¿Pënën Jyobaa?
Biiblyë duˈun tnimaytyaˈaky
Jyobaa yëˈë ja Diosë tëyˈäjtënbë mëdiˈibë yajmaytyakp mä Biiblyë, ets mëdiˈibë yajkojtääy tukëˈëyë (Diˈibʉ Jatanʉp o Apocalipsis 4:11). Yëˈë yˈawdäjttë ja Abrahán, Moisés etsë Jesus mëdiˈibë tuundë kugajpxy (Génesis 24:27; Éxodo 15:1, 2; Fwank 20:17). Ets yëˈë Diosˈäjtp “abëtsemy Naxwinyëdë”, kyaj jyeˈeyëty tuˈuk käjpn (Salmo 47:2).
Biiblyë jyënaˈany ko Dios yëˈëyë naytyuˈuk patëp txëwˈatët: Jyobaaa (Éxodo 3:15; Salmo 83:18). Mä ayuk ebreo jaˈa xyëëw nyikejy: “Yëˈë mbäät tijaty dyajtuny dyajjatyëty”. Näägë ëxpëkyjyaˈaytyëjk jyënäˈändë ko yäˈädë xëëw yëˈë yˈandijpy “Yëˈë mbäät dyajtuny dyajjatyëty ti tyuknibëjktakëp”. Ko duˈunë Jyobaa xyëëw nyikejy yëˈë xytyukˈijxëm ko yëˈë tijaty yajkojtääy ets ko kyuytyuumpy tijaty të twandaˈaky (Isaías 55:10, 11). Biiblyë xypyudëjkëm nanduˈun parë nnijäˈäwëm wiˈixë Jyobaa jyaˈayˈaty extëm ko tmëdaty ja tsojkën (Éxodo 34:5-7; Lukʉs 6:35; 1 Fwank 4:8).
Yëˈë Diosë xyëëw ja të yajkäjpxnaxy amxan Jehová mëdiˈibë ijty yajjaapy mä ayuk ebreo יהוה (YHWH). Ets ayuk ja yajjäˈäy Jyobaa. Kyaj ijty yajnijawë wiˈixë Diosë xyëëw yajkajpxy mä ayuk ebreo, per desde tëëyëp, duˈunyëmë Diosë xyëëw tyuny amxan Jehová. Ja tim jawyiimbë Biiblyë mëdiˈibë yajkäjpxnäjx amxan ets myëmiimbyë Diosë xyëëw, yëˈë Salmos mëdiˈibë jyaayë Juan de Valdés, ja pyëtsëëmy mä jëmëjt 1537.b
¿Tiko kyaj yajnijawë wiˈix ijtyë Diosë xyëëw yajkajpxy ebreo?
Yëˈko mä ayuk ebreo kyaj nety letrë yajjäˈäy mëdë vocal, këˈëm ijtyë jäˈäy tpëjktäˈäktë vocal mä nyekykyäjpxtë. Ets ko yajjääytyaay Escrituras Hebreas (Antiguo Testamento), ja judiyëtëjk kyaj dyajtuundë Diosë xyëëw mët ko wyinmääytyë ko yajtëgooytyëbë netyë mayˈäjt wyintsëˈkën ko ttukmëgäjpxëdë Diosë xyëëw. Ko ijty tkäjpxtë Biiblyë mä myinyë Diosë xyëëw jeˈeyë ijty jyënäˈändë “Wintsën” o “Dios”. Pääty, ko ojts nyäjxnë kanäk mëgoˈpx jëmëjt, ta ojts yajjäˈäytyëgooynyë wiˈix yajkajpxyë Diosë xyëëw.c
Ta pënaty jënandëp ko Diosë xyëëw ja nety yajkajpxy “Yahweh” (“Yahvé”), etsë wiinkpë jyënäˈändë ko kyaj duˈun yajkajpxy. Mä ja nekyxyaatsy mëdiˈibë yajpat mä mar Muerto, ojts tukpedasë yajpäätyë libro de Levítico mëdiˈibë miimp mä ayuk grieegë, mä myinyë Diosë xyëëw “Iao”. Pënaty nanduˈun tëëyëp jyaaytyë ja ayuk grieegë, ojts jyënäˈändë ko Diosë xyëëw mbäät yajkajpxy “Iaé”, “Iabé” o “Iaoué”, per kyaj yajxon tyim yajnijawë wiˈixën ijty yajkajpxyë Diosë xyëëw mä ayuk ebreo.d
Mayë jäˈäy tëgatsy wyinmaytyë ko myinyë Diosë xyëëw mä Biiblyë
Näägë jäˈäy duˈun wyinmaytyë: Pääty myinyë Diosë xyëëw mä kanäägë Biiblyë mët ko këˈëm të tpëjktäˈäktë.
Mëdiˈibë tëyˈäjtën: Ko Biiblyë yajjääy mä ayuk ebreo, ja yajkujäˈäyë Diosë xyëëw naa 7,000 okëne. Mä mayë Biiblyë të tjoˈtsëdë Diosë xyëëw ets jeˈeyë të tpëjktäˈäktë “Wintsën”.
Näägë jäˈäy duˈun wyinmaytyë: Dios mëdiˈibë tukëˈëyë mëjääw myëdäjtypy kyaj dyajtëgoyˈaty tuˈugë xyëëw.
Mëdiˈibë tëyˈäjtën: Dios yëˈë ojts këˈëm dyajjääybyetyëty ja xyëëw kanäk milˈok mä Biiblyë ets xytyukˈanaˈamëm parë ndukmëgäjpxëmë xyëëw (Isaías 42:8; Joel 2:32; Malaquías 3:16; Romanos 10:13, Traducción del Nuevo Mundo). Yˈanmääy ja kugajpxyëty ko tyukumëdowaambyë nety pën kyaj ttukniˈˈixëdë ja jäˈäyëty ja Diosë xyëëw (Jeremías 23:27).
Näägë jäˈäy duˈun wyinmaytyë: Oy ko nbanëjkxëm extëmë judiyëtëjk wyinmaytyë, nyajjëgakëmë Diosë xyëëw mä Biiblyë.
Mëdiˈibë tëyˈäjtën: Näägë judiyëtëjk mëdiˈibë jyaaynyäjxtë Biiblyë, kyujäˈäyëdë ja Diosë xyëëw oyë nety tkatukmëgäjpxtë. Etsë Dios nan kyaj ttsoky nbanëjkxëmë kostumbrë mëdiˈibë ja yˈanaˈamën kyutëjpy (Matewʉ 15:1-3).
Näägë jäˈäy duˈun wyinmaytyë: Diosë xyëëw kyaj mbäät yajkujayë mä Biiblyë mët ko kyaj yajxon yajnijawë wiˈixën ijty yajkajpxy mä ayuk ebreo.
Mëdiˈibë tëyˈäjtën: Dios tsyojkypy ets niˈamukë jäˈäy tyukmëgäjpxëdë xyëëw oy ti ayuk tkäjpxtë. Biiblyë jyënaˈany ko tëëyëp ja Dios mëduumbëty yajtëgäjtstë ja jäˈäy xyëëw extëm ttijtë mä yˈayuk.
Extëm nˈokpëjktakëm, ja Dios mëduumbëty mëdiˈibë mä primer siiglë waˈan ojts ttijtë ja Josué, mëdiˈibë nyiwintsënˈäjt ja israelitëty, mä ayuk ebreo “Yeshúa”, ets mä ayuk grieegë waˈan ojts ttijtë “Iesous”. Mä Biiblyë ojts yajkäjpxnaxy yäˈädë xyëëw mä ayuk grieegë. Yäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko ja Dios mëduumbëty ojts tkäjpxtë ja jäˈäy xyëëw extëm nety ttijtë mä ja yˈayukëty (Apostʉlʉty o Hechos 7:45; Ebreeʉsʉty 4:8).
Nanduˈun jyaty ko yajkäjpxnaxyë Diosë xyëëw. Mëdiˈibën niˈigyë jëjpˈam yëˈko myinë ja Diosë xyëëw mä Biiblyë ets kyaj yëˈëjëty wiˈix yajkajpxy.
a Mä ja nekyxyaatsy mëdiˈibë tëëyëp yajjääy, miimbë Diosë xyëëw mä ayuk ebreo, Jyobaa. Per mä ayuk Biiblyë jeˈeyë myiny “Dios” o “Wintsën”.
b Mä yäˈädë Biiblyë japë Dios yajtijy “Iehova”. Per ko tiempë naxy ta tyëgäjtsy wiˈixë jäˈäy kyäjpxtë, ets ta nanduˈun tyëgäjtsy wiˈixë Diosë xyëëw yajjäˈäy, extëm mä Salmos mëdiˈibë jyaayë Bernardino de Rebolledo, mëdiˈibë pëtsëëmp mä jëmëjt 1661, ja myinyë Diosë xyëëw “Jehova”. Mä Biiblyë Scío de San Miguel, mëdiˈibë pëtsëëmp mä jëmëjt 1791, ja myiny mä notë “Iehováh”. Mä Biiblyë Torres Amat mëdiˈibë pëtsëëmp mä jëmëjt 1824 ja myiny “Jehovah”, ets mä Reina-Valera mëdiˈibë pëtsëëmp mä jëmëjt 1862, ja myiny “Jehová”.
c Ja myëmajtskpë liibrë New Catholic Encyclopedia, volumen 14, mä pajina 883 etsë 884 jyënaˈany: “Të nety jekyë tiempë nyäjxnë mä ja judiyëtëjk tsyoˈondë Babilonia, ko ojts wyinmaytyë ko yajtëgooytyëbë netyë mayˈäjt wintsëˈkën ko dyajtundëdë Diosë xyëëw Yahweh, pääty jeˈeyë ojts tpëjktäˈäktë ADONAI ets ELOHIM”.
d Jap niˈigyë xynyijawëyaˈany mä foyetë Naybyudëkë parë nˈëxpëjkëmë Diosë yˈAyuk, mä jyënaˈany “Diosë xyëëw mä Escrituras Hebreas”.
e Ix nanduˈun mä Diccionario Teológico Manual del Antiguo Testamento, tomo I, columnas 970 etsë 971.