Referensyë diˈib miimp mä Wiˈix njukyˈäjtëm ets nDiosmëduˈunëm tijaty yaˈëxpëkäämp ets yajtukjayëyäämp
5-11 ÄÄMBË FEBREERË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | MATEWɄ 12, 13
“Yajmaytyaˈaky ja ijxpajtën mä ja triigë etsë axëkˈujts”
(Matewʉ 13:24-26) Jesus tpëjtakyë tyäˈädë ja tuˈugë ijxpajtën: Ja tsäjpotmëdë kutujkënë dëˈën extëm tuˈugë jäˈäy ko twëjy ja oybyë triigë mä yëˈë nyax. 25 Es ko myanäjxtäˈäytyë, ta tyëkë tuˈugë myëtsip mä naty të twëjy. Ta twëjy ja axëëkpë ujts tëëmt. 26 Ko naty ja triigë yony es tyëëmpˈatanë, ta kyëxeˈky es tap tmëtˈyony ja axëëkpë ujts diˈibë ja myëtsip oj ttukwëjë.
“Nyajpäätyëts mët miitsëty tuˈuk tuˈugë xëë”
2 Tijaty tuun jäjtë mä ja naxtuumbë kyam, yëˈë myaytyäˈägaampy näˈä ets wiˈixë Jesus dyajtuˈukmukäˈäny mä naxwinyëdë jäˈäy pënaty anaˈamandëp mët yëˈë, diˈib näjxtëp extëm ja triigë. Ja nip kojk ja tsyondaky mä Pentekostes mä jëmëjt 33. Ets ja myujtäˈäyaˈanyë tyäˈädë pëjtaˈaky ko nyëjkxtët tsäjpotm diˈib të yajwinˈixtë diˈibë nety akjukyˈäjttëp mä tyäˈädë tiempë jyëjpkëxanë (Mat. 24:31; Diˈibʉ Jat. 7:1-4). Duˈun extëm ko nbajtëm mä tuˈugë kopk parë ndukˈijxëtyaˈayëm ja it lugäär, nanduˈun xypyudëjkëmë tyäˈädë ijxpajtën parë nnijäˈäwëm tijaty tuun jäjtëp nuˈun kujk nyaxyë tiempë 2,000 jëmëjt. Per ¿tijatyë net tunan jatanëp mä yajmaytyaˈagyë Diosë yˈAnaˈamën diˈib mbäät nnijäˈäwëm? Ja ijxpajtën tëgëk pëky ja tiempë tmaytyaˈaky, mä yajniˈipy, yony ets mä pyëdëˈëky. Mä tyäˈädë artikulo yëˈë myaytyäˈägaampy mä pyëdëˈëky ja pëjtaˈaky.
JESUS TKUWÄˈÄNÄˈÄNY
3 Ko tsyondakyë siiglë 2, ta “kyëxeˈky [...] ja axëëkpë ujts”, tyäˈädë yëˈë yˈandijpy pënaty nayajnäjxëdëp ko tpanëjkxtë Kristë (Mat. 13:26). Ets mä siiglë 4, pënaty näjxtë extëmë axëkˈujts niˈigyë ojts myayëndë ets kyaj dyuˈunëty ja diˈib nëjkxtëp tsäjpotm. Nˈokjamyajtsëm ko mä ja ijxpajtën, ja tuumbëtëjk ojts tˈamdowdë permisë ja wyintsën parë twijxëˈëktët ja axëkˈujts (Mat. 13:28). ¿Wiˈix yˈatsooy ja wintsën?
(Matewʉ 13:27-29) Ta ja mëduumbëtëjkëty oj tˈanëëmë ja wyintsën: “Wintsën, pën ja tëëmt oyë naty diˈibë yajwëj mä yëˈë mnax, ¿mää dën tsyoonyë tadë axëëkpë ujts?”. 28 Net ja wyintsën yˈatsoojëdë: “Niduˈugëty ja nmëtsipëtsë dëˈën të yˈadëˈëtsy.” Ta ja myëduumbëty dyajtëëdë ja wyintsën: “¿Ti mtsejpy esëts nëjx nˈëxwijxëˈëktë tadë axëëkpë ujtsë?”. 29 Es ja wyintsën yˈatsoojëdë: Kyaj, mët ko nëjx yajwijxeˈegyë tadë axëëkpë ujts, pëdëˈëgëp nandëˈën tadë triigë.
“Nyajpäätyëts mët miitsëty tuˈuk tuˈugë xëë”
4 Ko Jesus tmaytyakyë axëkˈujts, ta jyënany: “Nik mastuˈuttë. Waˈan dyony tiˈigyë axtë koonëm myukët ja triigë”. Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko desde mä primer siiglë axtë tyambäät, taaˈäjtpë Dios mëduumbë diˈib nëjkxtëp tsäjpotm, diˈib duˈun extëmë triigë. Tyäˈädë ja tyëyˈäjtëndëkë extëmë Jesus tˈanmääy ok ja yˈëxpëjkpëty: “Nyajpäätyëts mët miitsëty tuˈuk tuˈugë xëë axtë ko jyëjpkëxëdë tyäˈädë jukyˈäjtën” (Mat. 28:20, TNM). Pääty, pënaty nëjkxtëp tsäjpotm, yëˈë Jesus kuentˈäjtëdëp tuˈuk tuˈugë xëë axtë ko myinëdë kutëgoˈoyën. Per kom niˈigyë ojts myayëdë pënaty jënandëp ko tpanëjkxtë Kristë diˈib duˈun extëmë axëkˈujts, pääty, nuˈun ja tiempë nyajxy kyaj yajxon yajnijäˈäwë pënatyën näjxtë extëm ja triigë. Per ko nety kanäk jëmëjt yˈaktëgoyˈaty parë ja pëjtaˈaky myujktsondäˈägët, ta nyigëxëˈky pënatyën näjxtëp extëm ja triigë. ¿Wiˈix tyuun jyäjtë?
(Matewʉ 13:30) Nik mastuˈuttë. Waˈan dyony tiˈigyë extë koonëm myukët ja triigë. Taanëm ngaxtët es xyajpëdëˈëktët jawyiin ja axëëkpë ujts es xyˈawëëndët atsimyˈam es yajnoˈktäˈäyët. Es ok xypyëjkëˈëktët ja triigë mä ja ndriigë tëjkëts.
“Nyajpäätyëts mët miitsëty tuˈuk tuˈugë xëë”
10 Tim jawyiin: tyuˈukmuky ja axëkˈujts. Jesus jyënany: “Taanëm ngaxtët es xyajpëdëˈëktët jawyiin ja axëëkpë ujts es xyˈawëëndët atsimyˈam”. Ko nyajxyë jëmëjt 1914, ta ja anklësëty dyajtuˈukmujktsondaktë pënaty nëgoobë nayajnäjxëdëp ko tpanëjkxtë Kristë, diˈib duˈun extëmë axëkˈujts, ets dyajnaywyäˈkxëdë mëdë Dios mëduumbë diˈib nëjkxtëp tsäjpotm (Mat. 13:30, 38, 41).
11 Ko myujktsondaky ja pëjtaˈaky, ta mas niˈigyë nyigëxëˈkyë tyäˈädë majtskpë grupë (Diˈibʉ Jat. 18:1, 4). Mä jëmëjt 1919, ja nyigëxëˈky ko Mëj Babilonia të nety kyaˈay, tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko yˈawäˈätspëtsëëmdë pënatyë nety jyantsy pyanëjkxtëbë Kristë. Per ¿ti yajnigëxëˈkë ja diˈibë nety jyantsy pyanëjkxtëbë Kristë mët diˈibë nety nëgoobë nyayajnaxëdë? Ko ojts yˈëwäˈkx kyäjpxwäˈkxtë. Pënatyë nety myënëjkxtëbë jëjpˈamˈäjtën mä ja grupë Diˈib yˈëxpëjktëbë Biiblyë, ojts jyënäˈändë ko jëjpˈamë nety ets këˈëm ninëjkxëmë jäˈäy parë nimaytyakëmë Diosë yˈAnaˈamën. Extëm nˈokpëjtakëm, tadë foyetë To Whom the Work Is Entrusted, [Pënaty të yajtuknipëktë tyäˈädë Tuunk] diˈib pëtsëëm mä jëmëjt 1919, ojts tnigajpxy ko niˈamukë pënaty nëjkxtëp tsäjpotm yˈëwäˈkx kyäjpxwäˈkxtët tëjkmdëjkm. Tyäˈädë foyetë duˈun jyënany: “Mëjwiin kajaa yaˈixyë tyäˈädë tuunk, per yëˈë jyaˈäjtypyë nWintsënˈäjtëm ets mbäät nduˈunëm mëdë myëjää, miitsëty mnikëjxmˈäjttëbë tyäˈädë tuunk parë xytyunët”. ¿Wiˈix yˈatsoowdë? Mä rebistë diˈib tyam yaˈixyˈäjtp Diˈib Xytyukˈawäˈänëm diˈib pëtsëëm 1922, jyënany ko desde mä tadë tiempë dyajmëjwindëjkëdë tyuunk mä yˈëwäˈkx kyäjpxwäˈkxtë Diˈib yˈëxpëjktëbë Biiblyë. Ko waanë tiempë nyajxy, ta pënaty jyantsy pyanëjkxtëbë Kristë yajtukˈëxkäjptë ko kyäjpxwäˈkxtë tëjkmdëjkm, duˈun extëm yajtuny axtë tyambäät.
12 Myëmajtsk: tyuˈukmuky ja triigë. Jesus ojts ttukˈaneˈemy ja yˈanklësëty: “Xypyëjkëˈëktët ja triigë mä ja ndriigë tëjkëts” (Mat. 13:30). Desde 1919 pënaty nëjkxtëp tsäjpotm të tyuˈukmuky mä Diosë kyäjpn diˈib të wyaˈatsy. Pënaty nëjkxtëp tsäjpotm diˈib akjukyˈäjttëp yä Naxwiiny mä kyajëjptëgoynyëmë tyäˈädë jukyˈäjtën, jaanëm tyuˈukmukäˈändë ko nety tˈaxäjëdë ja kyumäˈäyën jam tsäjpotm (Dan. 7:18, 22, 27).
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Matewʉ 12:20) Kyaj ttëjët ni tuˈugë tsäjkapyny ja neybyë, ni tkayaˈoogët ja kudëˈxnë myetsyë diˈibë ooganëp, extë koonëm dyajpëjtäˈägët ja tëyˈäjtën.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Mat. 12:20
metsyë diˈib piˈitsanëp: Këˈëm ijty dyaˈoyëdë diˈib naytyukudëˈkxëdëp tëgoty, mä tuˈugë nax tuˈts tˈadamëdë aseytë diˈib oliibë. Ta net tpëjtäˈäktë ja piity o metsyë diˈib lino ets yëˈë diˈib toopy. Ko mä ayuk grieegë jyënaˈany metsyë diˈib lino diˈib piˈitsanëp, yëˈë yˈandijpy ko tyäˈädë metsyë akjojkp mët ko tapë jëën tˈakmëdaty, per piˈitsanëp. Extëm ojts yajnaskäjpxë mä Isaías 42:3, Jesus pyaˈˈayowaambyë netyë jäˈäy diˈib yujy tudaˈaky ets diˈib yaˈˈaxëktuump, yëˈë ninäˈä nety tkapëjkxëyaˈany ja jäˈäyë jyotkujkˈäjtën.
(Matewʉ 13:25) Es ko myanäjxtäˈäytyë, ta tyëkë tuˈugë myëtsip mä naty të twëjy. Ta twëjy ja axëëkpë ujts tëëmt.
¿Mnijäˈäwëbë nety?
¿Waˈandaa ijty jyantsy jyamˈatyë jäˈäy diˈib kyuwëjëbë axëkˈujts tëëm mä wiink jäˈäyë kyam?
MÄ MATEWɄ 13:24-26 Jesus jyënany: “Ja tsäjpotmëdë kutujkënë dëˈën extëm tuˈugë jäˈäy ko twëjy ja oybyë triigë mä yëˈë nyax. Es ko myanäjxtäˈäytyë, ta tyëkë tuˈugë myëtsip mä naty të twëjy. Ta twëjy ja axëëkpë ujts tëëmt. Ko naty ja triigë yony es tyëëmpˈatanë, ta kyëxeˈky es tap tmëtˈyony ja axëëkpë ujts diˈibë ja myëtsip oj ttukwëjë”. Ta näägë ëxpëkyjyaˈay diˈib kyaj tmëbëktë pën jantsy adëtstëp ijty duˈunë jäˈäy. Per ja romanë jäˈäyëty ojts dyajwëˈëmdë jääybyety ko mbäät duˈun yˈadëˈëtstë.
Tuˈugë diksionaaryë diˈibë Biiblyë nyimaytyakypy, jyënaˈany ko ja romanë jäˈäyë lyey mëk ijty dyajkuboky ko pën tkuwëjë axëkˈujts tëëm mä ja myëguˈugë kyam mët ko dyajjëmbity wiˈix të tyunyëty. Pën ojts nyaxkëdaˈagyë duˈumbë ley, yëˈë yˈandijpy ko naytyuunëdëp ijty duˈunë jäˈäy. Alastair Kerr, tuˈugë ëxpëkyjyaˈay diˈib yajxon nyijäˈäwëbë ley, jyënany ko Justiniano tuˈugë yajkutujkpë diˈib Roma ojts dyajpëtsëmy tuˈugë liibrë diˈib xyëˈäjtypy Digesto, mä jëmëjt 533 mä Jesus të myiny. Tyäˈädë liibrë myëmiimbyë ley diˈibë romanë jäˈäy yajnaxkëdaktë diˈib kanäägë ëxpëkyjyaˈaytyëjk kyujäˈäyëdë desde mä jëmëjt 100 axtë 250 mä Jesus të myiny. Mä tyäˈädë liibrë Digesto, jap yajnimaytyaˈaky tuˈugë ëxpëkyjyaˈay diˈib xyëˈäjtypy Ulpiano, yëˈë nyimaytyak ko ojts tuˈugë jäˈäy tkuwëjë ja axëkˈujts tëëm mä ja myëguˈugë kyam diˈib yajwindëgooy ja pyëjtaˈaky. Nan nyimaytyakypy ko ja kugam myëdäjtypy ja madakën parë tˈamdowëdë meeny ja jäˈäy diˈibë nety ja pyëjtaˈaky të yajwindëgoˈoyxyëty.
Extëm nˈijxëm, jantsy tuun jäjtë duˈun mä ja it lugäär diˈibë nety yˈaneˈembyë Roma. Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko ja ijxpajtën diˈibë Jesus myaytyak waˈan duˈun tyuun jyäjtë.
12-18 ÄÄMBË FEBREERË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | MATEWɄ 14, 15
“Jesus dyajkayë mayjyaˈay ets niwaanë diˈib yajtuumpy”
(Matewʉ 14:16, 17) Jesús tˈanmääy: Oy kyanëjxtët. Mmoˈoytyë miitsë kyaˈay yˈukën. 17 Ta jaˈajëty yˈatsoodë: Kyajts ti may nmëdattë, jeˈeyë mëgoxkë tsäjkaagyuˈunk es majtskë äjkxuˈunk.
Jesus dyajkayë mayjyaˈay ets niwaanë diˈib yajtuumpy
2 Ko Jesus tˈijxy ja mayjyaˈay, ta tpaˈˈayooy, pääty ttukniˈˈijxë Diosë yˈAnaˈam kyutujkën ets dyaˈˈagëdaky mayë päˈäm jäˈäy. Ko ojts tsyuˈujënë, ta ja Jesusë yˈëxpëjkpëty yˈanmääyëdë parë nyayjëgäjpxëdët mët ja jäˈäyëty ets nëjkx tjuytyë kyaˈay yˈukën, perë Jesus ta tˈatsooy: “Mmoˈoytyë miitsë kyaˈay yˈukën”. Seguurë ko kyaj tjaygyujkëdë, pes kyaj nety mëjwiin kajaa tijaty tmëdattë, jeˈeyë mëgoxkë tsäjpkaaky ets majtskë äjkxë mutskatypyë.
(Matewʉ 14:18, 19) Ta Jesús tˈanmääytyë: Yajmindë yää. 19 Ta tniˈanaˈamë es ja jäˈäyëty nyaxwaatstët mëëyoty. Net tkoneˈky ja mëgoxkpë tsäjkaagyuˈunk es ja majtskpë äjkxuˈunk, es pyatˈijxy tsäjpotm. Ta jyënany: Njäˈäygyëdakypyëts mij Tatituˈunk. Ta ttujkwaˈxy ja tsäjkaaky es tmooytyë ja yˈëxpëjkpëty, es jaˈajëty dyajwäˈxtë mä ja mayjyaˈayën.
Jesus dyajkayë mayjyaˈay ets niwaanë diˈib yajtuumpy
3 Jesus ta ttuunyë mëjˈäjtën mët ko tpaˈˈayooy ja jäˈäyëty, etsë tyäˈädë yajkujäˈäyë mä taxkpë evangelio (Mar. 6:35-44; Luk. 9:10-17; Fwank 6:1-13). Ko ojts ttukˈaneˈemy ja yˈëxpëjkpëty ets dyajnaxwaˈtstäˈäytyët kanäk grupë, tam diˈib 50 ets 100, ta ojts tmënuˈkxtaˈagyë Dios ets ojts ttujkwaˈkxy ja tsäjpkaaky ets ttuknujkë ja äjkx. Per kyaj yëˈë këˈëm ojts dyajwaˈkxy, yëˈë myooytyë “ja yˈëxpëjkpëty, es jaˈajëty dyajwäˈxtë mä ja mayjyaˈayën”. Niˈamukë kyaaytyaaytyë mëjˈäjtëngyëjxm ets yˈujts jyotkëdaktë. Extëm nˈijxëm, Jesus yajkääy milˈamë jäˈäy mët yëˈëgyëjxm ja yˈëxpëjkpëty, diˈib jeˈeyë niwaanë.
(Matewʉ 14:20, 21) Nidëgekyë kyaaytyaaytyë jotkëdaˈaky. Es oknëm dyajmujktë mäjmajtsk katsy ja tsäjkaaky tyuktukë diˈibë nadëjkë. 21 Jaˈa dëˈën kyaaytyë mëgoxk milë yetyëjk, es kyaj ndukpuwijtsëm ja toxytyëjk esë ënäˈkuˈungëty.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Mat. 14:21
kyaj ndukpuwijtsëm ja toxytyëjk etsë ënäˈkuˈungëty: Yëˈëyë Mateo diˈib myaytyakypyë toxytyëjk etsë ënäˈkuˈungëty ko tmaytyaˈagyë tyäˈädë miläägrë. Waˈanë Jesus dyajkääyë jäˈäy mëjˈäjtëngyëjxm, naa mäjmokx mil naxyën.
Jesus dyajkayë mayjyaˈay ets niwaanë diˈib yajtuumpy
OKPAWINMAY ti tuun jäjtë (käjpxë Matewʉ 14:14-21). Mä nety ttimpatnë ja Paskë xëëw mä jëmëjt 32, ja mëgoxk milë yetyëjk, abëkyë toxytyëjk etsë ënäˈkuˈunk ojts tpanëjkxtë Jesus mä tuˈugë lugäärë aduˈuktuuybyë diˈib myëwingonˈäjtypyë Betsaida käjpn, diˈib mä ja mejny Galilea.
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Matewʉ 15:7-9) Miitsëty diˈibë nayˈandijëdëp es jyikyˈattë tëyˈäjtën mëët, yajxon tjamatyaky ja Diosë kyugäjxpë Isaiië extëmë dëˈën miitsëty ko tkëxjääy: 8 Tyäˈädë jäˈäy xywyintsëˈkëpts wingëˈëy agëˈëy, per ja jyot wyinmäˈäny jagam yˈity mä ëjën. 9 Ni ti tkatsooty ko nyaybyëjtäˈägëdë es xyjaˈˈawdattëts. Ja yˈëxpëjkënëty yëˈëyë dëˈën ja jäˈäyë yˈanaˈamën.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Mat. 15:7
Miitsëty diˈibë nayˈandijëdëp es jyikyˈattë tëyˈäjtën mëët: Mä ayuk grieegë hypokrités, yëˈë yˈandijpy ja grieegë jäˈäyëty diˈib yaˈixypyëtsëëmdëp, ets ok, yëˈë duˈun yajtijtë ja romanë jäˈäyëty diˈib pyëjtaktë ja wyinjup diˈibë nety të nyigojë parë dyajtëgatstët ja yoˈkn. Mä tyäˈädë ayuk, yëˈë yajmaytyakp pënaty kyuyuˈtstëp ja jyaˈayˈäjtën parë twinˈëën twinxäjtë ja myëguˈuktëjk o nyayajnaxëdë ko oy jyukyˈattë. Jesus nanduˈun tˈanmääy ja diˈib nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk, ko yëˈëjëty “nayˈandijëdëp jyikyˈattë tëyˈäjtën mëët” (Mat. 6:5, 16).
(Matewʉ 15:26) Esë Jesús yˈatsoojë: Kyaj yˈoyëty esë uˈunk ënäˈk nbëjkëm ja tsyäjkaaky es nmoˈoyëm ja ukëty [ “ukuˈungëty”, TNM].
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Mat. 15:26
uˈunk ënäˈk [...] ukuˈungëty: Mä ja Ley diˈibë Moisés yajmooy kyaj ijty yaˈixy wäˈäts ja uk, pääty ko Biiblyë tmaytyaˈaky, yëˈë xëmë yˈandijpy ko pën yaˈëxtijy (Lev. 11:27; Mat. 7:6; Filip. 3:2; Diˈibʉ Jat. 22:15). Extëm ojts tkujayë Marcos (7:27) etsë Mateo, Jesus yëˈë yajtuunë tyäˈädë ayuk “ukuˈunk” parë kyaj nëgoo mëk yajmëdowët. Ets waˈan duˈun dyajtuuny, mët ko tamˈäjtpë netyë jäˈäyëty diˈib kyaj jyudiyëty ets myëdäjttëbë uk. Ko Jesus ojts tˈixkijpxyë ja israelitëty mëdë “uˈunk ënäˈk” ets ja diˈib kyaj jyudiyëty mëdë “ukuˈungëty”, waˈan yëˈë dyajjaygyukëyany pën diˈib jawyiin yajpëjtakp. Pes mä tuˈugë tëjk mä jyamëtyë ënäˈkuˈunk etsë uk, ja ënäˈkuˈunk, yëˈë diˈib jawyiin kaapy.
19-25 ÄÄMBË FEBREERË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | MATEWɄ 16-17
“¿Winmäˈäyëm extëmë Dios wyinmay?”
(Matewʉ 16:21, 22) Es net ogäˈän ja Jesús tˈawäˈänëdë ja yˈëxpëjkpëty ko tsojkëp yëˈë nyëjxët Jerusalén, es ko kanäk peky yaˈˈayowäˈänëdë yëˈë mëjjäˈäytyëjkëty esë teetywyintsënëty es ja diˈibëty tsäjptëgoty yaˈëxpëjktëp. Yaˈˈanmääytyë extë ko jäˈäy yaˈoogäˈänëdë, per ko tyëgëkxëbatët jyikypyëkäˈäny. 22 Net ja Peedrë dyajnejxy wiinktsoo ja Jesús, es tˈooy. Ta tˈanmääy: Nintsënˈäjtëm, ¡ni tkatsokët ja Dios, es ninäˈä dëˈën mgajatët!
w07-S 15/2 paj. 16 parr. 17
Yetyëjk kasäädë, ëxkaptë ko Jesus yëˈë duˈun mnigëbäjkˈäjtëdëp
17 Tëgok, Jesus ta tˈanmääy ja yˈapostëlëty ko tsojkëp nyëjkxët Jerusalén parë yaˈˈayowäˈänëdë ja “mëjjäˈäytyëjkëty esë teetywyintsënëty es ja diˈibëty tsäjptëgoty yaˈëxpëjktëp. Yaˈˈanmääytyë axtë ko jäˈäy yaˈoogäˈänëdë, per ko tyëgëkxëbatët jyikypyëkäˈäny”. Ko duˈun tmëdooyë Pedro, ta ojts “dyajnejxy wiinktsoo ja Jesús, es tˈooy. Ta tˈanmääy: Nintsënˈäjtëm, ¡ni tkatsokët ja Dios, es ninäˈä dëˈën mgajatët!”. Pedro mëkë nety tjawë wiˈixë Jesus jyatäˈäny, pääty tsojkëbë netyë yajjëwijtsëmbitët. Perë Jesus yˈanmääyë: “¡Nikakëts mij, mëjkuˈugopk Satanás! Jeˈeyëts mij xyˈatsipy. Mij kyaj mwinmay extëmë Dios, jeˈeyë dëˈën extëmë jäˈäyëty” (Matewʉ 16:21-23).
(Matewʉ 16:23) Es ja Jesús wyäˈkëmbijty es tˈanmääy ja Peedrë: ¡Nikakëts mij, mëjkuˈugopk Satanás! Jeˈeyëts mij xyˈatsipy. Mij kyaj mwinmay extëmë Dios, jeˈeyë dëˈën extëmë jäˈäyëty.
w15 15/5 paj. 7, 8 parr. 16, 17
Nˈoknaygyuentˈäjtëm mët ja Satanás diˈib jëdijtp “extëm ja kää myuˈuy”
16 Satanás nan mbäät dyajkäˈäy axtë pënaty jantsy oy Dios mëduump. Nˈokjamyajtsëm wiˈixë Jesus jyajty ko tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty ko wingoombë nety ja yˈoˈkën. Komë Pedro mëkë nety ttsekyë Jesus, ta tˈanmääy: “Nintsënˈäjtëm, ¡ni tkatsokët ja Dios, es ninäˈä dëˈën mgajatët!”. Perë Jesus ta yˈatsooy: “¡Nikakëts mij, mëjkuˈugopk Satanás!” (Matewʉ 16:22, 23). ¿Tiko Jesus ojts ttijˈyë Pedro, Satanás? Yëˈko Jesus nyijäˈäwëbë nety ko tsojkëp yˈoogët parë yˈawäˈätspëtsëmëdë naxwinyëdë jäˈäy ets nyigëxëˈëgët ko Satanás andakp. Pääty kyaj nety ttiempëty etsë Jesus wyinmayët ko ninäˈä duˈun kyajatäˈäny. Seguurë ko ojtsxyëbë Satanás jyantsy xyondaˈaky koxyëbë Jesus kyanayaˈijtë wijy.
17 Wingon yˈijnë ja kutëgoˈoyën, pääty tsiptakpë tyäˈädë tiempë diˈib ndukjukyˈäjtëm. Perë Satanás tsyejpy ets kyaj nnayaˈijtëm wijy ets jamë jot winmäˈäny nbëjtakëm mä tijaty jaˈäjtp naxwiiny. Tsyejpy nwinmäˈäyëm ko kyaj nyaminy ja kutëgoˈoyën o ko ninäˈä kyajäˈtäˈäny. Perë tyäˈädë kyaj tyëyˈäjtënëty. Nˈoknayaˈijtëm wijy ets nˈokjamyajtsëm xëmë ko yëˈë ndukjukyˈäjtëm ja tiempë diˈib jëjpkëxanëp (Matewʉ 24:42).
(Matewʉ 16:24) Net ja Jesús tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty: Pën jaats pën xypyanëjxäˈäny, tsojkëp tmastuˈudët ja kyëˈëm winmäˈäny es jyikyˈatët extëm tuˈugë jäˈäy diˈibë pyagiipy ja kyruuz [“kyepy”, TNM] ko yˈoˈkën tninejxy, esëts xypyatsoonët.
w06-S 1/4 paj. 23 parr. 9
Nëjkxtë, yaˈëxpëktë jäˈäy ets yajnëbattë
9 ¿Ti yˈandijpy nbanëjkxëmë Jesusë yˈijxpajtën ko nduˈunëm ja Diosë tyuunk? Jesus tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty: “Pën jaats pën xypyanëjxäˈäny, tsojkëp tmastuˈudët ja kyëˈëm winmäˈäny es jyikyˈatët extëm tuˈugë jäˈäy diˈibë pyagiipy ja kyruuz [“kyepy”, TNM] ko yˈoˈkën tninejxy, esëts xypyatsoonët” (Matewʉ 16:24). Jesus tëgëk pëky ojts tnigajpxy diˈib tsojkëp nduˈunëm. Tim jawyiin, nmastutëm ja këˈëm winmäˈäny, o ja tuk pëky njënäˈänëm, njëjpkudijëm tijaty xyyajtëgoyäˈänëm ets tijaty njatsojkëm ets ngupëjkëm extëm ja Dios xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm. Myëmajtsk, njukyˈäjtëm extëm tuˈugë jäˈäy diˈib pyagëëpy ja kyepy. Ja tiempë ko Jesus jyukyˈajty yä Naxwiiny, ja kepy diˈib yajpägëëpy, yëˈë yˈandijpy ko jäˈäy dyajnaxyë tsoytyuˈun etsë ayoˈon. Ëtsäjtëm ngupëjkëm tyamë ayoˈon mët ko nimaytyakëm ja Diosë yˈayuk (2 Timotee 1:8). Oy nyajnëxik nyajtukxikëm o nyaˈëbat nyajkäjpxpatëm, kyaj nmëjpëjtakëm ja tsoytyuˈun duˈun extëmë Jesus ets yajpatëm agujk jotkujk mët ko nnijäˈäwëm ko Dios xykyupëjkëm (Ebreeʉsʉty 12:2). Ets myëdëgëëk, yëˈë ko nbanëjkxëmë Jesus (Salmo 73:26; 119:44; 145:2).
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Mateo 16:18, TNM) Nanduˈun nˈanëëmë: Mijtsën Pedro, ets mä tyäˈädë tsäägaats, ngëxkojäˈänyëts ja nduˈukmujkënëts, ets ja tyëjkˈääwë jut kyaj myëmadäˈägäˈänyëty.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Mat. 16:18
Mijtsën Pedro, ets mä tyäˈädë tsää: Mä ayuk grieegë pétros, yëˈë yˈandijpy “tuk pedasë tsäägaats o tuˈugë tsää”, yä yëˈë yˈandijpyë jäˈäy xyëëw (Pedro), duˈunë Jesus ojts txëëwmoˈoyë Simón mä ayuk grieegë (Fwank 1:42). Jatuˈugë ayuk diˈib nanaduˈun yëˈë pétra, të yajkäjpxnaxy “tsäägaats” ets mbäät yëˈë tˈandijˈyë mëj tsäädoˈoky, tsääwiiny o mëj tsäägaats. Tyäˈädë ayuk grieegë nan miimp mä Mat. 7:24, 25; 27:60; Luk. 6:48; 8:6; Rom. 9:33; 1 Kor. 10:4; 1 Peed. 2:8. Pedro kyaj wyinmääy ko yëˈë nety ja tsäägaats mä Jesus tkëxkojäˈäny ja tuˈukmujkën, pes mä 1 Peedrʉ 2:4-8 jap tkujäˈäyë ko Jesus, yëˈë “tuˈugë tsujpë tsää mä potsyˈëjx” diˈibë Dios të twinˈixy. Apostëlë Pablo nanduˈun jyënany ko Jesus yëˈë “pyotsyˈëjxˈaty” ets “tsägaats” (1 Kor. 3:11; 10:4). Duˈunxyëp extëmë Jesus jyënany: “Mijts, diˈib nxëëwmoopy Pedro, Tuk pedasë tsäägaats, të xyjaygyukë pënën ja Kristë, tyäˈädë tsäägaats, mäts “ngëxkojäˈänyëts ja nduˈukmujkënëts”.
nduˈukmujkënëts: Mä ayuk grieegë ekklesía, yä tim jawyiin tyuny. Ets majtsk pëky nyaywyaˈkxyëty: ek, diˈib yˈandijpy “pëtsëm”, ets kaléo, yëˈë yˈandijpy “yajmëgajpxy”. Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy tuk grupë jäˈäy diˈib të yajmëgäjpxtë o të yajwoomuktë parë yajtuktunäˈändë tuˈugë tuunk. Ko duˈunë Jesus jyënany, yëˈë mä ojts tnaskäjpxë ko dyajnaxkëdäˈägäˈäny ja tuˈukmujkën, mä tyäˈädë tuˈukmujkën, yëˈë yajpäädandëp pënaty nëjkxtëp tsäjpotm. Yëˈëjëty duˈun “extëm ja tsää jiikypyë, diˈibë mëët ja potsy dyajpety mä Dios tsyëënëyaˈany” (1 Peed. 2:4, 5). Tyäˈädë ayuk grieegë xëmë tyuny mä Septuaginta, diˈib mä ayuk ebreo të yajkäjpxnaxy “tuˈukmujkën”, yëˈë xëmë myaytyäˈägaampy ja Israel gäjpn diˈibë Dios wyinˈijx (Deut. 23:3; 31:30). Ets pënaty të yajwinˈixtë yä naxwiiny, yëˈë duˈunë “Diosë jyaˈayëty diˈibaty naymyujkëdëp” (1 Peed. 2:9; Fwank 15:19; 1 Kor. 1:2).
(Matewʉ 16:19) Ëjtsëts mij nmoˈoyëp ja tsäjpotmëdë yˈawatsn mä Dios yajkutiky. Diˈibë mij mˈawiˈimpy yä naxwiiny, nandëˈën yaˈˈawëënëp tsäjpotm; es diˈibë mij mˈagejpy yä naxwiiny, nan yaˈˈagajëp tsäjpotm.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Mat. 16:19
Ja tsäjpotmëdë yˈawatsn mä Dios yajkutiky: Ko Biiblyë tmaytyaˈaky ko ijty pën tˈaxäjë awatsn, waˈan yëˈë tˈandijˈyë awatsn o jeˈeyë mëët yaˈijxkijpxyë ets yëˈë yˈandijpy ko pën yajmoˈoyë kutujkën (1 Crón. 9:26, 27; Is. 22:20-22). Päätyë tadë ayuk “awatsn”, yëˈë yˈandijpy ja kutujkën ets ko pën ti yajtuknikëjxmˈaty. Pedro yëˈë yajtuunë tyäˈädë “awatsn” mä ja judiyëtëjk (Apos. 2:22-41), mä ja samaritanëty (Apos. 8:14-17) ets mä diˈib kyaj jyudiyëty (Apos. 10:34-38) parë mbäät tˈaxäjëdë ja Diosë yˈespiritë santë ets tyëkëdët mä ja Diosë yˈAnaˈamën Kyutujkën diˈib tsäjpotm.
26 ÄÄMBË FEBREERË AXTË 4 ÄÄMBË MARSË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | MATEWɄ 18, 19
“Nˈoktuˈunëmë mëjääw parë kyaj ngunajpëm ets ni wiinkpë ngayajkunajpëm”
(Mateo 18:6, 7, TNM) Per ko pën dyajkunapët niduˈuk tyäˈädë mutskatypyë diˈib pyëjtakypyë mëbëjkën mä ëjts, mas oy ko yajtukˈyoˈktëyët tuˈugë molinë tsää, diˈib duˈun extëm diˈib ja burrë wyoˈonˈawdijtypy ets waˈan jap tkiny mejny itkujky. 7 ¡Përoobë naxwinyëdë jäˈäy ta kanäk pëky diˈib yajkunajpëdëp! Pes xëmë jyaˈˈatäˈäny diˈib yajkunapëyäämp, per ¡përoobë jäˈäy diˈib yajkunajpëp!
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp Mat. 18:6, 7
tuˈugë molinë tsää, diˈib duˈun extëm diˈib ja burrë wyoˈonˈawdijtypy: O “tuˈugë mëj pään tsää”, yëˈë yˈandijpy “tuˈugë molinë tsää diˈib yajtuumbyë burrë”. Tyäˈädë tsää jantsy jeˈemtsy, pääty yëˈëyë ijty ja burrë määyëp dyaˈˈawditët, waˈan ijty myëjjëty 1,2 axtë 1,5 metrë de diámetro.
yajkunajpëdëp: Mä ayuk grieegë skándalon, mbäät yajkäjpxnaxy “ko tijaty xyyajkunajpëm”, yëˈë ijty tuˈugë trampë. Näägë jäˈäy wyinmaytyë ko yëˈë myaytyakypy tuˈugë kepy diˈib tuump extëmë trampë ets jam yajkëxtsumy ja jëˈxy pëky diˈib yajkäˈäjäämp. Ets ok, ta jyënandë ko yëˈë tijaty yajkunajpëp o diˈib yajkëdääp. Tyäˈädë yëˈë myaytyäˈägaampy ko pën ttuny diˈib axëëk o ko kyunapë ets pyokytyuny. Mä Mateo 18:8, 9, tyäˈädë ayuk skandalízo, diˈib të yajkäjpxnaxy “ko nyajkunajpëm”, nan mbäät yëˈë tˈandijy “njëmbijtëm extëm tuˈugë trampë o nyajpokytyuˈunëm”.
nwtsty multimedia
Molinë tsää
Tyäˈädë tsää yëˈë ijty tuump parë tijaty yajtukmeˈey ets parë pyëtsëmyë aseytë mä aseytunë. Mutskaty ijty nääk ets mbäät këˈëm nyaˈˈawdijtëm, per nääk jantsy mëjaty axtë yëˈë ijty tsojkëp dyaˈˈawditët tuˈugë jëyujk. Ja tsää diˈib ja filistee jäˈäyëty ojts ttukˈyajˈyuˈkxtë Sansón, waˈan dyuˈunëty extëm diˈib yaˈijxp mä tyäˈädë dibujë (Juec. 16:21). Ja tsää diˈibë ijty wyoˈonˈawdijtypy ja jëyujk animal, kyaj jamyë tyuuny Israel, nanduˈunën tyuuny mä ja it lugäär diˈib Roma.
Mëjpë tsää etsë mutskpë tsää
Parë ijty yˈawdityë tyäˈädë mëj tsää, yëˈë yajtuundëbë jëyujk extëmë burrë. Duˈunën ijty yajmeˈey ets yajwinmäˈätsy ja aseytunë. Tuˈugë mëj tsää ja ijty myëjjëty 1,5 metrë de diámetro ets yˈawdity mä tuˈugë tsää diˈib mas mëj.
(Mateo 18:8, 9, TNM) Pääty, pën ja mgëˈë o ja mdeky myajkunajpëp, nëbux ets ëxjëbip. Mas oy ko mdëkët mä ja jukyˈäjtën këduk tekytyuk en lugäär myajkujëduwët mët majtskë mgëˈë o majtskë mdeky mä ja jëën diˈib winë xëëw winë tiempë. 9 Nanduˈun pën myajkunajpëp ja mwiin, juut ets ëxkäˈäts mas oy ko mdëkët winduˈuk mä ja jukyˈäjtën en lugäär myajkujëduwët mët majtskë mwiin mä Gehena mä jëën tyoy.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Mat. 18:9
Gehena: Tyäˈädë tsyoony mä ayuk ebreo gueh Hinnóm diˈib yˈandijpy “ajoy diˈib Hinón”. Tyäˈädë lugäär abatkëˈëytsyoo wyeˈemy, naa jatsoo mä xëëw tyëkë mä ijty ja käjpn diˈib Jerusalén (ixë sgd, sección 16, mapë “Jerusalén etsë it lugäär diˈib pyëˈääy”). Ja tiempë mä Jesus jyukyˈajty, mä tyäˈädë ajoy jap ijty tijaty nyitoy, päätyë tyäˈädë ayuk “Gehena”, yëˈë yˈandijpy kutëgoˈoyënë diˈib winë xëëw winë tiempë.
(Matewʉ 18:10) Katë xyˈëxtijy nituˈugë tyäˈädë ënäˈkuˈunk. Pes nˈanëëmëdë ko jam tsäjpotm ja anklësëty wyinˈijxtëëdëp ja nDeetyëts tsäjpotmëdë.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Mat. 18:10
wyinˈijxtëëdëp ja nDeetyëts tsäjpotmëdë: O “nyidëjkëdëp ja nDeetyëts”. Yëˈëyë anklëstëjk mbäät tˈixtë Diosë wyiin jyëjp mët ko nyidëjkëdëp mä Dios yajpääty (Éx. 33:20).
w10-S 1/11 paj. 16
Anklëstëjk xypyudëjkëm
Nanduˈun tnimaytyaky ko tyäˈädë anklëstëjk yëˈë yajtuknipëjktë parë tpudëkëdët ja Dios mëduumbëty ets oy yˈittët mët ja Tyeetyë tsäjpotmëdë. Tyäˈädë yëˈë myaytyäˈägan ko ja yˈëxpëjkpëty tˈanmääy ko kyaj ti ttundët diˈib mbäät axëëk yajnayjyawëdë ja myëguˈuktëjk, pes yëˈëjëty myëdäjttëp ja “anklësëty” diˈib “wyinˈijxtëëdëp ja [Tyeetyë] tsäjpotmëdë” (Matewʉ 18:10). Per ko duˈun jyënany, kyaj yëˈë dyajjaygyukëyany ko niduˈuk niduˈugë Dios mëduumbëty tmëdattë tuˈugë anklës diˈib kuentˈäjtëdëp. Diˈibën yajjaygyukëyan, yëˈë ko tyäˈädë anklësëty yëˈë diˈibë Dios yajtuunëdëp ets pyudëkëyandëp ja Dios mëduumbëty.
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Matewʉ 18:21, 22) Net ja Peedrë oj dyajtëy ja Jesús: Wintsën, ¿axtë nääk okëts nmaˈxët ja pyojpë yëˈë nmëguˈugëts kots ëj xymyëduundëgoy xymyëgäjxtëgoy? ¿Axtë jëxtujk okë? 22 Jesús oj yˈatsoyëty: Kyajts njënäˈäny ko axtë jëxtujk ok, jaˈa dëˈën axtë jëxtujk ok tëgëˈpx mäjkpë.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Mat. 18:22
tëgëˈpx mäjkpë: Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy “jëxtujk ok tëgëˈpx mäjkpë”. Mä ayuk grieegë nanduˈun yajjaygyukë extëm “tëgëˈpx mäjkpë mas ja jëxtujk” (77 ok) o “setenta por siete”, ta pyëtsëmy (490 ok). Tyäˈädë ayuk nan yëˈë tuump mä Septuaginta mä Génesis 4:24 parë yajkäjpxnaxy mä ayuk ebreo “tëgëˈpx mäjk ets ja jëxtujk ok”. Ko duˈun majtskˈok tyäˈädë numero yajnigajpxy siete, yëˈë yˈandijpy ko “kyaj nyimaytsyoˈowën” o ko “kyaj yˈawitsyëty”. Ets ko Jesus tˈanmääyë Pedro axtë 77, yëˈë duˈun tyukniˈˈijxë ja yˈëxpëjkpëty ko kyaj mbäät tmaytsyowdë axtë näkˈokën mbäät tmeˈkxy ja myëguˈuk. Perë Talmud Babilonio (Yoma 86b) tëgatsy jyënaˈany: “Pën ja pën tmëdëgoyë myëguˈuk tëgok, ta yajpokymyaˈkxët, pën myëdëgoopy majtskˈok, ta yajpokymyaˈkxët, pën myëdëgoopy tëgëkˈok, ta yajpokymyaˈkxët, per pën myëdëgoopy taxkˈok, ta kyaj yajpokymyaˈkxët”.
(Matewʉ 19:7) Net yajtëëjëdë: ¿Es tiko yëˈë Moisés tniˈanaˈamë es ko tuˈugë yetyëjk tmastuˈudäˈäny ja nyëdoˈoxy, jawyiin tuˈugë neky yajmoˈoyët mä jyënaˈany ko të tmastuˈuty ja toxytyëjk?
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Mat. 19:7
tuˈugë neky yajmoˈoyët mä jyënaˈany ko të tmastuˈuty ja toxytyëjk: O “tuˈugë neky mä të yaˈˈajääywyäˈkxtë”. Ja Ley duˈun ijty dyajnigutukë ko ja yetyëjk diˈib myastuˈudaambyë kyudëjk, dyaˈoyët tuˈugë neky, per tsojkëbë nety jawyiin dyajtëwët ja mëjjäˈäytyëjkëty. Duˈun mbäät tmëdatyë tiempë parë yajxon twinmayët ti tyunaampy. Ja Ley kyaj ijty tnasˈixë parë pojënë jäˈäy yaˈˈajääywyäˈkxët ets nan kyuwaampy ja toxytyëjk (Deut. 24:1). Per ja tiempë mä Jesus jyukyˈajty, ja diˈib nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk, ojts tnasˈixëdë parë pojënë jäˈäy yaˈˈajääywyäˈkxtët. Mä primer siiglë, Josefo, tuˈugë ëxpëkyjyaˈay diˈib farisee, diˈibë nety të yaˈˈajääywyaˈkxy jyënany ko mbäädë jäˈäy yaˈˈajääywyaˈkxy “oy ti ttukkäjpxët, ets mas parë yetyëjk, kanäk pëky jyaˈˈaty diˈib mbäät ttukajpxy”.
nwtsty multimedia
Tuˈugë neky mä të yaˈˈajääywyäˈkxtë
Ja yajjääyë tyäˈädë neky mä jëmëjt 71 o 72 mä ayuk arameo. Ets jatsoo yajpaty anikëjxytsyoo (uadi Murabbaat), mä ja it lugäärë äänëˈëk tëëtsëˈëk diˈib Judea. Mä tyäˈädë neky tnimaytyaˈaky ko mä jëmëjt jëxtujk, ja tiempë mä judiyëtëjk kyujuundaktë, jaa mä José, yˈuˈungë Naqsán, diˈibë nety tsënaapy Masada, ojts yaˈˈajääywyaˈkxy mëdë Míriam, ja nyëëxë Jonatán.