Twaleleleniho Kushambeya ‘Mulangi wa Jah’

1. Mbimbiliya inalumbununa bati cizemo ca busunga?

CIZEMO capwa ngwe ‘milangi ya tuhya twakama, mulangi wa Jah.’ Mema amangi kuwasa kuzima cizemo, nambe libazi kulyasa kubombesa cizemo.’b (Solo 8:6, 7) Mbimbiliya inalumbununa mwamubwa cizemo. Awa majwi atakamesa mwafwa amwesa ngwawo baje bali mu bulo basa kutwalelelaho kulizema.

2. Bika bibanapande kulinga baje bali mu bulo mangana cizemo cabo keti citonole?

² Baje bali mu bulo banapande kutwalelelaho kupanga na nzili mangana batwaleleleho kulizema. Cakumwenako, tuhya twasa kutwalelelaho kushukuma nga mutushambeya nambe kwakako bikuni. Nga kumulingi ngoco twasa kuzima. Mu ngila imolika, baje bali mu bulo basa kutwalelelaho kulizema nga bakanyamesa busamba bwabo. Simbu imo, baje bali mu bulo banasa kuliziba ngwabo cizemo cabo cili na kutonola, maneneni nga kuli na kubakaluwila kuwana bimbongo bya kupwamo, nga bali na bukalu bwa kujeneka kulikangula mwamubwa, nambe nga bali na kulifwita kulela bana. Ngeci, nga muli mu bulo, bika bimunapande kutwalelelaho kulinga mangana mulangi wa Jah utwaleleleho kushukuma mu bulo bweni? Muno mu cilongesa, tusimutwiya ha bingila bitatu mumwasa kukanyameselamo bulo bweni na kutwalelelaho kupwa ba kubwahelela mu bulo bweni.c

TWALELELENIHO KUKANYAMESA BUSAMBA BWENI NA YEHOVA

3. Kukala na busamba bwa kukanyama na Yehova kwasa kukwasa bati baka-kulyambata batwaleleleho kulizema? (Muka-kwambulula 4:12) (Taleni na cikupulo.)

³ ‘Mulangi wa Jah’ wasa kutwalelelaho kushukuma nga munalume na munakazi baje bali mu bulo batwalelelaho kukanyamesa busamba bwabo na Yehova. Kulikuta busamba bwa kukanyama na Yehova kubakwasa bati mu bulo bwabo? Nga baje bali mu bulo bakanyamesa busamba bwabo na Yehova na kupangesa binangulo byendi, oku kubakwasa mangana base kutwalelelaho kukolesa mu bukalu bubanasa kuliwana nabwo buje bwasa kulingisa cizemo cabo citonole. (Tandeni Muka-kwambulula 4:12.) Banu baje bali na busamba bwa kukanyama na Yehova bakalingi mubasela mwoshe kumwesa bifwa byakala nabyo bya kufwa ngwe ngozi, kukwata mbunge na kukonekela. (Efeso. 4:32–5:1) Nga baje bali mu bulo bamwesa ebi bifwa, co balizema manene. Ndokazi Lena uje nakala mu bulo ha myaka ya kutubakana 25 ngwendi, “Kwakwasi kuzema na kusingimika munu wa kuhya ku sipilitu.”

4. Mwafwa bika Yehova wangwile Jozefu na Maliya kupwa bisemi ba Mesiya uje wakele na kwija?

⁴ Tusimutwiyeni ha mwanja umo wa mu Mbimbiliya. Nameme Devidi wakele na batekulwila babangi, oloni Yehova wangwile Jozefu na Maliya kupwa bisemi ba Munendi uje wakupwile Mesiya. Mwafwa bika? Boshe mu bubali bwabo bakele na busamba bwa kukanyama na Yehova, co Yehova wazibukile ngwendi bulo bwabo bukanyama mwafwa boshe bamuzemene. Baka-kulyambata, mwasa kulilongesa bika kuli Jozefu na Maliya?

5. Banalume baje bali mu bulo basa kulilongesa bika kuli Jozefu?

⁵ Jozefu wakabangeyeye byoshe byamulekele Yehova. Co oku kwamulingisile apwe munalume wamubwa. Ha bisimbu bitatu, kuli bimo byamulekele Njambi kutalesa ku naanga yendi. Walingile byuma byamulekele Yehova bwasi-bwasi nameme te keti kwakwasi kulinga ngoco. (Mate 1:20, 24; 2:13-15, 19-21) Kukabangeya binangulo bya Njambi kwalingisile Jozefu anyungilile mwamubwa Maliya, amwake mbunge na kumwana byuma bya ku mubila. Byuma byalingile Jozefu byalingisile Maliya amuzeme na kumusingimika manene. Banalume baje banambata mwasa kutembwinina Jozefu nga mupangesa binangulo bya mu Mbimbiliya mu kutwamenena na kunyunga naanga yeni.d Nga mukabangeya eci cinangulo nameme keti kwakwasi kulinga ngoco, mumwesa ngweni mwazema baka-limbo lyeni, co oku kukanyamesa bulo bweni. Ndokazi umo wa ku lifuti lya Vanuatu uje napwisa myaka ya kutubakana 20 mu bulo ngwendi: “Nga baka-limbo lyange bashakezeka binangulo bya mu Mbimbiliya na kubipangesa, oku kukanjilingisa njibasingimike manene. Njikalizibi ngwange bananjinyungilila, co lalo njikakulahela manene byuma bibakangula kulinga.”

6. Banakazi baje banashomboka balilongesa bika kuli Maliya?

⁶ Maliya wakanyamesele busamba bwendi na Yehova, co likulahelo lyendi kulyemanene hali Jozefu. Maliya wazibukile mwamubwa Bisoneka. (Taleni biñanda bitukwasa kuzibisisa Luka 1:46) Wakele na kuwana lalo simbu ya kusinganyekesesa ha byuma byalilongesele. (Luke 2:19, 51) Kukala na busamba bwa kukanyama na Yehova kwalingisile Maliya apwe munakazi wamubwa. Ano matangwa, banakazi babangi baje banashomboka bali na kweseka kutembwinina Maliya. Cakumwenako, Ndokazi Emiko ngwendi: “Munjapwile muzike, njakele na cinoneko ca kulinga cilongesa ca munu endilika. Oloni munjashombokele, njanangukile ngwange muka-limbo lyange wakele na kulombela, hamolika na kutwamenena kulemesa kwa naanga. Ngeci, njanangukile ngwange likulahelo lyange lyemanene manene hali ikeye. Njanangukile ngwange njapandele kulyambatela citele ca kukanyamesa busamba bwange na Yehova. Hano njikawana simbu ya kukala likalyange na Njambi, kulombela, kutanda Bisoneka na kusinganyekesesa ha binangulo byendi.” (Gala 6:5) Banakazi baje banashomboka, nga mulinga mumwasela mwoshe kukanyamesa busamba bweni na Yehova, banalume beni bamishangazala na kumizema manene.—Visi 31:30.

7. Baje bali mu bulo basa kulilongesa bika kuli Jozefu na Maliya ha kulemesa hamo Yehova?

⁷ Jozefu na Maliya lalo bapangelele hamo mangana bakanyamese busamba bwabo na Yehova. Bazibukile bubwa bwa kulemesela hamo Yehova ha kupwa naanga. (Luka 2:22-24, 41; 4:16) Kwesi kupwile kwakukalu kutwalelelaho kulinga ngoco maneneni omwo bakele na bana babangi. Oloni batwaleleleleho kulemesa Yehova. Ou unapu mwanja waubwa ubasa kukabangeya baje bali mu bulo ano matangwa. Nga muli na bana ngwe mukwapwililile kuli Jozefu na Maliya, kunasa kumikaluwila kuya ku biwano nambe kunoneka mwamubwa simbu ya kulemesa kwa naanga. Kunasa lalo kumikaluwila kunoneka mwamubwa simbu ya kulilongesa nambe kulombela hamo ha kupwa baka-kulyambata. Oloni anukeni ngweni nga mulemesela hamo Yehova, co mushwenya manene kuli ikeye na kulizema umo na mukwabo. Ngeci, moneni kulemesela hamo Yehova kupwa cuma ca seho manene.

8. Baka-kulyambata baje bali na bukalu mu bulo bwabo basa kulinga bika mangana bawane bukwasi omwo balinga kulemesa kwa naanga?

⁸ Batico nga bulo bweni buli na kushengenya? Hamo mwasa kuliziba ngweni yeni na naanga yeni kumwasa kulinga-linga kulemesa kwa naanga. Nga mukemwo, co shangumukeni na byuma byabindondo, bije bimwazema mubaboshe, co lalo lizibasaneni ngweni mubaboshe mubilinga. Nga mulinga ngoco, co mulizema manene na kushaka kupangela hamo Yehova mu bubali bweni.

WANENI SIMBU YA KUSIKAMA HAMO

9. Mwafwa bika munalume na munakazi baje bali mu bulo banapande kuwana-wana simbu ya kusikama hamo?

⁹ Baka-kulyambata basa lalo kukanyamesa bulo bwabo nga bawana-wana simbu ya kusikama hamo. Nga balinga ngoco, co umo na umo ananguka mwalizibila muka-limbo lyendi na biyongola byendi. (Kusha 2:24) Tusimutwiyeniko ha cakumwenako ca Lilia na muka-limbo lyendi Ruslan baje banalyambata ha myaka ya kutubakana 15. Lilia ngwendi: “Twanangukile ngwetu kutwakele na kuwana simbu yaingi ya kusikama ngwe mutwakele na kusinganyekela simbu kanda tulyambate. Twazezamene manene na bipangi bya ku mubila, bipangi bya ha njibo na kulela bana betu. Twanangukile ngwetu nga kutuwana-wana simbu ya kusikama hamo, cizemo cetu citonola.”

10. Baje bali mu bulo basa kupangesa bati cinangulo cili ku mukanda wa Efeso 5:15, 16?

¹⁰ Bika bibanapande kulinga baje banalyambata mangana bawane-wane simbu ya kusikama hamo? Banapande kunoneka simbu ya kusikama hamo. (Tandeni Efeso 5:15, 16.) Ndolome Uzondu wa ku Nigeria ngwendi: “Munjikanoneka bipangi binjilinga, njikakaho na simbu ya kukala hamo na muka-limbo lyange, co njikamono ei simbu kupwa ya seho.” (Filp 1:10) Tusimutwiyeni mwakapangesela mwamubwa simbu yendi ndokazi Anastasia wa ku Moldova uje nashomboka kuli kanyungi wa kuzenguluka. Ou ndokazi ngwendi: “Njikalingi byuma binjinapande kulinga simbu muka-limbo lyange nacizezama na bipangi byendi. Oku kukanjilingisa njase kuwana simbu ya kusimutwiya na muka-limbo lyange nga nazituka. Oloni batico nga bipangi byeni bili na kumyonowesa kuwana simbu ya kukala hamolika?

11. Bipangi muka bibakele na kupangela hamo Akwila na Prisila?

¹¹ Baje bali mu bulo basa kulilongesako bimo kuli Akwila na Prisila baje bakelele mwanja waubwa baka-Kristu ba mu simbu ya tupositolo. (Loma 16:3, 4) Nameme Mbimbiliya kuyendekele byuma byabingi ha bulo bwabo, oloni inamwesa ngwayo bakele na kupangela hamo, kwambulwila hamo na kukwasa bakwabo. (Bili 18:2, 3, 24-26) Hoshe hainatumbwila Mbimbiliya Akwila, na Prisila nendi banamwendekako.

12. Bika bibanapande kulinga munalume na munakazi baje bali mu bulo mangana bawane simbu yaingi ya kusikama hamo? (Taleni na cikupulo.)

¹² Baje bali mu bulo basa kutembwinina bati Akwila na Prisila? Acisinganyekeni ha bipangi bimuli nabyo yeni na muka-limbo lyeni. Cakumwenako, Akwila na Prisila bakele na kwambulwila hamo. Kuma neni mukambulwila hamo ndi? Akwila na Prisila lalo bakele na kupangela hamo. Yeni na baka-limbo lyeni munasa kupanga bipangi bya kuliseza. Oloni kuma mwasa kupangelako hamo bipangi bya ha njibo ndi? (Kwambu 4:9) Nga mulikwasa umo na mukwabo kulinga bipangi bimo, mulikwatasana manene, co muwana simbu ya kusimutwiya. Tusimutwiyeniko ha cakumwenako ca Robert na Linda baje banapwisa myaka ya kutubakana 50 mu bulo. Robert ngwendi: “Kwendeka lika busunga, kutwesi kuwana simbu yaingi ya kulinga byuma bya kulizima nabyo buli. Oloni tukabwahelela manene mutukapangela hamo. Cakumwenako, nga njili na kukusha malonga, co munakazi wange awashanda. Nga njili na kulima hanja, co munakazi wange eja na kupangela hamo nange. Kulingila hamo ebi bipangi kukatulingisa tulikwatasane manene. Cizemo cetu cikatwalelelaho kukola.”

13. Bika bibanapande kulinga munu na muka-limbo lyendi mangana balikwatasane manene?

¹³ Munapande kwanuka ngweni kukala lika hamo kukulumbununa ngwabo munalume na munakazi baje bali mu bulo balikwatasana. Munakazi umo wa kushomboka wa ku Brazil ngwendi: “Ano matangwa kuli byuma byabingi byasa kututanganesa. Ngeci, tunasa kuwila mu ceseko ca kusinganyeka ngwetu tuli na kuwana simbu ya kusikama hamo mwafwa twakala mu njibo imo. Njananguka ngwange kuli byuma bikwabo binjinapande kulinga, keti kukala lika hamo. Njinapande kwaka mbunge ku byuma byatonda muka-limbo lyange. Tumoneni byakalingi Bruno na muka-limbo lyendi Tays mangana base kwaka mbunge ku byuma byatonda mukwabo. Bruno ngwendi: “Ha simbu itukakala hamo, tukaka mafoni etu ku mukulo mangana tulikuwe simu itukala hamo.”

14. Nga baje bali mu bulo kubesi kulikuwa kukala hamo, bika bibanapande kulinga?

¹⁴ Batico nga yeni na muka-limbo lyeni kumwesi kulikuwa simbu imukasikama hamo? Hamo mwazema byuma bya kuliseza-seza nambe hamo mukalilubalesa kushwa kumo. Mwasa kulinga bika? Tusimutwiyeni lalo ha cakumwenako ca tuhya citunabanga kwendeka hakulibanga. Tuhya kutwesi kukwata oho bene. Tukakwata kamandondo-kamandondo. Munapande kwakako bikuni byakama mangana otwo tuhya tushukume manene. Mu ngila imolika, neni mwasa kushangumuka kusikama-sikama hamo ha simbu yaindondo lika ha litangwa. Lingeni byuma bije bimwashaka mubaboshe, keti byuma bije bimyangununa. (Jems 3:18) Nga mushangumuka kamandondo-kamandondo kulingila hamo byuma, cizemo ceni cikola lalo.

LISINGIMIKENI UMO NA MUKWABO

15. Kulisingimika umo na mukwabo mu bulo kwasa kukwasa bati baje bali mu bulo batwaleleleho kulizema?

¹⁵ Kulisingimika umo na mukwabo kwapwa kwa seho mu bulo. Kwapwa ngwe mpunzi ya oxygen ije ikalingisa tuhya tushukume manene. Ei mpunzi nga yahi, co tuhya tuzima mu simbu yaindondo lika. Mu ngila imolika, nga baje bali mu bulo kubalisingimika, co cizemo cabo citonola. Oloni nga munalume na munakazi balinga mwoshe mubasela kulisingimika umo na mukwabo, cizemo cabo cikola. Munapande kwanuka ngweni kumwapandele kuliziba lika ngweni muli na kusingimika baka-limbo lyeni. Baka-limbo lyeni banapande kuliziba ngwabo mwabasingimika. Tusimutwiyeniko ha cakumwenako ca ba Penny na ba Aret baje banalyambata ha myaka ya kutubakana 25. Ba Penny ngwabo: “Mu njibo yetu munashulu cizemo mwafwa tukalisingimika umo na mukwabo. Tubaboshe tukashubuluka kwendeka mutulizibila mwafwa twamona biyongola bya umo na umo wetu kupwa bya seho.” Bika bimunapande kulinga mangana muka-limbo lyeni amone ngwendi munamusingimika? Tusimutwiyeni bitulilongesa kuli Abrahamu na Sala.

16. Banalume baje banambata basa kulilongesa bika kuli Abrahamu? (1 Pita 3:7) (Taleni na cikupulo.)

¹⁶ Abrahamu wasingimikile Sala. Wasingimikile biyongola bya Sala, co wakele na kunanguka mwakele na kulizibila. Simbu imo Sala walubalele manene mwalekele Abrahamu mwakele na kulizibila, co wamwanene na mulonga. Kuma Abrahamu nendi walubalele na kukumbulula Sala mwamubi ndi? Embwe. Wazibukile ngwendi Sala wapwile munakazi wa kwononoka uje wakele na kukundwiya byuma byakele na kwangula. Ngeci, Abrahamu wamutolililile, co wesekele kumanesa buje bukalu. (Kusha 16:5, 6) Bika bitulilongesako? Banalume baje bali mu bulo, yeni muli na nzili ya kwangwila naanga yeni byuma. (1 Kori 11:3) Nameme ngoco, simbu kanda mwangule byakulinga munapande kusimutwiya na muka-limbo lyeni mangana muzibe biyongola byendi, maneneni nga byuma bimwangula kulinga byamukundama. (1 Kori 13:4, 5) Simbu imo muka-limbo lyeni nasa kuliziba kuzeya, co nasa kutonda kumileka mwoshe mwali na kulizibila. Kuma mukamwesa ngweni mwamwaka mbunge ha kumutolilila mwamubwa ndi? (Tandeni 1 Pita 3:7) Angela na Dmitry banalyambata ha myaka ya kukokela ku 30. Ndokazi Angela ngwendi: “Baka-limbo lyange ba Dmitry simbu yoshe bakanjitolilila nga njalubala nambe nga njishaka kusimutwiya nabo. Oku kukanjilingisa njilizibe ngwange bananjisingimika manene. Bakakwata mbunge nameme munjikalubala manene.”

17. Banakazi baje bali mu bulo basa kulilongesa bika kuli Sala? (1 Pita 3:5, 6)

¹⁷ Sala wamwesele ngwendi wasingimikile Abrahamu omwo wakundwiiye biyongola byendi. (Kusha 12:5) Simbu imo Abrahamu watambwile mwamubwa bangenzi baje kubabandamenene. Walekele Sala ecele byakele na kulinga mangana ase kubwahesela obo bangenzi likende lyakama. (Kusha 18:6) Sala kakwata-kwatele ku masinde, co wakundwiiye biyongola bya Abrahamu. Banakazi baje banashomboka mwasa kutembwinina Sala nga mukundwiya byuma bibangula baka-limbo lyeni. Nga mulinga ngoco, co mukanyamesa bulo bweni. (Tandeni 1 Pita 3:5, 6.) Ndolome Dmitry itunabanga kusimutwiya byendi nendeka byuma bikamulingisa alizibe ngwendi munakazi wendi namusingimika. Ngwendi: “Njikakandelelako manene ba Angela mubakalingi mwoshe mubasela mangana bakundwiye byuma binjinangula kulinga nameme simbu imo tukakala na biyongola bya kuliseza. Nameme byuma binjinangwile kulinga kubyabwahele, kubesi kunjipaya.” Kwakwasi kuzema munu uje akakusingimika.

18. Bubwa muka butundamo nga baje bali mu bulo batwalelelaho kulimwesa cizemo?

¹⁸ Satana kashaka ngwendi mu malo a baka-Kristu mutwaleleleho kukala cizemo. Azibuka ngwendi nga baje bali mu bulo balikela kulizema umo na mukwabo, co basa kushangumuka kulyangununa kuli Yehova. Oloni cizemo ca busunga kucasa kuzima! Ngeci, cizemo cili mu bulo bweni citwaleleleho kukola ngwe cizemo cibanendeka ku mukanda wa Myaso ya Solomoni. Lyakeleni cilengo ca kupangela hamo Yehova. Waneni simbu ya kusikama hamo. Lisingimikeni na kusingimika mwalizibila umo na mukwabo hamolika na kwaka mbunge ku byuma byatonda. Nga mulinga ngoco, co bulo bweni bwana bumpau kuli Yehova uje wapwa Nsina ya cizemo ca busunga. Co ngwe mwa tuhya tuje tubali na kutwalelelaho kushambeya, cizemo citwalelelaho kushukuma mu bulo bweni.