¿Ti mbäät ttundë kasäädë jäˈäy parë jyotkujkˈattët ets mëk yˈitët ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën?
“Pën kyaj yëˈë Jyobaa tkojy ja tëjk, nanëgoobë mëk tyundë ja tëjkkojpëty.” (SALMO 127:1a)
1-3. ¿Tijaty jotmay pyattëbë kasäädë jäˈäy? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky.)
TUˈUGË Dios mëduumbë diˈib kujk kyasäädëˈaty 38 jëmëjt, jyënaˈany: “Tsojkëp xytyunëdë mëjää pën mjantsy itäämp agujk jotkujk mä mgasäädëˈaty, netë Jyobaa mgunuˈkxëdët”. Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko mbäädë kasäädë jäˈäy yˈittë agujk jotkujk, oy tpäättëdë amay jotmay (Proverbios 18:22).
2 Niˈamukë kasäädë jäˈäy pyattëbë amay jotmay. Biiblyë jyënaˈany ko “tyimmëdatandëp ja yˈamay jyotmayëty” (1 Korintʉ 7:28). ¿Tiko? Yëˈko tuˈuk tuˈugë xëë wiˈixëm tpäättë ja amay jotmay ets mbäät pojënë jyotˈambëktë. Nan pokyjyaˈay yajpäättë, ets mbäät dyajtundë ää ayuk diˈib yajtsayujtp. O näˈäty, wiink tijaty tjaygyukëdë diˈibë net yajtsiptuunëdëp (Santya̱ˈa̱gʉ 3:2, 5, 8). Nan ta mayë kasäädë jäˈäy diˈib mëk tuundëp ets nanduˈun tkuentˈattë ja yˈuˈunk yˈënäˈk. Nan mbäät tmëjotmaybyäättë meeny sentääbë, yuu päˈäm o wiinkpë jotmay. Ko duˈun tyuˈukmukyë jotmay etsë yˈanuˈkxëdë, tsipë net tjuuttëdë tiempë parë nimajtsk yajpäättët ets kyäjpx myaytyäˈäktët. Ets mbäädë net wanaty wanaty nyaymyëjagamgaˈagëdë ets dyajtëgoytyë ja tsojkën ets ja mayˈäjt wintsëˈkën. Biiblyë nan myaytyakypy ja tuˈugë jotmay diˈibë kasäädë jäˈäy pyattëp, ja ttijy “diˈibë nyiniˈx kyëbäjk wyinmäˈänyˈäjttëp”, extëm ko jäˈäy tyuundëgoy mëdë wiinkpë, tsyëënëdë ak yetyëjk o ak toxytyëjk, kyaj tmëjˈixtë Diosë yˈanaˈamën, nyaymyëtsipˈatëdë, tsyiptundë, yˈakëdë, nyayˈaxëkˈixëdë, yˈawäˈänˈattë ets nyaygyajpxytsyiigëdë (Galasyʉ 5:19-21). Tukëˈëyë tyäˈädë, mbäät dyajmäˈätyë tsënäˈäy jukyˈäjtën, oyë nety ja kasäädë jäˈäy jantsy oy nyaymyënëjkxëdë.
3 Mä tyäˈädë tiempë, nan yëˈëyë jäˈäy myëmääy myëdäjtëp ti këˈëm tyukˈoyˈattëp ets kyaj twintsëˈëgëdë Dios (2 Timotee 3:1-4). Duˈumbë jäˈäyˈäjtën mbäät dyajmäˈätyë kasäädë jäˈäyë jyukyˈäjtën. Etsë Mëjkuˈu nan tsyejpy etsë kasäädë jäˈäy nyaywyäˈkxëdët. Apostëlë Pedro duˈun xytyukˈawäˈänëm: “Yëˈë mmëtsip, ja mëjkuˈugopk, dëˈën jyëdity extëm ja kää myuˈuy mët ja yuu es tˈëxtäˈäy ti yˈokjëˈxëp” (1 Peedrʉ 5:8; Diˈibʉ Jatanʉp 12:12).
4. ¿Wiˈix mbäädë kasäädë jäˈäy tmëmadäˈäktë amay jotmay ets yˈittë agujk jotkujk?
4 Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib Japón, jyënaˈany ko nayˈoojëp ijty mëdë nyëdoˈoxy mët ko jam ti jyotmaytyunëdë. Extëm yëˈë, myëmääy myëdajpy ijtyë meeny sentääbë per kyaj ttukˈawanë nyëdoˈoxy. Ets ko ja nyëdoˈoxy tpëkyë kuentë, ta nanduˈun jyotmaytyuktëkë. Ets tyää näämnëm pyäˈämbejty ja nyëdoˈoxy. Extëm nˈijxëm, kasäädë jäˈäy myëdäjttëbë amay jotmay. Per mbäät tmëmadäˈäktë ets yˈittë agujk jotkujk. ¿Wiˈix? Mëdë Jyobaa nyaybyudëkë (käjpxë Salmo 127:1).a Mä tyäˈädë artikulo nˈixäˈänëm mëgoxk pëky ti mbäädë kasäädë jäˈäy ttundë parë jyotkujkˈattët ets mëk yˈitët ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën. Nan nˈixäˈänëm tiko jyëjpˈamëty tmëdattëdë tsojkën.
YAJTËKËDË JYOBAA MÄ MTSËNÄˈÄY MJUKYˈÄJTËN
5, 6. ¿Ti mbäät ttundë kasäädë jäˈäy parë Jyobaa tyuˈumoˈoyëdët?
5 Pën tuˈugë kasäädë jäˈäy jotkujkˈatäämp ets yaˈitaampy mëk ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën, jëjpˈam ttsoktëdë Jyobaa ets tmëmëdowdëdë yˈanaˈamën. Biiblyë jyënaˈany ko jëjpˈam etsë Jyobaa tyëkët (käjpxë Eclesiastés 4:12).b Pääty, tsojkëp tpanëjkxtëdë Jyobaa kyäjpxwijën. Isaías 30:20, 21 jyënaˈany ko Dios yëˈë xytyuˈumoˈoyëm ets yëˈë xytyukˈawäˈänëm diˈibë tuˈu nëjkxëm. Parë Jyobaa ttuˈumoˈoyëdë kasäädë jäˈäy, jëjpˈam ets nimajtsk tˈëxpëktëdë Biiblyë (Salmo 1:1-3). Nan tsojkëp xëmë yˈëxpëktët tuk familyë extëm mbäät ttukxondäˈäktë ets tuˈugyë nyuˈkxtäˈäktët jabom jabom. Ko duˈun ttundët, ta mëk yˈitët ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën ets mbäät tjëjpkudijëdë wiˈix yajtëgoyäˈänëdë Satanásë jyaˈay.
Ko kasäädë jäˈäy tuˈugyë tmëdundë Jyobaa, ta niˈigyë nyaymyëwingonëdë, niˈigyë dyajkëktëkëdë nyaymyayë mëdë Dios, mëkë tsyënäˈäy jyukyˈäjtën dyaˈittë ets yajpäättë agujk jotkujk (Ixë parrafo 5 etsë 6)
6 Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib Alemania jyënaˈany ko tëgok tëgok tmëdatyë jotmay mëdë nyëdoˈoxy o ko kyaj nyayjaygyukëdë, yëˈë pyanëjkxtëbë Biiblyë kyäjpxwijën. Ets yëˈë pudëjkëdëp parë myaˈkxtuktët ets nyaybyokymyaˈkxëdët. Pes jëjpˈam parë jäˈäy oy kyasäädëˈatët. Ko kasäädë jäˈäy dyajtëkëdë Jyobaa mä tsyënäˈäy jyukyˈäjtën, ta niˈigyë tmëwingondë ets nanduˈun nyaymyëwingonëdë.
YETYËJK KASÄÄDË NIGËBÄJKˈATTË TSUJ YAJXONË MFAMILYË
7. ¿Wiˈix mbäädë kasäädë yetyëjk tˈijxˈity tkuentˈaty ja nyëdoˈoxy?
7 Ja tuk pëky diˈibë kasäädë jäˈäy mbäät pyudëkëdë parë jyotkujkˈattët ets mëk yˈitët ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën, yëˈë ko ja yetyëjk yajxon tˈijxˈit tkuentˈatët ja nyëdoˈoxy. Biiblyë jyënaˈany: “Kasäädë yetyëjk yëˈë dëˈën nyigëbäjkˈäjtypy ja nyëdoˈoxy, dëˈën extëm ja Dios tnigëbäjkˈaty yëˈë Jesukristë” (1 Korintʉ 11:3). Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko ja yetyëjk duˈun mbäät tˈijxˈity tkuentˈaty ja nyëdoˈoxy extëmë Kristë tkuentˈäjty ja yˈëxpëjkpëty. Yëˈë ninäˈä mëk tkayajtuny ja kutujkën diˈib myëdäjtypy. Xëmë yˈijty ajiiky amëguˈuk, oyjyaˈay, jyaygyujkë wiˈix ja yˈëxpëjkpë nyayjäˈäwëdë ets ijt yujy tudaˈaky (Matewʉ 11:28-30).
8. ¿Ti mbäät ttuny ja yetyëjk parë nyëdoˈoxy tsyokëdët ets wyintsëˈëgëdët?
8 Yëˈë yetyëjk kasäädë diˈib pyanëjkxëbë Jesusë yˈijxpajtën kyaj tyim tsyekyëty janääm jatsojk tˈanëëmëdë nyëdoˈoxy parë wyintsëˈëgëdët. Pes myëjkugäjpxëp ja nyëdoˈoxy “extëm yëˈë pyaatyëty. Kyaj jyeˈeyëty mët ko toxytyëjkëty yˈamääyëty” (1 Peedrʉ 3:7). ¿Ti tyäˈädë yˈandijpy? Ko xëmë oy dyajnayjawëty ja nyëdoˈoxy, wintsëˈkën myëët tmëgajpxy ets pyaˈˈayoopy oy yajpäättë mä mayjyaˈay o jeˈeyë nimajtsk, duˈun dyaˈixyëty ko mëjwiin kajaa dyajtsobääty ja nyëdoˈoxy (Proverbios 31:28). Ko ja yetyëjk tsuj yajxon tkuentˈaty ja nyëdoˈoxy, ta tsyekyëty, wyintsëˈëgëty ets kunuˈkxëdëbë Jyobaa mä kyasäädëˈattë.
TOXYTYËJK KASÄÄDË ITTË YUUNK NAXYPY ETS WINTSËˈËGËDË JYOBAA KYUTUJKËN
9. ¿Wiˈixë toxytyëjk kasäädë dyaˈixyëty ko wyintsëˈkëbë Jyobaa kyutujkën?
9 Pën njantsy tsyojkëmë Jyobaa, ta nëjkx nˈijtëm yujy tudaˈaky, ngupëjkëm ja kyutujkën ets nmëmëdoˈojëm (1 Peedrʉ 5:6). Dios jyënaˈany: “Miits kasäädë toxytyëjkëty, naygyubëkëdë mä mnyaˈayëty” (Kolosʉ 3:18). ¿Wiˈix mbäädë kasäädë toxytyëjk dyaˈixyëty ko wyintsëˈkëbë Jyobaa kyutujkën? Ko tpudëkët ja nyaˈay. Mbäät näˈäty kyaj tyuˈugyë ja wyinmäˈäny mëdë nyaˈay. Per pën kyaj tkutëjë Diosë yˈanaˈamën, ta tpudëkët (1 Peedrʉ 3:1).
10. ¿Tiko jyëjpˈamëty ets ja toxytyëjk twintsëˈëgët ti ja nyaˈay tyunaampy?
10 Jyobaa të ttuknipëkyë toxytyëjk tuˈugë tuungë jëjpˈambë mä fyamilyë: ko mëdë nyaˈay tyuunmuky (Malaquías 2:14). Pääty ko tuk familyë tii ttunäˈändët, mbäät wintsëˈkën myëët tˈanëëmë ja nyaˈay wiˈix wyinmay ets wiˈix nyayjawëty. Per xëmë twintsëˈëgët wiˈix ja nyaˈay dyajwingëdaˈaky ti tyunaampy. Tuˈugë yetyëjk diˈib oy nyigëbäjkˈäjtypyë fyamilyë, myëdooˈijtypy wiˈix ja nyëdoˈoxy yˈanëˈëmxëty (Proverbios 31:10-31). Pën ja toxytyëjk tsyejpy ja nyaˈay ets pyudëjkëp, ta ttukˈoyˈattë, agujk jotkujk yˈittë ets kyaj mä tsip akë. Ets ko tnijawëdë ko Jyobaa jotkujk nyayjawëty, ta niˈigyë jyotkujkˈattë (Éfesʉ 5:22).
NAYBYOKYMYAˈKXËDË NIXIM NIYAM
11. ¿Tiko mbäädë kasäädë jäˈäy nyaybyokymyaˈkxëdë?
11 Ko nyaybyokymyaˈkxëdë ja kasäädë jäˈäy, ta niˈigyë mëk yˈity ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën. Biiblyë xyˈanmäˈäyëm ets nbokymyaˈkxëmë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të xymyëdëgoˈoyëm (Kolosʉ 3:13). Pën ja kasäädë jäˈäy kyaj tjäˈäytyëgoy wiˈix të nyaytyunëdë ets xëmë net nyaytyukjamyatsëdë, mbäät wanaty wanaty myaˈaty ja tsyënäˈäy jukyˈäjtën. Duˈun extëm ko jyiitsë potsy, kyaj mëk nyekyˈity ja tëjk, nan mbäät duˈun jyëmbity ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën. Ets niˈigyë nëjkx tsyiptakxëdë parë nyaybyokymyaˈkxëdët ets tuˈugyë nyayaˈitëdët. Pääty jëjpˈam ets nyaybyokymyaˈkxëdët extëmë Jyobaa pyokymyaˈkxëdë. Ko duˈun ttundët, ta ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtënë niˈigyë tyäˈtspëkët (Miqueas 7:18, 19).
12. ¿Wiˈix xypyudëjkëmë tsojkën parë naybyokymyaˈkxëm?
12 Ko pën njantsy tsyojkëm, ta njäˈäytyëgoˈoyëm wiˈix të xytyuˈunëm, “mët ko mä jäˈäy nyaytsyokëdë, may ja peky nyaytyuknimaˈxëdë” (1 Korintʉ 13:4, 5; käjpxë 1 Peedrʉ 4:8). Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko tsojkëp xëmë naybyokymyaˈkxëm. Apostëlë Pedro ojts tëgok dyajtëy näkˈok mbäät naybyokymyaˈkxëm. Ta Jesus yˈatsoowë: “Jaˈa dëˈën axtë jëxtujk ok tëgëˈpx mäjkpë” (Matewʉ 18:21, 22). Jesus yëˈë nety myaytyäˈägaampy ko Dios mëduumbë kyaj mbäät tmaytsyoy näkˈok nyaybyokymyaˈkxëdët (Proverbios 10:12).c (Ixë notë.)
13. ¿Ti mbäät ttundë kasäädë jäˈäy pën tsiptakxëdëp nyaybyokymyaˈkxëdët?
13 Annette diˈib tsënaapy Alemania nyimaytyakypy tiko jyëjpˈamëty naybyokymyaˈkxëm. Jyënaˈany ko pën kyaj nyaybyokymyaˈkxëdë kasäädë jäˈäy, ta tpëjkëˈëktë akë ets kyaj nyekynyaytyukjotkujkˈatëdë. Ko duˈun jyaty, mëjwiin kajaa yˈaxëktunëdë. Per ko nyaybyokymyaˈkxëdë, ta niˈigyë nyaymyëwingonëdë ets niˈigyë dyajtäˈtspëktë ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën. Per ¿ti mbäät pyudëkëdë pën tsiptakxëdëp nyaybyokymyaˈkxëdët? Ko twinmaytyët ja oybyë jäˈäyˈäjtën diˈib myëdäjtypy ja jyamyëët ets ttukˈawanët (Kolosʉ 3:15). Ko duˈun ttundët, ta jotkujk nyayjawëdët, tuˈugyë yˈittët etsë Jyobaa nan nëjkxëp jotkujk nyayjawëty (Romanʉs 14:19).
NˈOKPANËJKXËM JA KÄJPXWIJËN DIˈIBË JESUS YÄJK
14, 15. 1)¿Ti yˈandijpy njäˈäyˈäjtëm mëdë jäˈäy extëm ntsojkëm jyaˈayˈatët mët ëtsäjtëm? 2)¿Wiˈixë kasäädë jäˈäy pyudëkëdë ko tpanëjkxtë ja käjpxwijën diˈibë Jesus yäjk?
14 Niˈamukë ntsojkëm etsë jäˈäy xywyintsëˈkëm ets oy xyajnayjäˈäwëm. Ntsojkëm parë yajmëdooˈitët wiˈix njënäˈänëm ets yajjaygyukët wiˈix nnayjäˈäwëm. Per waˈan të nmëdoˈojëm ko pën jyënaˈany: “Nanduˈunëts ndunäˈäny extëmëts të xytyuny”. Waˈan nnijäˈäwëm tiko duˈun jyënäˈändë, perë Biiblyë xyˈanmäˈäyëm: “Kyaj mjënäˈänët: Duˈunëts yëˈë ndunäˈäny extëmëts të xytyuny” (Proverbios 24:29). Jesus ojts tnigajpxy ti mbäät nduˈunëm ko pën axëëk xytyuˈunëm, jyënany: “Tundë miitsëty mët nidëgekyë jäˈäy extëm xytsyoktë es yëˈëjëty ttundët nandëˈën mët miitsëty” (Lukʉs 6:31). Tyäˈädë yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko tsojkëp njäˈäyˈäjtëm extëm ntsojkëmë jäˈäy jyaˈayˈatët mët ëtsäjtëm, ets kyaj nyajjëmbijtëm axëëk ko wiˈix xytyuˈunëm. ¿Wiˈix mbäädë kasäädë jäˈäy tpanëjkxtë tyäˈädë käjpxwijën? Ko jyaˈayˈatët mëdë jyamyëët extëm ttsoktë jyaˈayˈatët mët yëˈë.
Kasäädë jäˈäy tsojkëp jyaˈayˈatët extëm ttseky jyaˈayˈatët ja jyamyëët mët yëˈë
15 Pën ja kasäädë jäˈäy tyuundëbë mëjää parë kyaj nyayajtsayutëdët mëdë ää ayuk, ta niˈigyë tyäˈtspëky ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën. Tuˈugë yetyëjk kasäädë diˈib Sudáfrica, jyënaˈany ko xëmë tpanëjkxtë tyäˈädë käjpxwijën diˈibë Jesus yäjk. Jyënaˈany: “Näˈäty jotˈambëjktëbëts, per nduundëbëtsë mëjää parëts duˈun njäˈäyˈattë extëmëts ntsoktë pën jyaˈayˈatët mët ëëtsëty, nnaymyëjˈixëdëbëts ets nnaywyintsëˈkëdëbëts”.
16. ¿Tijaty kyaj yˈoyëty ttundëdë kasäädë jäˈäy?
16 Kyaj yˈoyëty etsë kasäädë jäˈäy tnimaytyäˈägëdë jyamyëët ti kyaj oy ttuny, o tnigäjpxët mayjyaˈay wyinduuy mäjaty tyëgoy, oyxyëp jeˈeyë tjanigäjpxpë xiˈiky andaˈaky. Mä jäˈäy kyasäädëˈaty kyaj mbäät ttundë kompetensyë parë tˈixtët pën niˈigyë mëk, pën niˈigyë yax jojkp, o pën niˈigyë myëdäjtypyë ää ayuk diˈib yajtsayujtp. Tëyˈäjtën ko niˈamukë pokyjyaˈay nyajpatëm, ets näˈäty mbäät nyajpëtsëˈëmëmë ää ayuk o nduˈunëm diˈibë wiinkpë axëëk yajnayjawëdëp. Per kyaj tiko yëˈë kasäädë jäˈäy ttukäjpxët parë ja jyamyëët dyajtsoytyuˈunbäädët o tˈanëëmët wixaty ets axëëk dyajnayjawëdët. Diˈib niˈigyë axëëk, yëˈë ko nyaynyastij nyaynyaskotëdët ets axtë nyaytsyiik nyaygyoxëdët (käjpxë Proverbios 17:27d etsë 31:26).e
17. Pën tuˈugë yetyëjk kyuytyuumpy extëm jyënaˈany mä Lukʉs 6:31, ¿ti ninäˈä tkatunët?
17 Mä näägë lugäär, duˈunë jäˈäy wyinmaytyë ko ja yetyëjk diˈib myëyaxy myëjojkypyë nyëdoˈoxy ets tsyiˈkypy, yëˈë duˈun jantsy yetyëjk. Perë Biiblyë kyaj duˈun tyukniˈˈixë. Pes jyënaˈany ko yetyëjk “diˈib kyaj pojënë jyotˈambëky, niˈigyë yˈoyëty ets këdiinëm tuˈugë yetyëjk diˈib kumëjää”. Nanduˈun jyënaˈany ko “diˈib kyaj pojënë yˈawäˈändaˈaky”, niˈigyë yˈoyëty “këdiinëm diˈib jyaˈabëjkypy tuˈugë siudad” (Proverbios 16:32). Tsojkëp tuˈugë yetyëjk yˈitët mëk parë nyayˈaguwitsëdët ets kyaj pën ttsiigët. Jesus yëˈë tuˈugë yetyëjk diˈib mëj ijt, per yëˈë xëmë myaˈkxtujky. Nanduˈun ja rey David, yëˈë tuˈugë yetyëjk diˈib ijt kumëjää ets jotmëk, per yëˈë jyënany: “Jotˈambëktë, per kyaj mbokytyundët. Jënäˈändë wiˈix mdim mjënäˈänäˈändë mä mjot mwinmäˈäny, mä mwëëty mabajn, ets amondë” (Salmo 4:4). Pääty, tuˈugë yetyëjk diˈib tsyiˈky kyojxypyë nyëdoˈoxy, kyaj myëkëty mët ko kyaj tmëmadaˈaky nyayˈaguwitsëdët. Etsë Jyobaa kyaj mëdë duˈumbë yetyëjk nyaymyayëty.
JËJPˈAM NYAˈIJXËMË TSOJKËN
18. ¿Tiko jyëjpˈamëty etsë kasäädë jäˈäy tmëdatëdë tsojkën?
18 (Käjpxë 1 Korintʉ 13:4-7.) Ko jäˈäy kyasäädëˈaty, jëjpˈam ets tmëdatëdë paˈˈayoˈojën, yˈitët ajiiky amëguˈuk, yujy tudaˈaky, oyjyaˈay ets myaˈkxtukët. Per diˈib niˈigyë jëjpˈam, yëˈë tmëdatëdë tsojkën, pesë Biiblyë jyënaˈany: “Nätsyokëtë niˈëmukë jäˈä ko yëˈëkyëjxm ja jaˈay tuˈukyë yˈitë ko nyätsyokëtë” (Colosenses 3:12, 14, Tios yˈääw yˈayuk). Oy ko niˈamukë nyaˈijxëmë duˈumbë tsojkën extëm diˈibë Jesus yaˈijxë. Pes yëˈë axtë kyuˈoˈkë pënaty tsyojk. Etsë kasäädë jäˈäy duˈumbë tsojkënë mbäät dyaˈixëdë, net ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtënë yˈitët mëk oy tmëdattëdë jotmay, extëm yˈamääytyäˈägëdë meeny sentääbë, tmëdattëdë yuu päˈäm, kyanaymyënëjkxëdët oy mëdë jyiiky myëguˈuk o tkaˈoyˈixët wiˈix ja jyamyëët jyaˈayˈaty.
19, 20. 1)¿Ti tsojkëp ttunëdë kasäädë jäˈäy parë jyotkujkˈattët ets mëk yˈitëdë tsyënäˈäy jyukyˈäjtën? 2)¿Ti nˈixäˈänëm mä jatuˈukpë artikulo?
19 Parë kasäädë jäˈäy jyotkujkˈattët ets mëk yˈittët ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën, jëjpˈam ets tmëdattëdë tsojkën, nyaywyintsëˈëgëdët ets ttundëdë mëjää parë dyaˈoyëdët ja jyotmay. Ko tpäättët tuˈugë jotmay, niˈigyë mbäät nyaymyëwingonëdë, kyaj jabäät dyajjëjpkëxtët ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën. Pën tsyojktëbë Jyobaa ets pën naytsyojkëdëp, ta ttundëdë mëjää parë dyaˈoyëdët ja jyotmay. ¿Tiko? Mët ko tsojkën “ninäˈä [kyakugëxë]” (1 Korintʉ 13:8; Matewʉ 19:5, 6; Ebreeʉsʉty 13:4).
20 Mä tyäˈädë tiempë tsiptakp etsë kasäädë jäˈäy jyotkujkˈattët ets yˈitët mëk ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën (2 Timotee 3:1). Per mbäät duˈun yˈittë mëdë Jyobaa nyaybyudëkë. Ta ja tuk pëkyë jotmay diˈib wyinguwäˈkëdëbë kasäädë jäˈäy: tsojkëp nyaygyuentˈatëdët extëmë naxwinyëdë jäˈäy wyinmaytyë mä ijt tsënaaky. Mä ja tuˈukpë artikulo nˈixäˈänëm ti mbäät ttundë parë mëk yˈitët ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën.
a Salmo 127:1: “Pën kyaj yëˈë Jyobaa tkojy ja tëjk, nanëgoobë mëk tyundë ja tëjkkojpëty. Pënë Jyobaa kyaj yëˈë tkuwäˈäny ja siudad, nanëgoobë nyayaˈitëdët wijy ja diˈib kyuentˈäjtypy”.
b Eclesiastés 4:12: “Ets pën jam tuˈuk yajnibëdëˈëky, nimajtsk mbäät nyaymyëdatëdë mëk ets tmëmadäˈäktët. Ets tuˈugë tejpxyny diˈib adëgëëk wiity kyaj mbäät pojënë pyojtwaˈkxy”.
c Yëˈë kasäädë jäˈäy tyuundëbë mëjää parë nyaybyokymyaˈkxëdë ets dyaˈoyëdë jyotmay. Per pën niduˈuk pokytyuump mëdë wiinkpë, yëˈë patëp ja jyamyëët twinmayët pën pokymyaˈkxanëp o pën yaˈˈajääywyäˈkxtëp (Mateo 19:9, Traducción del Nuevo Mundo). Ix mä ¡Despertad! 8 äämbë agostë 1995 mä jyënaˈany: “El punto de vista bíblico. Adulterio: perdonar o no perdonar”.
d Proverbios 17:27: “Tuˈugë yetyëjk diˈib nyijäˈäwëp tijaty kyaj dyajpëtsëmyë yˈayuk, ets tuˈugë yetyëjk diˈib winmaapy, jotxeemy yˈitäˈäny”.
e Proverbios 31:26: “Yëˈë kyajpxy mëdë wijyˈäjtën, ets yajpäätyë oybyë ayuk mä yaˈan”.