Referensyë diˈib miimp mä Wiˈix njukyˈäjtëm ets nDiosmëduˈunëm tijaty yaˈëxpëkäämp ets yajtukjayëyäämp
7-13 ÄÄMBË ENEERË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | APOSTɄLɄTY 21, 22
“Waˈan ttuny tjatyëty ti Jyobaa tsyojkypy”
(Apostʉlʉty 21:8-12) Es jakumbomë Pääblë es ëëtsëty diˈibëts mët yëˈë ntsoˈondë, njäjttëts mä Sesareeë käjpn. Es nnëjxtëts mä Felipë diˈibë Jesús ja yˈayuk kyäjxwäˈxëp. Tadë Felipë yëˈë tuˈuk diˈibë mä yëˈë nijëxtujkpë yetyëjk winˈijxëdë diˈibë myëbëjktëp ja Jesús, es yëˈëjëty tpudëkët ja kuˈekytyoˈoxyëty diˈibëty ayoodëp. Es jap nwëˈëmdëts mët ja Felipë. 9 Ja Felipë japë nyëëx nimäjtaxk diˈibë kyaj të pyëktë es diˈibë ijttë Diosë kyugäjxpë. 10 Ko jap nˈijttëts waanë jeky, net jyajty tuˈugë jäˈäy diˈibë xyëˈäjtypy Agaabë, diˈibë tsoˈomp Judeeë. 11 Ta oj xynyiminyëts es twijtseˈky ja pyoˈowëënë Pääblë, es nyaytyukkëwëˈën nyaytyuktekywyëˈënë, es jyënany: Yëˈë espiritë santë dëˈën jyënaˈany: Jap Jerusalén yëˈë israelitëty dëˈën tkëwëënët yëˈë tadë poˈowëënë nyiwintsën es tkëyakët mët ja romanë jäˈäy. 12 Kots nmëdoodë tyäˈädë es mët ja Sesareeë jäˈäy, netëts nmënuˈxtaktë Pääblë këdiibë nyëjxët Jerusalén.
bt-S paj. 177 parr. 15, 16
“Waˈan ttuny tjatyëty ti Jyobaa tsyojkypy”
15 Ko netyë Pablo të jyäjtaˈaky mä Felipe tyëjk, ta nanduˈun jam jyajty ja kugajpxy Ágabo, diˈibë nety ijtp wintsëˈëgë. Ninuˈunë nety jam yajpäättë yˈixyˈäjttëbë nety yajxon, pes yˈijxtë wiˈix yˈadëëy ko ojts tnaskäjpxë jyamˈatäˈänyë yuu mä netyë Claudio yajkutuky (Apos. 11:27, 28). Pääty waˈan nyayajtëëwëdë: “¿Tidaa ko të jyaˈty? ¿Tidaa nyigäjpxaampy?”. Jeˈeyë tˈijxtë ti yˈoktuumpy. Ta Ágabo ojts tkejy ja “pyoˈowëënë” Pablo o “wyëën” (Versión Moderna), diˈibë nety pyëjtakypy. Mä ja wëën jap ijtyë jäˈäy tijaty tpëjkëˈëktë, extëmë meenywyaˈkxy. Ets mëdë tyäˈädë wëën diˈib jantsy yeny, ta Ágabo “nyaytyukkëwëˈën nyaytyuktekywyëˈënë”, ets jyënany: “Yëˈë espiritë santë dëˈën jyënaˈany: Jap Jerusalén yëˈë israelitëty dëˈën tkëwëënët yëˈë tadë poˈowëënë nyiwintsën es tkëyakët mët ja romanë jäˈäy” (Apos. 21:11).
16 Extëm ojts tnaskäjpxë, yëˈë yaˈijxë ko Pablo jamë nety yajmënëjkxäˈäny Jerusalén, ets nanduˈun ko kyëyakäˈänëdë ja judiyëtëjk mä ja romanë jäˈäyëty. Ko duˈun tmëdoowdë diˈibë nety jam yajpattëp, ta niˈamukë jyantsy jyotmayˈoˈktë. Lucas jyënany: “Kots nmëdoodë tyäˈädë es mët ja Sesareeë jäˈäy, netëts nmënuˈxtaktë Pääblë këdiibë nyëjxët Jerusalén. Perë Pääblë yˈatsooy: ¿Tiko mjëˈëy myäˈäxtë? ¿Tits ko miits xyajjotmayˈooktë? Nayjyäˈäbëts kyaj jeˈeyë nyajkëtsum nyajtekytsyumët, axtë nayjyäˈäbëts es nguˈoogëdëts ja Nintsënˈäjtëm Jesús jam Jerusalén” (Apos. 21:12, 13).
(Apostʉlʉty 21:13) Perë Pääblë yˈatsooy: ¿Tiko mjëˈëy myäˈäxtë? ¿Tits ko miits xyajjotmayˈooktë? Nayjyäˈäbëts kyaj jeˈeyë nyajkëtsum nyajtekytsyumët, axtë nayjyäˈäbëts es nguˈoogëdëts ja Nintsënˈäjtëm Jesús jam Jerusalén.
bt-S paj. 178 parr. 17
“Waˈan ttuny tjatyëty ti Jyobaa tsyojkypy”
17 ¡Okpawinmay ti tuun jäjtë! Niˈamukë ja Dios mëduumbëty axtë Lucas, mëktaˈaky tˈanmääytyë Pablo parë kyaj nyëjkxët Jerusalén. Ko Pablo tˈijxy wiˈix ja myëguˈuktëjk myëjotmaybyäädëdë, tsyokëdë ets nyijëˈëy nyiyäˈäxëdë, ta tˈanmääytyë: “¿[Tikots] [...] xyajjotmayˈooktë?”, o “¡Myajtsayujtëbëtsë ngorasoon!” (Nueva Versión Internacional). Per oy dyuˈunëty, Pablo të nety ttuknibëjtäägë ko nëjkxäämp Jerusalén, kyaj yëˈë yajtuˈuˈadujkë ko ja myëguˈuktëjk nyijëëy nyiyaxëdë o ko mëktaˈaky yˈanmääyëdë ets wyëˈëmët, pes të nety duˈumbë jotmay tˈokpatpë mët ja myëguˈuktëjk diˈib Tiro. Niˈigyë ojts ttukmëtmaytyaˈaky tiko nety jyëjpˈamëty ets jam nyëjkxët. ¡Yajnigëxëˈkë jotmëkˈäjtën ets mëk tyënääy! Duˈun extëmë Jesus, jotmëktak parë nyëjkxët Jerusalén (Eb. 12:2). Pablo kyaj tˈatsojky yajtëytyunët, per pën yajtëytyuump, jantsy jotkujkë nety nnayjawëyaˈanyëty ko yˈook tyëgoyët mët ko tpanëjkxyë Jesus.
(Hechos 21:14, TNM) Kom kyaj wyinmääytyëgatsany, tats ngupëjktë etsëts nˈanmääytyë: Waˈan ttuny tjatyëty ti Jyobaa tsyojkypy.
bt-S paj. 178 parr. 18
“Waˈan ttuny tjatyëty ti Jyobaa tsyojkypy”
18 ¿Wiˈixë net jyënandë ja Dios mëduumbëty? Wyintsëˈkëdë ti netyë Pablo tyunaampy, pesë Biiblyë jyënaˈany: “Kom kyaj wyinmääytyëgatsany, tats ngupëjktë etsëts nˈanmääytyë: Waˈan ttuny tjatyëty ti Jyobaa tsyojkypy” (Hech. 21:14, TNM). Të nety mëktaˈaky tjaˈˈanëëmëdë ja Pablo parë kyaj nyëjkxët Jerusalén, per kyaj nety wiˈix tˈokˈanëëmëyanëdë oy mëk tjajawëdë. Myëdoowˈijttë wiˈix ja Pablo yˈanmääyëdë ets jyaygyujkëdë ko tsojkëp yajtunët ti Jyobaa tsyojkypy, oyë nety mëk tsyiptakxëdë. Pablo yëˈë nety nyinëjkxnëp ja yˈoˈkën, per kyaj nety nëgoo mëk tjawëyaˈany pën ja myëguˈuktëjk diˈib tsojkëdëp, kyaj mëktaˈaky yˈanëˈëmxëdë ets wyinmääytyëgatsët.
(Apostʉlʉty 21:23, 24) Nik oy ko dëˈën xytyunët. Tyää nimäjtaxkë yetyëjk diˈibë pyadunaampy yëˈë wandakën. 24 Nëjx mëët es mnayyajwäˈätsëdët mët yëˈëjëty, es mij mgujuyëbë tadë gastë tëgekyë. Es ko nyaxëdë tadë wandakën, net yëˈë mwääy xykyaaptët mët yëˈëjëty es net nidëgekyë jäˈäy tmëwinmäˈänybyäädët ko kyaj tyëyˈäjtënëty extëm të jyënaˈany mët mij, es ko mij nandëˈën oy xypyanejxy yëˈë Moisesë yˈanaˈamën.
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
bt-S paj. 184, 185 parr. 10-12
“Mëdowdë wiˈixëts nnaynyikäjxtuˈudäˈänyëtyëts”
10 Pablo jyaygyujkë ja judiyëtëjk diˈibë nety duˈunyëm tyuundëp ja kyostumbrëty, extëm ko tˈamääyˈattë sääbëdë xëëw o ko nyayˈaguwitsëdë mä näägë käˈäy ukën (Rom. 14:1-6). Nan kyaj tpëjtaky yˈanaˈamën pën yajtsuktëp ja yetyëjk, pes ojtsë Timoteo tˈanëëmë ets yajtsukët parë kyupëkëdët ja judiyëtëjk, mët ko yëˈë nety tyeetyˈajtypyë grieegë jäˈäy (Apos. 16:3). Pablo jyaygyujkë ko këˈëmë nety mbäät twinˈixtë pën yajtsukandëp o kyaj, pes duˈun tnijäˈäyë ja Dios mëduumbëty diˈib Galasyʉ: “Kyaj tyuny ko jäˈäy yajtsiky waanë o kyaj yajtsiky mä yetyëjkˈäjtën; diˈibë sitëy tuump ko nmëbëjkëm, jaˈa ko nnaytsyojkëm nixim niyam jaˈagyëjxm ko nmëdäjtëm yëˈë mëbëjkën” (Gal. 5:6). Per kyaj nety dyaˈixëdë ja mëbëjkën ko mëktaˈaky tpanëjkxäˈändët extëm ja ley jyënaˈany o ko ttukniˈˈixëdët ja myëguˈuktëjk ko netë Jyobaa kyupëkëdët pën pyaduundëp ja ley.
11 Extëm ja Pablo jäˈäy nyimaytyakë kyaj nety tyëyˈäjtënëty, per tamë nety ja judiyëtëjk diˈib myëmääy myëdäjtëp. Pääty ja mëjjäˈäytyëjk tˈanmääytyë Pablo: “Tyää nimäjtaxkë yetyëjk diˈibë pyadunaampy yëˈë wandakën. Nëjx mëët es mnayyajwäˈätsëdët mët yëˈëjëty, es mij mgujuyëbë tadë gastë tëgekyë. Es ko nyaxëdë tadë wandakën, net yëˈë mwääy xykyaaptët mët yëˈëjëty es net nidëgekyë jäˈäy tmëwinmäˈänybyäädët ko kyaj tyëyˈäjtënëty extëm të jyënaˈany mët mij, es ko mij nandëˈën oy xypyanejxy yëˈë Moisesë yˈanaˈamën” (Apos. 21:23, 24).
12 Pablo mbäätxyëp ojts jyanaygyugajpxyëty ko diˈib jotmayˈäjtp kyaj yëˈëjëty wiˈix ja jäˈäy nyimaytyaˈagyëty, yëˈë duˈun ko ja judiyëtëjk mëktaˈaky tˈakpadunäˈändë ja Ley diˈibë Moisés yajmooy. Per jyaygyujkë ets tyuun extëm yaˈˈanmääy mientrës kyaj ojts tkutëjë ja Diosë yˈanaˈamën. Pablo të nety duˈun tkujayë: “Mët ja diˈibë pyanëjxtëp ja Moisesë yˈanaˈamën, oyëts ëj tadë anaˈamën patkëˈëy ngaˈity, ijtpëts extëm tuˈuk diˈibë pyanejxypyë tadë anaˈamën es dëˈën tˈaxäjëdët ja Jesukristë” (1 Kor. 9:20). Pablo net duˈun jyënany ko tpudëjkë ja mëjjäˈäytyëjk diˈib Jerusalén, ets duˈun dyaˈijxë ko yëˈë “pyanejxypyë tadë anaˈamën”. Xymyoˈoyëm tuˈugë oybyë ijxpajtën parë nmëmëdoˈowëm ja mëjjäˈäytyëjk ets kyaj ngäjptëˈëwëm ja këbäjk parë yajtunët extëm tijaty njatsojkëm (Eb. 13:17).
(Apostʉlʉty 22:16) Es tyamyë, katë mˈakˈawix. Pëdëˈëk es mnëbatët, [...] esë mbeky mniwäˈätsëdët.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Apos. 22:16
Dios mbäät tmeˈkxyë poky kaytyey: Ko tuˈugë jäˈäy nyëbety nëjoty, kyaj yëˈë tˈandijy ko të yajmeˈkxy ja pyoky kyaytyey. Dios netën mbäät tmeˈkxyë poky kaytyey, pën nmëbëjkëmë Jesus ets pën nyajnigëxëˈkëm mët ja tuˈunën (Apos. 10:43; Sant. 2:14, 18).
14-20 ÄÄMBË ENEERË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | APOSTɄLɄTY 23, 24
“Yajniwäämbejty ko jäˈäy dyajtsiptuny ets twinˈëëny twinxäjy”
(Apostʉlʉty 23:12) Es jakumbom nijaˈajëty ja israelitëty nyaygyäjxëdë es dyaˈoogäˈäny ja Pääblë, es jyënandë: Waˈan ja Dios xytyukkumëdoˈom pën käˈäy ukëm mä kyajnëm nyaˈoˈkëm ja Pääblë.
(Apostʉlʉty 23:16) Es ja Pääblë ja tsyojmäänk myëdoo ti tyunandëp, net nyejxy mä ja kuartel es tˈawäˈänë ja Pääblë.
bt-S paj. 191 parr. 5, 6
“Jotmëk mnaybyëjtäˈägëdët”
5 Pablo ja meerë yajjotmëkmooy mä nety dyajtëgoyˈaty, pes jakumbom, naxy nijuxytsyikxy ja judiyëtëjk ojts “nyaygyäjxëdë es [dyaˈoogäˈändë] ja Pääblë, es jyënandë: Waˈan ja Dios xytyukkumëdoˈom pën käˈäy ukëm mä kyajnëm nyaˈoˈkëm”. Ko duˈun ojts nyaygyäjpxëdë, yëˈë yajnigëxëˈktë ko jyantsy yaˈoogandëbë netyë Pablo. Duˈun jyënandë ko pën kyaj tkuytyundë diˈib të twandäˈäktë, waˈan ja Dios tyukumëdowëdë (Apos. 23:12-15). Diˈibë nety tsyojktëp, yëˈë ets ja teety wyintsëngopkëty etsë mëjjäˈäytyëjkëty tnigaxëdët jatëgokë Pablo parë yˈakˈyajpayoˈoyët, tyäˈädë nëgoobë nety jeˈeyë ttukkäjpxtë. Pes diˈibë nety tsyojktëp, yëˈë ets yajwoowbëtsëmët parë ttuˈudanëyäˈändë ets dyaˈoogäˈändë.
6 Per ja tsyojkmäängë Pablo diˈib kyaj yajnijawë ti txëwˈaty, ta tnijäˈäwë ti nety tyukniwinmäˈäyëdëp, ets ta ojts ttukˈawanë ja tsyëgum, etsë Pablo ta tˈanmääyë tsyojkmäänk parë nëjkx ttukˈawanë ja soldäädë wintsëngopk Claudio Lisias (Apos. 23:16-22). ¡Jantsy amëk jotmëk yˈijtyë tyäˈädë mixy! Jyobaa tsyojkypyë ënäˈktëjk diˈib yajnigëxëˈktëbë duˈumbë jotmëkˈäjtën, diˈib pyëjtaktëp jëjpˈamë Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën, tkuentˈattë myëguˈuktëjk mä tuˈukmujkën ets tpudëkëdë parë nanduˈun jëjpˈam tpëjtäˈäktëdë Diosë jyaˈa.
(Apostʉlʉty 24:2) Es ko ja gobernadoor dyajmiiny ja Pääblë, net ja Tértulë tniˈëˈënë ja Pääblë, es tˈanmääy ja gobernadoor Felës: Njäˈäygyëdakypyëts mä mij, wintsën gobernadoor, ko mijtskyëjxm jyaatyë oyˈäjtën mä tyäˈädë naxwinyëdë, es mij mˈaneˈemy yajxon mët ja oybyë mwinmäˈäny. Pääty kyaj mä tsip mët ëëtsëty.
(Apostʉlʉty 24:5, 6) Tyäˈädë yetyëjk yëˈë axëk jäˈäy, es nyejxy oytyim määty es dyajtsiptuny yëˈë israelitëty; es nandëˈën yëˈë nyigopkˈäjtypy ja jäˈäyëty diˈibë yajtijp nazarenë jäˈäyëty. 6 Nandëˈën tmëdëjkë wiink jäˈäy mä mëj tsäjptëjk. Päätyëts nmäjtstë es ndëytyunandëts extëmtsë nˈanaˈamën jyënaˈany.
bt-S paj. 192 parr. 10
“Jotmëk mnaybyëjtäˈägëdët”
10 Ko Pablo yajmëjäjty Cesarea, ta “yajpëjtaky mä ja tëjk diˈibë Eroodës pyalasyëˈäjt, es kyuentëˈatëdë ja soldäädëty”, mientrës jyäˈttë ja diˈibë nety niwäämbajtëdëp diˈib tsoˈondëp Jerusalén (Apos. 23:35). Ets kyum mëgoxk xëëw, ta jyajtyë Ananías ja teety wyintsëngopk mët ja mëjjäˈäytyëjkëty etsë Tértulo (ja wingäjpxpë o abogaadë). Ets diˈib tim jawyiin tyuunë Tértulo, yëˈë tmëjkuˈëˈëw tmëjkugäjpxë Félix, ko tˈanmääy ko jantsy oy yˈaneˈemy ets mëjwiin kajaa tpudëkë judiyëtëjk, per pääty duˈun ttuuny parë oy dyajnayjyawëdët ets yëˈë pyuwäˈägëdët. Ta net tyëjkë käjpxpë ets axëëk tnimaytyakyë Pablo, duˈun jyënany: “Tyäˈädë yetyëjk yëˈë axëk jäˈäy, es nyejxy oytyim määty es dyajtsiptuny yëˈë israelitëty; es nandëˈën yëˈë nyigopkˈäjtypy ja jäˈäyëty diˈibë yajtijp nazarenë jäˈäyëty. Nandëˈën tmëdëjkë wiink jäˈäy mä mëj tsäjptëjk. Päätyëts nmäjtstë es ndëytyunandëts extëmtsë nˈanaˈamën jyënaˈany”. Ja judiyëtëjk diˈibë nety jam yajpattëp, nan “jyënandë ko tyëyˈäjtënëty” (Apos. 24:5, 6, 9). Axtë mbäädë netyë Pablo tkuˈoogë ko yajniwäämbety ko dyajtsiptunyë jäˈäy, tnigëbäjkˈaty tuˈugë sektë ets ko kyaj twintsëˈëgë ja tsäjptëjk.
(Apostʉlʉty 24:10-21) Net ja gobernadoor ja kyëˈë ttukˈijxy ja Pääblë es kyäjxët. Ta Pääblë jyënany: Tyam ëj jotkujkëts nnayjyawëty es nnaynyikäjxtuˈudäˈänyëtyëts mä mij, mët ko nnijäˈäbëts ko mij tyam mˈity jeky es myajkutiky mä tyäˈädë naxwinyëdë. 11 Mijts këˈëm mbäät xypyayoˈoy ko jeˈeyënëm mäjmajtsk xëë kots nˈojtsy Jerusalén esëts nˈawdatäˈäny ja Dios. 12 Es kyaj tyëyˈäjtënëty kots xypyäättë nnayˈoojëdëts, es kyajts pën nyajnaynyibëdëˈkë, ni mä mëj tsäjptëjk es ni mä justisëtëjkëty, es ni diˈibë käjpnëts pën mëët ngatsiptuny. 13 Tyäˈädë jäˈäyëty kyaj mbäät dyajtëytyëkëdë tits xytyukniˈëˈënëdëp. 14 Diˈibë tëyˈäjtën, nbanejxypyëts ja Jesús extëmë Kristë, diˈibë yëˈë tyijtëp anëë ëxpëjkën. Nmëdiimbyëts ja Dios extëmtsë nˈaptëjk tmëduuny. Nmëbejkypyëts tëgekyë Moisesë yˈanaˈamën es tëgekyë diˈibë Diosë kyugäjxpë kyäjxtë. 15 Es ëj nmëbejkypyëts extëm yëˈëjëty nandëˈën ko yëˈë Dios dyajjikypyëkäˈäny tëgekyë oˈkpë diˈibë ijt oyjyaˈay es nandëˈën diˈibë ijt kaˈoyjyaˈay. 16 Es päätyëts dëˈënyëm ndunäˈäny diˈibë oy Dios winduuy es nandëˈën jäˈäy winduuy. 17 Es kanäk jëmëjtëts njëdijty wiink nax wiink käjpn, es njëmbijtyëts mätsë nnax ngäjpn es nyakäˈänyëts yëˈë limosnë es ja wintsëˈkën. 18 Es jawyiinëts nnayyajwatsë. Japëtsë nety mëj tsäjptëjk nyabotsoty es mbëjtäˈägäˈänyëts yëˈë limosnë es ja wintsëˈkën, es kyaj mët ja mayjyaˈay es ni nganaynyibëdëˈëgëdëts ni pën mëët. Es jap tsäjptëgoty xypyatëts ja israelitëty diˈibë tsoˈomp mä nyaxwinyëdë Asyë. 19 Es japts xypyattë ja israelitëty diˈibë tsoˈomp mä nyaxwinyëdë Asyë, ¿ti ko këˈëm të kyamindë ja yää es xynyiˈëënëdëts mä mij, pën tëyˈäjtën myëdäjttëp mä ëˈënën? 20 Mët ko yëˈëjëty kyaj myindë diˈibë tyam jënandëp ja yää, waˈan yëˈëjëty tëyˈäjtën tjënäˈändë pën ti peky të xypyäättëts ko nwindënääy wyinduuyëty diˈibë anaˈamdëp mëj tsäjptëgoty. 21 Jeˈeyë pën yëˈëjëty xynyiˈëënëyäämbëts ko njënanyëts mëk jap mä diˈibë anaˈamdëp mëj tsäjptëgoty: Miitsëty tyam xypyekymyooytyëpts kots ëj nmëbeky ko yëˈë oˈkpëty jyikypyëkäˈändë.
bt-S paj. 193, 194 parr. 13, 14
“Jotmëk mnaybyëjtäˈägëdët”
13 Pablo yˈijxpajtën mbäät xypyudëjkëm ko näˈä nyajmëjwoˈowëm mä kuduunk justisë mët ko nmëduˈunëmë Dios, ets ko nyajniwäämbajtëm ko nyajtsiptuˈunëmë jäˈäy, ko nnibëdëˈkëmë gobiernë o ko yëˈë ndukˈijtëm tuˈugë sektë diˈib kutsëˈëgë. Ko Pablo tmëtmaytyaktsondaky ja gobernadoor Félix, kyaj wingëˈëy agëˈëy tmëjkuˈëˈëw tmëjkugäjpxë extëm yˈadëtsyë Tértulo. Yaˈijxë mayˈäjt wintsëˈkën ets kyaj tsyëˈk jyäˈäwë. Tsuj yajxon ojts nyaynyiˈëëwduˈuty nyaynyikäjpxtuˈutyëty ets tëyˈäjtën myëët. Pablo jyënany ko ja judiyëtëjk diˈib tsoˈondëp “mä nyaxwinyëdë Asyë”, të nety nyiwäämbatëdë ko kyaj twintsëˈëgë tsäjptëjk, per kyaj nety jam yajpäättë mä jyustisëpääty, pääty tˈamdooy tpëjktsooy ets mëët nyaywyindanëdët parë tmëdowäˈäny ti tukniˈëˈënëdëp (Apos. 24:18, 19).
14 Diˈib xyyajmonyˈijx xyyajmonyjyäˈäwëm yëˈë ko Pablo xëmë tnimaytyaky ja myëbëjkën. Amëk jotmëk ojts tnimaytyaˈaky ko ja oˈkpë jyukypyëkäˈändë, ets yëˈë diˈib yajtsiptaktë ja fariseety mët ja saduseety ko nety yajpäättë mä ja judiyëtëjkë kyutujktakn (Apos. 23:6-10). ¿Per tidaa ko yëˈë tnimaytyaky? Yëˈë ko yëˈë nety yˈëwaˈkxy kyäjpxwaˈkxypy tijatyë Jesus të ttuny ets ko të jyukypyeky, diˈibë nety ja myëtsipëty kyaj tkupëktë (Apos. 26:6-8, 22, 23). Pääty diˈib jotmayˈäjt, yëˈë ko Pablo tnimaytyaky ko oˈkpë jyukypyëkäˈändë ets niˈigyë ko Jesus të jyukypyeky.
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Apostʉlʉty 23:6) Nyijäˈäp ja Pääblë ko tamë saduseeë jäˈäyëty etsë fariseeë jäˈäyëty, es tˈanmääy mëk: Mëguˈuktëjkëty, ëj nandëˈën fariseeë esë nˈaptëjkëts nandëˈën fariseeëty, es tyamëts xyajjustisëpääty kots nmëbeky es nˈawixyëts ja jyikypyëjkën diˈibë të yˈeeky.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Apos. 23:6
ëj nandëˈën fariseeë: Nääk diˈib jam yajpattë yˈixyˈäjttëbë netyë Pablo (Apos. 22:5). Ko Pablo jyënany nˈaptëjkëts nandëˈën fariseeëty, seguurë ko ja fariseety jyaygyujkëdë ko Pablo yëˈë myaytyäˈägaampy ko nanduˈumbë tukniˈˈijxën myëyaˈk myëbajtë extëm yëˈëjëty. Ets nyijäˈäwëdëbë nety ko Pablo mëk tjantsy tsyokyë Diosë yˈayuk, pääty kyaj wyinmääytyë ko winˈëˈënëdëp. Mä Apostʉlʉty 23:6, mbäät yajjaygyukë ko Pablo farisee jäˈäyë nety, pes ja saduseety kyaj nety tmëbëktë ko oˈkpë jyukypyëkäˈändë, perë Pablo ets ja fariseety myëbëjktëp. Pääty ko Pablo nyaynyigäjpxë ko farisee, ta mbäät ja maytyaˈaky ojts dyajtuˈuwitstë, ets nan pääty jyawë duˈun ttuuny parë pyugäjpxëdët nääk ja teety wintsënëty, ets jantsy duˈunën jyajty (Apos. 23:7-9). Ok, nan naynyigäjpxë ko farisee, ko nyaynyikäjpxtutë mä ja rey Agripa (Apos. 26:5). Ets ko tnijäˈäyë ja myëguˈuktëjk diˈib Filipos, nanduˈun nyaynyigäjpxë (Filip. 3:5). Mä Apostʉlʉty 15:5, nan yajmaytyakp jap näägë Dios mëduumbë diˈibë nety tëëyëp të yˈittë farisee ets duˈunyëmë nety yaˈixyˈattë.
(Apostʉlʉty 24:24) Es ko yˈijty kanäk xëë, ta jyajty jatëgok ja Felës mët ja nyëdoˈoxy Drusilë, diˈibë israelitë jäˈäy. Ta tnigajxë ja Pääblë es myinët. Es tmëdooy ko Pääblë myëgäjxëdë wiˈix ja jikyˈäjtën ko Jesukristë yajmëbeky.
(Apostʉlʉty 24:27) Dëˈën tyuun jyäjtë majtsk jëmëjt. Net ja Felës pyëtsëëmnë gobernadoor, es tyëjkë ja jembyë diˈibë xyëˈäjtypy Porsyë Festë. Es ko ja Felës wyëˈëmany oy mët ja israelitëty, pääty dyajweˈemy ja Pääblë tsimy pujxndëgoty.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Apos. 24:24
Drusila: Herodes Agripa I diˈib yajmaytyakp mä Apostʉlʉty 12:1, tëgëëgë nyëëx tmëdäjty, etsë Drusila yëˈë diˈib kutëëm. Ko netyë Drusila jyëmëjt 16, ta pyëjktëgäjtsy mët ja gobernadoor Félix. Waˈanë Drusila jam yajpaty mëët ja gobernadoor Félix ko Pablo tnimaytyaky “es ja jäˈäy jyikyˈatët tëyˈäjtën mëët es nyayˈaguwitsëdët këˈëm, es ko jäˈäy yajpayoˈoytyët” (Apos. 24:25). Ko Félix pyëtsëëmy gobernadoor, ta tyëjkë Festo, ets mët ko Félix “wyëˈëmany oy mët ja israelitëty, pääty dyajweˈemy ja Pääblë tsimy pujxndëgoty”. Näägë jäˈäy wyinmaytyë ko pääty duˈun ttuuny parë wyëˈëmäˈäny oy mëdë kyudëjk diˈib ënäˈk ets judiyë jäˈäy (Apos. 24:27).
21-27 ÄÄMBË ENEERË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | APOSTɄLɄTY 25, 26
“Pablo tˈamdoy ets yajmënëjkxët mä yajkutujkpë kopk ets tmëtmaytyaˈagyë rey Herodes Agripa”
(Apostʉlʉty 25:11) Es pën tëyˈäjtën ko tëts ti nduundëgoy diˈibëts ngumëdowëp es xyaˈoogëdëts, waˈants xyaˈooktë; per pën kyaj ti tyëyˈäjtënëty diˈibë xytyukniˈëˈënëp, kyaj pën ja kutujkën tmëdaty esëts xykyëyakët mä yëˈë israelitëty. Pääty nˈamdoyëts esëts xyajnëjxëdëts mä ja yajkutujkpë kopk es yëˈë këˈëm xypyayoˈoyëdëts.
bt-S paj. 198 parr. 6
“Nˈamdoyëts esëts xyajnëjxëdëts mä ja yajkutujkpë kopk”
6 Pablo oˈkën jëjpˈamë netyë jyukyˈäjtën yˈity mët ko Festo yajjotkujkˈataambyë nety ja judiyëtëjk, pääty dyajtuuny ja madakën diˈib myëdäjt extëmë romanë jäˈäy, ets jyënany: “Tyamëts nˈity mä yajkutujkpë kopkë kyutujkën, mä mbäädëts ja ndëyˈäjtën yajtuny. Mnijäˈäp oy ko kyajts ëj ti të nduundëgoy mët ja israelitëty. [...] Pääty nˈamdoyëts esëts xyajnëjxëdëts mä ja yajkutujkpë kopk es yëˈë këˈëm xypyayoˈoyëdëts”. Ko nety pën duˈun jyënaˈany, kyaj mbäät nyekyˈëëminy nyekykyäjpxminy. Pääty ja Festo jyënany: “Mët ko të xyˈamdoy es nyajnëjxët mä yajkutujkpë kopk es yëˈë jyustisëtunët, oy nyajnëjxët” (Apos. 25:10-12). Ko Pablo ojts jyënaˈany ets yajpayoˈoyët mä ja yajkutujkpë kopk, ta ojts tpëjtaˈagyë ijxpajtën ko nanduˈun mbäät ttundë niˈamukë Dios mëduumbë. Extëm ko tuˈugë kuduunk tkatunët ja tëyˈäjtën oy tjatukwäˈkpetyë ley, ta nitsiptuˈunëm ja oybyë ayuk ko nyajtuˈunëm ja madakën diˈib nmëdäjtëm gobiernë windum (Sal. 94:20).
(Apostʉlʉty 26:1-3) Net ja Agripë tˈanmääy yëˈë Pääblë: Mbäät mij xyaky ja mdëyˈäjtën. Ta ja Pääblë ttukˈixy ja kyëˈë es yˈamondët, es jyënany: 2 Jotkujkëts nnayjyawëty esëts ngäjxët mët mij, rey Agripë, esëts nnaynyikäjxtuˈudëdëts nidëgekyë diˈibë israelitëty të xytyukniˈëënëts, 3 es waanë niˈigë jaˈagyëjxm ko mij mnijäˈäp tëgekyë wiˈixëts jaayëm tii ndundë, ëëtsëty israelitë jäˈäyëty, es mjaygyujkëp diˈibëts nmatyakypy. Pääty tunë mayˈäjtën, mëdooˈit yajxon.
bt-S paj. 198-201 parr. 10-16
“Nˈamdoyëts esëts xyajnëjxëdëts mä ja yajkutujkpë kopk”
10 Pablo myëjjäˈäwë ko ja rey Agripa twinguwäˈkë, ets yˈanmääy ko yëˈë nyijäˈäwëp wiˈix ja judiyëtëjk tmëdattë ja kyostumbrë ets wiˈix tijaty ttundë. Ta netë Pablo tnimaytyaky wiˈixë nety të jyukyˈaty, jyënany: “Mutsknëm nbatsoˈontäˈäky yë fariseë jaˈay yˈixpëjkën, ja ixpëjkën tsipë ets mëkpë” (Hech. 26:5, TY). Ko Pablo yˈëxpëjky mä ja farisee jäˈäy yˈëxpëktë, yajtukniˈˈijxë ko myinäˈäny ja Mesías. Per mä nety jam twindanë ja Agripa yëˈë nety pyanëjkxnëp ja Kristë, ets seguurë nety yˈity ko Jesus yëˈë duˈun ja Mesías diˈibë nety kanäk siiglë të yaˈˈawixy. Pääty jyënany ko yëˈë nety të yajtukniˈëënë ko tmëbëky diˈib nanduˈun myëbëjktëp ja judiyëtëjk diˈib niˈëˈënëdë: ko Dios seguurë tkuytyunäˈäny diˈib yajtukwandak ja yˈaptëjkëty. Ets ko duˈun ja rey Agripa tmëdooy, ta niˈigyë tnijawëyany.
11 Pablo ta tnimaytyaky wiˈixë nety axëëk të ttuny pënaty pyanëjkxtëbë Jesus, jyënany: “Ëjts këˈëm nwinmääyëts tëëyëp kots ëj ndunäˈäny mayë winmäˈäny es nmëtsipˈatëdëts diˈibë pyanejxypy yëˈë Jesús nazarenë. [...] Njantsytyukmëtsipˈäjtyëts yëˈëjëty es nbanëjxëts axtë wiink käjpn” (Apos. 26:9-11). Tamë nety nimay yajpäättë diˈib nyijäˈäwëdëp ko Pablo tëyˈäjtën jyënaˈany (Gal. 1:13, 23). Ets waˈan ja rey Agripa nyayajtëëwë: “¿Tidaa ko kajaa të nyayajtëgatsyëty?”.
12 Ta Pablo tnimaytyaky: “Es kots ëj nety nnejxy mä Damaskë, yëˈë teetywyintsënëty të xymyoˈoyëts yëˈë kutujkën esëts nëjx nmatsy diˈibë myëbëjktëp ja Jesús. Rey Agripë, kotsë nety nnejxy, net jam tuˈam nˈijxyëts kijkyxyëë tuˈugë jäjën diˈibë miimp tsäjwinm. Jantsy mëk jyajy es kyaj dyëˈënëty yëˈë xëë jyajy. Tadë jäjën jyajty mats ëj nbëˈääy es matsë njäymyëëdëty. Net ëëtsëty nidëgekyë ngëdäädääytyëts, es nmëdooyëts kots xymyëgajxy mët ja ebreeë ayuk, es jyënaˈany: Saulë, Saulë, ¿tits ko xypyajëdity? Këˈëm mnayyajtsayutyëty, extëmë yuubë ko tnepy yëˈë kepyjyëjptsetsy. Netëts ëj nˈanmääy: ¿Mbën mij?, Wintsën. Esëts xyˈatsooy: Ëjtsëts Jesús, diˈibë mij mbajëdijtypy” (Apos. 26:12-15).
13 Mä netyë Jesus tkamëgajpxynyëmë Pablo, duˈun nety të yˈadëˈëtsy extëmë jëyujk animal diˈib yuup ko tnepy ja kepyjyëjptsety diˈib yajtukpawojp, këˈëm nyayajtsayutyëty. Pablo këˈëmë nety nyayˈaxëktunyëty, pes myëjagamgekypyë nety niˈigyë Dios ko tjëjpkuwäˈägë tijaty tyuknibëjtakëp. Per ko Jesus ojts myëgajpxyëty mä ja tuˈu diˈib nëjkxp Damasco, ta ojts dyajtëgatsyë wyinmäˈäny, pes tsyojkypyë netyë Dios jeˈeyë ko kyaj tmëduny extëm yëˈë ttsoky (Fwank 16:1, 2).
14 ¡Pablo kajaa dyajtëgäjtsyë jyukyˈäjtën! Pes duˈun tˈanmääyë Agripa: “[Nmëmëdoowëts] diˈibëts ja Jesús xytyukˈijx tsäjwinm es diˈibëts xyˈanmääy. Jayëjpts ngäjxwaˈxy ja oybyë ayuk mä jäˈäyëty diˈibaty jap Damaskë, ta net diˈibaty Jerusalén es mä tëgekyë Judeeë nyax, es nandëˈën mä diˈibë kyaj yˈisraelitëty; es nˈanmääyëts nidëgekyë es dyajtëgatstët yëˈë wyinmäˈänyëty es jyëmbittët mä Dios es ttunët extëm ja Dios jyënaˈany” (Apos. 26:19, 20). Pablo kanäk jëmëjtë nety kujk ttuny ja tuunk diˈibë Jesus tuknipëjkë ko myëgäjpxë tuˈääy. ¿Wiˈixë nety të wyimbëtsëmy? Pes ko nimayë netyë jäˈäy të tkupëktë ja tëyˈäjtën, wäˈätsë nety dyajnëjkxnëdë ja jyukyˈäjtën, tëyˈäjtën myëët ets tˈëxtäˈäytyë Dios, nan oyë nety kyunaxˈäjt kyugäjpnˈäjnëdë ets wyingutsëˈkëdëp ja anaˈam kutujkën.
15 Per ja myëtsipëty kyaj tyäˈädë tjaygyujkëdë. Pablo jyënany: “Päätyëts xymyäjtstë ja israelitëty mëj tsäjptëjk nyabotsoty esëts xyjayaˈoogandë. Perë Dios xypyudëjkëts es tyambäädëts ngäjxwaˈxy ja yˈayuk mët nidëgekyë jäˈäyëty ko yë Jesús yëˈë dëˈën ja Kristë” (Apos. 26:21, 22).
16 Ëtsäjtëm nan tsojkëp nnayjëjpˈijxëm parë nnijäˈäwëm wiˈix nˈatsowäˈänëm ko jäˈäy xyyajtëˈëwëm tiko tijaty nmëbëjkëm (1 Peed. 3:15). Ko xypyatëm näˈä nimaytyakëm ja mëbëjkën mä kuduunk justisë, nˈokpanëjkxëm ja Pablo yˈijxpajtën mä wiˈix tmëtmaytyaky ja rey Agripa etsë Festo. Mbäät nˈajäjt njotjäjtëm ko ndukmëtmaytyakëm wiˈixë Biiblyë të xypyudëjkëm ets wiˈixë jäˈäy nanduˈun të tpudëkë.
(Hechos 26:28, NTM) Jaˈa anaˈambë Agripa yˈatsooy: Jantsy [jawaanë] ëëty jaˈa Jesucristo të xykyaˈayajmëbëky.
bt-S paj. 202 parr. 18
“Nˈamdoyëts esëts xyajnëjxëdëts mä ja yajkutujkpë kopk”
18 Perë Pablo duˈun tˈatsooy ja rey: “Kyajts nlokë, gobernadoor Festë. Tëgekyë diˈibëts ngajxypy, tëyˈäjtën yëˈë. Esë tyäˈädë rey Agripë myëdäjtypy ja tëyˈäjtën diˈibëts ngajxypy, [...] Mij, rey Agripë, ¿tii mmëbëjk extëm jyënany yëˈë Diosë kyugäjxpëty? Nnijäˈäbëts ko mmëbejkypy” (Apos. 26:25-27). Ta ja rey yˈatsooy: “Jantsy [jawaanë] ëëty jaˈa Jesucristo të xykyaˈayajmëbëky” (Hech. 26:28, NTM). Kyaj yajnijawë pën tëyˈäjtën jyënany o kyaj, per seguurë ko extëmë Pablo yˈanmääyë ajäjt jotjäjtë.
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Apostʉlʉty 26:14) Net ëëtsëty nidëgekyë ngëdäädääytyëts, es nmëdooyëts kots xymyëgajxy mët ja ebreeë ayuk, es jyënaˈany: Saulë, Saulë, ¿tits ko xypyajëdity? Këˈëm mnayyajtsayutyëty, extëmë yuubë ko tnepy yëˈë kepyjyëjptsetsy.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Apos. 26:14
extëmë yuubë ko tnepy yëˈë kepyjyëjptsetsy: Ja kepyjyëjptsety yëˈë ijty yajtukpawojp ja jëyujk animal (Juec. 3:31). Tyäˈädë ayuk “tnepy yëˈë kepyjyëjptsetsy”, miimp mä grieegë jäˈäyëtyë lyiibrë. Ets yëˈë yˈandijaampy ko ijty tuˈugë toorë kujuun tnepy ja kepyjyëjptsety ko yajtukpagumy. Mä netyë Saulo tkapanëjkxynyëmë Jesus, nanduˈunë nety yˈadëˈëtsy: nayˈaxëktuunëbë nety këˈëm ko tpajëdity ja Jesusë yˈëxpëjkpëty, diˈibë nety yajpatp mëdë Jyobaa (ix nanduˈunë Apos. 5:38, 39; 1 Tim. 1:13, 14). Mä Eclesiastés 12:11, jyënaˈany ko ja käjpxwijënë diˈib yäjktëbë wijyjyaˈay, duˈun yëˈë extëmë kepyjyëjptsety mët ko pyudëjkëbë jäˈäy parë oy nyëˈëyoˈoy tyuˈuyoˈoyët.
(Apostʉlʉty 26:27) Mij, rey Agripë, ¿tii mmëbëjk extëm jyënany yëˈë Diosë kyugäjxpëty? Nnijäˈäbëts ko mmëbejkypy.
w03-S 15/11 paj. 16 parr. 14
Nˈokpudëjkëmë jäˈäy parë tkupëktët ja oybyë ayuk
14 Pablo nyijäˈäwëbë nety ko Agripa duˈun nyayajnaxyëty judiyën. Ets kom wäˈäts tnijawë wiˈix ja judiyëtëjk tmëdattë ja kostumbrë, ta tˈanmääy ko yëˈëyë yˈëwaˈkxy kyäjpxwaˈkxypy diˈib nanduˈun ja “Moisés es ja Diosë kyugäjxpë kyëxjääytyë”, ko ja Mesías yˈoogäˈäny ets jyukypyëkäˈäny (Apostʉlʉty 26:22, 23). Pääty dyajtëëy: “Mij, rey Agripë, ¿tii mmëbëjk extëm jyënany yëˈë Diosë kyugäjxpëty?”. Agripa kyaj tnijäˈäwë wiˈix yˈatsowët. Pes ko jyënäˈänët ko kyaj tmëbëky, ta ja jäˈäy kyaj nyekyyajnaxëdët extëmë judiyë. Per pën kyupëjkypy extëm ja Pablo yˈanëˈëmxëty, ta ja jäˈäy wyinmayäˈändë ko yëˈë pyuwäˈkëbë Pablo ets ko yëˈë pyanëjkxypyë Jesus. Ta Pablo këˈëm tˈatsoowëmbijty diˈibë nety të dyajtëy: “Nnijäˈäbëts ko mmëbejkypy”. ¿Wiˈix yˈatsoowëmbijty ja rey Agripa? Jyënany: “Jantsy [jawaanë] ëëty jaˈa Jesucristo të xykyaˈayajmëbëky” (Hechos 26:27, 28, NTM). Oy ja rey Agripa tkamëbëjkyë Jesus, waˈan yˈajäjt jyotjäjtë extëmë Pablo myëtmaytyakë (Ebreeʉsʉty 4:12).
28 ÄÄMË ENEERË AXTË 3 ÄÄMBË FEBREERË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | APOSTɄLɄTY 27, 28
“Pablo yajmënëjkxnë barkoty Roma”
(Apostʉlʉty 27:23, 24) Pes tsuˈuy tuˈugë Diosë yˈanklës nˈijxyëts, 24 es xyˈanmääyëts: Katë mtsëˈëgë Pääblë, mjäˈtëp mä ja yajkutujkpë kopk. Nandëˈënë Diosë mayˈäjtën mduˈunxë es nidëgekyë diˈibaty mij mmëëdëty barkoty, këdiibë pën yˈoogët.
bt-S paj. 208 parr. 15
“Këdiibë pën yˈoogët”
15 Seguurë ko Pablo të nety ttukmëtmaytyaˈaky ja jäˈäyëty diˈib barkoty “ko Dios dyajjikypyëkäˈäny yëˈë oˈkpë extëm [twandaky]” (Apos. 26:6; Kol. 1:5). Per ko nety tˈijxnëdë ko seguurë ja barkë kyinäˈäny, ta Pablo yˈanmääyëdë ets tmëbëktët ko yaˈˈawäˈätspëtsëmanëdëbë Dios, yˈanmääyëdë: “Tsuˈuy tuˈugë Diosë yˈanklës nˈijxyëts, es xyˈanmääyëts: Katë mtsëˈëgë Pääblë, mjäˈtëp mä ja yajkutujkpë kopk. Nandëˈënë Diosë mayˈäjtën mduˈunxë es nidëgekyë diˈibaty mij mmëëdëty barkoty, këdiibë pën yˈoogët. Pääty mëguˈugëty, jotkujkˈattë. Ëj nmëbejkypyëts extëm ja Dios jyënaˈany. Per yëˈë jikymyejyny yëˈë net xyajnëjxëm mä tuˈugë islë” (Apos. 27:23-26).
(Apostʉlʉty 28:1, 2) Ko nbëtsëëmdääytyëts nidëgekyë mä jikymyejynyën, netëts nnijäˈädë ko ja islë txëˈaty Maltë. 2 Es ja jäˈäyëty diˈibë jap kugäjpnëty jantsy oyjyaˈayëty, oj dyajmëjëdë jëën, jaˈa ko xyuxy es tyuˈuyë naty, es xywyoodääytyëts nidëgekyë es njokxpëkëdëts.
bt-S paj. 209 parr. 18
“Këdiibë pën yˈoogët”
18 Jam pyëtsëëmdääytyë Malta, tuˈugë isla diˈib wëˈëmp Sicilia (ixë rekuäädrë pajina 209 “¿Cuál isla corresponde a Malta?”). Ja jäˈäyëty diˈib jam tsënääytyëp wiink ayukë nety kyäjpxtë, per “jantsy [oyjyaˈaytyaktë]” mët ja jäˈäyëty diˈib pëtsëëmdë mejnyoty xook xook ets jyantsy tsyëyuytyë (Apos. 28:2). Axtë ojtsë jëën dyajmëjëdë parë jyokxpëktët mët ko jantsy tuu xujxpë nety, ets jam tˈijxtë tuˈugë miläägrë diˈibë Pablo tyuun.
bt-S paj. 210 parr. 21
“Këdiibë pën yˈoogët”
21 Mä tadë lugäär jamë nety tsyëënë tuˈugë mëkjäˈäy diˈib xyëwˈäjtypy Publio, ets waˈanë nety tmëdatyë kutujkën jam Malta. Lucas tkujäˈäyë ko tadë yetyëjk “anaˈamp mä tadë islë”, ets të yajpääty majtsk pedasë potsy mä duˈun yˈity këxjäˈäy. Publio ta dyajjäjtaky tëgëk xëëw ja Pablo mët ja myëguˈuktëjk oy nety ja tyeety jap pyeky yˈixyëty. Lucas ta tnimaytyaˈaky ti päˈämë nety meerë myëdäjtypy ja Publio tyeety, jyënaˈany: “Es ja Publyë tyeety tap kyoˈknë mët ja neˈpynybyäˈäm esë jëën. Net ja Pääblë oj tkuˈixy ja pumäˈäy, es kyäjxtaky es ja kyëˈë tpëjtaky mä ja pumäˈäy. Es net yˈagëdaky”. Ko duˈun tˈijxtë ja jäˈäy diˈib jap tsënääytyëp, ta tmëmiindë ja päˈäm jäˈäyëty ets ta yˈagëdaktääytyë niˈamukë, ets nanduˈun tnamooytyë tijaty diˈib ok nyiduˈuyoˈoytyë ja Pablo mëdë jyamyëëdëty (Apos. 28:7-10).
(Apostʉlʉty 28:16, 17) Kots njäˈttë Romë, net ja Pääblë yajmooy yëˈë kutujkën es abeky tsyëënët mët tuˈugë soldäädë diˈibë kuentëˈatëdëp. 17 Es ko yˈijty tëgëk xëë, Pääblë tnigajxë ja israelitëtyë myëjjäˈäytyëjk diˈibë ijttëp Romë. Es ko nyaymyujkëdë, net tˈanmääy: Mëguˈuktëjkëty, ni ti tsipëts ngatuny mët ja nmëˈisraelitëty es ni jaˈa diˈibë jaayëm tyuundëp ja nˈaptëjkëtyëts. Per ja njäˈäyˈäjtëm diˈibë Jerusalén xymyäjtstëts es xykyëyajkyëts mä romanë jäˈäy.
bt-S paj. 213 parr. 10
Yajxon ojts tnimaytyaktääy
10 Lucas ta tˈaknimaytyaˈaky: “Kots njäˈttë Romë, net ja Pääblë yajmooy yëˈë kutujkën es abeky tsyëënët mët tuˈugë soldäädë diˈibë kuentëˈatëdëp” (Apos. 28:16). Pablo kyaj nety mëk tyimˈyajkuentˈaty, per myëdäjtypyë nety ja kadenë diˈib këxotsy mä ja soldäädë diˈib kuentˈäjtëp. Per nituˈugë nety ja kadenë mbäät kyayaˈˈamonyëtyë tyäˈädë apostëlë diˈib jyantsy tsyojkënyëˈajtypy tnimaytyäˈägäˈäny ja Diosë Kyutujkën. Pääty ko nyajxy tëgëk xëëw mä nety të jyaˈty Roma, ta ojts tnigaxë ja judiyëtëjk diˈib mëj ijttëp parë tmëtmaytyäˈägäˈändë.
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Hechos 27:9, TNM) Kom të nety jekyë tiempë nyäjxnë, ets kutsëˈëgëts nˈaknëjkxtët mejnyoty mët ko të nety nyäjxnë ja Xëëw mä Yajpokymyaˈkxtë ets ko yˈayuuˈattë, net ja Pablo dyajky ja käjpxwijën,
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Hech. 27:9
ja Xëëw mä Yajpokymyaˈkxtë ets ko yˈayuuˈattë: Ko “yˈayuuˈattë”, mä ayuk grieegë yëˈë myaytyakypy ko ijty yˈayuuˈattë tëgok mä tuˈukpë jëmëjt extëm ojts tniˈanaˈamë ja ley diˈibë Moisés yajmooy, ja Xëëw mä Yajpokymyaˈkxtë, diˈib nanduˈun yajtijp Yom Kipur (mä ayuk ebreo yohm hakkippurím, “ja xëëw mä nyituky [ja poky kaytyey]”) (Lev. 16:29-31; 23:26-32; Núm. 29:7). Diˈib të yajkäjpxnaxy mä Levítico 16:29 “ëyuu [...] mxëëwnaxtëty”, mä ayuk ebreo yëˈë yˈandijpy ko wiˈixëm ijty tˈamääyˈattë ja Xëëw mä Yajpokymyaˈkxtë, extëm ko yˈayuuˈattë (Lev. 16:29, Mʉgoxpʉ ja̱ noky mʉdiˈibʉ jyaayʉn Moisés). Tyäˈädë Xëëw mä Yajpokymyaˈkxtë, ja ijty kyaˈay septiembrë këxy o oktuubrë ëjxy.
(Apostʉlʉty 28:11) Es ko nˈijttëts tëgëk poˈo jap Maltë, taats ndëjkë mä tuˈugë Alejandriië byarkë diˈibë jap yajnäjx yëˈë xuxpoˈo es tmëdaty këxtsetsy diˈibë yëˈë dyiosˈäjttëp, diˈibë tyukxëˈäjtypy dios xeeny, Kástor esë Póluks.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Apos. 28:11
Kástor esë Póluks: Ja grieegë jäˈäy etsë romanë jäˈäy duˈun ijty tmëbëktë ko ja “yˈUˈungëtyë Zeus” (mä ayuk grieegë Dióskouroi) yëˈë ja Kástor mëdë Póluks, xeeny o amajtsk myiin jyäjttë ets ko yëˈë tyääkˈäjttë Lena, ja reina diˈib Esparta. Nanduˈun ijty tmëbëktë ko yëˈë kyuwandëp ja barkë yajˈyeˈeybyëty parë kyaj wiˈix jyat kyëbattët mejnyoty. Ko yajmaytyaˈaky ti ja barkë myëdäjtypy “këxtsetsy”, yëˈë xytyukˈijxëm ko pën kyujäˈäyë tyäˈädë tekstë, tyimˈijx ti ijtp këxtsetsy.