Yaˈayˈënäˈkëty, panëjkxëdë ijxpajtënë Marcos etsë Timoteo

1, 2. ¿Ti jeexyë ojts yajtuˈuˈadujkëdë Marcos mëdë Timoteo parë kyaj niˈigyë tmëdundëdë Jyobaa?

YAˈAYˈËNÄˈKËTY, ¿mtsojkënyëˈäjttëp niˈigyë xymyëdunäˈändë Jyobaa ets ja mmëguˈuktëjk? Seguurë ko duˈun. Jantsy yajtukxondakp ko jyaˈˈattë yaˈayˈënäˈk mëdiˈibë pyudëkëyandëbë myëguˈuktëjk (Sal. 110:3). Per waˈan tsyiptaˈaky xymyëdundët niˈigyë Jyobaa, mët ko waˈan mtsëˈëgë ko kyaj xynyijawë wiˈix ja mjukyˈäjtënë tyëgatsäˈäny o määjë Jyobaa mgaxäˈänyë. O waˈan kyaj të xykyupëky tuˈugë tuunk mët ko mwinmay ko tsip xytyunët. Per këdii mmay mdäjy, kyaj mijts naytyuˈuk duˈun mnayjyawëty.

² Marcos etsë Timoteo nan wyinguwäˈkëdë duˈumbë jotmay, per kyaj yëˈë yajtuˈuˈadujkëdë, ojts niˈigyë Jyobaa tmëdundë oyë nety tkanijawëdë wiˈixë ja jyukyˈäjtënëty tyëgatsäˈändë o pën myëmadäˈäktëp ja tuunk mëdiˈibë yajtuknipëkandëp. Ixtëmë Marcos, ko Pablo mëdë Bernabé wyowëdë parë nëjkx tjamyëdattë, yëˈë agujk jotkujk nety yˈity mëdë tyääk ets kyaj ti tyëgoyˈäjtxëty (Apos. 12:​12, 13, 25). Per nyikak ja jyëën tyëjk parë niˈigyë tmëdunäˈänyë Jyobaa. Jam ojts ëgäˈäny nyijkxy Antioquía, ets ok ta tjamyëdäjtyë Pablo mëdë Bernabé mä kanäägë it lugäär (Apos. 13:​1-5). Etsë Timoteo yëˈë nety mëët tsyëënë ja tyääk tyeety ko apostëlë Pablo wyoowë parë nëjkx tjamëdaty mä kyäjpxwäˈkxäˈäny, waˈan wyinmääy ko tim mutsknëm ets kyaj ti tjaty tnijawë (ix nanduˈunë 1 Korintʉ 16:​10, 11 etsë 1 Timotee 4:12). Per kyaj yëˈë yajtuˈuˈadujkë, jyamyëdäjtë Pablo ets mëjwiin kajaa ojts tˈaxäjë ja kunuˈkxën (Apos. 16:​3-5).

3. 1) ¿Wiˈix nnijäˈäwëm ko Pablo mëk ttsojkyë Marcos mëdë Timoteo? (2 Timotee 4:​6, 9, 11; ix nanduˈunë dibujë). 2) ¿Tijaty yajnimaytyäˈägäämp mä yäˈädë artikulo?

³ Marcos etsë Timoteo jeˈeyënëmë nety yaˈkˈabattë ko ëgäˈäny yajtuknipëktë jantsy kanäk pëkyë tuunk mä ja Diosë kyäjpn. Etsë Pablo mëk ojts tsyokëdë, pääty ko nety yˈooganë, ojts nyigaxëdë parë mëët yˈakˈyajpäättët (käjpxë 2 Timotee 4:​6, 9, 11). ¿Wiˈixë Marcos mëdë Timoteo jyaˈayˈäjttë ets päätyë Pablo mëk tsojkëdë? ¿Wiˈix tyamë yaˈayˈënäˈkëty mbäät tpanëjkxtë ijxpajtënë Marcos mëdë Timoteo? ¿Ets wiˈix mbäät pyudëkëdë ja käjpxwijën mëdiˈibë Pablo yäjk?

PUDËKË JA NMËGUˈUKˈÄJTËM IXTËM TTUUNYË MARCOS

4, 5. ¿Wiˈixë Marcos dyajnigëxëˈky ko jyantsy pyudëkëyaambyë nety ja myëguˈuktëjk?

⁴ Ko yäˈädë ayuk jyënaˈany mmëdun ja wiinkpë, tuˈugë liibrë tnimaytyaˈaky ko yëˈë yˈandijpy “ko xëmë nˈijx nduˈunëm” wiˈix mbäät nbudëjkëm ja nmëguˈukˈäjtëm. Ets duˈunën ttuuny ja Marcos. Waˈan jantsy axëëk nyayjyäˈäwë ko ja Pablo kyaj nyekywyoowë ko tsyoˈony myëmajtskˈok parë nëjkx tkuˈixëyaˈany ja myëguˈuktëjk. ¿Per ojtsëdaa Marcos yëˈë yajtuˈuˈadukyëty parë kyaj tnekypyudëkët ja myëguˈuktëjk? (Apos. 15:​37, 38). Kyaj, min nˈokˈijxëm tiko duˈun njënäˈänëm.

⁵ Marcos ojts nyijkxy wiinktsow Diosmëduumbë mët ja pryimë Bernabé. Ets ko nyajxy mäjktuˈuk jëmëjt, Marcos yëˈë niduˈuk mëdiˈibë ojts tpudëkë Pablo ko nety yajpääty tsumy jam Roma (Filem. 23, 24). Ets apostëlë Pablo mëjwiin kajaa tmëjjawë ko duˈunë Marcos pyudëjkë, pääty jyënany “yëˈëts xymyeepy ja jotkujkˈäjtën” (Kol. 4:​10, 11).

6. ¿Wiˈixë Marcos pyudëjkë ko tyuunmujky mëdë wiinkpë Diosmëduumbë? (Ixë notë).

⁶ Marcos yëˈë pudëjkë ko ojts yajpääty mëdë wiinkpë Diosmëduumbëty. Ixtëm ko ojts tnikeˈegyë Pablo jam Roma, ta ojts nyijkxy jam Babilonia mä nety yajpäätyë apostëlë Pedro. Jantsy oyën mëët nyayjyäˈäwë, päätyë apostëlë Pedro jyënany: “Markës diˈibëts njäˈäp extëmtsë nˈuˈungën” (1 Peed. 5:13). Ets waˈan ko mëdë Pedro yajpaty, ojts tyukmëtmaytyaˈagyë wiˈixë Jesús jyukyˈajty yä naxwiiny ets tijaty tyuuny, pääty ko ja tiempë nyajxy, ta Marcos tjääy tuˈugë Evangelio.a

7. ¿Wiˈix tuˈugë mixy ojts tpanëjkxë ijxpajtënë Marcos? (ix nanduˈunë dibujë).

⁷ Ixtëm të nˈijxëm, Marcos niˈigyë tmëduunˈadëtsyë Jyobaa ets yajpaty mëdë wiinkpë Diosmëduumbëty mëdiˈibë nanduˈun mëk tsyojktëbë Jyobaa. ¿Wiˈix mbäät xypyanëjkxë ijxpajtën? Pën mijts mjanikëjxmˈataampy tuˈugë tuunk mä kongregasionk ets kyajnëm duˈun myajtuunkmoˈoy, maˈkxtuk ets winmay wiˈix mbäät niˈigyë xymyëdunyë Jyobaa ets xypyudëkët ja mmëguˈuktëjk. Duˈun yajnimaytyaˈagyë Seung-Woo mëdiˈibë tyam tuump ansianë. Ko yaˈkˈabejty, xëmë ijty mëët nyayˈijxkijpxyëty ja myëguˈuktëjk mëdiˈibë yajpattëp mä ja tuˈukmujkën ko niˈigyë yajtuknipëktë ja tuunk ets yëˈë kyaj. Ta ttukmëtmaytyaky ja mëjjäˈäytyëjkëty wiˈixë nety nyayjyawëty, niduˈuk ta yˈanmääyë ko tsojkëp ttunët ja mëjääw ets tpudëkët ja myëguˈuktëjk oyë nety pën tkamëjpëjktaˈaky. Yëˈë duˈun ttuuny, pyudëjkë pënaty të myëjjäˈäyënë mä ja kyongregasionk, ets myënëjkx kyarroty pënaty tsiptakxëdëp nyëjkxtët mä ja reunyonk. Ko duˈun tjamyetsy, ta jyënany: “Jaanëmëts nbëjkyë kuentë tiijën yˈandijpy nbudëjkëm ja nmëguˈukˈäjtëm ets nˈijxëts ko agujk jotkujkëts xyajnayjyawëty kojëts nbudëjkë ja nmëguˈuktëjk”.

MËJJOTMAYBYÄÄT JA WIINKPËTY IXTËM TTUUNYË TIMOTEO

8. ¿Tiko Pablo twinˈijxyë Timoteo ets jyamyëdatëdët? (Filipʉs 2:​19-22).

⁸ Ko Pablo jatëgok jyëmbijty mä ja it lugäär mä nety ja jäˈäy të yˈoknibëdëˈkëbë, yëˈë nety yajtëgoyˈajtypy ets jyamyëdatëdët ja myëguˈuktëjk mëdiˈibë jotmëkëty. Pääty twinˈijxyë Silas mët ko jekyë nety kujk Diosmëduunë (Apos. 15:​22, 40). Ets ok, ta nanduˈun twooyë Timoteo. ¿Tiko twinˈijxy yäˈädë mixy? Yëˈko oyë nety yajnimaytyaˈaky (Hech. 16:​1, 2, TNM). Ets ja tuk pëky, yëˈë ko Pablo nyijäˈäwëbë nety ko Timoteo jantsy naytyukjotmaytyuunëp mët ja myëguˈuktëjk (käjpxë Filipʉs 2:​19-22).

9. ¿Wiˈixë Timoteo dyajnigëxëˈky ko myëjotmaybyatypyë myëguˈuktëjk?

⁹ Ko ëgäˈäny Timoteo tyuuntsondaky mëdë Pablo, yajnigëxëˈk ko nëgooyë nety tmëjotmaybyatnë ja myëguˈuktëjk, päätyë Pablo tyukjotkujkˈäjtë ets ojts nyikeˈegyë Berea parë tpudëkët pënaty nety näämnëm tëjkëdëp ëxpëjkpë (Apos. 17:​13, 14). Jam yëˈë ojts mëët wyeˈemyë Silas, pääty mbäät njënäˈänëm ko Silas ojts mëjwiin kajaa tijaty tyukniˈˈixëty. Ko tiempë nyajxy, ta Pablo ojts naytyuˈuk kyexyëty jam Tesalónica parë nëjkx tmëjääwmoˈoy ja myëguˈuktëjk (1 Tes. 3:2). Nuˈun nyajxy mäjmokx jëmëjt, Timoteo yajnigëxëˈk ko mëkë nety ttsoky ja myëguˈuktëjk, pääty axtë pyujëˈëy pyuyaxë pënaty nety jëëy yaxtëp (Rom. 12:15; 2 Tim. 1:4). ¿Wiˈix mbäädë ënäˈktëjk tpanëjkxëdë ijxpajtën?

10. ¿Wiˈix tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm ojts tjaty ets niˈigyë tmëmay tmëdäjët ja myëguˈuktëjk?

¹⁰ Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë xyëwˈäjtypy Woo Jae ojts tjaty wiˈix niˈigyë tmëmay tmëdäjët ja myëguˈuktëjk. Ko yaˈkpëtsëëmy, tsiptakxëbë nety kyäjpx myaytyäˈägët mët ja mëjjäˈäytyëjk, jeˈeyë ko tˈëboˈkxy tkäjpxpoˈkxy ko jyaˈty mä salonk. Ta pyudëjkë tuˈugë ansianë, ets yˈanëmääyë ko parë kyäjpx myaytyäˈägët mët ja mëjjäˈäytyëjk, tsojkëp tˈanëëmët tijaty tyukˈoyˈijxtëp, o yëˈë mëët tnimaytyäˈägët tijaty ja mëjjäˈäytyëjk nyimaytyäˈägandëp. Yëˈë ta duˈun ttuuny. Woo Jae ja tyam tyuny ansianë ets duˈun tnimaytyaˈaky: “Tyam mbäädëts mëët ngajpxy maytyaˈaky oy myëjjäˈäy myutskjäˈäyëty ets jantsy jotkujkëts nyayjyawëty ko mbäädëts njaygyukë ja yˈamay jyotmayëty, duˈuntsoow mbäädëts nmoˈoy ja naybyudëkë mëdiˈibë yajtëgoyˈäjttëp”.

11. ¿Ti tsojkëp ttundët ja yaˈayˈënäˈk parë niˈigyë tmëmay tmëdäjtët ja myëguˈuktëjk? (Ix nanduˈunë dibujë).

¹¹ Mijtsëty yaˈayˈënäˈk, ¿ti mbäät xytyundë parë niˈigyë xymyëjotmaybyaattët ja mmëguˈuktëjk? Ko mnëjkxtët reunyonk, mmëtkäjpx mmëtmaytyäˈäktë ja mmëguˈuktëjk oy myëjjäˈäy myutskjäˈäyëty. Yajtëwdë wiˈix yaˈix yajpäättë ets mmëdoowˈittë wiˈix mˈanëˈëmxëdë. Ko duˈun xytyundët, yëˈë mbudëkëyanëdëp parë xynyijawëdët ti naybyudëkë yajtëgoyˈäjttëp. Ixtëm nˈokpëjktakëm, waˈan xynyijawë ko tamë mëjjäˈäytyëjkëty mëdiˈibë kyaj ttukjattë wiˈix dyajtundët JW Library^® o kyaj tpäättë jyamyëët mëdiˈibë mëët nyëjkxët tëjkˈayeˈebyë. Mbäät xytyukniˈˈixë wiˈix dyajtundëdë aplikasion o mnayˈawanëdët parë mëët mnëjkxtët tëjkˈayeˈebyë. Pën mmëtmaytyakypy ja mmëguˈuktëjk ets mbudëjkëp, ta xyakäˈänyë oybyë ijxpajtën mä ja tuˈukmujkën.

MBÄÄT MBUDËKËTY JA ËWIJ KÄJPXWIJËN MËDIˈIBË PABLO YÄJK

12. ¿Ti mbäät ttundë ja yaˈayˈënäˈk parë mbäät pyudëkëdë ja ëwij käjpxwijën mëdiˈibë Timoteo yajmooy?

¹² Pablo duˈun ttsojkyë Timoteo ixtëmë myäänk, pääty ojts tˈëwijy tkäjpxwijy parë oy jyukyˈatët ets Diosmëdunët (1 Tim. 1:18; 2 Tim. 4:5). ¿Ti mbäät xytyuny parë xypyanëjkxët ja ëwij käjpxwijën mëdiˈibë Timoteo yajmoˈoy? Yëˈë ko xykyäjpxët ja majtskpë noky mëdiˈibë yajtuknijäˈäyë, duˈun xypyawinmayët ixtëm jeexyë mijts jam myajmëgajpxy, ix tijaty käjpxwijënë yajmooy ets wiˈix mbäät xykyuytyuny. Min nˈoknimaytyakëm tuˈuk majtsk.

13. ¿Ti mbudëkëyanëp parë amumduˈukjot xymyëdunëdë Dios?

¹³ “Naybyëjtäˈägëdë o tuundäˈäk ets amumduˈukjot xymyëdunët ja Dios” (1 Tim. 4:7b). Ko amumduˈukjot nmëduˈunëmë Dios, yëˈë yˈandijpy ko xëmë nmëmëdoˈowëmë Jyobaa ets nduˈunëm ti yëˈë tsyojkypy. Per kyaj duˈun ndimymyëmaxuˈunkˈäjtëm, tsojkëbën nduundakëm. ¿Wiˈix mbäät duˈun nduˈunëm? Ko Pablo jyënany “tuundäˈäk”, mä ayuk grieegë yëˈë yˈandijpy ko ijty ja deportistë nyayjyëjpˈixëdë mä tyunäˈänyëty ja kompetensyë, tsojkëp jamyë ja wyinmäˈäny dyaˈittët ets xëmë ttuundäˈäktët. Nanduˈunën ëjtsäjtëm, taaˈäjtp kanäk pyëky mëdiˈibë tsojkëp nduˈundakëm ets nmëyujëm parë niˈigyë nmëwingoˈonëmë Jyobaa.

14. ¿Tiko mbäät xykyajpxyë Biiblyë? Nimaytyäˈäk mët tuˈugë ijxpajtën.

¹⁴ Tuk pëky mëdiˈibë tsojkëp xymyëyujët yëˈë ko xykyäjpxëdë Biiblyë bom bom, ets duˈun xytyunët mët ko niˈigyë Jyobaa xymyëwingonäˈäny. Min nˈokˈijxëm wiˈix mbäät xykyajpxy. Nˈokpëjktakëm ko yëˈë jam mgajpxypy mä Jesús tmëtmaytyaˈaky ja mixy mëdiˈibë kumeenyjyaˈay ets anaˈamp (Mar. 10:​17-22). Ja mixy myëbëjkypyë nety ko Jesús yëˈë Dios të kyexyë, jeˈeyë ko kyaj nety mëk ja mëbëjkënë tmëdaty ets tpanëjkxëdë Jesús. Per oy dyuˈunëty, Jesús tsyojk ja mixy ets myëtkäjpx myëtmaytyak tsuj yajxon, mëdiˈibë xytyukˈijxëm ko jyatsojk etsë yäˈädë mixy twinˈixët mëdiˈibë oy. ¿Ti yäˈädë tekstë mdukniˈˈijxëp mä Jyobaa? Komë Jesús yëˈë nyajxypyë Tyeety, pääty mbäät njënäˈänëm ko Jyobaa nan jyatsojkë yäˈädë mixy (Fwank 14:9). Ko xypyawinmayët wiˈixë yäˈädë mixy yajnimaytyaˈaky ets wiˈix mijts myaˈixy myajpääty, mbäädë net mnayajtëyëty: “¿Tiijëts mbäät nˈoktuny parëts niˈigyë Jyobaa nmëwingonët etsëts niˈigyë nbudëkët ja nmëguˈuktëjk?”.

15. ¿Tiko jyëjpˈamëty ets ja yaˈayˈënäˈk dyaktëdë oybyë ijxpajtën? (1 Timoteo 4:​12, 13, TY).

¹⁵ ‘Mijts niˈigyë mëbäädë ijxpajtën xyaky mä mëbëjkpëtëjkëtyën’ (käjpxë 1 Timoteo 4:​12, 13, TY). Pablo yˈanëmääyë Timoteo ets yajxon tjatët lyetrëkäjpxët ets oy yaˈëxpëkët. Per nan ojts tˈanëëmë ko jëjpˈam ets tmëdatët ja tsojkën, ja mëbëjkën ets jyukyˈatët wäˈäts. ¿Tiko? Mët ko niˈigyë tmëdatyë mëkˈäjtën ixtëm pën winë ttuny ets kyaj ko jeˈeyë ngäjpx nmaytyakëm. Okwinmay ko myaˈˈanëëmë ets xyajnaxët tuˈugë diskursë mä xynyimaytyäˈägët ko jëjpˈam ets nnëjkxëm ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë. Oy mnayjyawëyaˈanyë ko xyajnaxët yäˈädë diskursë pën mduumpy ja mëjääw ets xëmë mnëjkxy ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë (1 Tim. 3:13).

16. 1) Nigäjpx mëgoxk pëky mä tsyokyëty etsë yaˈayˈënäˈk dyaktëdë oybyë ijxpajtën. 2) ¿Ti mbäät ttuny tuˈugë mixy parë dyakëdë oybyë ijxpajtën ixtëm kyajpxy myaytyaˈaky?

¹⁶ Pablo ojts mëgoxk pëky tnigajpxy wiˈix tuˈugë mixy mbäät dyakyë oybyë ijxpajtën (1 Timoteo 4:​12, TY). ¿Tiko xykyaniˈëxpëkë tuˈuk tuˈuk? Nˈokpëjktakëm ko yëˈë jam mniˈëxpëjkëp ja myëduˈukpë, mä wiˈix mgäjpx mmaytyäˈägët. Winmay wiˈix mbäät xymyëjääwmoˈoy ja mëguˈuktëjk. Ixtëm pën jam mtsëënë mä mdääk mdeetyë tyëjk, ¿tiko xykyakuˈëw xykyakukäjpxë tijaty mdukmëduunëp? Ets mä reunyonk, ¿mbäät mgomentaraty mgëˈëm ääw mgëˈëm ayuk? Ets ko kyëxët, ¿mbäät xyˈanëëmë niduˈuk ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë të dyajnaxy ti të xyˈoymyëdoy? Pën mduumbyë mëjääw ets oy mgajpxy mmaytyaˈaky, ta ja nmëguˈukˈäjtëm tpëkäˈändë kuentë ko jantsy oy mDiosmëduny ets xyakäˈänyë oybyë ijxpajtën (1 Tim. 4:15).

17. ¿Tijaty mbäät ttundë yaˈayˈënäˈk parë niˈigyë tmëdundëdë Jyobaa ixtëm të ttukniwinmayëdë? (2 Timotee 2:22).

¹⁷ “Mastuˈut ja ënäˈktëjkëtyë wyinmäˈäny. Panëjx tuˈugë jikyˈäjtën extëm diˈibë Dios tsyejpy” (käjpxë 2 Timotee 2:22). Pablo yˈanëmääyë Timoteo ets tjëjpkudijët tijaty mbäät yajtuˈuˈadukyëty parë kyaj niˈigyë tmëdunëdë Jyobaa o niˈigyë tmëjagamgaˈagët. Ixtëm mijtsëty yaˈayˈënäˈk, waˈan jam tijaty xytyundë mëdiˈibë kyaj jyaˈˈaxëëgëty, per mbëjkëbë tiempë parë kyaj niˈigyë Jyobaa xymyëwingonët o xytyunët mëdiˈibë yëˈë tsyojkypy. Ixtëm nˈokpëjktakëm, winmay nuˈunë mxëëw mdiempë xyajtuny mä mˈëyiˈiky mguyaty, xyˈixy tijaty mä internet o xytyukˈëyiˈiky xytyukkuyaty bideojueegë. ¿Mbäät taabë mdiempë xyajtuny parë niˈigyë xymyëwingonëdë Jyobaa o xypyudëkët ja mmëguˈuktëjk? ¿Mbäät mnayˈawanëty mä wyäˈätsäˈäny o yˈaˈoyëyaˈany ja tëjk mä nˈëxpëjkëm o niˈigyë mnëjkxët käjpxwäˈkxpë? Ko duˈun xytyunët, ta xypyäädäˈänyë mëtnaymyaayëbë mëdiˈibë mbäät mbudëkëty parë niˈigyë xymyëdunëdë Jyobaa ixtëm të xytyukniwinmayë.

AGUJK JOTKUJK MJUKYˈATÄˈÄNY KO XYPYUDËKËT JA MMËGUˈUKTËJK

18. ¿Tiko mbäät njënäˈänëm ko Marcos mëdë Timoteo agujk jotkujk jyantsy Diosmëduundë?

¹⁸ Marcos etsë Timoteo myäjtstutääytyë tijaty parë tmëduundë Jyobaa ets ja myëguˈuktëjk. Ko duˈun ttuundë, ta jantsy agujk jotkujk ja jyukyˈäjtënë dyajnäjxtë (Apos. 20:35). Ixtëmë Marcos, kanäägë it lugäär ojts tˈixyˈajty nuˈun Diosmëduuny, nan kyujayë wiˈixë Jesús jyukyˈajty yä naxwiiny. Etsë Timoteo pyudëjkë apostëlë Pablo parë dyajnaxkëdaktë kanäägë tuˈukmujkën, ets jyotkujkmooy nanduˈun ja myëguˈuktëjkëty. Jyobaa jantsy agujk jotkujk nyayjyäˈäwë ko Marcos mëdë Timoteo, tmäjtstutääytyë tijatyë nety myëdäjtëp parë myëduunëdë niˈigyë.

19. ¿Tiko yˈoyëty ets ja yaˈayˈënäˈk tpanëjkxtët ja käjpxwijën mëdiˈibë apostëlë Pablo yäjk, ets wiˈix ttukˈoyˈatäˈändë?

¹⁹ ¿Ti xytyukniˈˈijxëm ja noky mëdiˈibë apostëlë Pablo ojts ttuknijayë Timoteo? Tuk pëky, yëˈë ko mëk ttsojky ja myëtnaymyaayëbë. Ets ja tuk pëky, yëˈë ko mijts mëkë Jyobaa mtsokyë, mdukmëtsojkëp parë oy mjukyˈattët ets myajpäädët agujk jotkujk. Pääty, oy ko xykyuytyunët ja ëwij käjpxwijën mëdiˈibë apostëlë Pablo yäjk ets xytyunët ja mëjääw parë niˈigyë xypyudëkët ja mmëguˈuktëjk. Ko duˈun xytyunët, ta niˈigyë myajpäädäˈäny agujk jotkujk ets mä tiempë myiiny kyëdaˈaky, nëjkxëp xyˈaxäjë “ja jikyˈäjtën diˈibë tëyˈäjtënbë” o mëdiˈibë jantsy jukyˈäjtënˈäjtp (1 Tim. 6:​18, 19).