbile butumbe obu hamo. 14 Co baile kuli bakulunu baka-kukombelela na kuli bakulunu bendekele ngwabo, “Tunalisingi tubaboshe ngwetu kutwasa kulya byakulya nambe kunwa kubanga noho tunatsii Paulu.15 Ngeci bene, ololo ngwetu yeni na baka-munga tumeni lijwi kuli muka-kushika maswalale ba Baloma ngeci atume Paulu kuli yeni, mulikwise ngwe mushaka kuwana bukaleo bwabubwa hali ikeye. Oloni yetu tulibwaesela cimweja kumutsiya simbu kanda acete kuno.
JANUARY 21-27
BISIMPI BYA SEO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | VILINGA 25-26
“Paulu Atwala Ñanda Yendi Kuli Ngubulu na Kukambulula Kuli Mwene Helonde Angilipa”
(Vilinga 25:11) Nga njinapokola lishiko na kulinga cuma cimo cije njinapande kutsila, kunjilombo ngwange munjobole ku kutsa embwe. Oloni nga kumwesi busunga mu byuma ebi bashaka kunjiwanena mulonga, na umo wai asa kunjana ku maboko abo. Njitwala ñanda yange kuli Ngubulu.”
bt 198 ¶6
“Njitwala ñanda yange kuli Ngubulu”
6 Butumbe bwa Fesitase bwa kushaka kubwaelesa Bayunda bwakele Paulu mu Bushonde. Ngeci Paulu wapangesele lisesa lyendi lya kupwa Kaloma. Walekele Fesitase ngwendi: “Njinemana mu mbanja ya babenya Ngubulu ya kusompela, muje banapande kunjisompa. Nacimo cacibi cinjinalingi kuli Bayunda cai. . . . Njitwala ñanda yange kuli Ngubulu.” Nga munu natwala ñanda yendi ku nkuta wai wasele kumubyanesa. Mukemwo Fesitase wendekele ngwendi; “Unatwala ñanda yobe kuli Ngubulu, ngeci bene kuli Ngubulu kukeko uya.” (Vil 25:10-12) Paulu mwatwalele ñanda ku nkuta yakama, natwakela mwanja waubwa. Nga baka-kutulwisa “bayongola bya muuka na kupokola mashiko,” tunapande kutwala ñanda yetu ku baka-mashiko mangana twimanene muzimbu waubwa.—Mya 94:20.
(Vilinga 26:1-3) Angilipa wendekele kuli Paulu ngwendi, “Oloni uli na simbu ya kulyamena yobe babenya.” Co Paulu wolwele liboko lyendi na kulyamena ngwendi, 2 “Mwene Angilipa. Njamono ngwange njabezika ha kulyamena yange babenya ku litangwa lya lelo ku mesho obe ha byuma byoshe bali na kunjibangela Bayunda, 3 omwo unazibuka mwamubwa futisi na byendeka bya Bayunda. Ngeci bene njili na kukulomba ngwange unjitolilile na kusimpa.
bt 198-201 ¶10-16
“Njitwala ñanda yange kuli Ngubulu”
10 Paulu wakandelelele manene kuli Mwene Angilipa ha kumwanako simbu ya kulyamena babenya. Wazibukile ngwendi mwene watanekeyeye mwamubwa bisemwa byoshe bya Bayunda naha hatundile bimata byabo. Ngeci Paulu wendekele ha buyoye bwendi bwa laja ngwendi: “tunde ha kulibanga njayoyele ngwe umo wa baka-munga yetu ya kulemesa, munga ya Baefeso.” (Vil 26:5) Paulu mwapile Kafaliseo wakulaelele ngwendi Mesiya akaija. Oloni mwapwile muka-Kilisitu wambulwile ngwendi Yesu Kilisitu ikeye ibabandamenene. Paulu na baje bakele na kumulwisa bakulaelele ngwabo Njambi akashulisilila byakulaesele bakukulwila babo. Oloni byuma bibakulaelele bikebyo bibamwanenene mulonga. Angilipa wakasamene manene, ngeci washakele kuzibuka byabingi.
11 Paulu mwanukile mwakele na kuyandeselamo baka-Kilisitu kunima, wendekele ngwendi: “Nange bene njayongwele ngwange njasa kulinga byuma byabibi bya kulwisa lizina lya Yesu wa ku Nazaleta. . .Co njalubalele manene nabo, [baka-kukabangeya Kilisitu] ngeci njaile ku binganda byeka na kubayandesa.” (Vil 26:9-11) Paulu wendekele busunga. Babangi bazibukile mwayandeselelemo baka-Kilisitu. (Nga 1:13, 23) Hamo Angilipa walihwile ngwendi: ‘Bika byalingisa ou munalume atenguluke?’
12 Paulu wendeke ngwendi: “Njakatukile na kuya ku Ndamasiku na moko ya lishiko lya kutunda kuli bakulunu ba Baka-kukombelela. Ha ngila omwo simbu yapwile litangwa hakati ka mutwe, Yobe Mwene, njamwene ceke cakubyazima manene kutubakana litangwa catundile mwilu canjizengelekele na banu baje njendele nabo. Co tubaboshe twawililile hasi, co njazibile lijwi lyendekele kuli yange mu Cihebelu ngwalyo, ‘Saulu, Saulu. Bika uli na kunjiyandesela? Uli na kulibulumuna yobe babenya omwo uli na kulyamena ngwe ngombe wa kulimisa [alaha] ku citi ca shukulu yendi.’ Co wehwile ngwendi, ‘Yobe iyajo, Mwene?’ Co Mwene wakumbulwile ngwendi, ‘Yange Yesu, uje uli na kuyandesa.’”—Vil 26:12-15.
13 Simbu kanda Paulu atenguluke kupwa muka-Kilisitu, wakele na “kulaha ku citi ca shukulu yendi.” Ngwe mwa ngombe uje alibulumuna mwafwa ya kulaha ku citi ca kushongomoka ca shukulu yendi, Paulu nendi wabulumukile ku sipilitu mwafwa wakele na kubindika cizango ca Njambi kulingiwa. Wayandesele baka-Kilisitu mwafwa kazibukile. Oloni Yesu wakwasele Paulu atengulule bisinganyeka byendi omwo walisholwele kuli ikeye mu ngila ya kuya ku Ndamasiku.—Yow 16:1, 2.
14 Paulu watengulukile. Walekele Angilipa ngwendi: “Njononokele cimona cije njamwene catundile mwilu. Oloni ha kulibanga njambulwile mu Ndamasiku, co mu Yelusalema, asinoni mu lifuti lyoshe lya Isalele na hakati ka baje keti Bayunda, njambulwile ngeci banapande kutenguluka ku bibi byabo na kwiluka kuli Njambi na kulinga byuma bije bimwesa ngeci banatenguluka.” (Vil 26:19, 20) Paulu watwaleleleleho kushulisilila cipangi camwanene Yesu mu cimona. Bika byatundilemo? Baje batambwile muzimbu waubwa wambulwile Paulu batengulukile na kuseza bilinga byabo byabibi. Bapwile banu bababwa, co bakabangeyeye mashiko.
15 Bayunda baje balwisile Paulu bamwene ngwabo byai byalingile. Paulu ngwendi: “Omwo ha cuma eci hakeo banjikwatelele Bayunda mu [tembele], co bashakele kunjitsiya. Oloni na kulitangwa lya lelo Njambi nanjikwasa, ngeci bene, njinemana kuno mu kwana bukaleo bwange kuli yeni boshe, bakulunu na banike.”—Vil 26:21, 22.
16 Ha kupwa baka-Kilisitu ba busunga, tunapande ‘kulibwaesela kukumbulula’ boshe batwihula bya likulahelo lyetu. (1 Pe 3:15) Tunapande kutembwinina Paulu mwendekelele na Angilipa na Fesitase nga twimanena likulaelo lyetu ku maako. Tunapande kubaleka mu kasingimiko muyatukwaselamo Mbimbiliya kutengulula buyoye bwetu nobu bwa baje batambula muzimbu waubwa. Kulinga ngoco kubakwasa bazibisise.
(Vilinga 26:28) Co Angilipa wendekele kuli Paulu ngwendi, “Mu simbu eyi yaindondo lika uyongola ngwobe wasa kunjipwisa Muka-Yesu ndi?”
bt 202 ¶18
“Njitwala ñanda yange kuli Ngubulu”
18 Oloni Paulu wakumbulwile ngubulu ngwendi: “Kunjazalukile, yobe Mwene Fesitase. Njili na kwendeka majwi amabwa a busunga. Omwo mwene uzibuka byuma byoshe ebi, co njendeka kuli yobe na kusimpa. . . Mwene Angilipa, unakulaela baka-kwimanena ndi? Njazibuka ngwange unakulaela. Co Angilipa wendekele kuli Paulu ngwendi, “Mu simbu eyi yaindondo lika uyongola ngwobe wasa kunjipwisa muka-Yesu ndi?” (Vil 26:25-28) Awa majwi amwesa ngwabo mwene wazibisisile byendekele Paulu.
Kutondesesa Bisimpi bya Seo
(Vilinga 26:14) Co tubaboshe twawililile hasi, co njazibile lijwi lyendekele kuli yange mu Cihebelu ngwalyo, ‘Saulu, Saulu. Bika uli na kunjiyandesela? Uli na kulibulumuna yobe babenya omwo uli na kulyamena, ngwe ngombe wa kulimisa [alaha ku citi ca kushongomoka, NWT]’
kuzibisisa Vil 26:14 mu nwtsty
kulaha ku citi ca kushongomoka: Cije citi ca kushongomoka bacipangwisile bingombe. (Maa 3:31) Majwi a kwendeka ngwawo “kulaha ku citi ca kushongomka” apwa cisimo ca Bangiliki. Co atunda ha ngombe wa nkomba uje abyana kumupangula oku alaha ku citi ca kumupangwisa na kulibulumuka ikeye babenya. Saulu nendi mukemwo mwafwile simbu kanda apwe muka-Kilisitu. Saulu nendi walibulumwine ku Sipilitu mu kulwisa baka-kukabangeya Yesu, mwafwa Yehova wakele na kubakwasa. (Esekeseni Vil 5:38, 39; 1Ti 1:13, 14.) Ku mukanda wa Kwa 12:11 banesekesa majwi a baka-mana ku “biti bya kushongomoka,” mwafwa akakwasa munu atambule kunangula.
mukana wa majwi a mu Mbimbiliya ya nwt
Citi ca kushongomoka. Cakele na kacikubo ka kushongomoka kushongo, co bandimi bacipangesele nga bapangula bingombe. Majwi a baka-mana banaesekesa ku citi ca kushongomoka, mwafwa akakwasa munu atambule kunangula. Majwi a kwendeka ngwawo “kulaha ku citi ca kushongomoka” atunda ha ngombe wa nkomba uje abyana kumupangula oku alaha ku citi ca kumupangwisa na kulibulumuka ikeye babenya.—Vil 26:14; Maa 3:31
(Vilinga 26:27) Mwene Angilipa, unakulaela baka-kwimanena ndi? Njazibuka ngwange unakulaela.”
Kwaseni Bakweni Batambule Muzimbu wa Bumwene
14 Paulu wazibukile ngwendi Angilipa wapwile Kayunda. Paulu mwendekele na Angilipa, wamwesele ngwendi byambulwile ‘byapwile bimo bije bendekele baka-kwimanena na Mosesa ngeci bikalingiwa.’ Wambulwile bya kutsa na kusanguka kwa Mesiya. (Vil 26:22, 23) Paulu wehwile Angilipa ngwendi: “Mwene Angilipa, unakulaela baka-kwimanena ndi?” Angilipa kazibukile byakwendeka. Ngwe wendekele ngwendi kakulaelele baka-kwimanena ngwe banu bamubyanene ngwabo keti Kayunda. Co lalo ngwe watabele majwi endekele Paulu ngwe wamwesele ku mbunga ngwendi nendi napu muka-Kilisitu, co nesi kulikobelesa mu bukalu. Paulu walikumbulwile ngwendi: “Njazibuka ngwange unakulaela.” Angilipa wakumbulwile bati? Ngwendi: “Mu simbu eyi yaindondo lika uyongola ngwobe wasa kunjipwisa muka-Yesu ndi?” (Vil 26:27, 28) Nameme Angilipa kapwile muka-Kilisitu, oloni majwi endekele Paulu amukwatele ku mbunge.—Hev 4:12.
Kutanda Mbimbiliya
(Vilinga 25:1-12) Omwo kwetile matangwa atanu Fesitase wetele mu lifuti lije, watundile ku Sesaliya waile ku Yelusalema, 2 co kuje bakulunu baka-kukombelela na bantwama ba Bayunda batwalele biñanda byabo byakwana mulonga Paulu. Co balombele Fesitase 3 ngeci abakwaseko atume Paulu ku Yelusalema, omwo batumbile butumbe bwa kumutsiila ha ngila. 4 Fesitase wakumbulwile ngwendi, “Paulu bali na kumunyungilila mu Sesaliya, co yange bene ololo njili na kwilukako lalo. 5 Ngeci bene, bantwama beni banapande kuya hamo nange bakane mulonga ou munalume nga nalingi cuma cimo cacibi.” 6 Omwo Fesitase wakele matangwa eka lalo a kupwa [8] nambe [10] hamo nabo asinoni waile ku Sesaliya. Co litangwa likwabo watumbamene mu mbanja ya kusompela, co washikile ngeci banene Paulu. 7 Omwo Paulu wetele, Bayunda baje batundile ku Yelusalema bemanene na kumuzengeleka bashangumukile kumwana mulonga ha byuma byabingi bije kubasele kuwana bukaleo. 8 Oloni Paulu walyamenene ikeye babenya ngwendi, “Kunjalingile cuma cimo cacibi ca kulwisa lishiko lya Bayunda nambe kulwisa [tembele] nambe kulwisa Ngubulu wa Baloma” 9 Oloni Fesitase washakele kubwaelelesa Bayunda, ngeci bene, wehwile Paulu ngwendi, “Ushaka kuya ku Yelusalema na ku kusompela ha biñanda ebi ku mesho ange ndi?” 10 Paulu wendekele ngwendi, “Njinemana mu mbanja ya babenya Ngubulu ya kusompela, muje banapande kunjisompa. Na cimo cacibi cinjinalingi kuli Bayunda cai, ngwe muuzibukila yobe babenya. 11 Nga njinapokola lishiko na kulinga cuma cimo cije njinapande kutsila, kunjilombo ngwange munjobole ku kutsa embwe. Oloni nga kumwesi busunga mu byuma ebi bashaka kunjiwanena mulonga, na umo wai asa kunjana ku maboko abo. Njitwala ñanda yange kuli Ngubulu.” 12 Asinoni Fesitase, omwo na lizibasana na baka-kumunangula wakumbulwile ngwendi, “Unatwala ñanda yobe kuli Ngubulu, ngeci bene, kuli Ngubulu kukekwo uya.”
JANUARY 28–FEBRUARY 3
BISIMPI BYA SEO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | VILINGA 27-28
“Paulu Aya ku Loma”
(Vilinga 27:23, 24) Omwo ku butsiki bunau, kangelo ka Njambi uje kunjakundama uje lalo njikalemesa wezile kuli yange, 24 na kwendeka ngwendi, ‘Keti uzibe lyoba, Paulu. Unapande kwimana ku mesho a Ngubulu. Co Njambi na kunyungila boshe aba uli na kujabuka nabo mu bwato.’
bt 208 ¶15
“Naumo Wai Weni Akazimbalesa Mwonyo Wendi”
15 Hamo Paulu wambulwilile banu babangi bya ‘[likulaelo] lyakele nalyo mu cikulaeso ca Njambi’ mwakele mu bwato. (Vil 26:6; Kol 1:5) Omwo bwato bwashakele kubombela, Paulu wasimpisile bakwabo. Wendekele ngwendi: “Omwo ku butsiki bunau kangelo . . . , wezile kuli yange na kwendeka ngwendi, ‘Keti uzibe lyoba, Paulu. Unapande kwimana ku mesho a Ngubulu. Co Njambi na kunyungila boshe aba uli na kujabuka nabo mu bwato.’ Ngeci bene, koleseni eni banalume. Omwo njinakuela kuli Njambi ngwange cikasholoka bene ngwe muje njamilekele. Oloni mankimba atutwala ku liñanda limo.”—Vil 27:23-26.
(Vilinga 28:1, 2) Co omwo twetele ku nunda kujeneka bushonde, twawanene ngeci liñanda lije batumbwile ngwabo Melita. 2 Bandambo bakele kuje bakele na ngozi netu. Nyonzi yashangumukile kunyoka, co kwakele lisika, ngeci bene, batubwekelele tuhya na kututambula mwamubwa tubaboshe.
bt 209 ¶18
“Naumo Wai Weni Akazimbalesa Mwonyo Wendi”
18 Baje bakele mu bwato bakatutikilile ha liñanda lya Melita, lije lyakala ku Mbwela ya Sicili. (Kengeni cipalo ca “Melita ne I Fumaneha Kai?”) Baje banu babakawanene, bakele “ngozi.” (Vil 28:2) Baje banalume mubaketele te banajulu co lalo bakele na kujaja lisika, ngeci bababwekelele tuhya. Bazibile kushaluka nameme nyozi yakele na kunyoka. Kutundaho kwasholokele cimweso.
bt 210 ¶21
“Naumo Wai Weni Akazimbalesa Mwonyo Wendi”
21 Ha liñanda eli hakele munu wa lizina lya Pambilyase uje wafukile manene. Hamo ikeye wapwile ntwama wa Baloma ha liñanda lya Melita. Luka wamutumbwile ngwendi “mwene wa lije liñanda,” ngwe mubanasoneka ha mamanya abawanene ku Melita. Watambwile mwamubwa Paulu na bakwabo ha matangwa atatu. Calubinda, ishe ya Pambilyase wabinjile. Luka watumbwile mpundu uje mushongo. Wendekele ngwendi “wakele ha bulili na kubinja mushongo wa lisikasika na kutuuka maninga.” Paulu walombelele, co wamukambekele maboko na kumukangwisa. Mubamwene eci cikomokeso, banu babwaelelele manene, co banenele baka-kubinja ngeci akubakangwise na kunena bwana bwabungi kuli Paulu na bakwabo.—Vil 28:7-10.
(Vilinga 28:16, 17) Co omwo twetele ku Loma, Paulu bamutabesele kukala mwendi lika hamo na liswalale muka-kumunyunga. 17 Omwo kwetile matangwa atatu, Paulu wasanene bantwama ba Bayunda ngeci bakungulukile hamo. Co omwo bakungulukile, wendekele kuli bakebo ngwendi, “Bakwetu Baisalele yange kunjabiisile cuma cimo kuli bakwetu nambe ku bilika bije twatambwile kuli bakukulwila betu, oloni banjipwisile cinzinda mu Yelusalema na kunjana ku maboko a Baloma.
bt 213 ¶10
“Kulumbununa Muzimbu Mwamubwa”
10 Omwo betele mu Loma, “Paulu bamutabesele kukala mwendi lika hamo na liswalale muka-kumunyunga.” (Vil 28:16) Malyenge abakutile baje bakele mu kamenga baakutililile na kuli baka-kubanyunga mangana keti batewe. Nameme ngoco, aje malyenge kuwonowesele Paulu kwambulula. Munima ya kulihwimisa ha matangwa atatu, Paulu wasanene bantwama ba Bayunda mangana alizimbule na kubambulwila.
Kutondesesa Bisimpi bya Seo
(Vilinga 27:9) Twakele kuje simbu yakama manene, noho kwakele bushonde mu bungenzi bwetu, omwo ha simbu ino Litangwa lya Kulyamba lineti laja. Ngwe mwabanangwilile Paulu ngwendi
kuzibisisa Vil 27:9 mu nwtsty
Litangwa lya Kulyamba: Nambe “ciwano ca kulyumina kulya mu ngonde ya kapepo.” Lijwi lya Cingiliki libananungulula ngwabo kulyumina kulya lyatalesa ku ciwano cibashikile mu Lishiko lya Mosesa. Eci ciwano bacilingile lumo ha mwaka ha Litangwa lya Kulyamba. Bacitumbwile lalo ngwabo Yom Kippur (mu Cihebelu, yohm hak·kip·pu·rimʹ, “litanga lya kufwika”). (Lev 16:29-31; 23:26-32; Kul 29:7) Majwi a “kulikela kulya” abanapangesa ku “Litangwa lya Kulyamba” alumbununa kulyumina kulya. (Lev 16:29) Majwi ali ku mukanda wa Vil 27:9 ana bukaleo buje bumwesa ngwabo kulikela kulya kuje kubalingile ha Litangwa lya Kulyamba kwambateselele na kulyumina kulya. Litangwa lya Kulyamba lyashangumukile mu kapepo na lipepo (September nambe maputukilo a October).
(Vilinga 28:11) Omwo kwetile bingonde bitatu twakobelele mu bwato bwatundile ku Alekizandiliya, buje bubatumbwile ngwabo, “binjambi na bana ba mpasa” buje bwakele cisika coshe muje mu liñanda.
kuzibisisa Vil 28:11 mu nwtsty
Binjambi na bana ba mpasa: Ba Ngiliki na Baloma bakulaelele ngwabo Zeus (Jupiter) na munakazi wendi Leda wa ku Sparta bakele na bana ba bampasa Castor na Pollux. Aba bampasa nabo bapwile binjambi. Co babakulaelele ngwabo basa kunyungilila baka-kujabula nga kunasholoka bukalu mu kalunga Ndonga. Mbimbiliya muinendeka ha binjambi na bana ba mpasa ba tumponya baje bakele ku ntongo ya bwato imwesa bukaleo, ngwayo eyi ñanda baisonekele kuli munu uje walimwenenene byalingiwile.
Kutanda Mbimbiliya
(Vilinga 27:1-12) Co omwo baciyongwele ngwabo tunapande kuya mu bwato ku Itali, baanene Paulu na bamo binzinda ku maboko a Njulyasi mukulunu wa mbunga ya maswalale ba Baloma ije batumbwile ngwabo “Maswalale ba Ngubulu.” 2 Co twakobelele mu bwato kutunda ku Andalamitiyame, buje babwaesele cimweja kuya ku bikuma bya mu lifuti lya Asiya, co basunwine bwato twaile. Co Alisitakase, Kamasendoniya watundile ku Tesalonika, wakele amo netu. 3 Alikaki twetele ku Sindone. Co Njuliasi wakele na ngozi na Paulu, co wamutabele ngeci akamone basamba bendi, ngeci bakamukwase bije byajenekele. 4 Co twatundile kuje, co omwo lihunzi lyahuwile manene na kutubindika, co twasunwine bwato na kwita ku mukulo wa liñanda lya Sepulase kuje lihunzi kulyakele na kuhuwa manene. 5 Co twajabukile musambwa ya lishali kuseza Silisha na mu Pamefiliya, co twetele ku Maila mu Lisiya. 6 Co kuje uje mukulunu wawanene bwato bwatundile kuli Alekizandiliya bwakele na kuya ku Itali, co watukobeleselemo. 7 Twendele matangwa amangi kamandondo kamandondo na kukaluwa kwakama manene, co ha kukotoka twetele kuyei na nganda ya Sinindase. Co lihunzi lyatubindikile kuya kulutwe, twasunwine bwato na kushwangesa liñanda lyaketele kuje lihunzi kulyakele na kuhuwa manene na kushungama cikuma ca Salemone. 8 Twashwenyene kuyehi na cikuma, twetele ku mutambela kuje batumbwile ngwabo Bikuma Byakwonwa Bushonde, kesi ku lyala na nganda ya Lasea. 9 Twakele kuje simbu yakama manene, noho kwakele bushonde mu bungenzi bwetu, omwo ha simbu ino Litangwa lya Kulyamba lineti laja. Ngwe mwabanangwilile Paulu ngwendi, 10 “Eni banalume, njamono ngwange bungenzi bwetu kutunda hano na kuya kulutwe buli na bushonde, bibala bya mu bwato bikabia na bwato bukabia, co lalo myongo ikanyonga.” 11 Oloni uje mukulunu wa maswalale watabele bije byendekele uje ntwama muka-kwendesa bwato na babenya bwato, kesi bije byendeke Paulu embwe. 12 Co cije cikuma kucapwile cacibwa kukalamo simbu ya cisika, ngeci bene, banalume babangi bakele na cizango ca kusununa bwato na kweseka kweta ku Fonikisi, nga citaba, ngeci tukakaleko ha simbu ya cisika. Fonikisi capwile cikuma ca mu Kelete cije cakenga mu mbwela ya kangombe ka Yambi na mu nkuto ya mu ngangela.