KAPITULO 13

Xëë etsë kostumbrë diˈibë Dios kyaj ttukjotkëdaˈaky

“Tun meets ja mayˈäjt jets xˈejxtët xnëjawëdët midiˈibë dëˈën ja Dios tsyojkpy.” (EFESIOS 5:10, ØXN.)

1. ¿Pënatyë Jyobaa myëjwoopy parë myëwingonëdët, ets tiko jyëjpˈamëty naygyuentˈäjtëm?

JESUS ojts jyënaˈany ko “ja jäˈäyëty diˈibë [jyantsy] yˈawdäjttëp ja Dios, tˈawdattët mët winë jyot jyäˈäjën es mëdë tëyˈäjtën, mët ko dëˈënë dëˈën ttseky ja Dios es yˈawdatëdët ja jäˈäyëty” (Fwank 4:23). Ko Jyobaa tpäätyë jäˈäy diˈib jantsy awdatanëp “mët winë jyot jyäˈäjën es mëdë tëyˈäjtën”, ta tmëjwoy ets myëwingonëdët ets nanduˈun tmëwingonëdë Jesus (Fwank 6:44). Jantsy oy nayjäˈäjëm ko Jyobaa të xymyëjwoˈojëm, per tsojkëp naygyuentˈäjtëm parë kyaj xyajkäˈäjëmë Mëjkuˈu diˈib jyajtypy wyinˈëënët. Parë njëjpkudijëm, tsojkëp nmëdäjtëmë wijyˈäjtën ets nijäˈäjëm “midiˈibë dëˈën ja Dios tsyojkpy” (Efesios 5:10, ØXN; Diˈibʉ Jatanʉp 12:9).

2. Nimaytyäˈäk wiˈixë Jyobaa tˈixy ko yaˈˈaduunmukyë relijyonk diˈib tëyˈäjtën mët diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty.

² Nˈokjamyajtsëm ti tuun jäjtë tëëyëp mä ja Sinaˈii gopk, ko ja israelitë tˈanmääytyë Aron ets dyaˈoyët tuˈugë dios. Aron ojts tmëmëdoy ja käjpn ta dyaˈoˈoyë tuˈugë tsäjkää maxuˈunk diˈib oorë ets dyajnäjxy extëmë Jyobaa, pääty jyënany: “¡Jëbom tuˈuk yëˈë [Jyobaa] myëjxëëw nduˈunëmëty!”. Per ¿wiˈixë Jyobaa nyayjäˈäjë ko tˈijxy ja israelitëty tˈaduunmuky ja relijyongë tëyˈäjtënbë mët diˈibë kyaj tyëyˈäjtënëty? Axëëk ojts jyantsy nyayjawëty. Pääty ojts yˈooktë tëgëk mil ja israelitë diˈibë naty të tˈawdattë awinax (Éxodo 32:1-6, 10, 28, MNM). ¿Ti tyäˈädë xytyukniˈˈijxëm? Ko jëjpˈam ets “kyaj ndoˈon nmëwäˈänëm nitii axëkˈäjtën” pën itäˈänëm mä Diosë tsyojkën, ets nduˈunëmë mëjää parë kyaj ja tëyˈäjtën nyajmäˈtëm (Isaías 52:11; Ezequiel 44:23; Galasyʉ 5:9).

3, 4. ¿Tiko jyëjpˈamëty nˈijxëm wiˈix jyënaˈanyë Biiblyë pën oy tuˈugë kostumbrë o xëë diˈibë jäˈäy tyuundëp?

³ Ko apostëlëtëjk jyukyˈäjttë ojts nääk tmëdëkëdë tukniˈˈijxënë diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty. Per kyaj nëgoo myëjwindëjkë mët ko ja apostëlëtëjk ojts tjëjpkuwäˈägëdë. Per ko ojts yˈoˈktääynyëdë, ta ja jäˈäyëty diˈib kyaj tkuytyundë tëyˈäjtën tmëdëjkëdë ja kostumbrë etsë xëë diˈibë naty tyuundëp pënaty kyaj tpanëjxtë Jesus, etsë tyäˈädë xëë yëˈë diˈib axtë tyambäät tyuundëbë jäˈäy (2 Tesalónikʉ 2:7, 10). Mä tyäˈädë kapitulo nˈixäˈänëm tuˈuk majtskë tyäˈädë xëë, ets nijawëyäˈänëm ko yëˈë naxwinyëdë jäˈäy ojts dyajtsondaˈaky ets ko Dios kyaj ttukjotkëdaˈaky. Pes tijaty tyuundëp jam tsyoony mä relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, extëm xyëwëj xyëmaytyë, tˈatsoktë tijaty ets tmëbëktë diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty (Diˈibʉ Jatanʉp 18:2-4, 23).a Nˈokjamyajtsëm nanduˈun ko Jyobaa yajxon tnijawë wiˈix tsyondaky mayë kostumbrë diˈib axtë tyambäädë jäˈäy tyuundëp, ets duˈunyëm axëëk yajnayjawëty. Pääty ko nijäˈäjëm wiˈixë Jyobaa tˈixyë tyäˈädë kostumbrë yëˈë mbäät xypyudëjkëm parë nanduˈun nˈijxëm (2 Fwank 6, 7).

⁴ Niˈamukë Dios mëduumbë nijäˈäjëm diˈibatyë xëë kyaj tˈoyˈixyë Jyobaa. Pääty nˈokjëjpkudijëm ets ninëˈën ngatuktëjkëm. Min nˈokˈijxëm tiko Jyobaa axëëk yajnayjawëty, ta net nbëjtakëmë winmäˈäny parë njëjpkudijëm ets nˈijtëm mä tsyojkën.

¿MÄ TSYONDAKYË DIOSˈUˈUNK XËË?

5. ¿Tiko nˈijtëm seguurë ko Jesus kyaj myaxuˈunkˈäjty 25 äämbë disiembrë?

⁵ Mä Biiblyë kyaj mä tmaytyaˈaky yajmëjtuny ja xëë mä Jesus myaxuˈunkˈäjty.b Ets oy kyaj pën tnijawë ti xëë ti poˈo myiiny jyajty naxwiiny, seguurë nˈijtëm ko kyaj myaxuˈunkˈäjty 25 äämbë disiembrë. ¿Tiko? Yëˈko mä tyäˈädë poˈo jantsy tuu xujxp o tëtyky jam Israel, etsë Lukʉs 2:8-11 jyënaˈany ko ja xëë mä Jesus myaxuˈunkˈäjty tamë naty “ja jäˈäy myäˈädë aamyoty diˈibë byorreegë kyuentˈäjttëp”. Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko tëgokëjxm jam yˈittë, pes koxyëp jam xëmë yˈittë kyajxyëp tiko yajmaytyaˈaky myäˈädë aamyoty. Jam Belen disiembrë poˈo jantsy tuup ets axtë käˈäbë tsujx tsäjpˈoˈpyky, pääty ja borreegë kuentˈäjtpë kyaj “myäˈädë aamyoty” pes tsyuumdääytyëp ja byorreegë. Nˈokjamyajtsëm nanduˈun ko Josee mëdë Mariië pääty ojts nyëjxtë Belen parë yajkujayëdët extëmë naty ja yajkutujkpë Augusto të tniˈanaˈamë (Lukʉs 2:1-7). Tyäˈädë yajkutujkpë kyajxyëp ojts twoomukyë jäˈäy mä meerë jyantsy tyuˈuy, pes nyijäˈäbë naty ko ja judiyëtëjk kyaj pojënë kyajxykyupëkëdët.

6, 7. 1) ¿Wiˈix tsyondakyë Diosˈuˈunk Xëë ets tijaty ja yajtuump? 2) ¿Wiˈix tyëgatsyëty extëm tuˈugë Dios mëduumbë tijaty tnayaky ets extëmë jäˈäy tijaty nyaynyamoˈoyëdë ko Diosˈuˈunk Xëë?

⁶ Biiblyë kyaj tmaytyaˈagyë Diosˈuˈunk Xëë. Pesë tyäˈädë xëë yëˈë wyingudëgatsˈäjt diˈib ijty tyuundëbë jäˈäy diˈib yˈawdäjttëp mayë dios. Tuˈugë tyäˈädë xëë diˈib ijty tyuundëp yëˈë mä tmëjtundë ja dios Saturno, diˈib yaˈijtypyë kojy pëjtaˈaky. Tuˈugë Enciclopedia de la Religión Católica jyënaˈany ko nan ja ijty tmëjtundë 25 äämbë disiembrë mä “myaxuˈunkˈatyë Xëë”, ets ko mëj dyajnaxtë pënaty yˈawdäjttëp ja dios Mitra diˈib yajjaˈäjtypyë kudëˈx kujäjën. Tyäˈädë liibrë yˈakjënäˈäny ko mä jäˈäy tˈawdattë Xëë, “ja yajtuuntsondakyë Diosˈuˈunk Xëë tsäjptëgoty”. Tyäˈädë ja ttuuntsondaktë tëgëk mëgoˈpx jëmëjtë naty të nyäjxnë mä Jesus yˈooky.

Dios mëduumbëty nyayäjktëp tijaty mët ko tmëdattë tsojkën

⁷ Ko ijty duˈun xyëdundë ja jeky jyaˈay, ta nyaynyamoˈoyëdë tijaty ets ttundë mëj käˈäy mëj ukën, diˈib axtë tyambäädë jäˈäy tyuundëp mä Diosˈuˈunk Xëë. Per kyaj tijaty nyaynyamoˈoyëdë extëm jyënaˈany mä 2 Korintʉ 9:7: “Niduˈuk niduˈugëty miits xyaktët ja mbudëjkën extëmë naty të xytyukniwinmayëdë, kyaj majtsk ää majtsk jot es kyaj aguanëbë, mët ko Dios tsyejpy ko ti yajˈyaky xondaˈakyˈää xondaˈakyjot”. Niˈamukë Dios mëduumbë nyayäjktëp tijaty mët ko tmëdattë tsojkën, kyaj tjëjpˈixtë pën dyajjëmbitët ets naynyamooyëdëp tijaty oytyim näˈäjëty (Lukʉs 14:12-14; Apostʉlʉty 20:35). Nan jotkujk nayjäˈäjëm ko kyaj nmëmäˈäy nmëdäjëmë juy nuˈkxy diˈib käˈäp ko jäˈäy xyëdundë (Matewʉ 11:28-30; Fwank 8:32).

8. ¿Näˈä ojts tnamoˈoytyë tijatyë Jesus ja jäˈäyëty diˈibë mëtsäˈä yˈëxpëjktëp? Nimaytyäˈäk tiko duˈun mˈatsoy.

⁸ Mbäät pën jyënaˈany: “Wenë, ¿per ti kyaj Jesus tijaty yajnamooy ko myaxuˈunkˈäjty ko nyimiinëdë ja jäˈäyëty diˈibë mëtsäˈä yˈëxpëjktëp?”. Kyaj. Tyäˈädë jäˈäyëty kyaj ojts tijatyë Jesus tnamoˈoytyë mët ko naty të myaxuˈunkˈaty, yëˈë duˈun mët ko tˈëxkäjptë ko Jesus mëj yˈity, pes duˈun ijty ja jäˈäy tmëdattë ja kostumbrë (1 Reyes 10:1, 2, 10, 13; Matewʉ 2:2, 11). Ets nan kyaj ojts tninëjxtë ja ux mä Jesus myaxuˈunkˈäjty, jaanëm ojts tninëjxtë mä tyëjk ko naty kanäk poˈo të nyäjxnë.

¿OYËDAA KOTS NDUKTËKËT TUˈUGË XËË?

Biiblyë jyënaˈany: “Pääty nandëˈën ja Dios tˈanëëmëdë jyaˈayëty: Tukpëtsëëmduˈuttë es katë mnaymyayëdë mët ja axëkjäˈäyëty, katë mˈadëˈëtstë extëm ja yˈaxëk winmäˈäny, netëts miits nˈaxäjëdët” (2 Korintʉ 6:17).

Mbäät këˈëm mnayajtëyëty

¿Këxëˈkp yajxon ko tyäˈädë xëë yëˈë tyuuntsondaktë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, ets yëˈë myëbëjktëp diˈib kyaj yajpääty mä Biiblyë o diˈibë brujëtëjk tyuunkˈäjttëp? (Isaías 52:11; 1 Korintʉ 4:6; 2 Korintʉ 6:14-18; Diˈibʉ Jatanʉp 18:4.)
¿Yëˈë tadë xëë yajmëjpëtseempy tuˈugë naxwinyëdë jäˈäy o yëˈë nyixëduundëp extëmë bandeerë o tijaty mëj yaˈijttëp? (Jeremías 17:5-7; Apostʉlʉty 10:25, 26; 1 Fwank 5:21.)
¿Yëˈë yajmëjpëtseempy tuˈugë paˈis o tuˈugë nax käjpn? (Apostʉlʉty 10:34, 35; 17:26.)
¿Yëˈë yaˈijxëbë “winmäˈäny diˈibë yä naxwiiny” ets kyaj yëˈëjëty “diˈibë yajkypy ja espiritë santë diˈib tsoˈomp mä Dios”? (1 Korintʉ 2:12; Éfesʉ 2:2.)
Kots nduktëkët tuˈugë xëë, ¿tsojkëtsë wiinkpë nmëguˈuk nyajpokytyunët? (Romanʉs 14:21.)
¿Wiˈixëts mbäät mëdë mayˈäjt wintsëˈkën nimaytyaˈaky tikots kyaj nduktëkë tuˈugë xëë? (Romanʉs 12:1, 2; Kolosʉ 4:6.)

Tyäˈädë tekstë yëˈë mbäät xypyudëjkëm parë nˈijxëm pën mbäät nduktëjkëm tuˈugë xëë o kyaj:

“[Ja israelitëty diˈib tuundëgooytyë] ta nyaytyuktëjkëdë mët ja naxwinyëdë jäˈäyëty ta tjäjttë tijatyë natyë tyäˈädë jäˈäyëty tyuundëp.” (Salmo 106:35.)
“Jaˈa jäˈäy mëtyiibë oy yajxon kuytyuungëxpëny jaˈa waanëbë anaˈamëny, nan kyuytyunaangëxypy jaˈa mëjpë anaˈamëny oy yajxon; y jaˈa mëtyiibë kaˈp oy yajxon kuytyuungëxyëny jaˈa waanëbë anaˈamëny, nan kaˈp jaˈa mëjpë anaˈamëny oy yajxon kuytyunaangëxy.” (Lucas 16:10, NTM.)
“Kyaj mnakydyëˈënˈattë extëm yëˈë naxwinyëdë jäˈäyëty.” (Fwank 15:19, OTJ.)
“Ni mbäät mgakay mä ja Nintsënˈäjtëmë [Jyobaa] myeesë es nandëˈën mgaytyët mä ja mëjkuˈujëtyë myeesë.” (1 Korintʉ 10:21.)
“[Waˈan jabäät mjikyˈattë] extëm jyikyˈattë pënëty kyaj tmëdundë Dios, mjikyˈäjttë extëm mniniˈx mgëbäjk ttsojktë, mˈatsojktëp ti, amiˈikyjyaˈay mˈijttë [...] es mˈawdäjttë ja agojwinax.” (1 Peedrʉ 4:3.)

¿WIˈIXË BIIBLYË JYËNAˈANY MÄ KUMPLEˈANYË?

9. ¿Ti mbäät nijäˈäjëm mä tadë majtskpë kumpleˈanyë diˈibë Biiblyë myaytyakypy?

⁹ Duˈun tëëyëp ets nanduˈun tyam jotkujkë jäˈäy nyayjawëdë ko yˈuˈunk myaxuˈunkˈaty. Per mä Biiblyë nituˈugë Dios mëduumbë tkamaytyaˈaky tmëjtuunyë kyumpleˈanyë (Salmo 127:3). ¿Ti waˈandaa kyaj ojts yajkujayë? Kyaj, pes myaytyakypy majtskë xëë diˈib yajtuun mä kumpleˈanyë. Tuˈuk, yëˈë mä tuˈugë faraongë jyëmëjt dyaˈˈabejty ets jatuˈuk mä Eroodës (Génesis 40:20-22; Markʉs 6:21-29). Tyäˈädë majtskpë kumpleˈanyë axëëk yajmaytyaˈaky, pes extëm mä Eroodësë kyumpleˈanyë ja ojts yajˈyoˈkpoˈtuˈuty ja Fwank Yajnëbajtpë.

10, 11. ¿Wiˈix tˈijxtë kumpleˈanyë pënaty tim jawyiin ojts tpanëjxtë Jesus, ets tiko?

¹⁰ Tuˈugë liibrë diˈib xyëˈäjtypy: Las cosas nuestras de cada día jyënaˈany ko pënatyë ojts tpanëjxtë Kristë duˈun “tˈijxtë tyäˈädë xëë [...] ko yëˈë nyastuˈunëdë ja jäˈäyëty diˈib yˈawdäjttë kanäägë dios”. Extëm nˈokpëjtakëm, ja gryeegë jäˈäy mëdë romanë jäˈäy duˈun ijty tmëbëktë ko niˈamukë jäˈäy myëdäjtypy tuˈugë espiritë diˈib kuentˈäjtëdëp, ets ko “tyäˈädë espiritë yëˈë mëët tyuˈugyë ja dios diˈib nanduˈun yaˈˈabejtypy ja xyëë jyëmëjt ko tyäˈädë jäˈäy dyaˈˈabetyë jyëmëjt” (The Lore of Birthdays [La tradición de los cumpleaños]). Nëˈën kujkë xëë tiempë nyaxy xëmë jäˈäy twowdë xëwëj xëmaabyë ko tmëjtundë kyumpleˈanyë.

¿DIˈIBË XËË YAJNÄJXYPY MËJ TADË RELIJYONK DIˈIB YˈAWDÄJTYPYË SATANAS?

Tuˈugë xëë diˈib mëj yajnäjxtëbë tadë relijyonk diˈib yˈawdäjttëbë Satanas yëˈë mä dyaˈˈabattë xyëë jyëmëjt. ¿Tiko? Yëˈko tyäˈädë relijyonk tyukniˈˈixë ko niˈamukë naxwinyëdë jäˈäy mbäät duˈun nyayjawëty extëm tuˈugë dios. Pääty jyënäˈändë ko yajmëjtunyë kumpleˈanyë duˈun nyaxy extëmxyëp yajmëjtuny ja xëë mä myaxuˈunkˈäjty tuˈugë dios. Mayë jäˈäy kyaj duˈun wyinmaytyë parë tyimnayajnaxëdët extëm tuˈugë dios. Tuˈugë liibrë jyënaˈany ko “wiingatypyë xëë agujk jotkujk dyajnayjawëtyë jäˈäy, per ko yajtunyë jäˈäyë kyumpleˈanyë yëˈë parë këˈëm nyayajmëjpëtsemyëty” (The Lore of Birthdays).

Ja tuˈugë xëë diˈib mas mëj myëdäjttëp mä kyalendaaryë tadë relijyonk diˈib yˈawdäjttëbë Satanas yëˈë Noche de Brujas o Halloween.

¹¹ Pënaty tim jawyiin ojts tpanëjxtë Jesus kyaj tmëjtuundë kumpleˈanyë, pes yëˈë ijty duˈun naymyëjtuunëdëbë jäˈäy diˈib kanäägë dios yˈawdäjtypy ets tˈaduunmuktë mëdë xëwëj xëmaaky. Per ta ja tuk peky tiko kyaj tmëjtuundë, yëˈko yujy tudaˈaky yˈijttë, kyaj mëj dyajnäjxtë ko të myiny të jyäˈttë naxwiiny parë tnixëdundët (Miqueas 6:8; Lukʉs 9:48).c Yëˈë myëjkumääytyë Jyobaa mët ko yëˈë diˈib yajkypyë jukyˈäjtën (Salmo 8:3, 4; 36:9; Diˈibʉ Jatanʉp 4:11).d

12. ¿Wiˈix niˈigyë yˈoyëty ja xëë mä jäˈäy yˈooky ets kyaj mä myaxuˈunkˈaty?

¹² Ko tuˈugë Dios mëduumbë yˈooky kyaj jyaˈaytyëgoyëtyë Jyobaa, seguurë jatëgok yajjukypyëkäˈänyëty (Job 14:14, 15). Mä Eclesiastés 7:1 jyënaˈany: “Mas oy tuˈugë jäˈäyë xyëë ets kyaj dyuˈunëty tuˈugë oybyë aseytë, ets nan mas oy ja xëë mä yˈooky ets kyaj dyuˈunëty ja xëë mä myaxuˈunkˈaty”. Ko jyënaˈany “jäˈäyë xyëë” yëˈë yˈandijpy wiˈix ja xyëë të dyajweˈemy Dios windum nëˈën të tmëduny. Pääty yëˈëyë yajtukˈanaˈamëm ets njamyajtsëm ja xëë mä Jesus yˈoˈky, kyaj mä myaxuˈunkˈäjty, pesë Jesusë “xyëë” yëˈë diˈib xyajnitsoˈogäˈänëm (Lukʉs 22:17-20; Ebreeʉsʉty 1:3, 4).

AMÄÄY XYËË MÄ PASKË

13, 14. ¿Tijaty kostumbrë tyuundëbë jäˈäy ko Amääy Xyëë?

¹³ Mä Amääy Xyëë yëˈë jäˈäy jyamyajtstëp mä Jesus yˈoˈky ets jyukypyejky, per tyuundëp mayë kostumbrë diˈib tsoˈomp mä relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, extëm tyäjnaxtë ets kyaj tsyuˈutstë. ¿Mä tsyoony tukëˈëyë tyäˈädë kostumbrë? Mä Biiblyë kyaj mä tnigajxy parë yajwintsëˈëgëdë Amääy Xyëë. Ets tukëˈëyë tijaty yajtuump mä tyäˈädë xëë yëˈë diˈibë Biiblyë kyaj tniˈanaˈamë ets nduˈunëm.

¹⁴ Jyobaa ninäˈä tkatukjotkëdäˈägët tijatyë jäˈäy tyuundëp ko tjamyatstë mä Jesus yˈoˈky ets pyëdeˈky (2 Korintʉ 6:17, 18). Biiblyë kyaj dyajnigutukë ets nan kyaj tniˈanaˈamë parë njamyajtsëm ja xëë mä Jesus jyukypyejky. Pääty, nmëdëgoˈoyëmë natyë Jyobaa ko nmëjtuˈunëmë tyäˈädë xëë.

OˈKPË ANMË XYËË

15. ¿Mä tsyoonyë tadë kostumbrë ko jäˈäy tmëjtundë oˈkpë anmë?

¹⁵ ¿Mä tsyoonyë tadë kostumbrë ko jäˈäy tmëjtundë oˈkpë anmë? Tuˈugë liibrë jyënaˈany: “Näägë mëbëjkën diˈib tyamë jäˈäy myëdäjttëp mä oˈkpë anmë xyëë tëëyëp it tsyondaky, ets yëˈë yajtsondaktë ja jäˈäyëty diˈib yˈawdäjttë kanäägë dios. Ets mayë kamduump ujts tuumbë diˈib tsënääytyëp mä paˈis diˈib katolikë tmëbëktë ko uxëp mä ja oˈkpë anmë xyëë, jyäˈttë ja oˈkpë mä ja jëën tëjk mä naty të tsyëënëdë, ets tpäättë ja käˈäy ukën” (La edición de 1910 de The Encyclopædia Britannica). Tyam mayë jäˈäy tpanëjxtë duˈumbë kostumbrë diˈib tsoˈomp mä relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty.

KOSTUMBRË DIˈIBË DIOS KYAJ TˈOYˈIXY MÄ PËJKPË YAJNIXËDUNY

16, 17. 1) Pënaty pëkandëp, ¿tiko jyëjpˈamëty tˈixtët wiˈixë Biiblyë jyënaˈany mä ja kostumbrë diˈib yajtuump ko jäˈäy pyeky? 2) Extëm ko pëjkpë yajtukuwëjeˈegyë arros o konfetë, ¿tiko mbäädë Dios mëduumbë nyaygyuentˈatëdë mëdë duˈumbë kostumbrë?

¹⁶ Tim tsojk kyutëgoyaˈany tukëˈëyë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, pääty “ninäˈä [...] kyanakyyajmëdowët yajtuny ja xëë mä ja pëjkpëty” (Diˈibʉ Jatanʉp 18:23). ¿Tiko? Yëˈko ttuunkˈattë brujëˈäjtk etsë xëwëj xëmaaky. Ets nääk të dyajjëmbittë extëmë kostumbrë diˈib mbäät dyaˈˈaxëëgë ja pëjk ukën ja xëë mä jäˈäy pyeky (Markʉs 10:6-9).

¹⁷ Tuˈuk tuˈugë lugäär wiˈixëmë jäˈäy tmëdattë kostumbrë, per oy ko njamyajtsëm ko jam tsyoony mä relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, mbäät kyëxeˈeky ko kyaj yˈaxëëgëty, extëm tijaty tyuundëp parë kyaj wiˈix jyat kyëbattët ja pëjkpëty mët ja jyabyäät jyabyeˈxy (Isaías 65:11). Extëm nˈokpëjtakëm, ko pëjkpë yajtukuwëjeˈegyë arros o konfetë mbäät ojts yajtuuntsondaˈaky parë kyaj wiˈix ja tsuu poj ttunët ja näämbëk. Yëˈë arros nanduˈunë jäˈäy dyajkäjxtë parë tpäättëdë yˈuˈunk yˈënäˈk, myëkjäˈäyˈattët ets parë jeky jyukyˈattët. Pääty extëm yä nˈijxëm tsojkëp njëjpkudijëm tukëˈëyë kostumbrë diˈib kyaj wyäˈätsëty, net nëjx nˈijtëm mä Diosë tsyojkën (2 Korintʉ 6:14-18).

18. ¿Diˈibë tekstë mä Biiblyë mbäät pyudëkëdë pënaty pëkandëp ets nanduˈun pënaty nëjxandëp mä pëjkpë?

¹⁸ Dios mëduumbë nan kyaj dyajpëtsëmdë ää ayuk o ttundë tijaty diˈib mbäät ja wintsëˈkën dyajtëgoy mä ja pëjkpë yajnixëduny o diˈib mbäät pën axëëk dyajnayjawëty. Kyaj tnixiˈik ttukxiˈiktë pëjkpë, kyaj dyajpëtsëmdë ää ayukë tëgatsypyë o diˈib yajtsoytyunëdëp ja pëjkpë ets ja jyabyeˈxyëty (Proverbios 26:18, 19; Lukʉs 6:31; 10:27). Nan kyaj nyaynyixëdunëdë extëm mbäät oypyënëty myonyˈixy myonyjawë parë jeˈeyë kyëxëˈëktët “ko myëj pyäädëdë ko ti tmëdat tjaygyaptë” (1 Fwank 2:16). Jyobaa yëˈë tsyejpy ets pënaty pëjktëp tjamyatstëdë tyäˈädë xëë mëdë jotkujkˈäjtën ets kyaj mëdë mäˈäy täjën.e

¿OYËDAA KO BRINDIS YAJTUNY?

19, 20. ¿Wiˈix tuˈugë liibrë tnimaytyaˈaky mä tsyondakyë brindis, ets tiko kyaj yˈoyëtyë tyäˈädë kostumbrë parë tuˈugë Dios mëduumbë?

¹⁹ Mä näägë it lugäär ko jäˈäy tyuˈukmuktë tmëdattë kostumbrë ko yˈuuktë dyujkondë ja kyopë ets dyajnaybyäädëdë. Mä jëmëjt 1995, tuˈugë liibrë jyënany ko tyäˈädë kostumbrë “waˈan jam tsyoony ko ijty ja jäˈäy tˈukmatstë jawyiin ja nëë ta tnastamëdë parë ttukwintsëˈëgëdë ja diosëty [...] tˈamdowdë ti tsyojktëp ets ta net nyayˈanëˈëmxëdë: ¡Waˈan kanäk jëmëjt duˈun tnaxy! o ¡Mëdatë mˈoyˈäjt mëkˈäjtën!” (International Handbook on Alcohol and Culture).

²⁰ Mayë jäˈäy wyinmaytyë ko tyäˈädë kostumbrë kyaj wiˈixë jäˈäy dyajkajxy ets ko kyaj tsyoony mä relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty. Per ko jäˈäyë kyopë tkoneˈeky duˈunxyëp extëm pën tˈamdoyë mayˈäjtën jam tsäjpotm, o ko tnaxkudamëdë meskal yëˈë parë tˈamdowdë it naxwinyëdë parë kyaj wiˈix jyat kyëbatët, tyäˈädë kostumbrë kyaj mä yajpääty mä Biiblyë (Fwank 14:6; 16:23).f

PËNATY TSYOJKTËBË JYOBAA, YˈAXËKˈIJXTËP DIˈIB AXËËK

21. ¿Diˈibë xëë mbäädë Dios mëduumbë tjëjpkudijë, ets tiko?

²¹ Tukëˈëyë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty nyaˈijxypy o axtë kyupejkypy etsë jäˈäy dyajnëjxtëdë jyukyˈäjtën axëëk. Extëm nˈokpëjtakëm, mä näägë lugäär jëmëjt jëmëjtë jäˈäy ttundë xëë mä nyaywyinjiitsëdë ets yˈatstë tukäjpnot dyaˈˈadëˈëtstë axëëgë nyiniˈx kyëbäjk, o tˈaduunaxtë wiˈixë jäˈäy tsyëën jyukyˈattë. ¿Oyëdaa ets pënatyë Jyobaa tsyojktëp tˈixtët o nyëjxtët mä tyunyëty duˈumbë xëë? ¿Yaˈijxëbë naty ko jyantsy axëkˈijxtëbë axëkˈäjtën? (Salmo 1:1, 2; 97:10.) Oy ko nmënuˈkxtakëmë Dios extëm jyënaˈanyë Salmo 119:37: “Yajjëgaˈaktsë nˈijxënë parë këdiibëtsë nwiin tˈixët diˈib kyaj yˈoyëty”.

22. ¿Näˈä mbäädë Dios mëduumbë wyinmay pën nyasˈijxëbë wyinmäˈäny parë ttuktëkët tuˈugë xëë?

²² Ko jäˈäyë xëë ttundë diˈib kyaj yˈoyëty, jëjpˈam etsë Dios mëduumbë nyaygyuentˈatëdët parë këdii pën wyinmayët ko tyuktëjkëbë xëë. Extëm jyënanyë apostëlë Pääblë: “Oytyiity diˈibë mdiimpy, pën mgääy mˈuktëp, o mduundëp oytyiity, tëgekyë xytyundët es dëˈën ja jäˈäyëty tmëjˈix tmëjjawët ja Dios” (1 Korintʉ 10:31; ixë rekuäädrë mä jyënaˈany: “¿Ti mbäät xypyudëjkëm parë nijäˈäjëm pën oy ti ndunäˈänëm?”). Extëm nˈokpëjtakëm, pën tuˈugë xëë kyaj yëˈëjëty diˈibë relijyonk tyuumpy o kyaj yëˈë yajnixëdunyë jekyjyaˈay diˈib anaˈamdë o diˈib nyitsiptuundë it naxwinyëdë, o kyaj yëˈë yajnixëdunyë politikë, ¿ti ja mbäät nduˈunëm pën kyaj tninaxyë Diosë yˈanaˈamën? Niduˈuk niduˈuk xypyatëm ets nwinmäˈäyëm pën nyasˈijxëbë winmäˈäny ets nduktëjkëm o kyaj. Per oy ko nmëdäjtëm winmäˈänyoty wiˈix ja nmëguˈukˈäjtëm wyinmayët parë kyaj nyajtëgoˈoyëm.

NˈOKMËJKUMÄˈÄYËMË DIOS MËDË ÄÄ AYUK ETS WIˈIX TIJATY NDUˈUNËM

23, 24. ¿Wiˈix mbäät tsuj yajxon nduknijäˈäjëm ja nmëguˈukˈäjtëm wiˈixë Jyobaa yˈanaˈamën jyënaˈany?

²³ Mayë jäˈäy wyinmaytyë ko jaayë mbäät tyuˈukmuktë mëdë fyamilyë etsë myëtnaymyaayëbë ko xëë tyunyëty. Pääty mbäät jyënäˈändë ko Jyobaa tyestiigëty yaˈˈanäjxtëp ets ko nijeˈeyëbë mbäät kyatuˈukmuktë mëdë jiiky myëguˈuk. Ko duˈun pën xyˈanmäˈäyëm, mbäät tsuj yajxon ndukmëtmaytyakëm ko nan tuˈukmujkëm nëˈënë xëë jëmëjt yoˈoy mëdë nmëguˈukˈäjtëm (Proverbios 11:25; Eclesiastés 3:12, 13; 2 Korintʉ 9:7). Nan tsojkëp nˈanmäˈäyëm ko kyaj jotkujk nayjäˈäjëm pën nduˈunëmë kostumbrë diˈibë Dios kyaj tˈoyˈixy ets diˈib kyutijpyë yˈanaˈamën (ixë rekuäädrë mä jyënaˈany: “Yëˈëyë relijyongë tëyˈäjtënbë xymyoˈoyëm mëjwiin kajaa jotkujkˈäjtën”).

YËˈËYË RELIJYONGË TËYˈÄJTËNBË XYMYOˈOYËM MËJWIIN KAJAA JOTKUJKˈÄJTËN

Jyobaa yëˈë tuˈugë “Diosë jotkujkpë” (1 Timoteo 1:11, NM). Ets tsyejpy pënaty mëduunëdëp yˈittët jotkujk, duˈun extëm yä yajnigäjxäˈäny mä Biiblyë:

“Diˈib xondakpë jyot kyorasoon myëdäjtypy janääm jatsojkë xëë.”(Proverbios 15:15.)
“Tëts nijawë ko kyaj jyaˈˈaty ti mas oybyë parë jäˈäy, ko xyondäˈäktët ets ttundëdë oyˈäjtënë nëˈën jyukyˈaty. Diosë duˈun xytyukmayˈäjtëm ko niˈamukë naxwinyëdë jäˈäy kyay yˈuuky ets tˈixy wiˈix yˈoybyëtsemy ko mëk tyuny yˈayoy.” (Eclesiastés 3:12, 13.)
“Diˈib nayäjkp yˈanmaabyë wiinkpë ets tijaty tnayakët ets yëˈë këˈëm xëmë tijaty tnayaky.” (Isaías 32:8.)
“[Jesus jyënany:] Nimiindëgëts miits nidëgekyëty diˈibë të yaˈˈanuˈxëdë ja tyuunk es ja tsyemy kyëˈëyëty, es ëjtsëts miits nmoˈoytyëp ja mboˈxtakn. Ja ngukap diˈibëts ëj nbëjtäˈägaampy mä miitsëty, kyaj tsyipëty xyajnëjxët, es ja tsemy diˈibë mëët xykyëˈëyët, toˈtyky yëˈë.” (Matewʉ 11:28, 30.)
“Es mˈixyˈattëp ja tëyˈäjtën, es yëˈë tëyˈäjtën yëˈë myajwëˈëmëdëp awäˈätstuuy.” (Fwank 8:32.)
“Niduˈuk niduˈugëty miits xyaktët ja mbudëjkën extëmë naty të xytyukniwinmayëdë, kyaj majtsk ää majtsk jot es kyaj aguanëbë, mët ko Dios tsyejpy ko ti yajˈyaky xondaˈakyˈää xondaˈakyjot.” (2 Korintʉ 9:7.)
“Ja Espiritë Santë xyajjikyˈäjtëm waanë [oy], mët ko dyajminy ja tsojkën, xondakën, tiˈigyëˈat,[...] oyjyaˈayˈat.” (Galasyʉ 5:22.)
“Pënëty yoˈoytyëp mä ja jäjën, oyjyaˈayëty yëˈë, wäˈäts es tëyˈäjtën jyikyˈattë.” (Éfesʉ 5:9.)

²⁴ Ko näˈäty pën xyajtëˈëjëm tiko kyaj nduktëjkëmë xëë o kostumbrë mbäät ndukˈijxëm wiˈix jyënaˈanyë tadë liibrë ¿Ti tëyˈäjtën jantsy tukniˈijxëbë Biiblyë?g mä kapitulo 16. Oy ko njamyajtsëm ko diˈib ntsojkëm yëˈë etsë nmëguˈukˈäjtëm ttunët ti Dios tsyejpy kyaj yëˈëjëty parë nˈanmäˈäyëm ko kyaj tmëdaty ja tëyˈäjtën. Pääty, nˈokmëtmaytyakëm mëdë wintsëˈkën, yuunk naxypy ets tsuj yajxon (Kolosʉ 4:6).

25, 26. ¿Wiˈix mbäädë tääk teety tpudëkë yˈuˈunk yˈënäˈk parë tmëdatët mëkë mëbëjkën ets parë niˈigyë Jyobaa ttsokët?

²⁵ Niˈamukë Dios mëduumbë yajxon tijaty nyajtuknijäˈäjëm, extëm tiko ngupëjkëm o tiko njëjpkudijëm tijatyë jäˈäy myëbëjktëp o tyuundëp (Ebreeʉsʉty 5:14). Pääty jëjpˈam etsë tääk teety ttuknijawëdët ja yˈuˈunk yˈënäˈk wiˈix jyënaˈanyë Biiblyë tiko kyaj tijaty nduˈunëm. Net ja uˈunk ënäˈk tmëdattët mëk ja mëbëjkën ets tˈatsowdët mëdë Biiblyë ko pën yajtëwëdët tiko kyaj tijaty ttuny o tiko duˈun tmëbeky. Duˈunë naty tpudëkëdë parë yˈittët xëmë mä Diosë tsyojkën (Isaías 48:17, 18; 1 Peedrʉ 3:15).

²⁶ Parë Dios nˈawdäjtëm amumduˈukjot ets mëdë tëyˈäjtën, kyaj jeˈeyë tsyekyëty njëjpkudijëmë xëë diˈibë Biiblyë kyaj tniˈanaˈamë. Mä ja tuˈukpë kapitulo nijawëyäˈänëm ja tuˈugë anaˈamën diˈib tsojkëp nmëmëdoˈojëm: Nduˈunëm tukëˈëyë tëyˈäjtën mëët. Nanduˈun nijawëyäˈänëm ko xëmë yˈoybyëtsemy ko nmëmëdoˈojëmë Dios oy mayë jäˈäy kyaj myëdowdë.

a Ixë rekuäädrë mä jyënaˈany: “¿Oyëdaa kots nduktëkët tuˈugë xëë?”. Yajnigäjxp nanduˈun tijatyë jäˈäy myëjtuundëp ets nyixëduundëp mä Índice de las publicaciones Watch Tower, diˈib yajpëtseembyë Jyobaa tyestiigëty.

b Extëm mä Biiblyë yajwitsyë tiempë ets extëmë ëxpekyjyaˈay tˈëxpëjkpëtsëmdë, waˈanë Jesus myaxuˈunkˈäjty mä natyë jëmëjt kyakexy majtsk parë tsyondäˈägët ja jëmëjt diˈib tyam tuˈuyoˈopy, mä ja poˈo diˈibë judiyëtëjk tyukxëˈäjttëp etanim, o extëm tyamë kalendaryë septiembrë ets oktuubrë (ixë liibrë Perspicacia para comprender las Escrituras, vol. 2, paj. 84 etsë 85 diˈib yajpëtsëëmdëbë Jyobaa tyestiigë).

c Ixë rekuäädrë mä jyënaˈany: “¿Diˈibë xëë yajnäjxypy mëj tadë relijyonk diˈib yˈawdäjtypyë Satanas?”

d Ja anaˈamënë diˈibë israelitëty yajmooytyë jyënaˈany ko ja toxytyëjk yakëp tuˈugë wintsëˈkën ko yˈuˈunk tpäädët, ko duˈun ijty ttundë ta tjamyatstë ko tyukninäjxtëbë poky ja yˈuˈunk yˈënäˈk (Levítico 12:1-8). Ets nan yëˈë pudëjkëdë parë kyaj mëj dyajnaxët ja xëë mä jäˈäy myaxuˈunkˈaty ets parë kyaj tmëdattët ja kostumbrë extëm ja jäˈäyëty (Salmo 51:5).

e Ix mä La Atalaya 15 de octubre 2006, paj. 18-31, mä tnimaytyaˈaky wiˈix mbäät yajnixëdunyë pëjkpë ets wiˈix mbäät tijaty nduˈunëm ko nduˈukmujkëm parë nxondakëm.

f Ix mä La Atalaya 15 de febrero 2007, paj. 30, 31.

g Diˈib yajpëtseembyë Jyobaa tyestiigëty.

¿TI MBÄÄT XYPYUDËJKËM PARË NIJÄˈÄJËM PËN OY TI NDUNÄˈÄNËM?

Näˈäty nbatëmë jotmay mä nyaˈijxëm nëˈënën ntsojkëmë Jyobaa ets nëˈënën njaygyujkëm ja tëyˈäjtën diˈib yajpatp mä Biiblyë. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät tuˈugë jäˈäy diˈib kyaj tnijawë tëyˈäjtën twoy ja nyaˈay o nyëdoˈoxy parë jyamyëdatëdët mä nëjx kyayäˈän yˈuugäˈändë mëdë fyamilyë mä jam ti tmëjtundë. ¿Ti mbäät ttuny ja Dios mëduumbë? Nääk mbäädë wyinmäˈäny tnasˈixë ets nyëjxët ets nääk mbäät kyaj. Pën tuˈugë Dios mëduumbë kyupejkypy nyëjxäˈäny, jëjpˈam dyaˈixëdët ko jeˈeyë nyejxy kääy ukpë mëdë fyamilyë ets kyaj mët ko ttuktëkë ja kostumbrë diˈib yajtuump.

Mä ja Dios mëduumbë tkaˈˈanëëmënëm ja jyamyëët pën nëjxäämp, oy ko jawyiin mëdë wintsëˈkën ttukmëtmaytyäˈägët ko mbäät axëëk nyayjawëty pën jam ti kostumbrë yajtunäˈäny diˈib yëˈë kyaj mbäät ttuny. Ko duˈun ttukmëtmaytyäˈägët, mbäädë net ja jyamyëët jyënaˈany ko ja ok nëjx tkuˈixtë myëguˈuktëjk (1 Peedrʉ 3:15).

¿Ti mbäät tˈoktuny tuˈugë toxytyëjk diˈib duˈun të tjaˈˈanëëmë nyaˈay per mëktaˈaky wyoyëty ets tjamyëdatët? Wenë, mbäät tjaygyukë ko nyaˈay yëˈë diˈib nyigëbäjkˈäjtypy ja fyamilyë ets ko nan yëˈë yajkypyë käˈäy ukën (Kolosʉ 3:18). Pääty mbäät wyinmay ja toxytyëjk ko ja nyaˈay jam dyakäˈänyë käˈäy ukën mä ja jyiiky myëguˈuk, ets ko axtë mbäät ttukˈixy ja myëguˈuktëjk wiˈix yëˈë Dios mëduny. Ets ko ja käˈäy ukën kyaj ti poky tmëdaty ko të yˈoyë mä jamë jäˈäy ti tmëjtundë (1 Korintʉ 8:8). Pääty ja toxytyëjk diˈib Dios mëduump mbäät wyinmay ko jeˈeyë jam nëjx kyayäˈän yˈuugäˈändë, kyaj parë ttunäˈäny ja kostumbrë diˈib tyuundëp ja jyiiky myëguˈuk, extëm wyintsëˈëgët o tnaxkudamëdë meskal.

Per ja tuk peky diˈib tsojkëbë tyäˈädë toxytyëjk tmëdatët wyinmäˈänyoty, yëˈë wiˈix yˈokwinmayëdë wiink jäˈäy ko yëˈë nyëjxët kääy ukpë mëdë myëguˈuktëjk. ¿Waˈan pën tyëgoyët ko tnijawët ko të ojts tkuˈixyë jyiiky myëguˈuk diˈib kyaj tyestiigëty mä meerë jäˈäy xyëdundë o ti tmëjtundë? (1 Korintʉ 8:9; 10:23, 24.)

Ets ta ja tuk peky, ¿waˈan ja jyiiky myëguˈuk tyukˈaguanëdët ets ttunët diˈib yëˈë kyaj ttunäˈäny? Nˈokjamyajtsëm ko nipënë tsoytyuˈun tkayajnaxäˈäny. Pääty oy ko jawyiin yajxon tpawinmayët mä tkakupekynyëm pën nëjxäämp o kyaj. Jëjpˈam tmëdatët wyinmäˈänyoty tukëˈëyë diˈib yä të yajnigajxy ets ttunët extëm ja wyinmäˈäny yˈanëˈëmxëty (Apostʉlʉty 24:16).

¿Mbäät yaˈˈaxäjë aginaldë mä jëmëjt kyëxanë?

Mä jëmëjt kyëxanë o mä Diosˈuˈunk Xëë ja mä mëduumbëty yajmoˈoytyë yˈaginaldë. ¿Mbäät tuˈugë Dios mëduumbë tˈaxäjë? Wenë, näˈätyë wintsënëty kyaj wyinmaytyë pën xëë myëjtuundëp ko dyaktë tyäˈädë meeny. Mbäät dyaktë mët ko të ja jyuy tyooky nyejxy o mët ko tmëjjawëdë ja tuunk diˈib të yajtuny nëˈën ja xëë jëmëjt të yoˈoy, o parë ja tuumbëty jotkujk nyayjawëdët ets niˈigyë tmëdattë ja tsojkën parë yˈaktundët. Ets mbäät ja wintsën duˈun tmooytyaˈaytyë ja tyuumbëty oy kyatolikëty ets oy diˈibë relijyonk ttukˈitëdë, oy tmëjtundë nabidad ets oy kyaj. Pääty ko yajˈyakyë aginaldë mä jëmëjt kyëxanë kyaj yëˈë tˈandijy ko Jyobaa tyestiigë kyaj mbäät tˈaxäjëdë.

Ta net pënaty nyayäjktëp tijaty mä xyëdundë ets tnamoˈoytyë oy pën ti relijyonk ttukˈitët. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät diˈib mëët nduˈunmujkëm o nmëguˈukˈäjtëm xyˈanmäˈäyëm: “Nijäˈäbëts ko testiigëtëjk kyaj tmëjtundë tyäˈädë xëë, per ntsejpyëts ets xyˈaxäjëdë tyäˈädë regalë”. Pën kyaj ok wiˈix ja jot winmäˈäny njäˈäjëm, mbäät nˈaxäjëm ets nmoˈoyëmë dyoskujuyëm, kyaj wiˈix nˈanmäˈäyëm mä ja xëë diˈib tyuundëp (Apostʉlʉty 23:1). Mbäät ok nˈëxtäˈäyëmë winmäˈäny ets ndukmëtmaytyakëm wiˈix nwinmäˈäyëm extëm kyaj axëëk nyayjawëdët.

Per ta ja tuk peky, ¿ti mbäät xytyuny pën ja jäˈäy jeˈeyë moˈoyëtyë regalë parë tˈixäˈäny pën mguytyuumpy ti mëbejkypy o pën mgutëjëbë Diosë yˈanaˈamën? Pën jeˈeyë mwinmäˈänyˈixäˈänyëty, nek oy ko kyaj xyˈaxäjët. Pes ëtsäjtëm yëˈëyë aduˈuk ndunäˈänëm tijatyë Jyobaa tsyejpy (Matewʉ 4:8-10).