Referensyë diˈib miimp mä Wiˈix njukyˈäjtëm ets nDiosmëduˈunëm tijaty yaˈëxpëkäämp ets yajtukjayëyäämp
1-7 ÄÄMBË OKTUUBRË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | FWANK 9, 10
“Jesus tkuentˈaty ja byorreegëty”
(Fwank 10:1-3) Jantsy tëyˈäjtënëts miits nˈanëëmëdë, diˈibë kyaj tyëkë mä korral ään es pyuty wiinktsoo, yëˈë dëˈën ja maˈtspë. 2 Per diˈibë tëjkëp mä korral ään, yëˈë dëˈën ja borreegë kuentˈäjtpë. 3 Ja korral ää adënaabyë yaˈˈawatsxëp ja borreegë kuentˈäjtpë, es ja borreegë kuentˈäjtpë dyaxë mët ja xyëë ja byorreegë, esë borreegë pyëtsëmdë jap korraloty, jaˈa ko dyoˈkmëdoy diˈibë kuentˈäjtëp.
(Fwank 10:11) Ëjtsë dëˈën ja oybyë borreegë kuentˈäjtpë. Yëˈë oybyorreegë kuentˈäjtpë kyuˈoogëp ja byorreegëty.
(Fwank 10:14) Ëjtsë dëˈën ja oybyë borreegë kuentˈäjtpë. Ëj nˈixyˈajtypyëts ja nborreegëts es nan xyˈixyˈäjttëpts yëˈëjëty,
nwtsty multimedia
Korral
Tuˈugë korral yëˈë ijty tuˈugë lugäär mä ja borreegë kuentˈäjtpë tkuwopëdë ja byorreegëty ko kyootsënë parë kyaj yajmaatstët ets parë kyaj ja awäˈän jëyujk myatsëdët. Tëëyëp, wiˈixëm ijtyë jäˈäyëty dyaˈoyëdë ja korral, tam diˈib mëj ets mutsk ets kyaj nyikojyëty. Yëˈë ijtyë tsää tyuknamäˈkxˈawdijtëp ets jeˈeyë tuˈugë kemyˈääw (Núm. 32:16; 1 Sam. 24:3; Sof. 2:6). Juan jyënany ko jam ijty mbäät jeˈeyë nyaxtë mä ja kemyˈääw yajkuentˈaty (Fwank 10:1, 3). Pën yëˈë tuˈugë kumoon korral, tam ijty tuˈugë jäˈäy diˈib kyuentˈäjtypy tuktsuˈum ja borreegëty. Ets ko jakumbom myindë ja borreegë kuentˈäjtpëty, ta ja diˈib të tkuentˈaty dyaˈˈawäˈätsy ja kemyˈääw. Ta ja borreegë kuentˈäjtpëty dyaxmuktë ja byorreegëty ets ko yoˈkmëdowëdë, ta pyanëjkxëdë (Fwank 10:3-5). Jesus yëˈë yajtuun tyäˈädë ijxpajtën parë tnimaytyaky wiˈix yëˈë tkuentˈaty ja yˈëxpëjkpëty (Fwank 10:7-14).
¿Wiˈix mbäädë familyë nyayaˈitëdë “wijy kejy”?
5 Borreegë kuentˈäjtpë yajxon tˈixyˈatyë byorreegë ets yëˈëjëty nan yajxon yˈixyˈatëdë ets tyukjotkujkˈatëdë, pääty yoˈkmëdowëdë ets myëmëdowëdë. Jesus jyënany: “Nˈixyˈajtypyëts ja nborreegëts es nan xyˈixyˈäjttëpts”. Kyaj jeˈeyë tˈixyˈaty nikëjxy këbajky ja mëbëjkpëtëjk. Pes mä ayuk grieegë “nˈixyˈäjtëm”, yëˈë yˈandijpy “nˈixyˈäjtëm këˈëm ets yajxon”. Yëˈë Oybyë Borreegë Kuentˈäjtpë nyijäˈäjëp yajxon wiˈix yaˈixy yajpääty tuˈuk tuˈugë byorreegë: tijaty tëgoyˈäjtxëdëp, mä yˈoyëty ets mä kyaˈoyëty. Nitii mbäät kyayajtukwinguyuˈutsy. Ets ja byorreegë yajxon yˈixyˈatëdë ets pyanëjkxëdë extëm ttuˈumoˈoy.
(Fwank 10:4, 5) Es ko nety të dyajpëtsëëmdäˈäy tëgekyë, ta twinyoˈoyë, es ja byorreegë pyanëjxëdë mët ko yoˈkmëdoyëty. 5 Per tuˈuk diˈibë kyaj tˈixyˈaty, niˈigyë tkugeˈeky, mët ko kyaj dyoˈkmëdoy ja diˈibë kyaj tˈixyˈaty.
cf-S paj. 124 parr. 17
“Nitii tkatukmëmatyaky pën kyaj dyajtuny ja ijxpajtën”
17 Duˈun tkujäˈäyë George A. Smith mä lyiibrë diˈib xyëwˈäjtypy Geografía histórica de la Tierra Santa: “Kots ijty nboˈkxtë mä ja nëdäjny diˈib Judea, tats nˈixtë ko naa nidëgëëk o nimäjtaxkë borreegë kuentˈäjtpëty twojpmindë ja byorreegëty. Ets ko ja borreegëty nyaytyuktëjkëtyaˈayëdë, tats nayajtëwëdë wiˈix ja borreegë kuentˈäjtpëty jatëgok twojpmukäˈändë ja byorreegëty. Per ko nety ja borreegë të nyëˈuktäˈäytyë ets të yˈats të kyuyattë, ta ja borreegë kuentˈäjtpë yoˈoywyäˈkxtë mä ja ajoy, ets tmëgäjpxtë ja byorreegëty extëm të ttukˈijxwëˈëmdë, ta ja borreegë yoˈoywyäˈkxtë ets tninëjkxtë ja wyintsënëty, ets tuk käjpëˈëk jatëgok jyëmbittë”. Jesus yëˈë yajtuunë tyäˈädë ijxpajtën parë xytyukniˈˈijxëm ko pën ngupëjkëm ets nmëmëdoˈowëm wiˈix yëˈë xytyuˈumoˈoyëm, ta nëjkx xykyuwäˈänëm “ja oybyë borreegë kuentˈäjtpë”.
(Fwank 10:16) Nmëdäjtypyëts ja wiinkpëty ja nborreegëts mäts jatuˈugë ngorral, es nyajminëpts nandëˈën mä tyäˈädëty. Xymyëdowdëpts ëj yëˈë, es tuk käjpëˈëk yˈitët yëˈë borreegë es tiˈigyë ja kuentˈäjtpë.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 10:16
nyajminëpts: O “tuˈumoˈoy”. Yëˈë tyäˈädë ayuk grieegë tuump ágo, ets mbäät nyikejy “yajmin”, “yajtëkë” o “tuˈumoˈoy”, wiˈixëm tyuny. Tuˈugë nekyxyaatsy diˈib yajjääy grieegë naa ja mä jëmëjt 200 ko nety të myinyë Jesus, yëˈë tyäˈädë ayuk mëët tyuˈugyë (synágo) diˈib të yajkäjpxnaxy “tyuˈukmuky”. Jesus, ja Oybyë borreegë kuentˈäjtpë, yëˈë yajtuˈukmujkypy, tyuˈumoopy, kyuwaampy ets myoopy ja jyeˈxy pyeky ja byorreegëty diˈib yajpatp mä tyäˈädë korral (o “tuk mutsk kajpëˈëgë borreegë”, extëm jyënaˈanyë Lucas 12:32, TNM) ets ja wiinkpë byorreegëty. Tyäˈädë borreegëty tuˈugyë yajpäättë ets tuˈuk jeˈeyë ja borreegë kuentˈäjtpë. Extëm yä të yajnimaytyaˈaky, yëˈë xytyukˈijxëm ko tuˈugyë nety nyayaˈitäˈänëdë pënaty pyanëjkxtëbë Jesus.
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Fwank 9:38) Net ja jäˈäy nyaygyoxtënääytyakë Jesús wyinduuy, es jyënany: Wintsën, nmëbejkypyëts mij.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 9:38
nyaygyoxtënääytyakë: “Nyiwindak” o “wyingoxtënääy”. Ko tyunyë tyäˈädë ayuk grieegë proskynéo mä yajmaytyaˈaky tuˈugë dios o awinax, ta yajkäjpxnaxy extëm “yaˈˈawdaty” (Mat. 4:10; Luk. 4:8). Per yä yëˈë myaytyakypy ko ja yetyëjk diˈibë nety të myaxuˈunkˈaty wiints, yˈëxkäjp ko Jesus yëˈë Diosë kyudënaabyë ets pääty ojts twingoxtanë. Yëˈë kyaj wyinmääy ko Jesus yëˈë Dios, wyinmääy ko yëˈë duˈun ja “Naxwinyëdë Jäˈäyëtyë Kyudënaabyë” diˈib ojts yajnaskäjpxë, ja Mesías diˈibë Dios të myoˈoyëty ja kutujkën (Fwank 9:35). Tyäˈädë yetyëjk nanduˈun twingoxtënääyë Jesus extëm ttuundë wiinkpë jäˈäyëty diˈib yajmaytyaktëp mä Escrituras Hebreas, diˈib wyingoxtënääytyë kugajpxyëty, reyëty etsë wiinkpë Diosë kyudënaabyëty (1 Sam. 25:23, 24; 2 Sam. 14:4-7; 1 Rey. 1:16; 2 Rey. 4:36, 37). Ko ja jäˈäyëty twingoxtënääytyë Jesus, yëˈë parë tmoˈoyandë dyoskujuyëm mët ko Dios yajtunyëty parë tijaty tyukniˈˈijxëdë o mët ko tˈëxkäjptë ko Dios kupëjkëp.
(Fwank 10:22) Jaˈa nety ja disyembrë poˈo mä ja jäˈäyëty xyëdundë mä yajmëjtuny ko yajkuniˈxy ja mëj tsäjptëjk jap Jerusalén.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 10:22
ko yajkuniˈxy ja mëj tsäjptëjk: Tyäˈädë xëëw mä ayuk ebreo jaˈa yajtijy Janucá (janukkáh), diˈib yˈandijpy “yajnixëduny” o “yajmëjtuny”. Extëm ko yajkojˈabejty ja templë diˈib Jerusalén, ta yajnixëëwduuny mä jëmëjt 165 mä kyajnëm myinyë Jesus. Ja tsyondaky 25 äämbë kislev poˈo, naa ja kyaˈay disiembrë kujkwaˈkxy (ixë sgd, sección 19), ets ja ijty tnixëëwdundë tuktujk xëëw. Ja rey diˈib Siria diˈib xyëwˈäjtypy Antíoco 4 Epífanes, yˈaxëkˈijxë Jyobaa diˈib Diosˈäjttëp ja judiyëtëjk, ets kyaj twintsëˈkë ja tyemplë. Ojts tkojy tuˈugë yˈaltaar mä ja altaar mä ijty xëmë yajˈyoxy yajnoˈoky ja wintsëˈkën. Mä jëmëjt 168 mä kyajnëm myinyë Jesus, 25 äämbë Kislev poˈo, tyäˈädë rey ojts dyakyë ëtsëm extëmë wintsëˈkën mä ja altaar, ets ta ojts tniˈanaˈamë parë yˈoyëdë ëtsëmgaldë. Ta net ojts txijkxy ja kaldë mä ja Jyobaa tyemplë parë dyaˈˈaxëˈkë. Nyoˈk ja templë tëjkˈääw, jyijt ja kuartë mä yˈittët ja saserdotëty ets ta ojts tmënëjkxy ja altaar diˈib oorë, ja meesë mä nety ja tsäjpkaaky yˈity ets ja kandelääbrë diˈib oorë. Ets ta tnixëëwduuny ja templë parë Zeus, tuˈugë dios diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty. Ko nyajxy majtsk jëmëjt, ta Judas Macabeo tjaˈabëjky jatëgok ja nax käjpn ets ta ojts tniˈanaˈamë parë wyäˈätsët ja templë. Ets ko 25 ääny kislev poˈo mä jëmëjt 165, ko nety të nyäjxnë tëgëk jëmëjt mä Antíoco dyajkyë axëëkpë wintsëˈkën mä ja yˈaltaarë Zeus, ta ja templë jatëgok ojts yajnixëduny parë Jyobaa ets dyojx tnoˈktë ja wintsëˈkën extëmë nety xëmë të ttundë. Mä Biiblyë kyaj tnigajpxy pënë Jyobaa ojts tpudëkë Judas Macabeo parë myadäˈägët mä tsyiptuny ets nan kyaj tnigajpxy pën ojts tˈanëëmë parë jatëgok tˈagojët ja templë. Perë Jyobaa të nety tˈokˈyajtuumbë jäˈäyëty diˈib tsoˈondëp wiink nasionk, extëmë Ciro diˈib Persia, parë dyaˈˈadëwët diˈib yëˈë tyuknibëjtakëp ets yaˈˈawdatët tëyˈäjtën myëët (Is. 45:1). Ets waˈanë Jyobaa yëˈë dyajtuuny tuˈugë jäˈäy diˈib mëduunëp parë yajtunët diˈib yëˈë tsyojkypy. Biiblyë jyënaˈany ko tsojkëbë nety ja templë oy yˈitët ets dyajtundët, pes duˈunë nety mbäät yˈadëy diˈib ojts yajnaskäjpxë mä ja Mesías, duˈun mä kyäjpxwaˈkxy ets mä nety dyakäˈäny ja jyukyˈäjtën extëmë wintsëˈkën. Ets ja lebitëty duˈunyëmë nety mbäät dyaktë ja wintsëˈkën axtë koonëm ja Mesías dyakët ja wintsëˈkën diˈibë nety tsobäädäämp mëjwiin kajaa: ko tkuˈoogët ja naxwinyëdë jäˈäy (Dan. 9:27; Fwank 2:17; Eb. 9:11-14). Perë Jesus kyaj ojts ttukˈaneˈemy ja yˈëxpëjkpëty parë tnixëwdundët mä yajkunuˈkxy ja mëj tsäjptëjk o templë (Kol. 2:16, 17). Per nan kyaj mä tnigajpxy ko Jesus o ja yˈëxpëjkpëty yajkubojktëp.
8-14 ÄÄMBË OKTUUBRË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | FWANK 11, 12
“Nˈokpaˈˈayoˈowëm extëmë Jesus pyaˈˈayooy”
(Fwank 11:23-26) Jesús yˈatsooy: Yëˈë mmëgaˈax jikypyëkëp jatëgok. 24 Martë tˈatsooy: Ëj nnijäˈäbëts ko jikypyëkëp mä ja tiempë mä ja oˈkpëty jyikypyëktët. 25 Jesús tˈatsooy: Ëjtsë dëˈën ja jikypyëjkën es ja jikyˈäjtën. Diˈibëts xymyëbëjkp, oy yˈoogët, jikypyëkëp. 26 Es nidëgekyë diˈibë jikyˈäjttëp es xymyëbëktëts, kyaj yˈooktët ninäˈä. ¿Mmëbejkypyë tyäˈädë?
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 11:24, 25
nnijäˈäbëts ko jikypyëkëp: Marta duˈun wyinmääy ko Jesus yëˈë nety myaytyäˈägaampy ja tiempë diˈibë miimp këdakp mä jyukypyëkäˈändë ja oˈkpëty (Fwank 6:39). Marta ijt seguurë ko oˈkpë jukypyëkandëp. Mä tadë tiempë, ja saduseety diˈib nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk, kyaj ijty tmëbëktë ko oˈkpë jyukypyëkäˈändë, oyë Biiblyë tjanigajpxy (Dan. 12:13; Mar. 12:18). Ets ja fariseety, yëˈë ijty myëbëjktëp ko anmë kyaj yˈooky. Perë Marta nyijäˈäwëbë nety ko Jesus tyukniˈˈixë ko oˈkpë jyukypyëkäˈändë ets ko të nety kanäägë jäˈäy dyajjukypyeky, per kyajnëmë nety pën duˈun dyajjukypyëkynyëm extëmë Lázaro, diˈibë nety të yˈijnë ooky kanäk xëëw.
Ëjtsë dëˈën ja jikypyëjkën es ja jikyˈäjtën: Ko Jesus yˈoˈky ets ko jyukypyejky, yaˈˈawats ja nëˈë tuˈu parë mbäät jyukypyëktë ja oˈkpëty. Ko Jyobaa dyajjukypyejkyë Jesus, ta tmooyë mëjääw parë dyajjukypyëkëdë oˈkpë ets jyukyˈattët winë xëëw winë tiempë (Fwank 5:26). Mä Diˈibʉ Jatanʉp 1:18, japë Jesus këˈëm nyaytyijˈyëty “Ëjtsë dëˈën diˈibë jikyˈäjtp” ets jyënaˈany, “nmëdäjtypyëts ja kutujkën esëts nyajjikypyëkët ja oˈkpëty”. Pääty mët yëˈëgyëjxmë Jesus, nmëdäjtëm tuˈugë awijxën ets nanduˈun pënaty të yˈooktë. Ojts twandaˈaky ko dyajjukypyëkäˈänyë oˈkpëty parë mëët yˈanaˈamdët jam tsäjpotm o parë jyukyˈattët yä naxwiiny mä ja tsujpë it lugäär ko nety yëˈë yˈaneˈemy (Fwank 5:28, 29; 2 Peed. 3:13).
(Fwank 11:33-35) Ko Jesús tˈijxy jyëˈëy yaxtë ja Mariië es ja israelitëty diˈibë mët myiindë, net ja Jesús nyayjyäˈäjë jotmaymyëët es yˈamutskˈäjty. 34 Ta yajtëëjë: ¿Mä të xyajnaxtëkëdë? Ta yˈanmääyëdë: Wintsën, min xyˈixy. 35 Jesús jyëëy.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 11:33-35
jyëˈëy yaxtë: Ko mä ayuk grieegë të yajkäjpxnaxy “jyëˈëy yäˈäxtë” yëˈë yˈandijpy ko mëk yajmëdoyë jäˈäy jyëˈëy yaˈaxy. Nan yëˈë tyäˈädë ayuk tuump mä yajnimaytyaˈagyë Jesus tnijëëy tniyaxyë Jerusalén ko ojts tnaskäjpxë kyutëgoyaˈany (Luk. 19:41).
nyayjyäˈäjë jotmaymyëët es yˈamutskˈäjty: Mä ayuk grieegë yëˈë tuump tyäˈädë majtskpë ayuk, parë tnimaytyaˈaky ko Jesus mëk tjäˈäwë jäj jëmuˈumën. Tyäˈädë ayuk grieegë diˈib të yajkäjpxnaxy “yˈamutskˈäjty” (embrimáomai) ja tyuny ko mëjwiin kajaa nyajnäjxëmë amay jotmay, per mä tyäˈädë tekstë yëˈë nyimaytyakypy ko Jesus mëk tjäˈäwë jäj jëmuˈumën, pääty yˈamutskˈäjty. Ets diˈib të yajkäjpxnaxy “nyayjyäˈäjë jotmaymyëët” (tarásso) yëˈë yˈandijpy “yajxijtˈyoˈoy”. Tuˈugë ëxpëkyjyaˈay jyënaˈany ko tyäˈädë tekstë yëˈë yˈandijpy “mëk mäˈäy mëktäjjënë o jäj jëmuˈumën”. Mä Fwank 13:21 nan yëˈë tyäˈädë ayuk tuump parë tnimaytyaˈaky wiˈixë Jesus nyayjyäˈäwë ko tnijäˈäwë Judas kyëyakäˈänyëty (ixë notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 11:35).
Jesús jyëëy: Tyäˈädë ayuk diˈib yä tuump (dakrýo) nan yëˈë yˈandijpy mä ayuk grieegë “winëë” ets nan miimp mä Lukʉs 7:38, Apostʉlʉty 20:19, 31, Ebreeʉsʉty 5:7 o Diˈibʉ Jatanʉp 7:17 ets 21:4. Tukëˈëyë tyäˈädë tekstë waˈan yëˈë tmaytyaˈagyë winëë ets kyaj ko jäˈäy mëk jyëˈëy yaˈaxy. Ja ayuk diˈib yajpatp mä Fwank 11:35 kyaj tyuknaxëty mët diˈib yajpatp mä Fwank 11:33 mä tnimaytyaˈaky wiˈix jyëëy yaxtë María mët ja judiyëtëjk (ixë notë diˈib yaˈëxpëjkp). Oyë netyë Jesus tnijawë ko yajjukypyëkaambyë Lázaro, mëk tjäˈäwë ko tˈijxy wiˈix dyajnäjxtë jäj jëmuˈumënë ja myëtnaymyaayëbëty. Mët ko ttsojky ets tpaˈˈayooy, ta nanduˈun tyëjkë jëëy yaxpë mayjyaˈay wyinduuy. Tyäˈädë maytyaˈaky yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko Jesus pyaˈˈayoopy pënaty të yˈooktë ja jyiiky myëguˈuk.
(Fwank 11:43, 44) Ko dëˈën jyënäändääy, net jyënany jantsy mëk: ¡Lázarë, pëtsëm jap! 44 Net ja oˈkpë pyëtseemy, abity ja kyëˈë tyeky es ja wyiin jyëjp mët ja wyit. Ta Jesús jyënany: Nikajtuˈuttë es waˈan tnejxy.
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Fwank 11:49) Net niduˈugëty diˈibë xyëˈäjtypy Kaifás, yëˈë nety teetywyintsëngopk mä ja jëmëjt, jaˈa jënan: Miitsëty nitii xykyanijawëdë,
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 11:49
teetywyintsëngopk: Mä ja israelitëty tkamëdattënëmë ryey, yëˈë ijty yajnikäjpxpajtp tuˈugë teety wyintsën ets kyaj ijty tyëgatsy axtë koonëm yˈooky (Núm. 35:25). Per ko ja romanë jäˈäyëty tjaˈˈabëjktë ja israelitëty, ta ja anaˈambëtëjk diˈib Roma tmëdäjttë kutujkën parë tnikäjpxpattët ja teety wyintsën ets tpëjkëdët ja tyuunk. Caifás, diˈibë nety jyajtypy wiˈix dyaˈoyëdë jotmay, jeky tyuuny teety wyintsën ets kyaj dyuˈunëty ja jäˈäyëty diˈibë nety të tyundë. Naa jaa mä jëmëjt 18 ko nety të myinyë Jesus, ja romanë jäˈäyëty nyikäjpxpajtë Caifás teety wyintsën, ets axtë naa ja duˈun tyuuny mä jëmëjt 36. Waˈanë Juan yëˈë tmaytyäˈägany ko Caifás yëˈë nety tuump teety wyintsën mä jëmëjt 33, mä Jesus yˈoˈky (ix naa mäjën ojts tsyëënë Caifás mä sgd, sección 16).
(Fwank 12:42) Oy may ja israelitëty tjamëbëktë Jesús, es jaˈa mët näägëty ja wyintsënëty, kyaj jyënandë mayjyaˈayoty mët ko ttsëˈëgëdë ja fariseety këdiibë nyekykyupëkëdët tsäjptëgoty.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 12:42
ja wyintsënëty:Ko mä ayuk grieegë të yajkäjpxnaxy “ja wyintsënëty”, yëˈë yˈandijpy tuk grupë jäˈäyëty diˈib tuundë mä ja judiyëtëjk tmëdattë kutujktakn. Nan yëˈë tyäˈädë ayuk grieegë tuump mä Fwank 3:1 ko yajnimaytyaˈagyë Nicodemo, diˈibë nety nanduˈun tuump tadë grupë.
këdiibë nyekykyupëkëdët tsäjptëgoty: O “tˈëxkaxtë”, “tpëjkëdë tyuunk tsäjptëgoty”. Tyäˈädë ayuk grieegë aposynágogos yaayë jeˈeyë tyuny mä Fwank 9:22; 12:42 ets 16:2. Ko ijty tuˈugë jäˈäy yaˈëxkexy mä ja tsäjptëjk, ta ja jäˈäyëty yˈaxëkˈixëdë ets yˈëxtijëdë. Ets kom kyaj ijty mbäät tyuˈukmuktë mët ja myëëjudiyëtëjk, ta ja fyamilyë yˈayoowdëjkëndë. Mä ja tsäjptëjk jam ijtyë jäˈäy yajtukniˈˈixëdë ja Diosë yˈayuk, per nanduˈun ijty tyuny extëmë kutujktakn mä jäˈäy yajpayoˈoy, yajwopy yajkäˈätsy ets yaˈëxkexy (Mat. 10:17).
15-21 ÄÄMBË OKTUUBRË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | FWANK 13, 14
“Ëjts miits të nmoˈoytyë tuˈugë ijxwëˈëmën”
(Fwank13:5) Net tpëjtaky ja nëë mä agëbujën. Ta nyaxweˈtsy es tpujë ja tyekyëty ja yˈëxpëjkpëty es dyajtëtsy mët ja twayë diˈibë nety të nyaytyukmoxwëënyëty.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 13:5
tpujë ja tyekyëty ja yˈëxpëjkpëty: Tëëyëp, ja israelitëty yëˈë ijty yajtuundëbë nitaˈakyëˈëk diˈib näjxp teky axeˈentyoty, ets pääty ko ijty tyuˈuyoˈoytyë o nyëjkxtë kamoty, ta ja tyeky yˈaxëëgëdë o myoˈontsë. Ets ko ijty jyäˈttë mä tuˈugë tëjk, ta tjandë ja kyëˈëk ets yäjtekypyujëdë ja kudëjk, duˈun ijty dyajnigëxëˈëktë ja oyjyaˈayˈäjtën. Mä Biiblyë kanäkˈok jap yajmaytyaˈaky tyäˈädë kostumbrë (Gén. 18:4, 5; 24:32; 1 Sam. 25:41; Luk. 7:37, 38, 44). Jesus pääty ojts dyajtekypyujyë yˈëxpëjkpëty parë tukniˈˈijxëdë ko jëjpˈam yˈittët yujy tudaˈaky ets tpudëkëdët ja wiinkpëty.
(Fwank 13:12-14) Ko ja Jesús tpujtääyëdë ja yˈëxpëjkpëty ja tyekyëty, net jatëgok ttuktëjkë ja nyikëjxyëdë wit. Net nyaxweˈtsy jatëgok meesë winduuy es jyënany: ¿Mjaygyujkëdëp miitsëty yëˈë tyäˈädë diˈibëtsë dëˈën të nduny? 13 Miits xytyijtëp Yaˈëxpëjkpë es Wintsën. Mmëdäjttëp ja tëyˈäjtën, mët ko ëjtsë dëˈën. 14 Es pën ëj, miitsë mYaˈëxpëjkpë esë mWintsën, tëts nbujy miitsëty ja mdekyëty, nandëˈënëdën miits mnaybyujxëdët nixim niyam.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 13:12-14
nandëˈënëdën: O “mbatëdëp”. Tyäˈädë ayuk grieegë ja tyuny ko jäˈäy nyegosyëtuny ets yëˈë yˈandijpy “ko pën nmënuˈkxyˈäjtëm” o “ko pën ti ngamoˈoyëm” (Mat. 18:28, 30, 34; Luk. 16:5, 7). Per mä tyäˈädë tekstë ets ko wiinktsoo yajnimaytyaˈaky kajaa nyikejy, yëˈë yˈandijpy “nikëjxmˈäjtëm” o “xypyatëm” ti nduˈunëm (1 Fwank 3:16; 4:11; 3 Fwank 8).
(Fwank 13:15) Ëjts miits të nmoˈoytyë tuˈugë ijxwëˈëmën es miits xytyundët nandëˈën extëmts ëj të nduny.
w99-S 1/3 paj. 31 parr. 1
Tuˈugë yetyëjk diˈibë mëj ijt tyuun tuˈugë tuunk diˈibë nety tyuundëp ja tuumbë mosë
Ko Jesus ojts dyajtekypyujy ja yˈëxpëjkpëty, yëˈë tyukniˈˈijxëdë ko jëjpˈam yˈittët yujy tudaˈaky. Dios mëduumbëty kyaj mbäät wyinmaytyë ko yëˈë mëj yˈittë ets ko xëmë mbäät myëdunëdë ja nmëguˈukˈäjtëm, ni tkaˈˈatsoktët tuˈugë tuunk mä mbäät myëjpëtsëmdë. Yëˈëjën mbäädë Jesusë yˈijxpajtën tpanëjkxëdë, pes jyënany: “Kyajts të nminy esëts pën xymyëdundët, jaˈa dëˈën esëts ëj nmëdundët es nyakëdëts ja njikyˈäjtën es nimayjyaˈay nyitsoˈoktët” (Matewʉ 20:28). Duˈunë duˈun, Jesusë yˈëxpëjkpëty tsojkëp nixim niyam nyaytyukmëdunëdët ja tuunk diˈib kyaj tyim jëjpˈamëty.
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Fwank 14:6) Jesus yˈatsooy: Ëjtsë dëˈën extëm tuˈugë tuˈu, ëjtskyëjxmë jäˈäy jyäˈttë mä Dios Teety, ëjtskyëjxmë jäˈäy tnijawëdë ja tëyˈäjtën, ëjtskyëjxmë jäˈäy jyikyˈattë. Nipën kyajäˈty mä Dios Teety pën kyajts ëj xymyëbeky.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 14:6
Ëjtsë dëˈën extëm tuˈugë tuˈu, [...] ëjtskyëjxmë jäˈäy tnijawëdë ja tëyˈäjtën, ëjtskyëjxmë jäˈäy jyikyˈattë: Jesus yëˈë ja tuˈu, pes mëët yëˈëgyëjxm mbäät nmëˈoybyëjkëmë Dios ets nmënuˈkxtakëm (Fwank 16:23; Rom. 5:8). Jesus yëˈë ja tëyˈäjtën, pes xëmë myaytyaky ets jyukyˈajty tëyˈäjtën myëët. Nan yaˈˈadëëw kanäk pëky diˈib ojts yajnaskäjpxë diˈib yajnigëxëˈk ko yëˈë nety tyunaampy tuˈugë tuunk diˈib jëjpˈam, diˈibë netyë Dios të ttuknibëjtäägë (Fwank 1:14; Diˈibʉ Jat. 19:10). Tukëˈëyë diˈib të yajnaskäjpxë të yˈadëëwdäˈäy “mët yëˈëgyëjxmë Jesukristë” (2 Kor. 1:20). Jesus yëˈë ja jukyˈäjtën, pes mët yëˈëgyëjxm ko të xyjyuuybyëtsëˈëmëm, mbäät nbatëm “ja jikyˈäjtën diˈibë [tëyˈäjtën]”, o ja “jikyˈäjtënë winë xëë winë tiempë” (1 Tim. 6:12, 19; Éfes. 1:7; 1 Fwank 1:7). Mët yëˈëgyëjxm ko Jesus dyajkyë jyukyˈäjtën, ta miyonkˈamë jäˈäy jyukypyëkäˈändë ets jyukyˈatäˈändë winë xëëw winë tiempë mä ja lugäärë tsujpë (Fwank 5:28, 29).
(Fwank 14:12) Jantsy tëyˈäjtën nˈanëëmëdë ko diˈibëts xymyëbëjktëp, tyundëp nandëˈën diˈibëts ëj ndiimpy. Es tyundëp waanë mëjëtypyë mët ko ëj nëjxnëpts mä Dios Teety.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 14:12
Es tyundëp waanë mëjëtypyë: Jesus kyaj nety yëˈë tˈijxkijpxyë ja miläägrë diˈib tyuun mët diˈibë nety tyunandëp ja yˈëxpëjkpëty. Diˈibën myaytyäˈägan, yëˈë ko tˈëxkajpy ko ja yˈëxpëjkpëty mas nimayë netyë jäˈäy ttukniˈˈixëyäˈändë ja tëyˈäjtën ets jekyë nety niˈigyë kyäjpxwäˈkxäˈändë ets kajabäät. Extëmë Jesus jyënany, yëˈë xytyukˈijxëm ko pënaty panëjkxëdëp, jëjpˈam duˈunyëm ttundët tadë tuunk diˈib yëˈë yajtsondak.
22-28 ÄÄMBË OKTUUBRË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | FWANK 15-17
“Kyaj mˈokjaˈäjtënët ja naxwinyëdë winmäˈäny”
(Fwank 15:19) Kooxyëp miitsëty ja naxwinyëdë winmäˈäny mˈokjaˈatëdë, mtsojkëpxyëp extëm ja jyaˈajëty. Per ëjts miits të nwinwitstë es kyaj mˈokjaˈäjtënët ja naxwinyëdë winmäˈäny, pääty kyaj mtsokëdë.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 15:19
naxwinyëdë: Mä ayuk grieegë yëˈë tuump tyäˈädë ayuk kósmos, ets yëˈë yˈandijpy tuk grupë jäˈäyëty diˈib kyaj Diosmëdundë. Yëˈëyë Juan diˈib nyigajpxypy ko Jesus tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty ko kyaj yëˈë yˈokjaˈäjtëndë ja naxwinyëdë wyinmäˈäny o kyaj yajpäättë mëdë naxwinyëdë jäˈäy. Etsë Jesus majtskˈok tˈakˈyajtuuny tyäˈädë ayuk, ko mët ja yˈapostëlëty yˈaknuˈkxtaktë (Fwank 17:14, 16).
(Juan 15:21, TY) Ëxëëk mjataˈan mkëpätaˈantë mëët ëjtskyëjxm, jäˈä ko kaˈap nijawëtë pën të xykyexyës.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Juan 15:21
mëët ëjtskyëjxm: O “nxëëwgyëjxmëts”. Ko mä Biiblyë tmaytyaˈagyë tyäˈädë ayuk “xëëw”, näˈäty yëˈë yˈandijpyë jäˈäyxyëëw, wiˈix yaˈixyˈaty ets wiˈix ja jäˈäy jyaˈayˈaty (Mat. 6:9, TNM). Perë Jesusë xyëëw, nan yëˈë yˈandijpy ja kutujkën ets ja mëjˈäjtën diˈibë Tyeety të myoˈoyëty (Mat. 28:18; Filip. 2:9, 10; Eb. 1:3, 4). Mä tyäˈädë tekstë Jesus jyënany tiko ja jäˈäyëty tmëtsipˈatäˈändë ja yˈëxpëjkpëty, mët ko kyaj tnijawëdë pën të kyexyëty. Koxyëp tˈokˈixyˈattë Dios, taxyëp tjaygyukëdë ets tˈëxkaptët wiˈix nyikejˈyë Jesusë xyëëw (Apos. 4:12). Nanduˈunxyëp tjaygyukëdë ko Dios yëˈë të ttuunkmoˈoyë Jesus parë yˈanaˈamët, diˈib Reyˈäjtp mä reyëty, pes tukëˈëyë nax käjpn yëˈë mbäät tniwindäˈäktë ets dyajnigëxëˈëktët ko myëmëdowandëp parë kyaj kyutëgoytyët (Fwank 17:3; Diˈibʉ Jat. 19:11-16; ix nanduˈunë Sal. 2:7-12).
(Fwank 16:33) Nˈanëëmëdë tyäˈädë es xypyäättët ja jotkujkˈäjtën mët ko tiˈigyë mˈittë mët ëj. Yä naxwiiny miits mˈayowdëp, per katë mjotmayˈooktë, mët ko ëj, tëts nmëmadaˈaky ja mëjkuˈugopk diˈibë yajkutujkp pënëtyë naxwinyëdë winmäˈäny jaˈäjtëdëp.
it-1-S paj. 143
Nyajmëjääwmoˈoyëm
Dios mëduumbëty tsojkëp yajpudëkëdët parë këdiibë nyinaxëdët ja naxwinyëdë jäˈäyë jyaˈayˈäjtën ets tijaty tyuundëp, net duˈunyëm tmëdundëdë Jyobaa oyë jäˈäy yˈaxëkˈixëdë. Jesus duˈun tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty: “Yä naxwiiny miits mˈayowdëp, per katë mjotmayˈooktë, mët ko ëj, tëts nmëmadaˈaky [...] pënëtyë naxwinyëdë winmäˈäny jaˈäjtëdëp” (Fwank 16:33). Diosë yˈUˈunk ninäˈä tkanasˈijxë parë nyinaxëdët ja naxwinyëdë jäˈäyë wyinmäˈäny, niˈigyën tmëmadaky ko kyaj tuktëjkë tijaty tyuundëp. Ko Jesus tmëmadakyë naxwinyëdë jäˈäyë wyinmäˈäny ets ko kyaj ttuktëjkë tijaty tyuundëp, yëˈë diˈib xymyëjääwmoˈoyëm parë nbanëjkxëmë yˈijxpajtën (Fwank 17:16).
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Fwank 17:21-23) Nˈamdeebyëts es tuˈugë wyinmäˈäny jeˈeyë yˈittët. Tatituˈunk, yajtiˈigyëdë jyot wyinmäˈäny nixim niyam, extëm ndiˈigyëˈäjtëm, es dëˈën ja jäˈäyëty tëmëbëktët ko mijts të xykyexy. 22 Tëts nmoˈoy ja mëjˈäjtën diˈibëts mij xymyooy es yëˈëjëty nandëˈën yˈittët tiˈigyë, extëm ëtsäjtëm nˈijtëm. 23 Ëj nˈityëts tiˈigyë mët yëˈëjëty, es mij mˈity tiˈigyë mët ëj, es dëˈën kexy kaˈpxy yˈittët tiˈigyë ja wyinmäˈänyëty extëm ëtsäjtëm nˈijtëm, es dëˈën ja naxwinyëdë jäˈäyëty tˈixtët kots mij xykyejxy, es ko mij nandëˈën xytsyoktë yëˈë nˈëxpëjkpëty extëmts ëj mij xytsyeky.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 17:21-23
tuˈugë wyinmäˈäny jeˈeyë yˈittët: O “tuˈugyë ittë”. Jesus tˈanmääyë Tyeety ets ja yˈëxpëjkpëty “tuˈugyë yˈittët” o ja tuk pëky njënäˈänëm, tuˈugyë tyundët ets tuˈugyë wyinmaytyët, duˈun extëm mëdë Tyeety tuˈugyë yˈity, tuˈugyë tyundë ets tuˈugyë wyinmaytyë (Fwank 17:22). Mä 1 Korintʉ 3:6-9, japë Pablo jyënany ko Dios mëduumbëty tuˈugyë tyuunmuktë mëdë myëguˈuktëjk etsë Dios (1 Kor. 3:8; Fwank 10:30; 17:11).
es dëˈën kexy kaˈpxy yˈittët tiˈigyë ja wyinmäˈänyëty: O “tuˈugyë yajpäättë”. Mä tyäˈädë bersikulo, Jesus tˈijxkijpxyë ja tuˈugyëˈäjtën mëdë Diosë tsyojkën. Tyäˈädë yëˈë mëët nyaymyënëjkxyë Kolosʉ 3:14, mä jyënaˈany ko ja “tsojkën yajmujktaapy kexy kaˈpxy tëgekyë”. Per oy tuˈugyë nyajpatëm, kyaj yëˈë tˈandijy ko tuknax ja kostumbrë nmëdäjtëm, njäˈäyˈäjtëm, nwijyˈäjtëm ets nwinmäˈäyëm. Diˈibën myaytyäˈägaampy, yëˈë ko ja Jesusë yˈëxpëjkpëty tuˈugyëp ja tyukniˈˈijxënëty, ja myëbëjkënëty ets ja tuunk diˈib tyuundëp (Rom. 15:5, 6; 1 Kor. 1:10; Éfes. 4:3; Filip. 1:27).
(Fwank 17:24) Tatituˈunk, ntsejpyëts esë nˈëxpëjkpëts nëjx yˈittë mäts ëj nˈitäˈäny es tˈixtët ja nmëjˈäjtënëts diˈibëts mij xymyooy, mët ko tëts mij xytsyeky axtë mä kyajnëmë nety ja naxwinyëdë kyojy.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 17:24
mä kyajnëmë nety ja naxwinyëdë kyojy: Mä ayuk grieegë diˈib yä të yajkäjpxnaxy “kyojy”, nan yëˈë tuump mä Hebreos 11:11, mä të yajkäjpxnaxy “wyëˈëmët uˈunkmëët”. Ko tyäˈädë ayuk tyuny “mä kyajnëmë nety ja naxwinyëdë kyojy”, waˈan yëˈë tmaytyäˈägäˈäny ko Adán mëdë Eva tpattë yˈuˈunk yˈënäˈk. Ko Jesus jyënany “mä kyajnëmë nety ja naxwinyëdë kyojy” yëˈë mëët tˈijxkijpxyë Abel, ets waˈan yëˈëjëty diˈib tim jawyiin yajjuuybyëtsëëm ets diˈib tim jawyiin yajkujäˈäyë ja xyëëw mä ja nekyxyaatsy mä myiny ja “xyëëjëty diˈibaty myëdäjttëp ja jikyˈäjtën winë xëë winë tiempë” ko myaxuˈunkˈäjttë ja tim jawyiimbë yˈuˈunk ënäˈkë Adán mëdë Eva (Luk. 11:50, 51; Diˈibʉ Jat. 17:8). Extëmë Jesus tˈanmääyë Tyeety, yëˈë xytyukˈijxëm ko mä netyë Adán mëdë Eva tkamëdattënëmë yˈuˈunk yˈënäˈk, Dios duˈunyëmë nety ttsoky ja tyuˈukˈUˈunk.
29 ÄÄMBË OKTUUBRË AXTË 4 ÄÄMBË NOBIEMBRË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | FWANK 18, 19
“Jesus nyimaytyak ja tëyˈäjtën”
(Fwank 18:36) Net ja Jesús tˈatsooy: Kyajts ëj nyajkutiky extëm ja naxwinyëdë jäˈäy ja ryeyëty. Kooxyëpts ëj nˈokˈyajkutiky mä tyäˈädë naxwinyëdë jäˈäy, yëˈë njäˈäyëtyëts tëëxyëp tsyiptundë es kyajxyëpts të xymyatstë ja israelitëty. Per kyajts ëj nreyëty extëmë naxwinyëdë jäˈäyëtyë ryey.
(Fwank 18:37) Net ja Pilatë yˈatsoojë: Pes, ¿mijtsë dëˈën rey? Jesús yˈatsooy: Ëjtsë dëˈën rey, extëm mij mjënäˈäny. Päätyëts të nminy naxwiiny esëts nˈanëëmët ja jäˈäyëty diˈibë dën tëyˈäjtën. Nidëgekyë diˈibë tsyojktëp ja tëyˈäjtën, myëdoodëp yëˈëjëty diˈibëts ëj ngajxypy.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 18:37
esëts nˈanëëmët ja jäˈäyëty: Mä Escrituras Griegas Cristianas, tyäˈädë ayuk grieegë diˈib të yajkäjpxnaxy “esëts nˈanëëmët ja jäˈäyëty” (martyréo), “testiigë” (mártys) ets “nnimaytyakëm” (martyría) mëjwiin kajaa nyikejy. Per mä xëmë tyunyë tyäˈädë ayuk, ja ko yajnimaytyaˈaky diˈib yajnijäˈäwëp o diˈib yaˈixyˈäjtp yajxon, per nan yëˈë yˈandijpy ko ti “yajnigajpxy”, “tyëyˈäjtëndëkë” o ko “pën oy yajnimaytyaˈaky”. Jesus kyaj yëˈëyë nimaytyaky ja tëyˈäjtën diˈibë nety jyantsy myëbëjkypy, nanduˈunën dyajnigëxëˈky mä jyukyˈäjtën tijatyë Tyeety ojts tnaskäjpxë ets tijaty wyandak (2 Kor. 1:20). Ojts yajxon yajnaskäjpxë tijatyë netyë Dios tyuknibëjtakëp mä ja yˈAnaˈam Kyutujkën ets mä yˈanaˈamäˈänyë Jesus. Ets tukëˈëyë tyäˈädë yëˈë Jesus yaˈˈadëëwdääy, desde ko myaxuˈunkˈäjty axtë ko dyajkyë jyukyˈäjtën extëmë wintsëˈkën, nan yaˈˈadëëw kanäk pëky diˈib miimp mä ja Ley diˈibë Moisés yajmooy diˈibë nety näjxp extëmë “awax” o aˈˈapk (Kol. 2:16, 17; Eb. 10:1). Pääty, mbäät njënäˈänëm ko Jesus nyigäjpx nyimaytyak ja tëyˈäjtën ets kyuytyuun.
ja tëyˈäjtën: Jesus kyaj yëˈë tmaytyäˈägany ja tëyˈäjtën diˈibë jäˈäy tyuundëp, diˈibën myaytyäˈägan yëˈë ja tëyˈäjtën mä ti Dios tyuknibëjtakëp. Ets diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko Jesus “diˈibë tëëmpˈäjt äätsˈäjtë rey Davit”, tyunäˈäny Saserdotë Wintsën ets Rey mä ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën (Mat. 1:1). Jesus jyënany ko pääty myiiny yä Naxwiiny parë tnimaytyäˈägäˈäny ja tëyˈäjtën diˈib mä ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën. Ja anklëstëjk nan yëˈë nyimaytyaktë mä netyë Jesus kyamaxuˈunkˈatynyëm ets ko nety të myaxuˈunkˈaty jam Belén diˈib Judea, ja nax käjpn mä myaxuˈunkˈäjtyë David (Luk. 1:32, 33; 2:10-14).
(Fwank 18:38a) Ta Pilatë yˈatsooy: ¿Pën mbäät tnijawë diˈibë dën tëyˈäjtën?
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 18:38a
¿Pën mbäät tnijawë diˈibë dën tëyˈäjtën?: Pilato yëˈë jyaygyujkë ja tëyˈäjtën diˈibë jäˈäy tyuundëp, kyaj yëˈëjëty “ja tëyˈäjtën” diˈibë Jesus myaytyak (Fwank 18:37). Koxyëbë Pilato tjantsy nyijawëyany ja tëyˈäjtën, ojtsxyëbë Jesus tyukmëtmaytyaˈagyëty. Per ko Pilato dyajtëëy, waˈan kyaj tmëbëkany, duˈunxyëp extëm tˈanmääyë Jesus: “¿Tëyˈäjtën? ¿Tidënë taˈadë? Kyaj jyaˈˈatyë tëyˈäjtën”. Ta Pilato ojts tninëjkxy ja judiyëtëjk ets kyaj tˈawijxy parë Jesus yˈatsoowëmbitëdët.
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Fwank 19:30) Jesús tmiˈky ja xun binë. Net jyënany: Të net tëgekyë yajkuytyuundäˈäy. Net wyindaknë es oj yˈoˈknë.
w10-S 15/8 paj. 11 parr. 15
¿Tigyëjxm ko Jesus yˈoˈky?
15 Mä netyë Jesus tyim ooganë kepykyëjxy, ta yˈakjënany: “¡Të net tëgekyë yajkuydyuundäˈäy!” (Fwank 19:30). ¡Jesus mëjwiin kajaa tijaty ttuuny nuˈun nyajxy tëgëk jëmëjt jakujkm desde ko nyëbejty axtë ko yˈoˈky mët yëˈëgyëjxm ko Dios pyudëjkë! Ko yˈoˈkëdaky, ta nyajxy tuˈugë mëk ujx ets ja soldäädë wintsën diˈibë nety jam kyuentˈäjtypy, jyënany: “¡Tëyˈäjtëndëmë nety ko tyäˈädë yëˈëjëty ja Diosë yˈUˈunk!” (Mat. 27:54). Tyäˈädë soldäädë waˈan duˈun jyënany mët ko të nety tˈixy wiˈix yajnëxiˈiky yajtukxiˈigyë Jesus, mët ko jyënany ko yëˈë Dios Uˈunkˈäjtëp. Oyë Jesus mëk yˈayooy, kyaj tmastutyë Tyeety axtë nyaˈoˈky ets ta ttukˈijxyë Satanás ko andakp. Nˈokjamyajtsëm ko të nety tëëyëbë Mëjkuˈu jyënaˈany ko pënaty pyuwäˈkëdëp ja madakën diˈibë Jyobaa myëdäjtypy parë yˈanaˈamët, yaktëp tukëˈëyë diˈib myëdäjttëp mët ko ttsoktë jyukyˈäjtën (Job 2:4). Ko duˈunë Jesus nmëmadaky, yëˈë yajnigëxëˈk ko Adán mëdë Eva ojtsxyëp tjëjpkudijëdë ko yaˈijxmäjtstë, pes ja jotmay diˈib pyattë kyaj nety tyim mëjwiinëty. Per diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko extëmë Jesus jyukyˈajty ets yˈoˈky, duˈun tnitsiptuuny ets dyajmëjpëtsëëmyë Jyobaa tyëyˈäjtën ets ja madakën diˈib myëdäjtypy parë yˈanaˈamët (käjpxë Proverbios 27:11). Per, ¿wiˈixëdaa yˈakˈyajtukˈoyˈaty ko yˈoˈkyë Jesus? ¡Min nˈokˈijxëm!
(Fwank 19:31) Pyatnëbë nety ja paskë xëë, es ja israelitëty kyaj ttsoktë es ja nyiniˈxëty wyëˈëmët kruuzkëjxy mä ja poˈxënxëë, jaˈa ko nëgoo yˈokmëjxëˈäjnë. Pääty mëdë tyäˈädë tˈanmääytyë ja Pilatë es tniˈanaˈamët es nëjx yajtekytyëjtë diˈibë jam kruuzkëjxy es pojën yˈooktët es dyajjënakët ja nyiniˈx kruuzkëjxy.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 19:31
jaˈa ko nëgoo yˈokmëjxëˈäjnë: Mä 15 anyë nisán, ko nety të nyaxy ja Paskë xëëw, duˈun ijty dyajnaxtë extëmë sääbëdë, oy ti xëëw kyäˈäjët (Lev. 23:5-7). Per ko ijty tyäˈädë xëëw ja meerë kyaˈay sääbëdë (yˈabety jëxtujk xëëw extëm ja judiyëtëjk tmaytsyowdë, tsyondaˈaky biernës mä ja xëëw të tyëjkënë, axtë jakumbom sääbëdë mä ja xëëw të tyëjkënë), ta ja judiyëtëjk jantsy mëj dyajnäjxtë tadë xëëw. Komë Jesus ja yˈoˈky biernës xëëw, pääty jakumbom yëˈë nety tuˈugë xëëw diˈib mëj yajnäjxtëp ja judiyëtëjk. Jaayë mä jëmëjt 33 ojts kyaˈayë biernës 14 ambë nisán, nuˈun ojts tyuˈuyoˈoyë jëmëjt 31 axtë 33. Tyäˈädë yëˈë xytyukjaygyujkëm ko Jesus ja yˈoˈky 14 äämbë nisán mä jëmëjt 33.