Viñanda vya Kupangetha mu Mukanda wa Viwano wa Vuyoye Vwetu Vaka-Kilisitu na Chipangi Chetu
JUNE 4-10
VITHIMPI VYA THEHO VYA MU LIJWI LYA NJAMBI | MAKO 15-16
“Yesu Washulithilile Vupolofweto”
(Mako 15:3-5) Cho vakulunu vaka-kukombelela vavangelele Yesu vyuma vyavingi, 4 ngechi vene, Pilato wamwihwile lalo ngwendi, “Kuma kuwatha kukumbulula ndi? Tolilila vyoshe evi vali na kukuvangela.” 5 Oloni Yesu kakumbulwila lijwi na limo lyahi, ngechi vene, Pilato walikomokelele manene.
(Mako 15:24) Athinoni vamushukikile, cho valipangethzelele vuthzulo vwendi hakati kavo, vatele ñela ngechi vawane munu na munu chanapande kwambataho.
(Mako 15:29, 30) Cho vanu vaje vakele na kwita kuje vaningangethele mitwe yavo na kushaula Yesu ngwavo, “Lelo tumona. Yove washakele kuthiula njuvo ya Shukulu Kalunga, cho ukaitunga lalo ha matangwa atatu. 30 Ololo shulukaho oho ha [chiti cha kuyandethela] ngechi ulyamene yove vavenya.”
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Mak 15:24, 29 mu nwtsty
valipangethzelele vuthzalo vwendi: Ku Yowano 19:23, 24 vanendekako viñanda vije kuvathonekele ku Mateo na Mako na Luka. Maswalale va Loma vashele ñela ha vuthzalo vwendi vwa hanja novu vwa mukati. Ava maswalale vapangele vuthzalo vwendi vwa hanja “muwana, cho liswalale umo na umo wambateleho chimo.” Kuvashakele kupanga vuthzalo vwendi vwa mukati, ngechi vashele ñela. Cho oku kwashulithilile vupolofweto vuli ku Myatho 22:18. Kakangi vaje vakele na kushukika vanu vambatele vuthzalo vwa uje ivakashukika. Vikenya vaje vavakele na kushukika vakele na kuvashulula vuthzalo na kuvanyeka vyuma vyavo mangana vashauke.
vaningangethele mitwe yavo: Kuningangetha mitwe yavo na kwendeka majwi amavi kwapwile kushendumuna Yesu na kumushaula. Ava vanu kuvathzivukile ngwavo vali na kushulithilila vupolofweto vuli ku Myatho 22:7.
(Mako 15:43) Yosefa wa ku Alamatiya wethzile. Wapwile wa kathingimiko mu munga yavo, wavandamenene kwija kwa vumwene vwa Njambi, wathimpile waile kuli Pilato na kumulomba muvila wa Yesu.
(Mako 15:46) Cho Yosefa walandele nanga ya linyu, cho washukwile muvila ha [chiti cha kuyandethela], wauthzengelele ha nanga ya linyu, cho waulangekele mu mbumbo ije ivachokwele mu limanya, cho wandumwinine ku chikolo limanya lyakama.
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Mak 15:43 mu nwtsty
Yosefa: Vaka-kuthoneka Viñanda Vyavivwa valumbunwine Yosefa mu kulithethzathethza. Mateo uje wapwile muka-kutambula mitelo wamutumbwile ngwendi “munalume . . wa kufuka.” Mako uje wakele na kuthonekela Valoma watumbwile Yosefa ngwendi wapwile ‘muka-kathingimiko mu munga yavo’ uje wakele na kuvandamena Vumwene vwa Njambi. Luka uje wapwile ndotolo, wamutumbwile ngwendi “wapwile munalume wamuvwa wa kathingimiko” uje kalikovelethele mu viñanda vya kulwitha Yesu. Yowano lika ikeye wamutumbwile ngwendi ‘wapwile ndongethi ya Yesu, wa mu vushweke, omwo ya kutewa vaka-kuswana va Vayunda.’—Mat 27:57-60; Mak 15:43-46; Luk 23:50-53; Yow 19:38-42.
Kutondethetha Vithimpi vya Theho
(Mako 15:25) Cho yapwile thimbu ya mu chitanu na viwana ku mutondo omwo vamushukikile.
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Mak 15:25 mu nwtsty
thimbu ya mu chitanu na viwana ku mutondo: Nambe ngwetu 9:00, ya chimene. Vamo vakendeka ngwavo eyi thimbu inalithethze nei ili ku Yowano 19:14-16, kuvanathoneka ngwavo “yapwile thimbu ya kuyehi na kuteuka kwa litangwa” omwo Pilato wanene Yesu ku vanu ngwendi vakamushukike. Nameme mikanda kuyendeka ha kulithethza kwa thimbu ivashukikile Yesu, oloni tuthinganyekethetheni ha vyuma evi: Viñanda vya Vyavivwa vinalitombola, muvinendeka ha thimbu ivyalingiwile vyuma ha litangwa lya Yesu lya mamanethelelo a kuyoya kwendi hano hathi. Eyi mikanda iwana yoshe imwetha ngwayo tupilisitu na vakulunu valiwanene chimene na kutwala Yesu kuli Nguvulu wa Valoma Pontiyu Pilato. (Mat 27:1, 2; Mak 15:1; Luk 22:66–23:1; Yow 18:28) Mateo na Mako na Luka voshe vathonekele ngwavo, Yesu mwakele ha chiti cha kuyandethela, kwakele lithuthulungu kushangumuka na “ola ya vu 6 . . . kutwala na ola ya vu 9,” kwetheketha na Mbimbiliya ya NWT. (Mat 27:45, 46; Mak 15:33, 34; Luk 23:44) Hamo vyuma vyalingithile vaka-kuthoneka vathoneke vithimbu vya kulithethza kutaletha ku thimbu ivashukikile Yesu evi: Vanu vamo vashangumukile kutanda thimbu haje vene havashangumukilile kumupupanga na kumuyandetha. Vamo vakele na kuthsa hanima ya kuvapupanga manene. Yesu nendi vamupupangele manene kweta na ha thimbu yonwene kujundula chiti cha kuyandethela, ngechi vachanene weka achijundule. (Luk 23:26; Yow 19:17) Ngwe voshe vamwene kuje kuyandetha kupwa mashangumukilo a kuthsiya Yesu, ngwe ije thimbu yalitombwele. Ngechi, ku Mateo 27:26 na Mako 15:15 vanakumbathanako vyuma vivali, kumupupanga makote na kumushukika ha chiti. Mukemwo munu na munu wakele na kuthoneka thimbu yendi kwetheketha noho hashangumukilile kutanda thimbu ya kuthsiya Yesu. Oku kukekwo kwakomokethele Pilato omwo wathzivile ngwendi Yesu wathsile hanima lika ya kumushukika ha chiti. (Mak 15:44) Vaka-kuthoneka Mbimbiliya vathonekele kwetheketha nomwo vanu va kuthañulu vakele na kutepela litangwa mu mitamba iwana ya maola atatu atatu, mukemwo muvakele na kutandela na vuthsiki. Kutepa litangwa mu mitamba iwana kukekwo kwavalingithile vendeke ngwavo ola ya mu chitatu na ola ya vu 6 na ola ya vu 9, kushangumuka chimene ku ma 6. (Mat 20:1-5; Yow 4:6; Vil 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30) Cho lalo vanu kuvakele na viwachi mangana vathzivuke thimbu, ngechi vakele na kupangetha lijwi lya “kuyehi na,” ngwe muvanathoneka ku Yowano 19:14 na kuvithoneka vikwavo vya mu NWT. (Mat 27:46; Luk 23:44; Yow 4:6; Vil 10:3, 9) Ngechi, hamo Mako washangumukile kutanda thimbu ivashangumukile kuyandetha Yesu kuketa ha thimbu ivamushukikile ha chiti, oloni Yowano wathonekele lika thimbu ivapopeyeye Yesu ha chiti. Vaka-kuthoneka kuvendekele thimbu mpundu ivyalingiwile ovyo vyuma, oloni munu na munu wathonekele thimbu yamwene ngwendi inakundamako. Evi vyoshe vyalingitha ngwavo thimbu ilithethze. Chamamanethelelo, thimbu yathonekele Yowano yalithethzele nei yathonekele Mako, kumwetha ngwavo Yowano kakele na kuthononona vyuma vyathonekele Mako.
(Mako 16:8) Ngechi vene, vatuhukilemo, cho vashatukile kutunda ku mbumbo, vathzivile lyova na kujaja. Cho kuvambulwile ku munu naumo wahi, omwo vathzivile lyova.
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Mak 16:8 mu nwtsty
omwo vathzivile lyova: Mavulu a kuthañulu anendeka ngwavo mukanda wa Mako unahwila ha vesi 8. Vamo vakendeka ngwavo mukanda wa Mako kuwapandele kuhwila ha vesi 8, ngechi vakathinganyeka ngwavo kethi mukemwo muvauthonekelele ha kulivanga. Oloni kwetheketha na thonekethi ya Mako, awa majwi ali helu anapu a makuli. Cho lalo vaka-kuthoneka va mu chita cha myaka cha mu chiwana va Jerome na Eusebius vamwethele ngwavo viñanda vya kuhwiminina vihwa na majwi a kwendeka ngwawo “omwo vathzivile lyova.”
Kuli Vimbimbiliya vyavingi vya Chingiliki vivanalumbununa mu vindaka vya kulithethzathethza vije vimwetha ngwavo aje majwi ali na mamanethelelo amehi na amalaha kutunda ha vesi 8. Mamanethelelo amalaha (ali na mavesi 12 avanavwethzelelako) aje ali mu livulu lya Codex Alexandrinus neli lya Codex Ephraemi Syri rescriptus na Codex Bezae Cantabrigiensis. Mavulu oshe awa vaathonekele mu chita cha myaka cha mu chitanu C.E. Cho lalo awa majwi ali na mu Vimbimbiliya vikwavo (Latin Vulgate, Syriac Curetonian, na Syriac Peshitta.) Nameme ngocho kuakele mu mavulu a kulaja (Codex Sinaiticus, Codex Vaticanus, nambe mu Codex Sinaiticus Syriacus) a mu chita cha mu chiwana nechi cha mu chitanu, nameme ku mukanda wa Mako mu Mbimbiliya ikwavo (Sahidic Coptic) ya mu chita cha mu chitanu. Cho lalo mikanda ya Mako ya kuthañulu ya mu ndaka ya Armenia na Georgia inahwila ha vesi 8.
Vimbimbiliya vya Chingiliki vikwavo vili na mamanethelelo amehi (aje ali lika na mikana yaihi). Mu Mbimbiliya ya Codex Regius ya mu chita cha myaka cha vu 8 C.E. ili na mamanethelelo oshe avali, kushangumukila na amehi. Nameme awa mavesi ali na mu Vimbimbiliya vya ano matangwa, oloni vukaleho vumwetha ngwavwo kuethi na theho.
MAMANETHELELO AMEHI
Mamanethelelo amehi avanavwethzelela kutunda ha Mako 16:8 kethi a kuhwiminina. Awa majwi ngwawo:
Vanakathzi vaile kuli Petulu na vathamba vendi, cho vavalekele vukaleho vwa vyuma vyoshe vije vavalekele. Munima yevi, Yesu ikeye vavenya watumine vandongethi vendi kutunda mu ngangela kutwala mu kangombe kayambi ngechi vatwale lijwi lya kujela lya kwovoka kwa myaka yoshe.
MAMANETHELELO AMALAHA
Mamanethelelo amalaha avanavwethzelela kutunda ha Mako 16:8 kethi a kuhwiminina. Awa majwi ngwawo:
9 Omwo Yesu wathangukile ha mungulungengu ha litangwa lya Chalumingo, walisholwele ha kulivanga kuli Maliya Mandalena, uje yatundithile mindthzindthzime ya kujwala itanu na ivali. 10 Waile na kulekako vaje vakwavo vakele na Yesu. Vakele na vuthiwa na kulila, 11 cho omwo vathzivile ngwavo Yesu ali na kuyoya ngwendi ikeye vene namumono, kuvamukulahelele. 12 Munima ya vyuma evi, Yesu walisholwele mu chifwa cheka kuli vaje vavali omwo vakele na kuya vungendthzi vwavo. 13 Cho velukile lalo na kukalekako vakwavo, oloni vakevo kuvakulahelele. 14 Ha kukotoka, Yesu walisholwele kuli vandongethi likumi na umo omwo vakele na kulya. Cho wavaluvalethele, omwo kuvakulahelele, nomwo vakaluwithile vimbunge vyavo omwo kuvakulahelele vaje vamumwene omwo wathangukile. 15 Cho wendekele kuli vakevo ngwendi, “Yeni ku mafuti oshe a hano ha kaye na kwambulula Viñanda Vyavivwa kuli vanu voshe. 16 Woshe uje akulahela na kumumbwitika akovoka, oloni woshe uje kakulahela vakamuhitha. 17 Cho vaka-kukulahela vakavana ndthzili ya kulinga vithzivukitho, cho vakatunditha mindthzindthzime ya kujwala mu lithzina lyange, vakendeka mu vindaka vyaviha, 18 vakakwata manyoka, cho nambe nga vakanwa vyuma vya vushungu, kuvikavavulumuna, vakakambeka mavoko avo hali vaka-kuvinja, cho vakenduka.”
19 Ngechi vene, omwo Mwene Yesu wamanethele kwendeka navo, cho vamutwalele mwilu, cho watumbamene ku livoko lya chilyo lya Njambi. 20 Vandongethi vaile na kwambulula kwoshe, cho Mwene wapangele hamo navo na kushulitha ngechi kwambulula kwavo kwapwile kwa vuthunga ha vithzivukitho vije vyalingiwile.
Kutanda Mbimbiliya
(Mako 15:1-15) Cho alikaki mutondo-tondo vakulunu va vaka-kukombelela na vakulunu na valongethi va majwi a Lishiko na vaka-munga voshe valiwanene vwathi vwathi na kutumba matumbe. Cho vakutile Yesu mu malyenge, vamutwalele na kumwana kuli Pilato. 2 Cho Pilato wamwihwile ngwendi, “Yove Mwene wa Vayunda ndi?” Cho Yesu wamukumbulwile ngwendi, “Omwo muunendeka mukemwo vene.” 3 Cho vakulunu va vaka-kukombelela vavangelele Yesu vyuma vyavingi, 4 ngechi vene, Pilato wamwihwile lalo ngwendi, “Kuma kuwatha kukumbulula ndi? Tolilila vyoshe evi vali na kukuvangela.” 5 Oloni Yesu kakumbulwile lijwi na limo lyahi, ngechi vene, Pilato walikomokelele manene. 6 Ha thimbu yoshe ya Chiwano cha [Paseka], Pilato wakele na chilika cha kwechela chindthzinda uje vashakele vanu. 7 Cho ha thimbu ije munalume umo lithzina lyendi Mbalambasa wakele mu kamenga hamo na vakwavo vaje vathsiyile vanu na mpindangano. 8 Omwo mbunga ya vanu vakungulukilile kuli Pilato, cho wehwile ngechi avalingile ngwe muje akavalingila thimbu yoshe, 9 cho wavehwile ngwendi, “Mushaka ngechi njimyechelele mwene ya Vayunda ndi?” 10 Omwo wathzivukile mwamuvwa ngwendi vakulunu va vaka-kukombelela vakundikile Yesu ku mavoko endi omwo vakele na lifuwa. 11 Oloni vakulunu va vaka-kukombelela vashongangeyeye ije mbunga vehwile Pilato echele Mbalambasa. 12 Cho Pilato wendekele lalo ku mbunga ngwendi, “Vika mushaka ngechi njilinge nou mutumbula ngweni mwene ya Vayunda?” 13 Cho vatambekele ngwavo, “Mushukike ha [chiti cha kuyandethela.]” 14 Oloni Pilato wavehwile lalo ngwendi, “Mulonga mukajo wanalingi?” Oloni voshe vatambekele manene ngwavo, “Mushukike ha [chiti cha kuyandethela.]” 15 Ngechi vene, Pilato washakele kuvwaheletha ije mbunga, ngechi vene, wechelele Mbalambasa. Athinoni wapupile Yesu makote, cho wavaneneye ngechi vakamushukike ha [chiti cha kuyandethela.]
JUNE 11-17
VITHIMPI VYA THEHO VYA MU LIJWI LYA NJAMBI | LUKA 1
“Tembwinineni Kulikehetha kwa Maliya”
(Luka 1:38) Cho Maliya wakumbulwile kangelo ngwendi, “Yange njinapu nji ngamba ya Shukulu Kalunga, chilingiwe kuli yange ngwe muunendeka.” Cho kangelo wamuthethzele.
ia 149 ¶12
‘Yange Njinapu nji Ngamba ya Yehova’
12 Vangamba va Njambi voshe vathzivuka ngwavo Maliya wapwile wa kulikehetha. Wendekele kuli kangelo Ngambiliyele ngwendi: “Yange njinapu nji ngamba ya Shukulu Kalunga, chilingiwe kuli yange ngwe muunendeka.” (Luk 1:38) Ngamba wa munakathzi ikeye wapwile wa kwithi manene, cho vuyoye vwendi vwoshe vwakele mu mavoko a shukulu yendi. Omwo mukemwo mwalithzivilile Maliya hali Shukulu yendi Yehova. Walithzivile ngwendi Yehova amunyunga, cho lalo wathzivukile ngwendi Njambi wapwa wa kulongwa kuli vaje va kulongwa, cho wathzivukile lalo ngwendi amukwatha ashulithilile chije chipangi chachikalu.—Mya 18:25.
(Luka 1:46-55) Maliya wendekele ngwendi, “Mbunge yange ishangathzale Shukulu Kalunga, 47 mwonyo wange unavwahelela omwo Njambi muyoyethi wange, 48 omwo nanuka yange ngamba yendi wamundondo. Kutunda ololo na kuya kulutwe, vanu voshe vakanjitumbula ngwavo nji muka-kuvethzika, 49 omwo Njambi muka-ndthzili yoshe nanjilingila vyuma vyakama. Lithzina lyendi lya kujela, 50 ikeye akamwetha mema ku mbunge kuli voshe vamuthingimika, kutunda ku chithemwa chimo kutwala ku chithemwa chikwavo. 51 Ikeye nolola livoko lyendi lya ndthzili, nashandola vaka-kulyaletha na matumbe avo oshe. 52 Natunditha vimyene vakama ha matanda avo, cho naka vaje vavandondo ku vukama. 53 Nakutitha vaje vali na njala na vyuma vyavivwa, cho vaka-kufuka navasheke mavoko-voko. 54 Ikeye nanyungu chikulahetho chije chalingile ku vakukulwila vetu, cho naija na kukwatha ngamba yendi Isalele. 55 Nanuka kumwetha mema ku mbunge kuli Avilahama na kuli vatekulwila vendi voshe ku myaka yoshe.”
ia 150-151 ¶15-16
‘Yange Njinapu nji Ngamba ya Yehova’
15 Vyendekele Maliya vavithonekele mu lijwi lya Njambi. (Tandeni Luka 1:46-55.) Majwi oshe endekele Maliya aje avathoneka mu Mbimbiliya, awa akeo amalaha, cho lalo anasholola chifwa chendi. Wakandelelele manene Yehova ha kumwana chipangi chakama cha kupwa ina ya Mesiya. Viñanda vyendekele vimwetha likulahelo lyakele nalyo omwo wendekele hali Yehova ngwendi akakwatha vaje valikehetha na vihutu vaje vashaka kumupangela, oloni kethi kukwatha vaje valyaletha. Cho lalo awa majwi anamwetha mana akele nawo. Majwi endekele watundithile mu vithoneka vya Chihevelu vya kutuvakana 20.
16 Maliya wakele na kuthinganyeka manene ha lijwi lya Njambi. Cho lalo watwaleleleho kupwa wa kulikehetha na kwechelela Mbimbiliya imutwamenene, cho kakele na kwendeka vya mu mutwe wendi. Na munendi uje wakele na kukola mwimo lyendi wakumwethele sipilitu ya kulifwa, mwendekele ngwendi: “Evi njili na kulongetha kethi vyange embwe, oloni vitunda kuli Njambi, uje wanjitumine.” (Yow 7:16) Tulihuleni ngwetu: ‘Njikathingimika na kuthzivila lyova Lijwi lya Njambi ndi? Indi njathzema lika vinjikathinganyeka?’ Maliya natwakela mwanja wauvwa.
Kutondethetha Vithimpi vya Theho
(Luka 1:69, NWT) Natujundwila limbinga lya kwovola mu njuvo ya ngamba yendi Ndaviti.
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Luk 1:69 mu nwtsty
limbinga lya kwovola: nambe “muyoyethi wa ndthzili.” Kakangi mu Mbimbiliya, mambinga a tuthitu akemanena ndthzili na kufungulula na kuhyana. (1Sa 2:1; Mya 75:4, 5, 10; 148:14.) Cho lalo mambinga akemanena vimyene vavavwa na ava vavavi. (Kwi 33:17; Nda 7:24; 8:2-10, 20-24) Majwi a kwendeka ngwavo “limbinga lya kwovola” emamena Mesiya uje ali na ndthzili ya kwovola vanu.
(Luka 1:76) Cho yove munange, vakakutumbula muka-kwimanena wa Njambi wa Hakamwa ya Vyoshe. Cho ukatwama kulutwe lwa Mwene mu kuvwahetha ngila yendi
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Luk 1:76 mu nwtsty
ukatwama kulutwe lwa Mwene: Yowano muka-kumbwitika “akatwama kulutwe lwa” Yehova kulumbununa ngwavo ikeye wavwahethelele Yesu ngila. Cho Yesu ikeye wemaneneneko Ishe na kwija mu lithzina lya Yehova.—Yow 5:43; 8:29.
Kutanda Mbimbiliya
(Luka 1:46-66) Maliya wendekele ngwendi, “Mbunge yange ishangathzale Shukulu Kalunga, 47 mwonyo wange unavwahelela omwo Njambi muyoyethi wange, 48 omwo nanuka yange ngamba yendi wamundondo. Kutunda ololo na kuya kulutwe, vanu voshe vakanjitumbula ngwavo nji muka-kuvethzika, 49 omwo Njambi muka-ndthzili yoshe nanjilingila vyuma vyakama. Lithzina lyendi lya kujela, 50 ikeye akamwetha mema ku mbunge kuli voshe vamuthingimika, kutunda ku chithemwa chimo kutwala ku chithemwa chikwavo. 51 Ikeye nolola livoko lyendi lya ndthzili, nashondola vaka-kulyaletha na matumbe avo oshe. 52 Natunditha vimyene vakama ha matanda avo, cho naka vaje vavandondo ku vukama. 53 Nakutitha vaje vali na njala na vyuma vyavivwa, cho vaka-kufuka navasheke mavoko-voko. 54 Ikeye nanyungu chikulahetho chije chalingile kuli vakukulwila vetu, cho naija na kukwatha ngamba yendi Isalele. 55 Nanuka kumwetha mema ku mbunge kuli Avilahama na kuli vatekulwila vendi voshe ku myaka yoshe.” 56 Cho Maliya wathikamene na Elizaveta vingonde vitatu, cho welukile kwimbo lyavo. 57 Thimbu ya Elizaveta ya kukita mwana yetele, cho wakitile mwana wa munalume. 58 Vandambo na vavushoko vwendi vathzivile vyuma vije vyamulingilile Shukulu Kalunga, cho voshe vavwahelelele hamo nendi. 59 Cho ha litangwa lya mu chitanu na atatu vethzile na kutuhula mwana, vashakele kumwindula lithzina lya ishe Zakaliya. 60 Oloni vaina vendekele ngwavo, “Embwe, mulukeni Yowano.” 61 Vamukumbulwile ngwavo, “Kukwethi kavushoko kove ivaluka lithzina eli.” 62 Cho vanyateyeye ishe na kulinga vimwetho na mavoko avo kumwihula lithzina lika ashaka kuluka mwana. 63 Cho Zakaliya walombele chitale athonekeho, wathonekeleho ngwendi, “Lithzina lyendi Yowano.” Cho voshe vakathamene manene. 64 Ha thimbu ije vene Zakaliya wathele kwendeka lalo, cho washangumukile kushangathzala Njambi. 65 Vandambo voshe vakele na lyova, cho muthzimbu wa vyuma evi washandokelele mu lifuti lyoshe lya minkinda mu Yundeya. 66 Voshe vaje vathzivile muthzimbu ou vayongweleho, cho valihothzwele ngwavo, “Ou mwanike akafwa vati?” Omwo chasholokele mwamuvwa ngechi ndthzili ya Shukulu Kalunga yakele hali ikeye.
JUNE 18-24
VITHIMPI VYA THEHO VYA MU LIJWI LYA NJAMBI | LUKA 2-3
“Eni Vanike Muli na Kukola ku Sipilitu Ndi?”
(Luka 2:41, 42) Ha mwaka na mwaka vithemi va Yesu vakele na kuya ku Yelusalema ku chiwano cha [Paseka]. 42 Omwo Yesu wakele na myaka 12 cho vaile nendi ku Yelusalema ku chilika cha chiwano ngwe thimbu yoshe.
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Luk 2:41 mu nwtsty
vithemi vendi vakele na kuya: Lishiko kulyatavethele vanakathzi kuya ku chiwano cha Paseka. Oloni Maliya wakele na kuya na Yosefa ku Yelusalema ku chilika chije chivakele na kulinga lumo ha mwaka. (Kut 23:17; 34:23) Ha mwaka na mwaka vakele na kwenda vungendthzi vwa makilomita 300 na nanga yavo.
(Luka 2:46, 47) Cho ha litangwa lya mu chitatu vamuwanene mu Njuvo ya Shukulu Kalunga, natumbama hakati ka valongethi va Vayunda na kuvatolilila na kuvehwothzola vihula. 47 Cho voshe vaje vamutolililile valikomokelele mana endi na kukumbulula kwendi.
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Luk 2:46, 47 mu nwtsty
kuvehwothzola vihula: Vaje vakele na kutolilila ku vije vyendekele Yesu, vamwene ngwavo vihula vyendi kuvyapwile ngwe vya mwanike uje atonda lika kuthzivuka vyuma. (Luk 2:47) Majwi a Chingiliki avanalumbununa ngwavo “kwihwothzola vihula” anatha kulumbununa chifwa cha vihula vivakehula munu nga vali na kumuthompa. (Mat 27:11; Mak 14:60, 61; 15:2, 4; Vil 5:27) Vaka-kutondethetha vya kuthañulu ngwavo vakulunu va vantwama va vulombelo vakele na kuthalela ku tembele nga vanamanetha viwano, cho vakele na kulongethela mu milili ya ku vikolo. Vanu vakele na kutumbama ku mendi avo na kutolilila na kwihula vihula.
valikomokelele: Lijwi lya Chingiliki livanalumbununa ngwavo “kulikomokela” limwetha kutwalelelaho kukathama.
(Luka 2:51, 52) Yesu waile navo ku Nazaleta, cho kuje wakavononokele. Vaina vanyungile vyuma vyoshe ku mbunge yavo. 52 Cho Yesu wakulile mu muvila na mu mana, wawanene kutetela kuli Njambi na kuli vanu.
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Luk 2:51 mu nwtsty
wakavononokele: Nambe ngwetu “wapwile wa kwononoka na kulikehetha.” Lijwi lya Chingiliki livanalumbununa ngwavo wakavononokele limwetha ngwavo Yesu mwaile kwimbo, wakatwaleleleleho kulikehetha ku vithemi vendi hanima ya kuthzivitha valongethi ku tembele kuvwaha ku mbunge na mana endi a mu Lijwi lya Njambi. Walikehethele manene kutuvakana vakwavo vanike, cho washulithilile Lishiko lya Mosesa.—Kut 20:12; Nga 4:4.
Kutondethetha Vithimpi vya Theho
(Luka 2:14) “Vumpau kuli Njambi wa hakamwa ya hakamwa, kwoloka kukale hano hathi kuli vanu vaje vamuvwatha.”
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Luk 2:14 mu nwtsty
kwoloka kukale hano hathi kuli vanu vaje vamuvwatha: Mu mavulu amo a kuthzenga vathonekamo ngwavo “hathi hakale kwoloka ku vanu vaje vavanathzivila ngothzi.” Cho awa majwi ali mu Vimbimbiliya vyavingi. Oloni majwi avanapangetha mu Mbimbiliya ya New World Translation analitombola na aje akele mu mavulu a kuthzenga. Majwi endekele kangelo kuwalumbunwine vaje vavanathzivila ngothzi kuli Njambi, nameme vali na vifwa vyavivwa. Oloni alumbununa vaje vakamuthzivitha kuvwaha mwafwa yakumukulahela manene na kukavangeya Munendi.
vanu vaje vamuvwatha: Lijwi lya Chingiliki lya eu·do·kiʹa lilumbununa “kumwetha ngothzi nambe thenga nambe kutavetha.” Lijwi litonda kulifwa na lijwi lya eu·do·keʹo vanalipangetha ku Mat 3:17; Mak 1:11; na Luk 3:22 (kengeni viñanda vitukwatha kuthzivithitha Mat 3:17; Mak 1:11), haje Njambi wathzimbwile Munendi hanima ya kumumbwitika. Cho linalifu neli lya “kutavetha na kuthzivitha kuvwaha.” Kwendeka ngwetu “vanu vaje vamuvwatha” (an·throʹpois eu·do·kiʹas) kulumbununa vanu vaje Njambi akathzivila ngothzi. Ngechi awa majwi endekele kangelo alumbununa vaje vakamuthzivitha kuvwaha mwafwa yakumukulahela manene na kukavangeya Munendi. Nameme mu mavulu akwavo, eli lijwi lya eu·do·kiʹa lilumbununa kuthzivila ngothzi vanu voshe (Lom 10:1; Fil 1:15), kakangi vanalikwathethalyo kulumbununa vanu vaje Njambi akathzivila ngothzi (Mat 11:26; Luk 10:21; Efe 1:5, 9; Fil 2:13; 2Te 1:11). Mu Mbimbiliya ya Septuagint ha Mya 51:18 [50:20, LXX], eli lijwi vanalikwathethalyo kutaletha ku vanu vaje Njambi akathzivila ngothzi.
(Luka 3:23) Yesu wakele na myaka makumi atatu omwo washangumukile vipangi vyendi. Cho vanu vamuyongwele ngwavo ikeye muna Yosefa, Yosefa wapwile muna Heli
wp16.3 9 ¶1-3
Muthzivuka Ndi?
Ishe ya Yosefa Wapwile Iya?
Yosefa uje wapwile muka-kushonga wa ku Nazaleta, ikeye wapwile ishe ya Yesu wa kumulela. Cho iya wapwile ishe ya Yosefa? Mateo wathonekele ngwendi Yakomba ikeye ishe ya Yosefa, oloni Luka wendekele ngwendi Yosefa wapwile “muna Heli.” Vika vyalingitha ngwavo vivanendeka vilithethze?—Luk 3:23; Mat 1:16.
Mateo wathonekele ngwendi: “Yakomba wakitile Yosefa,” kumwetha mpundu ngwavo Yakomba wapwile ishe ya Yosefa. Ngechi Mateo wathonekele vya chikota cha Yosefa chije chapwa cha vumwene vwa Ndaviti, muje mwathemukilile Yesu muna Yosefa wa kulela.
Oloni Luka wendekele ngwendi: “Yosefa wapwile muna Heli.” Lijwi lya, “muna” linatha kulumbununa “ishemweno ya munu.” Ñanda ya kulifwa tuiwana lalo ku Luka 3:27, kuvanendeka ngwavo Sheyaletiyele wapwile “muna Neli,” oloni ishe wakumukita wapwile Yehoyakine. (1 Mi 3:17; Mat 1:12) Chasholoka ngwe Sheyaletiyele wambatele muna Neli uje kuvatumbwile lithzina. Yosefa vamutumbwile ngwavo “muna” Heli, mwafwa wambatele Maliya muna Heli. Luka wathonekele vya chikota cha Yesu kuya na endekethi ya chithemwa chavo. (Lom 1:3) Ngechi Mbimbiliya yatuleke vya vithemwa vivali vya Yesu vya kulithethza.
Kutanda Mbimbiliya
(Luka 2:1-20) Cho chapwile ngechi ha matangwa aje kuli Sezale Angustu kwatundile lishiko ngechi vathoneke vanu voshe mu Vumwene vwa Loma. 2 Kuthoneka oku kwa kulivanga kwalingiwile omwo Kilinyu wapwile nguvulu wa Asilya. 3 Ngechi vene, vanu voshe vaile mu kulithoneketha, munu na munu waile ku nganda yendi. 4 Na Yosefa lalo watundile ku nganda ya Nazaleta mu Ngalileya, waile ku nganda ya Mbetelehema mu Yundeya kwimbo lya Ndaviti. Yosefa waile kuje omwo wapwile wa ku muyati wa Ndaviti. 5 Waile mu kulithoneketha hamo na Maliya uje yaulilile. Maliya te nakulitha laja, 6 cho thimbu ije vakele mu Mbetelehema, matangwa endi a kukita mwana etele. 7 Cho wakitile munendi wa ntwatwa wa munalume, wamuthzengelele ha vinanga, wamulangekele mu chikatha cha kulila vingombe, omwo kukwakele mulili munjuvo ya kutulila vangendthzi. 8 Cho kulifuti lije kwakele tunyungi muchana, vakele na kunyunga vimanga vavo vuthsiki. 9 Kangelo ka Shukulu Kalunga washolokele kuli vakevo, cho vumpau vwa Mwene vwatwile cheke hakati kavo. Vathzivile lyova lyakama manene, 10 oloni kangelo wendekele kuli kavevo ngwendi, “Kethi muthzive lyova. Omwo njinanena muthzimbu wauvwa kuli yeni, uje ukasholola kujolela kwakama kuli vanu voshe. 11 Vuthsiki vuno vene munganda ya Ndaviti munathemuka Muyoyethi weni, ikeye Kilisitu Mwene. 12 Cho echi chikapwa chithzivukitho cheni, mukawana mbututu vanamuthzengela mu vinanga vanamulangeka mu chikasha cha kulila vingombe.” 13 Vwathi vwathi kwasholokele mbunga yakama ya tungelo va mwilu vemanene hamo na kangelo, vembile na kushangathzala Njambi ngwavo, 14 “Vumpau kuli Njambi wa hakamwa ya hakamwa, kwoloka kukale hano hathi kuli vanu vamuvwatha.” 15 Omwo tungelo velukile mwilu kutunda kuli tunyungi, cho tunyungi valyendekethele umo na mukwavo ngwavo, “Tuyeni oni ku Mbetelehema ngechi tukamone echi chuma chinalingiwako, chije chanatusholwela Shukulu Kalunga.” 16 Ngechi vene, vaile vwathi vwathi vakawanene Maliya na Yosefa, cho vamwene mbututu vanamulangeka mu chikatha cha kulila vingombe. 17 Omwo tunyungi vamumwene, vambulwile majwi aje avalekele kangelo hali mbututu. 18 Cho voshe vaje vawathzivile valikomokelele ha vyuma vije vivendekele tunyungi. 19 Oloni Maliya wanyungile majwi oshe aje na kuayongola mu mbunge yendi. 20 Cho tunyungi velukile na kulemetha na kushangathzala Njambi ha vyuma vyoshe vathzivile, na vije vamwene, vyalingiwile ngwe muje mwavalekele kangelo.
JUNE 25–JULY 1
VITHIMPI VYA THEHO VYA MU LIJWI LYA NJAMBI | LUKA 4-5
“Hyaneni Vyetheko Ngwe Mwalingile Yesu”
(Luka 4:1-4) Yesu ha kushula na mundthzindthzime wa kujela, watundile ku Ndonga ya Yondau, cho mundthzindthzime wamutwamenenene mu mambo, 2 kuje Liyavolo wakamwethekele matangwa makumi awana. Ha thimbu ije yoshe Yesu kalile chuma chimo chahi, omwo matangwa aje ahwile, cho wathzivile njala. 3 Cho Liyavolo wendekele kuli ikeye ngwendi, “Nga u Muna Njambi, shika limanya eli ngechi lilimuke likende.” 4 Oloni Yesu wamukumbulwile ngwendi, “Vanathoneka ngwavo, ‘Munu katha kuyoya na makende lika embwe.’”
Mushaka Kupwa Vanu va Chifwa Muka?
8 Satana wethekele Yesu omwo wakele mu mambo. Hanima ya kukala matangwa 40 na mathsiki 40 kwa kujeneka kulya, Yesu wathzivile njala, cho Satana wamwethekele. Wamulekele ngwendi: “Nga u Muna Njambi, shika limanya eli ngechi lilimuke likende.” (Luka 4:1-3) Yesu wapandele kwangula ha vyuma vivali: Kupangetha ndthzili yendi mu ngila yaivi ha kutengulula limanya kupwa likende nambe kuvyana kulinga ngocho. Yesu wathzivukile ngwendi kapandele kupangetha ndthzili yendi mu ngila yaivi. Nameme wathsile njala, oloni Yesu wamwene ngwendi vuthamba vwendi na Yehova vwapwile vwa theho kutuvakana kulya vya kulya omwo ya njala yakele nayo. Yesu wamukumbulwile ngwendi: “Vanathoneka ngwavo, ‘Munu katha kuyoya na makende lika embwe,’” oloni kuvanga na majwi oshe a Njambi.—Luk 4:4
(Luka 4:5-8) Haje vene Liyavolo wamulamatethele ha munkinda, cho wamumwethele mu kathimbu kakandondo vumwene vwoshe vwa hano ha kaye. 6 Cho Liyavolo wendekele kuli ikeye ngwendi, “Njikakwana ndthzili yoshe eyi, na vufuko vwoshe ovu, omwo vanjanavyo, cho njikavyana kuli woshe uje injishaka. 7 Nga unjilemetha, cho vyoshe evi vikapwa vyove.” 8 Yesu wamukumbulwile ngwendi, “Vanathoneka ngwavo, ‘Ukalemetha Shukulu Kalunga Njambi yove, ikeye lika iukapangela.’”
Mushaka Kupwa Vanu va Chifwa Muka?
10 Yesu walingile vati muvamwethekele? Satana ‘wamwethele [Yesu] vumwene vwoshe vwa hano ha kaye mu kathimbu kakandondo.’ Cho wendekele ngwendi: “Njikakwana ndthzili yoshe eyi na vufuko vwoshe ovu.” (Luk 4:5, 6) Yesu ngwe kathele kumona vumwene vwoshe mu thimbu yaindondo na mesho, oloni kumoneka Satana wamumwethele vumpau vwoshe mu chimona lika, cho lalo wathinganyekele ngwendi hamo Yesu amuthsikamena. Mukemwo wendekele ngwendi: “Nga unjilemetha, cho vyoshe evi vikapwa vyove.” (Luk 4:7) Yesu wavyanene kulinga vyuma vyamulekele Satana. Ngechi wamukumbulwile ngwendi: “Vanathoneka ngwavo, ‘ukalemetha Shukulu Kalunga Njambi yove, ikeye lika iukapangela.’”—Luk 4:8.
(Luka 4:9-12) Cho Liyavolo wamutwalele ku Yelusalema, wamwakele ha kashongwa ka Njuvo ya Shukulu Kalunga, wendekele kuli ikeye ngwendi, “Nga u Muna Njambi, lyumbile hathi kutunda kuno kwilu. 10 Omwo vanathoneka ngwavo, ‘Njambi akashika tungelo twendi na kukunyunga.’ 11 Cho vathoneka lalo ngwavo ‘Vakakukavwila na mavoko avo, ngechi myanja yove kethi ikatanuke ku limanya.’” 12 Oloni Yesu wamukumbulwile ngwendi, “Vanathoneka ngwavo, ‘Kethi wetheke Shukulu Kalunga Njambi yove.’”
mithzimbu ya mu nwtsty
Ha Kashongwa ka Njuvo ya Shukulu Kalunga
Hamo Satana watwalele Yesu “ha kashongwa” [nameme ha mwela wa kujunduka manene] wa ha tembele na kumuleka ngwendi alyumbile hathi. Oloni mwela mpundu wemanene Yesu wahi authzivuka. Hamo Yesu wemanene ha mwela wa mu mbango ya ku mbwela ya tembele, mwafwa eli lijwi lya “tembele” lyatha kulumbununa mwela woshe woshe hemanene Yesu. Ngwe wajombokele haje ha tembele ngwe wathsile, kuvanga mpamo ngwe Njambi wamukwathele.
Mushaka Kupwa Vanu va Chifwa Muka?
12 Ha kulithethza na Eva, Yesu watwakelele mwanja wauvwa wa kulikehetha. Satana wethekele Yesu mu ngila ikwavo, oloni Yesu wavyanene kulinga chuma chije chatha kwetheka Njambi. Ngwe walingile ngocho ngwe walyalethele. Oloni Yesu wakumbulwile ngwendi, “Vanathoneka ngwavo, ‘Kethi wetheke Shukulu Kalunga Njambi yove.’”—Tanda Luka 4:9-12.
Kutondethetha Vithimpi vya Theho
(Luka 4:17) Vamwanene livulu lya Isaya muka-kwimanena. Cho wajangumwine lije livulu lya kuthzenga, wawanene ha mutambela kuje vanathoneka ngwavo,
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Luk 4:17 mu nwtsty
livulu lya Isaya muka-kwimanena: Livulu lya kuthzenga lya Isaya lyapwile lya vilambu 17 vije vivalamekele hamo lika, cho vyapwile mamita 7.3 mu vulaha na tuvipalo 54. Mavulu a kuthzenga avekele na kupangetha mu sinangonge ya mu Nazaleta apwile hamo mu vulaha. Mu mavulu a mu chita cha myaka cha kulivanga kumwakele tupetulu na mavesi, oloni Yesu wakele na kutanda thimbu yoshe. Kuwana aje majwi a vupolofweto kwamwethele ngwavo Yesu walithzilithile kutanda Lijwi lya Njambi.
(Luka 4:25) Njitolilileni, mwa vuthunga njimileka ngwange, mu Isalele mwakele vifwile vavangi ha matangwa a Elinja, omwo nyondthzi kuyanyokele myaka itatu na vingonde vitanu na imo, cho kwakele njala ya lyangengela mu lifuti lyoshe.
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Luk 4:25 mu nwtsty
ha myaka itatu na vingonde 6: Mukanda wa 1Vimyene 18:1 ngwawo Elinja wapolofwetele ngwendi lilanga likahwa munima ya “myaka itatu.” Vamo vakendeka ngwavo viñanda vyendekele Yesu vililwitha nevi vili ku 1 Vimyene. Oloni ou mukanda kuwendeka ngwawo lije lilanga kulyapwithile myaka itatu. Majwi avanendeka ngwavo mu ‘mwaka wa mu chitatu’ ali na kwinika ku thimbu ije Elinja walivangele kwambulula vya lilanga kuli Ahave. (1Vi 17:1) Uje mutambi wautambekele ha thimbu ya lilanga—lije lyahwile munima ya vingonde vya kutuvakana 6. Cho lalo lije lilanga kulyahwile ha thimbu ije vene yaile Elinja kuli Ahave “mu mwaka wa mu chitatu,” kuvanga hanima ya tuhya twa ha Munkinda wa Kalemele tuje twatundile mwilu. (1Vi 18:18-45) Ngechi majwi a Yesu na ashongo yendi kuli vaina aje ali ku Yakomba 5:17, analitombola nawa ali ku mukanda wa 1Vi 18:1.
Kutanda Mbimbiliya
(Luka 4:31-44) Cho Yesu waile ku Kapenauma, nganda ya mu Ngalileya, kuje wakalongethele vanu ha Litangwa lya Kuhwima. 32 Vanu voshe vakomokele manene kulongetha kwendi, omwo majwi endi akele na moko. 33 Cho mu sinangonge mwakele munalume umo wakele na mundthzindthzime wa kujwala wandemone wamuvi watambekele na lijwi lyakama ngwendi, 34 “Yove Yesu wa ku Nazaleta, ushaka kulinga vika netu? Kuma unaija kuno na kutunyongetha ndi? Njathzivuka, yove wapwa u muluwa wa kujela wa Njambi.” 35 Athinoni Yesu washikile uje mundthzindthzime ngwendi, “Oloka kulu, tunda muli munu ou.” Cho uje mundthzindthzime wawithilile uje munalume hathi ku mesho avo voshe, cho watundile muli ikeye kujeneka kumuvulumuna. 36 Vanu voshe valikomokelele manene vashangumukile kulyendeketha kuli umo na mukwavo ngwavo, “Majwi muka awa? Munu ou ali na moko na ndthzili ya kushika mindthzindthzime ya kujwala, cho ili na kutunda.” 37 Cho luthsimo lwendi lwashandokelele ku mitambela yoshe ya lifuti lije. 38 Yesu watundile mu sinangonge waile ku njuvo ya Simoni. Cho vaina mweno ya Simoni vavinjile lithika thika lyakama manene, cho valekele Yesu.39 Yesu waile wemanene kuyehi na vulili vwendi washikile lije lithika thika ngechi limutunde. Cho lithika thika lyamutundile, washangumukile kuvapangela. 40 Ku chingwethzi ha kulauka kwa litangwa, vaje voshe vakele na kuvinja mishongo ya kulithethzathethza vavanenele kuli Yesu, voshe wavakambekele mavoko na kuvakangwitha. 41 Na mindthzindthzime ya kujwala lalo yatundile muli vanu vavangi, cho yatambekele ngwayo, “Yove unapu Muna Njambi.” Yesu washikile mindthzindthzime ya kujwala ngechi kethi yendeke chuma chimo, omwo ikeyo yamuthzivukile ngwayo ikeye wa kuvwavetha. 42 Omwo kwakile Yesu watundile mu nganda ije waile kwendi lika. Cho vanu vashangumukile kumushakethzeka, cho omwo vamuwanene vashakele kumuvindika ngechi kethi atunde kuli vakevo. 43 Oloni wendekele ngwendi, “Njinapande kwambulula Viñanda Vyavivwa vya Vumwene vwa Njambi mu vinganda vyeka lalo, omwo evi vikevyo vyanjituminine Njambi kulinga.” 44 Ngechi vene wambulwile mu masinangonge oshe a mu Yundeya.