Kuma Munapande Kufweta Mitelo Ndi?
BWINGI bwa banu kubesi kushaka kufweta mitelo. Babangi bakalizibi ngwabo bimbongo bibakafwete kupwa mitelo bakabipangesa mwamubi, bakabipangesa ku byuma byakujeneka seho nambe bakashaka lika kubebila. Bamoco bakabyana kufweta mitelo mwafwa bali na kumona banu mubali na kupangesela mwamubi bimbongo. Banu bamo ba ku mbongi imo ya ku Middle Eastern mubalumbunwine bikabalingisa bajeneke kufweta mitelo bendekele ngwabo, “Kutwasa kufwetela byuma bije bitsiya bana betu.”
Kutukomoka kuziba byuma byacifwa eci. Mohandas K. Gandhi uje wapwile ntwama wa Bahindu wendekele byamulingisile abyane kufweta mitelo ngwendi, “Munu woshe akundwiya fulumende na maswalale mu ngila yoshe-yoshe ali na kulinga bubi. Woshe afweta mitelo mu kukundwiya fulumende ipwe mwanike nambe mukulunu, alinga bubi.”
Myaka yaingi kunima, muka-kulilongesa manene bya buyoye bwa banu Henry David Thoreau, wendekele byuma byamulingisile abyane kufweta mitelo ibakapangesa mu kukundwiya nzita. Wehwile ngwendi: “Kuma munu asa kuleka muka-kutunga mashiko ake mashiko kwesekesa nomu mwali na kumwena byuma ikeye ndi? Mwafwa bika munu woshe wakala na citakutaku?”
Ei ñanda inakundama baka-Klistu. Mbimbiliya ngwayo baka-Klistu banapande kukala na citakutaku ca kujela mu byuma byoshe. (2 Timateo 1:3) Co lalo, Mbimbiliya inatabesa baka-fulumende kwambata mitelo. Inendeka ngwayo: “Munu woshe napande kwononoka kuli baka-kuswana [bifulumende bya banu], omwo naumo wahi ashika kubanga Njambi namwangula, co baka-kuswana baje baliko Njambi ikeye nabemika. Ngeci bene, ha cuma eci munapande kwononoka kuli baka-kuswana, keti ngwe omwo ha kunyanyamesa kwa Njambi lika embwe, oloni omwo lalo ha citakutaku. Omwo eci cikeco lalo muli na kufwetela mutelo, omwo baka-kuswana bali na kupangela Njambi omwo bashulisilila bipangi byabo. Fweteni bije binapu byabo, bafweteni mutelo weni na mutelo wa ku bufuko bweni.”—Loma 13:1, 5-7.
Ebi bikebyo byalingisile na Baka-Klistu ba mu cita ca myaka cakulibanga bafwete mwamubwa mitelo nameme imo ya mitelo yabo baipangesele mu cipangi ca buswalale. Na ano matangwa, Bakaleho ba Yehova bali na kufweta mitelo.a Mwafwa bika baka-Klistu banapande kufweta mitelo nameme bimbongo bibakafwete bakabipangesa ku byuma bije kubesi kukundwiya? Kuma muka-Klistu napande kufweta mutelo nameme citakutaku cendi cimulwisa ndi?
Mitelo na Citakutaku
Bimbongo bimo ku mitelo ibakele na kufweta Baka-Klistu ba mu cita ca myaka cakulibanga baipangesele mu kukwasa maswalale. Ebi bikebyo byalingisile Gandhi na Thoreau babyane kufweta mitelo.
Anukeni ngweni, baka-Kristu kubononokele lishiko lili ku mukanda wa Loma capita 13 mwafwa ya kutewa lika kubana kashitiko, oloni balingile ngoco mwafwa ya “citakutaku [cabo].” (Loma 13:5) Citakutaku ca muka-Klistu woshe cinapande kumutabesa kufweta mitelo nameme bakaipangesa ku byuma bije kesi kukundwiya. Tunapande kutolilila ku citakutaku cetu mangana citukwase kuzibuka indi byuma bitushaka kulinga byabibwa indi byabibi.
Ngwe mwa Thoreau, tubaboshe tuli na bunu bwa mukati nameme simbu imo bunasa kutungumuna. Citakutaku cetu cinapande kulitombola na mashiko a Njambi mangana twase kumuzibisa kubwaha. Tunapande kumona byuma ngwe mwakabimwena Njambi mwafwa biyongola byendi byabibwa manene kutubakana byetu. (Myaso 19:7) Ngeci, tunapande kulifwita mangana tuzibuke mwakamwena Njambi bifulumende bya banu. Akabimono bati?
Kapositolo Paulu wendekele ngwendi bifulumende bya banu “bili na kupangela Njambi.” (Loma 13:6) Kulumbununa bika? Mu bwihi twendeka ngwetu, bili na kukwasa mangana byuma byende mwamubwa. Nameme bifulumende bimo byapwa bya linyanyamena manene, oloni simbu imo bikakwasa mangana banu base kulitumina mikanda, kubatungila masikola, kubanyungilila ku tuhya na kutunga mashiko abanapande kukabangeya. Nameme Njambi azibuka ngwendi bifulumende bya banu kubyalumbunukile, nabitabesa bikaleko ha simbu ino. Co ashaka ngwendi twononoke lishiko lya kufweta mitelo mu kumwesa kasingimiko kuli ikeye mwafwa ikeye nabyecelela bikaleko.
Njambi kecelela bifulumende bya banu kuyula ku myaka yoshe. Nameme nabitabesa kuyula ha simbu ino, oloni akabingisa na Bumwene bwendi bwa mwilu na kubwahesa byuma byoshe bibanabiisa na kumanesa bukalu bwoshe bubananenela banu ha myaka yaingi. (Ndanyele 2:44; Mateu 6:10) Njambi ashaka ngwendi baka-Klistu bafwete mitelo na kwononoka mashiko a fulumende aje kuwalilwisa na mashiko endi.
Bati nga netu tuliziba ngwe mwalizibilile Gandhi ngwendi kufweta mitelo ibapangesa ku binzita kunapu bubi? Tunasa kumona mwamubwa mutambela umo nga tulonda ha kulunduka. Mu ngila imolika, tunasa kumona mwamubwa byuma nga tumona byuma ngwe mwakabimwena Njambi. Njambi wahwimininine Isaya asoneke ngwendi: “Ngwe melu muwakala hakamwa ya hasi, ngeci bene, bingila byange, na biyongola byange bili hakamwa ya bingila na biyongola byeni.”—Isaya 55:8, 9.
Kuma Tunapande Kulinga Byoshe Biituleka Fulumende ndi?
Mbimbiliya muinendeka bya kufweta mitelo, kuyalumbunwine ngwayo bifulumende byasa kushika banu balinge byoshe bibishaka. Yesu walongesele ngwendi Njambi nana bifulumende nzili ya kupwamo. Banu mubehwile Yesu indi kunapande kufweta mitelo ku fulumende ya Baloma yakele na kuyula ha simbu ije, wabakumbulwile mu ngila ya kulitila. Wendekele ngwendi: ‘Aneni Sezale byuma bya Sezale, oloni aneni Njambi byuma bya Njambi.’—Mako 12:13-17.
Bifulumende byakele na kwimanenako “Sezale” byakele na kupanga bimbongo bya makoini nambe bya mapepa. Ngeci, Njambi wamwene ngwendi kunapande nga babelwisilabyo kwitila mu kubafweta mitelo. Yesu wamwesele ngwendi kukwesi ciyulo casa kwambata “byuma bya Njambi,” kulumbununa mwonyo wetu na kulemesa kwetu. Nga mashiko a banu alilwisa na mashiko a Njambi, co baka-Klistu banapande “kwononoka Njambi, keti banu.”—Vilinga 5:29.
Baka-Klistu banasa kulishoshomwena mubanasa kupangesala mitelo yabo, oloni kubapandele kwonowesa fulumende kulinga biishaka mu kujeneka kufweta mitelo. Nga balinga ngoco banasa kumwesa ngwabo kubakulahelele ngwabo Njambi asa kumanesa bukalu bwetu banu. Bali na kubandamena simbu yanangula Njambi ya kubwahesa mwamubwa byuma kwitila mu bumwene bwali na kuyula Munendi uje wendekele ngwendi: “Bumwene bwange keti bwa hano ha kaye embwe.”—Yowano 18:36.
Ononokeni Biilongesa Mbimbiliya
Kwononoka lishiko lya mu Mbimbiliya lya kufweta mitelo kumikwasa mu bingila byabingi. Kubamyana kashitiko kabakana banu kubesi kwononoka mashiko, co lalo mukala na lizina lyalibwa. (Loma 13:3-5) Kutundaho, mukala na citakutaku ca kujela kuli Njambi, co mumuzibisa kubwaha mwafwa ya kwononoka kweni. Nameme hamo banasa kumikoka ka mbongo koshe na kusinganyeka ngweni baje bakabyana kufweta mitelo bali na kulinga mwamubwa, munapande kukulahela Njambi uje nakulahesa kunyunga bangamba bendi ba kulongwa. Ndabiti wasonekele ngwendi: “Njapwile nji mukwenje, oloni njinakulubala, kanda njimone Shukulu Kalunga kwibala muka-busunga, nambe bana bendi kulomba byakulya.”—Myaso 37:25.
Kutundaho, kuzibisisa na kwononoka cinangulo cili mu Mbimbiliya ca kufweta mitelo kutukwasa tupwe ba kushubuluka. Nga babenya njibo apangesa mwamubi bimbongo bimukafwetela njibo ha ngonde, fulumende kuyasa kumyana mulonga. Mu ngila imolika, kumukala na mulonga kuli Njambi nga fulumende ipangesa mwamubi mitelo yeni. Ha myaka yaingi, munalume umo wa lizina lya Stelvio wa ku mbwela wa Europe washakele fulumende itengulule byuma. Wendekele byuma byamulingisile atengulule bisinganyeka byendi. Wendekele ngwendi: “bifulumende bya banu kubyasa kwakula mwamubwa, kunena kwoloka nambe kulingisa banu balikwatasane mu kaye. Bumwene bwa Njambi bukebwo lika bwasa kutengulula mwamubwa byuma.”
Ngwe mwa Stelvio, nga ‘mwana Njambi byuma bya Njambi,’ co mumwesa ngweni mwamukulahela. Mukalimwena omwo Njambi akanena Bumwene buje bukabwahesa byuma byoshe bibanabiisa banu.
[Futunoti]
a Nga mushaka kuzibuka bya Bakaleho ba Yehova ha kupwa baka-kufweta mitelo, taleni Kaposhi ka Kukengela ka Silozi ka November 1, 2002, liputa 13, paragirafu 15 na ka May 1, 1996, liputa 17, paragirafu 7.
[Majwi]
Tunapande kumona byuma ngwe mwakabimwena Njambi mwafwa bisinganyeka byendi byalisezela kulako na byetu
[Majwi]
Nga baka-Klistu bononoka lishiko lya kufweta mitelo, bakala na citakutaku ca kujela na kumwesa ngwabo banakulahela ngwabo Njambi abakwasa kuwana bibatonda
[Bikupulo]
‘Aneni Sezale byuma bya Sezale, oloni aneni Njambi byuma bya Njambi’
[Majwi a babenya Cikupulo]
Copyright British Museum