BIBAKEHULA BABAHA

Seho Muka ya Kutsimana Manene ha Intaneti?

Mumbanda wa lizina lya Elaine wa mwaka 18, ngwendi: “Munjamwene babusamba bange bali na babusamba babengi ha intaneti, njalyendekesele ngwange,‘Tawe, bakwetu banapu ba kutsimana,’ kwendeka lika busunga njakele na kubazibila cipululu.”

Kuma neni mwalizibile ngoco simbu imo ndi? Nga mukemwo, co ino ñanda imwikwasa mangana mujenjuke bukalu bumunasa kuliwana nabwo, mwafwa ya kushaka kutsimana ha intaneti.

Bukalu muka bunasa kutundamo?

Mbimbiliya ku mukanda wa Visimo 22:1, ngwayo: “Lutsimo lwalubwa na kasingimiko, bili na seho kutubakana siliba na ngolinde.” Ngeci kushaka ngwetu bakwetu batuzeme kukwabihile.

Oloni tunasa kushaka manene ngwetu bakwetu batuzeme, co oku kwasa kutulingisa tukale na lishungu lya kushaka kutsimana. Kuma kuli bukalu bwasa kutunda mu kulinga ngoco ndi? Mumbanda wa lizina lya Onya wa myaka 16 ngwendi, eyo:

“Njalimwena banu balinga byuma bije byasa kwaka buyoye bwabo mu bushonde. Cakumwenako, bamo ha sikola yetu bakajomboka kutunda ha njibo yamucibali ya binjibo bya kulilindakana na kuwila hasi, bakalingi ngoco mwafwa bashaka lika kutsimana.”

Banu bamo bakalingi byuma bimo bya bulema na kubituma ha intaneti mukushaka lika ngwabo babusamba babo babamone. Cakumwenako, banike bamo bakalikopo mavidio aje abamwesa oku bali na kulya mulola na kuaka ha intaneti. Obu bunapu bulema mwafwa kulya mulola kwasa kutsiya munu.

Mbimbiliya ngwayo: “Keti mulinge cuma na bimata nambe na kulijundula.”—Filipu 2:3.

Singanyekeni ha bihula ebi:

Kutsimana ha intaneti kwapwa manene kwa seho kuli yeni ndi?
Kuma mushaka kulikobelesa mu bushonde mwafwa ya kushaka lika kuzibisa babusamba beni kubwaha ku mbunge ndi?

Bibakendeka bakweni

Leianna ngwendi: “Banu babangi bakasinganyeka ngwabo nga balinga byoshe-byoshe bibashaka, cakumwenako, nga bendeka, kuzala na kulinga byuma mu ngila yoshe-yoshe, co bapwa bakutsimana manene nambe ha intaneti. Mulibeya manene nga mulinga byuma bimuzibuka ngweni byabibi, mwafwa ya kushaka lika kutsimana.”

“Kushaka ngwetu banu batumone ngwe tunatsimana manene”

Banu kubapandele kulinga byuma bije byasa kubakobelesa mu bushonde mangana batsimane. Erica nendekako byuma bikwabo bibakalingi banu bamo ngwendi:

“Banu bamo bakaka bikupulo byabingi ha intaneti bije bimwesa ngwe bali na babusamba babangi babakasikama nabo simbu yoshe. Ebi bikupulo bikalingisa bakwabo basinganyeke ngwabo aba banu bapwa bakutsimana manene.”

Cara wa myaka 15, ngwendi bamo bakapangesa makuli mangana balingise banu basinganyeke ngwabo bapwa ba kutsimana:

“Banu bamo bakaka bikupulo ha intaneti bije bimwesa ngwe bali ku cilika okuni bali ku njibo.”

Matthew wa myaka 22, ngwendi nendi walingaho laja ngoco:

“Njakele cikupulo ha intaneti cije camwesele ngwe njalikupwilileco ku Mount Everest nameme kanda njiyeho laja ku Asia.”

Mbimbiliya ngwayo: “Tushaka kupwa baka-busunga mu byuma byoshe.”—Bahebelu 13:18.

Singanyekeni ha bihula ebi:

Mumukapangesa intaneti, kuma mukakaho byuma bije keti bya busunga mu kushaka lika kutsimana ndi?
Kuma bikupulo na majwi bimukatumu ha intaneti bikamwesa cifwa ceni na byuma bimwakulahela ndi?

Bibakendeka bakweni

Hannah ngwendi: “Banu bamo bakalingi byoshe-byoshe bibasa, mangana banu bashake byuma bibakaka ha intaneti. Oloni mushaka ngweni banu bamizibuke bati? Mushaka ngweni bamimone ngwabo mukendeka nambe kuzala mu ngila ije kuyapandele nambe mushaka bamimone ngwabo mwakala na sipilitu ya kulimwesa ndi? Ndi mushaka bamizibuke ngwabo mwakala na bifwa byabibwa, co lalo mukaka bakweni mbunge ndi? Tubaboshe tukalizibi bwino nga bakwetu batushaka, oloni banu banapande kutushakela bifwa byetu byabibwa.”

Seho muka ili mu kukala na babusamba babangi baje bamikabangeya ha intaneti?

Banu babangi bakulahela ngwabo basa lika kutsimana ha intaneti nga banu babangi babakabangeya na kumwesa ngwabo banashaka byuma bibakaka ha intaneti. Matthew itunabanga kwendeka, nendi ngwendi wakele na kuliziba ngoco. Wendekele ngwendi:

“Njakele na kwihula-ihula banu ngwange, ‘Mwakala na babusamba bangahi ha intaneti?’ nambe ngwange, ‘Totala muka yakama manene imwetaho laja ya banu baje bakashaka byuma bimukaka ha intaneti?’ Mu kushaka ngwange njikale na banu babangi ha intaneti baje banjikabangeya, njakele na kukabangeya na banu baje kunjizibuka, ngwange nabo hamo banjikabangeya. Njashakele kutsimana, co kukala ha intaneti kwanjilingisile njishake manene kutsimana.”

Bikupulo: 1. Mwanike wa mumbanda ali na kumwesula oku natala ha foni yendi, mwafwa banu babangi banashaka byuma byanaka ha intaneti. 2. Mumbanda wa kulifwa nakwata lilonga lyakushula lya byakulya bije kubikanyamesa mubila, co ali na kubilya. 3. Uje mumbanda nakwata ha lifu lyendi, co asholoka kulubala. — Kupwa ba kutsimana ha intaneti kunapu lika ngwe kulya byakulya bije kubikanyamesa mubila, nameme munasa kuziba kukuta hakulibanga, mukwita kwa simbu yaindondo mushangumuka kuziba njala lalo

Maria wa myaka 25, nananguka ngwendi, banu babangi bakalizibi ngwabo bapwa ba seho nga bali na banu babangi babakabangeya na kushaka byuma bibakaka ha intaneti.

Wendekele ngwendi: “Mumbanda nasa kuliziba ngwendi, kapwile na cihanga cacibwa nga banu kubashaka cikupulo canaka ha intaneti. Kuliziba ngoco keti kwakubwa, oloni banu babangi mukemwo mubakalizibila. Kunapu lika ngwe bali na kulishendumuna bakebo babenya.”

Mbimbiliya ngwayo: “Keti tupwe tu baka-kulijundula na kushongangeya kulihyana umo na mukwabo, na kulizibila cipululu.”—Galatiya 5:26.

Singanyekeni ha bihula ebi:

Kuma kupangesa intaneti kukamilingisa mulyesekese ku bakweni ndi?
Kuma mukaka lika mbunge ku bwingi bwa banu bali na kumikabangeya ha intaneti na kujeneka kwaka mbunge ku kutonda babusamba ba busunga ndi?

Bibakendeka bakweni

Joshua ngwendi: “Nga munu ashaka kutsimana ha intaneti, co napande kulinga byuma bibatonda banu, kulumbununa ngwe napande kutembwinina bilinga bya banu baje bashaka ngwendi bamuzibuke. Oku kwasa kumilingisa mulishoshomwene manene mubakamimwenamo banu na kumilingisa mulinge lika byuma bije bibazibisa kubwaha. Kutonda ngwetu bakwetu batushake kwapwa kwakubwa, oloni nga tutonda ngwetu tutsimane manene, co tukobela mu bukalu.

Nyanyameni kutewa mwendeka byuma bimwesa kulikehesa, oloni binapu bya kulijundula

Kuma mwananguka banu baje bakalishasha mwafwa ya byuma bibanalingi, oloni balinga ngoco mu ngila ije imwesa ngwe bali na kulibeya ndi?

“Kutunda hanjinalandela mota yaiha banu babangi bali na kutonda ngwabo njibambate-ambate.”
“Banu babangi bali na kunjishangala manene, mwafwa ya kutepulula ku weiti ya mubila wange, co okwu kuli na kunjizibisa kubihya ku mbunge.”

Muka-kwendeka ayayabala kumwesa ngwe ali na kulikehesa, kumani ali na kulyalesa mu buse-buse.

Bimunapande kunanguka: Kulyalesa mu ngila ei kukazibisa bakwetu kubihya ku mbunge, mwafwa kwakwasi kuli bakebo kunanguka ngwabo muli ali na kulyalesa. Banu kubashakele munu uje alyalesa mu ngila ei kutubakana mubakalyalesela banu boshe.

Simbu yeka mumukaka cikupulo nambe kusoneka byuma bimo ha intaneti, munapande kukapwa ba kunyanyama kutewa mulyalesa mu ngila ije imwesa ngwe mubakulikehesa. Kabangeyeni cinangulo ca mu Mbimbiliya cije cendeka ngwaco: “Keti ulishangazale yobe babenya embwe, bakushangazale banu beka.”—Visimo 27:2.