Bakwenje na Bambanda, Mushaka Kuyoya mu Ngila Muka?

1. Byuma muka byabikalu byaliwanene nabyo Yowashe, Uziya na Josiya?

MUNESI kuliziba bati ngwe byamyangwile kupwa mwene wa banu ba Njambi oku mucili mwanike wamundondo? Munesi kupangesa bati nzili yeni? Mbimbiliya yatuleke bya banu bamo baje bapwile bimyene ba Juda te bacili banike. Cakumwenako, Yowashe uje wakele na myaka 7, Uziya uje wakele na myaka 16, na Josiya uje wakele na myaka 8. Acisinganyekeni citele cibakele naco! Nameme kupwa mwene oku te bacili banike kukwapwile kwakwasi, Yehova na bangamba bendi babakwasele mu bukalu bubaliwanene nabwo na kubakwasa bangule mwamubwa byakulinga.

2. Bika tunapande kulilongesela bya Yowashe, Uziya na Josiya?

² Nameme kutwapwile bimyene, tubaboshe kuli bimo bitwasa kulilongesa kuli aba banu batatu babanendeka mu Mbimbiliya. Bangwile mwamubwa byakulinga, oloni simbu imo kubalingile ngoco. Myanja yabo itukwasa kwangula mwamubwa babusamba, kutwalelelaho kupwa ba kulikehesa na kutwalelelaho kupangela Yehova.

ANGULENI MWAMUBWA BABUSAMBA

3. Yehoyanda wakwasele bati Mwene Yowashe angule mwamubwa byakulinga?

³ Tembwinineni byuma byabibwa byangwile Yowashe. Mwapwile mwanike, Mwene Yowashe wangwile mwamubwa byakulinga. Kakele na ishe. Ngeci, wakele na kukabangeya Kapilistu Wahakamwa Yehoyanda uje wapwile wa kulongwa. Ou kapilistu walongesele mwamubwa Yowashe ngwe munendi wa kulikitila. Ngeci, Yowashe walyangwilile kukundwiya bulombelo bwa busunga na kupangela Yehova. Wabwahesele ngwendi babwahese tempele ya Yehova.—2 Mizi 24:1, 2, 4, 13, 14.

4. Bubwa muka butuwana nga twononoka Yehova na kumuzema? (Visimo 2:1, 10-12)

⁴ Nga bisemi beni bali na kumilongesa kuzema Yehova na kwononoka mashiko endi bali na kumyana bwana bwabubwa manene. (Tandeni Visimo 2:1, 10-12.) Bisemi basa kulongesa bana babo mu bingila bya kuliseza-seza. Tucimoneni omwo baishe ya ndokazi Katya bamukwaselele kwangula mwamubwa byakulinga. Ha litangwa na litangwa baishe mubakele na kumutwala ku sikola bakele na kwilula nendi cisoneka ca litangwa. Ou ndokazi ngwendi: “Kwilula cisoneka ca litangwa kwanjikwasele njikolese mu bukalu bunjakele na kuliwana nabwo.” Batico nga binangulo bya mu Mbimbiliya bibakamilongesa bisemi beni bimoneka ngwe bili na kumilingisa mujeneke kuyoya mu kuzituka. Bika byasa kumikwasa kwononoka binangulo byabo? Ndokazi umo wa lizina lya Anastasia ngwendi bisemi bendi bamulumbunwinine bibakele na kumwanena mashiko amo. Ou ndokazi ngwendi: “Oku kwanjikwasele njimone ngwange mubakele na kunjibindika byuma bimo, bakele na kunjinyungilila.

5. Bilinga byeni byasa kulingisa Yehova na bisemi beni balizibe bati? (Visimo 22:6; 23:15, 24, 25)

⁵ Nga mupangesa binangulo bili mu Bisoneka, bisemi beni babwahelela. Kutundaho lalo, muzibisa Njambi kubwaha na kulikuta busamba bwa kukanyama nendi. Co eci cikeco cuma cakama cinapande kumilingisa ngoco. (Tandeni Visimo 22:6; 23:15, 24, 25.) Nga mulinga ngoco, mutembwinina mwanja wa Yowashe te acili mwanike.

6. Yehoyanda mwatsile, Yowashe washangumukile kutolilila ku binangulo bya beya, co bika byatundilemo? (2 Mizimbu 24:17, 18)

⁶ Lilongeseni ku byuma bije kangwile mwamubwa Yowashe. Munima ya kutsa kwa Yehoyanda, Yowashe walikwatasanene na babusamba bababi. (Tandeni 2 Mizimbu 24:17, 18.) Wakabangeyeye binangulo bya bimyata ba mu Juda baje kubazemene Yehova. Neni hamo mutaba ngweni Yowashe kapandele kulikwatasana nabo. (Visi 1:10) Oloni watolililile aba babusamba bendi bababi. Omwo mushoniendi Zakaliya washakele kumunangula, Yowashe washikile ngwendi bamutsiye. (2 Mizi 24:20, 21; Mate 23:35) Byuma byalingile byapwile byabibi manene, co lalo byamwesele ngwabyo kakele na mana! Hakulibanga wapwile munu wamubwa. Oloni mu kwita kwa simbu wapwile cikenya na muka-kutengulukila. Kukapwa muje, bangamba bendi bamutsiile. (2 Mizi 24:22-25) Ngwe watwaleleleleho kutolilila Yehova na banu baje bamuzemene, ngwe buyoye bwendi bwapwile bwabubwa. Bika bitulilongesa ku mwanja wendi?

7. Banu ba kufwa bati banapande kupwa babusamba beni? (Taleni na cikupulo.)

⁷ Cuma cimo citulilongesa ku byuma bije kangwile mwamubwa Yowashe cinapu kulikuta busamba na banu baje bazema Yehova, co bashaka kumuzibisa kubwaha. Kutwapandele kulikuta lika busamba na baje batunapu hamo nabo. Anukeni ngweni Yowashe wapwile mwanike kuli kabusamba kendi Yehoyanda. Lihuleni ngweni: ‘Kuma babusamba bange bali na kunjikwasa njikale na likulahelo lya kukanyama kuli Yehova ndi? Bali na kunjishongangeya kuyoya mu kulitombola na binangulo bya Njambi ndi? Kuma bakasimutwiya bya Yehova na biñanda bili mu Lijwi lyendi ndi? Kuma bakamwesa ngwabo basingimika binangulo bya Njambi ndi? Kuma bakanjinangula nga kulinga ngoco kunapande ndi?’ (Visi 27:5, 6, 17) Nga babusamba beni kubazemene Yehova, co na seho ya kutwalelelaho kulikuta busamba nabo yahi. Oloni nga babusamba beni bazema Yehova, co twaleleleniho kulikuta busamba nabo mwafwa bamikwasa manene!—Visi 13:20.

8. Nga tukapangesa intaneti, tunapande kusinganyekesesa ha byuma muka?

⁸ Ano matangwa twasa kusimutwiya na babusamba na babushoko kupangesa intaneti. Oloni banu babangi bakapangesa intaneti mu ngila ya kuhenga. Bakakaho bikupulo nambe mavidio amwesa byuma bibanalingi nambe bibanalanda mu kushaka kulimwesa. Nga mukapangesa intaneti, lihuleni ngweni: ‘Kuma njikaipangesa mu kushaka kulimwesa ndi? Kuma njikaipangesa mu kushaka kutakamesa bakwetu, indi njikashaka kulijundula? Kuma njili na kutabesa banu bakakala ha intaneti banjungumune mu bisinganyeka, mu kwendeka nambe mu bilinga ndi?’ Ndolome Nathan Knorr uje wakele mu Cibunga ca Kutwamenena wendekele ngwendi: “Keti mulinge byuma mu kushaka kuzibisa banu kubwaha. Nga mulinga ngoco, wahi imuzibisa kubwaha. Zibiseni Yehova kubwaha, co muzibisa kubwaha na baje boshe bamuzema.”

TUNAPANDE KUTWALELELAHO KUPWA BA KULIKEHESA

9. Yehova wakwasele Uziya kulinga bika? (2 Mizimbu 26:1-5)

⁹ Tembwinineni byuma byabibwa byangwile Uziya. Mwene Uziya mwapwile mwanike wapwile wa kulikehesa. Walilongesele kuzibila lyoba Njambi wa busunga. Wayoyele myaka 68. Co bwingi bwa myaka yayoyele, Yehova wamubezikisile. (Tandeni 2 Mizimbu 26:1-5.) Uziya wahyanene mafuti amangi a bitozi ba Baisalele, co walingile mwoshe mwaselele mangana anyungilile Jelusalema. (2 Mizi 26:6-15) Tukulahela wabwahelelele manene mwafwa ya byuma byamukwasele Njambi kulinga.—Kwambu 3:12, 13.

10. Uziya waliwanene na bukalu muka?

¹⁰ Lilongeseni ku byuma bije kangwile mwamubwa Uziya. Mwene Uziya wezililile kuleka bakwabo byakulinga. Co hamo oku kwamulingisile asinganyeke ngwendi asa kulinga byoshe-byoshe byashaka. Litangwa limo, Uziya wakobelele mu tempele, co washakele kwenyeka isense ha mutula. Bimyene kubabatabesele kulinga eci cipangi. (2 Mizi 26:16-18) Kapilistu Wahakamwa Azaliya wesekele kumunangula. Oloni Uziya walubalele manene. Calubinda, Uziya katwaleleleleho kupwa wa kulongwa kuli Yehova, co Yehova wamwanene kashitiko ka kubinja mbumba. (2 Mizi 26:19-21) Ngwe Uziya watwaleleleleho kupwa wa kulikehesa, ngwe byuma byamwendelele mwamubwa mu kuyoya kwendi kwoshe.

11. Bika bitukwasa tutwaleleleho kupwa ba kulikehesa? (Taleni na cikupulo.)

¹¹ Uziya mwakele na nzili, webalele ngwendi Yehova ikeye wakele na kumutwamenena. Bika bitulilongesako? Tunapande kwanuka ngwetu Yehova ikeye ali na kutwana byuma byoshe bituli na kulikuwa mu kuyoya na bipangi bituli na kupanga mu munga yendi. Kutubakana kulishasha ha byuma bitunalingi mwamubwa mu kuyoya, tunapande kukandelela kuli Yehova.b (1 Kori 4:7) Tunapande kupwa ba kulikehesa na kunanguka ngwetu kutwalumbunukile, co banapande kutunangula. Ndolome umo uje ali mu myaka ya ma 60 ngwendi: “Njalilongesa ngwange kunjapandele kulubala nambe kuzeya nga bakwetu banananguka buzeye bwange. Bakwetu mubakanjinangula nga njasebuka, njikeseka mwoshe munjasela kupangesa cinangulo cabo na kutwalelelaho kupangela Yehova.” Nga twononoka Yehova na kupwa ba kulikehesa, co tupwa ba kubwahelela.—Visi 22:4.

TWALELELENIHO KUSHWENYA KUYENI NA YEHOVA

12. Josiya washakezekele bati Yehova mwapwile mukwenje? (2 Mizimbu 34:1-3)

¹² Tembwinineni byuma byabibwa byangwile Josiya. Josiya wakele na myaka 16 mwashangumukile kushakezeka Yehova. Washakele kulilongesa bya Yehova na kulinga cizango cendi. Nameme ngoco, byuma kubyakele mwamubwa ou mwene wa mwanike mwakele na kuyula. Ha simbu ije, banu babangi bakele na kulemesa binjambi ba makuli. Ngeci, Josiya wapandele kupwa wa kusimpa mangana elwise kulemesa kwa busunga. Co walingile bene ngoco. Simbu kanda acikale na myaka 20, Josiya washangumukile kutundisa bulombelo bwa makuli mu lifuti.—Tandeni 2 Mizimbu 34:1-3.

13. Kulikundika kuli Yehova kumilingisa muyoye buyoye bwa kufwa bati?

¹³ Nameme mu banike, mwasa kulyangwila kutembwinina Josiya nga mulilongesa bya Yehova na bifwa byendi byabibwa. Kulinga ngoco kumilingisa mushake kulikundika kuli ikeye. Kulikundika kuli Yehova kumikwasa bati mu kuyoya kweni? Ndolome Luke uje ibambwitikile te ali na myaka 14 ngwendi: “Hanoni kupangela Yehova cikeco cipwa cuma cakulibanga mu kuyoya kwange, co njeseka mwoshe munjasela kumuzibisa kubwaha.” Nga neni mulinga ngoco, co Yehova amibezikisa!

14. Endekeni byakumwenako bimwesa omwo bakwenje na bambanda bamo bali na kutembwinina mwanja wa Mwene Josiya.

¹⁴ Bukalu muka bumunasa kuliwana nabwo ha kupwa ngamba ya Yehova wa mwanike? Ndolome Johan ibambwitikile te ali na myaka 12 ngwendi bakwabo bakele na kukobela nabo sikola bakele na kumusindiya kusipa makaya kupangesa libweka lya malaiti. Ou ndolome ngwendi kusinganyekesesa ha bukalu bwasa kutundamo ku mubila na ku sipilitu kukamulingisa ahyane ceseko ca kusipa makaya mu libweka lya malaiti. Ndokazi Rachel uje ibambwitikile te ali na myaka 14 nendeka ha byuma bikamukwasa ahyane byeseko ku sikola. Ngwendi: “Njikeseka kwaka mbunge ku byuma bikanjanukisa Yehova na mizimbu ya mu Mbimbiliya. Cakumwenako, bilongesa bimo bya history (nambe bilongesa bya biñanda bya kusañulu) bikanjanukisa ñanda imo ya mu Mbimbiliya nambe bupolofweto. Simbu imo munjikendeka na munu umo ku sikola, njikanuka cisoneka cinjasa kumutandela.” Bukalu bumunasa kuliwana nabwo bunasa kuliseza nobu bwaliwanene nabwo Mwene Josiya. Nameme ngoco, neni mwasa kwangula mwamubwa byakulinga na kupwa ba kulongwa ngwe mwalingilile. Kukolesa mu byeseko bimuli na kuliwana nabyo ha kupwa mukwenje nambe mumbanda kumikwasa kukolesa mu byeseko bimuliwana nabyo kulutwe.

15. Bika byakwasele Josiya apangele Yehova mu kulongwa? (2 Mizimbu 34:14, 18-21)

¹⁵ Mwene Josiya mwakele na myaka 26 washangumukile kubwahesa tempele. Ha simbu ibakele na kulinga eci cipangi, bawanene ‘libulu lya mashiko a Shukulu Kalunga, mashiko aje aanene Njambi kuli Mosesa.’ Mwene mwazibile byuma byakele muje mu mashiko walingileko bimo mangana ononoke byuma byakele muje mu mashiko. (Tandeni 2 Mizimbu 34:14, 18-21.) Kuma mushaka kutanda Mbimbiliya simbu yoshe ndi? Nga mwashangumuka laja kulinga ngoco, kuma muli na kulikuwa ndi? Kuma mukananguka mavesi aje asa kumikwasa ndi? Luke itunabanga kuziba byendi akasoneka mu kalibulu bisimpi byakawana. Nga neni mulinga ngoco, co kumipwila kwakwasi kwanuka mavesi nambe bisimpi bimunalilongesa. Nga mulilongesa Mbimbiliya na kuizema, co mukala na lishungu lya kushaka kupangela Yehova. Co ngwe omwo Lijwi lya Njambi lyakwaselele Josiya kulinga byuma binapande, neni lyasa kumikwasa.

16. Bika byalingisile Josiya asebuke, co bika bitulilongesako?

¹⁶ Lilongeseni ku byuma bije kangwile mwamubwa Josiya. Josiya mwakele na myaka ya kukokela ku 39, walingile byuma bije byamutwalele ku kutsa. Walikulahelele ikeye babenya kutubakana kulomba Yehova bukwasi. (2 Mizimbu 35:20-25) Bika bitulilongesako? Tubaboshe tunapande kutwalelelaho kushakezeka Yehova nameme tukale na myaka yaingi, nambe hamo twalilongesa Mbimbiliya ha simbu yailaha. Twasa kulinga ngoco nga tulomba Yehova bukwasi simbu yoshe, kutanda Lijwi lyendi Mbimbiliya na kutambula bukwasi bubatwana bakwetu baka-Kristu ba kukola ku sipilitu. Kulinga ngoco kutukwasa tujenjuke ku kulinga byuma byabibi, co kutulingisa tupwe ba kubwahelela.

BAKWENJE NA BAMBANDA, MWASA KUPWA BA KUBWAHELELA

17. Bilongesa muka bya seho bitunalilongesa ku bimyene batatu ba Juda?

¹⁷ Ha kupwa bakwenje na bambanda, kuli byuma byabingi byabibwa bimwasa kulinga. Muzimbu wa Yowashe, wa Uziya na wa Josiya umwesa ngwawo bakwenje na bambanda basa kwangula byuma byabibwa bije bizibisa Yehova kubwaha. Ngwe mutunamwena, simbu imo kunasa kutukaluwila kwangula byuma byabibwa. Nameme ngoco, twasa kutembwinina byuma byabibwa bibalingile aba bimyene na kujeneka kulimbenja ngwe mubalingilile. Nga tulinga ngoco, byuma bitwendela mwamubwa.

18. Byakumwenako muka bili mu Bisoneka bimwesa ngwabyo mwasa kupwa ba kubwahelela mu kuyoya? (Taleni na cikupulo.)

¹⁸ Mu Bisoneka muli myanja ya bakwenje na bambanda baje bashwenene kuyehi na Yehova. Wababezikisile, co byuma byabendelele mwamubwa. Devidi wapwile umo waba bakwenje na bambanda. Walyangwilile kupangela Njambi te acili mukwenje. Co wakupwile mwene wa kulongwa. Nameme ha bisimbu bimo wasebukile, oloni Njambi wamumwene kupwa wa kulongwa. (1 Vimye 3:6; 9:4, 5; 14:8) Nga mulilongesa bya Devidi, mwanja wendi umishongangeya kupangela Yehova mu kulongwa. Mwasa lalo kutanda bya Maki nambe Timothi. Nga mulinga ngoco mulimwena ngweni bashangumukile kupangela Yehova te bacili banike babandondo, co batwaleleleleho kulinga ngoco mu kulongwa. Byuma bibangwile kulinga byazibisile Yehova kubwaha, co nabo bapwile ba kubwahelela.

19. Buyoye bwa kufwa bati bumwasa kulyangwila?

¹⁹ Mumuyoyela ha simbu ino, kumwesa mubufwila buyoye bweni kulutwe. Nga mukulahela Yehova kutubakana kulikulahela yeni babenya, amikwasa mwangule mwamubwa byakulinga. (Visi 20:24) Nga mulinga ngoco, co mupwa ba kubwahelela na kulikuwa kuyoya. Anukeni ngweni Yehova akamono byuma bimukamulingila kupwa bya seho. Kukwesi ngila yeka yaibwa imwasa kupangeselamo kuyoya kweni kutubakana kupangela Tate yetu wa mwilu Yehova.