MUTWE WAKAMA | VIKA YESU VYAYANDELELE NA KUTHSA?
Vyalingiwile Vene Ndi?
Mu chithika cha mu mwaka wa 33 C.E., Yesu kaNazaleta vamuthsiyile. Vamuvangeyeye ngwavo wapwile muka-mpindangano, cho vamupupangele makote na kumupameya ha chiti. Wathsile vuthsi vwa kuvavala manene. Oloni Njambi wamuthangwile, cho mukwetile matangwa 40 kutunda hathangukilile, Yesu welukile mwilu.
Eyi ñanda tukaiwana mu mavulu awana a Viñanda Vyavivwa aje ali mu Vithoneka vya chiNgiliki vya vaka-Kilisitu. Kumani evi vyuma vyalingiwile vene ndi? Echi chinapu chihula cha theho. Umona kuvyalingiwile, cho likulahelo lya vaka-Kilisitu kulyethi na theho, cho lalo naumo wai akayoya myaka yoshe mu Palandaisi. (1 Kolinte 15:14) Oloni nga evi vyuma vyalingiwile vene, cho vyuma vya kulutwe vitwakulahela vije vitukai na kuleka vakwetu, vikalingiwa. Viñanda Vyavivwa vyapwa vya vuthunga indi vya makuli?
VUKALEHO VULIKO
Viñanda Vyavivwa kuvyapwile vithimo vya ngocho, oloni vyapwa vya vuthunga vije vivalumbununa mu kushula. Chakumwenako, mathzina a mitambela ivanathonekamo apwa a vuthunga, mitambela imo tunatha kuyako nambe ano matangwa. Vanu vavanendekamo kuvakele mpundu, nambe vaka-kulilongetha viñanda vya kuthañulu vakavatumbula.—Luka 3:1, 2, 23.
Yesu vamutumbwile nameme kuli vaka-kuthoneka va kujeneka kukulahela va mu chita cha myaka cha kulivanga nechi cha mu chivali.a Ngila ivamuthsiyililemo ivanendeka mu Viñanda Vyavivwa yalitombola na ngila ivakele na kuthsiyilamo muka-mulonga vaLoma. Cho lalo, vathonekele vuthunga ha vyuma vyalingiwile, mwafwa kuvashwekele tupenga twa vandongethi va Yesu. (Mateo 26:56; Luka 22:24-26; Yowano 18:10, 11) Vyoshe evi vitunathimutwiya vimwetha ngwavo vanu vaje vathonekele Viñanda Vyavivwa vendekele vuthunga hali Yesu.
VATICHO KUTHANGUKA KWA YESU?
Nameme vwingi vwa vanu vatava ngwavo Yesu kwakele cho wathsile, oloni vamo kuvatavele ngwavo wathangukile. Nambe vapositolo vendi kuvatavele muvavalekele lwa kulivanga ngwavo Yesu nathanguka. (Luka 24:11) Oloni vapositolo na vandongethi va Yesu vamo, vatavele ngwavo wathangukile muvamumwene. Cho lalo kwakele vanu vakupwa 500 vaje vamumwene na mesho kapu.—1 Kolinte 15:6.
Vandongethi vathzivukile ngwavo nga vambulula muthzimbu, vatha kuvayandetha na kuvathsiya. Oloni vambulwile mu kuthimpa vya kuthanguka kwa Yesu ku vanu voshe, nambe kuli vaje vathsiyile Yesu. (Vilinga 4:1-3, 10, 19, 20; 5:27-32) Kuma vandongethi vanethi kuthimpa ngocho ngwe kuvatavele ngwavo Yesu wathangukile ndi? Vuthunga vwa ñanda ya kuthanguka kwa Yesu vukevwo vwalingitha vaka-Kilistu va kulivanga nava va matangwa ano vapange na ndthzili.
Viñanda Vyavivwa vya kuthanguka na kuthsa kwa Yesu vyapwa vya vuthunga. Nga muvitanda mwamuvwa, mutava ngweni vyalingiwile. Cho lalo muvikulahela manene nga muthzivithitha vyanenethele ngwavo vilingiwe. Ñanda inatako ilumbununa vyanenethele ngwavo vilingiwe.
a Munu umo muka-kulilongetha viñanda vya kuthañulu wapwile Tacitus uje wathemukile mu ma 55 C.E. Wathonekele ngwendi “Kilisitu vamuyandethele mwamuvi mu thimbu yashwanene Timbelyase, cho lalo ha thimbu eyi vene, Pontiyu Pilato wapwile nguvulu.” Yesu lalo vanamutumbula kuli Suetonius na kaYunda Josephus muka-kulilongetha vya kuthañulu (va muchita cha myaka cha kulivanga) na Pliny, nguvulu wa mwanike wa ku Mbitaniya (wa ku vushangumukilo vwa chita cha myaka cha mu chivali).