nataony ao amin’ny 1 Tantara 5:29-40 (6:3-14, NW ), nefa anarana 16 monja no voasoratra ho an’ny vanim-potoana mitovy, rehefa manome ny tetirazany manokana izy ao amin’ny Ezra 7:1-5. Tsy fahasamihafana akory izany, fa fanafohezana fotsiny. Ambonin’izany, dia araka ny antony ananan’ilay mpanoratra rehefa mitana an-tsoratra fisehoan-javatra iray izy, no nanamafisany na nanamaivanany na nampidirany na tsy niresahany tsipirian-javatra, izay nolazain’ny mpanoratra hafa ao amin’ny Baiboly tamin’ny fomba tsy nitovy rehefa nanoratra io fisehoan-javatra io ihany izy. Tsy fifanoheran-kevitra akory ny toy izany, fa fitantarana tsy mitovy kosa, manome taratry ny fomba fijery zavatra nananan’ilay mpanoratra ary nifanaraka tamin’ny olona tiany hiresahana.b

¹¹ Matetika dia azo hazavaina ny toa tsy fitoviana raha mijery ny teny manodidina fotsiny. Ohatra, ny hoe “Taiza i Kaina no nahita ny vadiny?” dia fanontaniana fandre matetika, mampisongadina ny finoana fa misy fahasamihafana ao amin’ny fitantaran’ny Baiboly. Noheverina fa tsy nanana afa-tsy zanaka roa lahy i Adama sy i Eva, dia i Kaina sy i Abela. Mora alamina ny zava-tsarotra raha manohy mamaky ilay olona. Milaza toy izao ny Genesisy 5:4: “Taorian’ny nahaterahan’i Seta, dia niaina 800 taona i Adama ary niteraka zanakalahy sy zanakavavy izy.” Noho izany, dia nanambady ny iray tamin’ireo anabaviny i Kaina na angamba ny zanaky ny iray tam-po taminy, ka izany dia ho nifanaraka tanteraka tamin’ny fikasan’Andriamanitra tany am-boalohany ho amin’ny fitomboan’ny taranak’olombelona. — Genesisy 1:28.

¹² Miharihary fa nisy tsipirian-javatra maro tamin’ny tantaran’ny olombelona tsy noraketina an-tsoratra tao amin’ny Firaketan’Andriamanitra. Nefa ny tsipirian-javatra rehetra nilaina ho an’ireo izay namaky azy io voalohany sy ho antsika amin’izao andro izao, dia nampidirina tao, ka nahatonga azy io tsy havesatra na ho sarotra vakina.

Natao ho takatry ny mpivaofy teny fotsiny ve?

13-15. a) Nahoana no mino ny olona sasany fa sarotra loatra ho antsika ny mahatakatra ny Baiboly? b) Ahoana no ahalalantsika fa nikendry ny hahatakarana ny Teniny Andriamanitra?

¹³ Moa ve ianao efa mba nanontany hoe: “Nahoana no misy fanazavana maro be sy mifanohitra momba ny teny ao amin’ny Baiboly?” Rehefa mahita ireo filoham-pivavahana mifanohitra amin’izy samy izy ny olona tso-po sasany, dia manjary sahiran-tsaina sy kivy. Tonga amin’ny fanatsoahan-kevitra ny olona maro fa tsy mazava sady ahitana fifanoheran-kevitra ny Baiboly. Vokatr’izany, dia mandà tanteraka ny Baiboly izy ireny, satria mino izy fa sarotra loatra ny mamaky sy ny mahatakatra azy io. Ny hafa, rehefa sendra izany fanazavana ara-pivavahana be dia be isan-karazany momba ny teny izany, dia misalasala ny handalina ny Soratra Masina. Hoy ny sasany hoe: “Ireo manam-pahaizana dia nianatra nandritra ny taona maro tany amin’ireo seminera ara-pivavahana. Ahoana no hahafahako hisalasala ny amin’izay ampianariny?” Nefa, izany ve no fomba fijerin’Andriamanitra ny raharaha?

¹⁴ Rehefa nanome ny Lalàna ho an’ny firenen’Isiraely Andriamanitra, dia tsy nilaza izy fa nanome azy ireo rafi-panompoam-pivavahana izay tsy ho takany, ka tokony havela ho eo an-tanan’ireo olon-kendry nianatra teolojia na “mpivaofy teny”. Tamin’ny alalan’i Mosesy, dia nanambara toy izao Andriamanitra ao amin’ny Deoteronomia 30:11, 14 (MG): “Fa izao lalàna izao, izay andidiako anao anio, tsy dia saro-pantarina aminao, ary tsy lavitra. Fa eo akaikinao indrindra ny teny, dia eo am-bavanao sy ao am-ponao, mba harahinao.” Ilay firenena iray manontolo, fa tsy ny filohany fotsiny, no nilazana toy izao: “Ary ataovy ao am-ponao ireo teny andidiako anao anio ireo. Ataovy latsaka am-pon’ny zanakao izany. Averimbereno aminy izany na mipetraka ao an-tranonao hianao, na manao dia lavitra, na mandry, na mifoha.” (Deoteronomia 6:6, 7). Ireo didin’Andriamanitra, izay rehetra nasainy nosoratana, dia ampy fahazavana mba harahin’ilay firenena manontolo, ny ray aman-dreny sy ny zanaka.c

¹⁵ Efa hatramin’ny andron’i Isaia no niharan’ny fanamelohan’Andriamanitra ireo filoha ara-pivavahana noho ny nakany andraikitra tamin’ny nanampiany sy tamin’ny nanazavany manokana ny hevitr’ireo lalàn’Andriamanitra. Nanoratra toy izao i Isaia mpaminany: “Fa manatona Ahy amin’ny vavany ity firenena ity ary mankalaza Ahy amin’ny molony, nefa ampanalaviriny Ahy kosa ny fony, ka ny fanompoam-pivavahany atolony ho Ahy dia didin’olombelona, ianarana tsianjery fotsiny.” (Isaia 29:13). Ny fanompoam-pivavahany dia nanjary didin’olombelona fa tsy ny an’Andriamanitra. (Deoteronomia 4:2). Ireny “didin’olombelona” ireny, ny fandraisany manokana ny hevitry ny teny sy ny fanazavany azy no mifanohitra fa tsy ny tenin’Andriamanitra. Tahaka izany koa ny amin’izao androntsika izao.

Misy fototra ara-baiboly ve ilay antsoina hoe Torah Nampitaina Am-bava?

16, 17. a) Inona no inoan’ny olona sasany momba ny lalàna iray nampitaina am-bava? b) Inona no ambaran’ny Baiboly momba ny lalàna nampitaina am-bava?

¹⁶ Mino ny olona sasany fa nahazo “Torah Nampitaina Am-bava” i Mosesy ho fanampin’ny “Torah Voasoratra”. Araka an’io finoana io, dia nodidian’Andriamanitra fa tsy hosoratana ny didy sasany fa hiampitampita am-bava kosa ho amin’ny taranaka mifandimby, ka noho izany dia ho voatahiry fotsiny amin’ny alalan’ny lovantsofina. (Jereo ny faritra voafefy, pejy faha-10.) Kanefa, ny fitantaran’ny Baiboly dia mampiseho mazava fa tsy nodidiana velively hampita lalàna am-bava i Mosesy. Milaza amintsika toy izao ny Eksodosy 24:3, 4: “Dia tonga Mosesy ka namerina tamin’ny olona ny didy rehetra nataon’ny TOMPO sy ny fitsipika rehetra. Ary namaly indray miredona ny olona rehetra ka nanao hoe: ‘Ny zavatra rehetra nandidian’ny TOMPO dia hataonay!’ ” Avy eo i Mosesy dia “nanoratra ny didy rehetra nataon’ny TOMPO”. Ambonin’izany, ao amin’ny Eksodosy 34:27, dia izao no lazaina amintsika: “Ary hoy ny TOMPO tamin’i Mosesy: Soraty ireo didy ireo, satria araka ireo didy ireo no nanaovako fanekena aminao sy amin’ny Isiraely.” Tsy nanana toerana tao amin’ilay fanekena nataon’Andriamanitra tamin’ny Isiraely ny lalàna iray nampitaina am-bava. (Jereo ny faritra voafefy, pejy faha-8.) Na aiza na aiza ao amin’ny Baiboly dia tsy ahitana firesahana ny amin’ny fisian’ny lalàna nampitaina am-bava iray.d Mbola zava-dehibe kokoa ihany fa ny fampianarany dia mifanohitra amin’ny Soratra Masina, ka mampitombo ny fiheverana diso hoe mifanohitra ny teny ao amin’ny Baiboly. (Jereo ny faritra voafefy, pejy faha-22.) Nefa olona fa tsy Andriamanitra no tompon’andraikitra amin’izany fisafotofotoana izany. — Isaia 29:13. (Jereo ny efajoro “‘Fanomezam-boninahitra ny Anaran’Andriamanitra’”)

¹⁷ Tsy mba tahaka ireo fanazavana mifanohitra ataon’ny olona, fa mazava sy mendri-pitokiana ny tenan’ny Baiboly. Nanome antsika porofo be dia be Andriamanitra ao anatin’ny Teniny, fa ilay tontolo feno fiadanana hitan’i Isaia tao amin’ny fahitana, ao amin’ny Isaia 2:2-4 dia tsy hoe nofinofy fotsiny fa zava-misy efa antomotra. Tsy misy afa-tsy ny tenan’Andriamanitra, ilay Andriamanitry ny faminaniana, ilay Andriamanitry ny Baiboly, no hahatonga izany.

1-4. a) Inona no fikasan’Andriamanitra ny amin’ny olombelona tany am-boalohany? b) Nahoana no niseho ho tsy nankato ny olona? (Jereo ny efajoro “Iza Moa i Satana?”)

NY FAMPANANTENANA ny amin’ny tontolo iray tsy hisian’ny ady araka ny aharihary ao amin’ny Isaia 2:2-4 sy ny Mika 4:1-4 dia tsy manome fanantenana marim-pototra momba ny hoavy efa antomotra ho antsika fotsiny, fa milaza amintsika zavatra tena lehibe momba ilay Mpamorona antsika koa. Andriamanitra iray manana fikasana izy. Ny faminaniana ao amin’ny Isaia toko faha-2 tokoa dia anisan’ny fitohitohizana faminaniana lava, manomboka amin’ireo pejy voalohany ao amin’ny Baiboly ka hatramin’ny pejiny farany, manazava amintsika ny fomba hitondran’Andriamanitra ny fikasany tany am-boalohany ho amin’ny fahatanterahany.

² Rehefa namorona ny mpivady olombelona voalohany Andriamanitra, dia nilaza tamin’izy ireo mazava ny fikasany ny amin’izy ireo. Toy izao no vakintsika ao amin’ny Genesisy toko voalohany, andininy faha-28: “Nitso-drano azy Andriamanitra ary nilaza tamin’izy ireo Andriamanitra hoe: ‘Miteraha sy mitomboa ary mamenoa ny tany, ka mifeheza azy; ary manapaha amin’ny hazandrano ao amin’ny ranomasina sy ny voro-manidina eny amin’ny lanitra ary ny zavamiaina rehetra izay mihetsiketsika ambonin’ny tany.’ ” Rehefa mampifandray an’io baiko io amin’izay voalaza ao amin’ny toko manaraka amin’ny Genesisy isika — “Ny TOMPO Andriamanitra nitondra an-dralehilahy ka nametraka azy tao amin’ny saha Edena hiasa sy hitandrina azy” — dia manjary mazava fa ny fikasan’Andriamanitra ny amin’ilay mpivady voalohany miaraka amin’ny taranany, dia ny hanitaran’izy ireo ny Paradisa hihoatra ny faritry ny saha Edena, ka hameno ny bolan-tany iray manontolo amin’ny farany.a — Genesisy 2:15.

³ Hafiriana izy ireo no hifaly amin’ny fonenany paradisa? Milaza ny Soratra Masina fa noforonina mba hiaina mandrakizay eto ambonin’ny tany ny olona. Amin’ny tsy fankatoavan’izy ireo ny Mpamorona azy ireo ihany vao hitranga ny fahafatesan’ny olombelona, araka ny ambara toy izao ao amin’ny Genesisy toko faha-​2, andininy faha-​16 sy faha-​17: “Ny TOMPO Andriamanitra nandidy an-dralehilahy ka nanao hoe: ‘Ny hazo rehetra eo amin’ny saha dia azonao ihinanana; fa raha ny hazo fahalalana ny tsara sy ny ratsy, dia tsy mahazo mihinana amin’izany ianao; fa raha vao mihinana aminy ianao dia ho faty.’ ” Araka ny fanjohian-kevitra àry, ny fankatoavana mitohy dia tokony ho nahazoany fiainana mitohy, fiainana mandrakizay ao anatin’ireo toe-piainana paradisa ireo. — Salamo 37:29; Ohabolana 2:21, 22.

⁴ Kanefa, ny anjely iray, nantsoina hoe Satana (midika hoe Mpanohitra) tatỳ aoriana, dia nitaona izany mpivady olombelona voalohany izany hampiasa