Ivyeo Vya Kuomvya Umu Kabuku Kakuti Swe Ina Klistu nu Mulimo Witu
EPULEO 13-19
IVYUMA IVYAYA UMWI IZWI LYAKWE LEZA | UTANDIKO 31
“Yakobo na Labani Yapangana Upangano wa Mutende”
(Utandiko 31:44-46) Cisuma katupangane wewe nani. Tumatulika amawe alaya cakutwiusya upangano uu.” 45 Lyene Yakobo atoola iwe alimika kuti liye ilya ciusizyo. 46 Anena na antu yakwe ati, “Kolonganiki amawe yamwi nu kuyatulika.” Acino yatoola amawe yatulika mutumba, nga yalya nu mwikulo papa kwene apambali ya mutumba.
it-1 ifwa 883 pala. 1
Galeedi
Lino Yakobo na Labani yawikizyanya pa mulandu uwakatwike, yapangine upangano. Lyene Yakobo apekanya ukwimika iwe lya kwiusizyapo, alino aneena “antu yakwe” kuti yapange umutumba wa mawe, uwali nu kulaloleka kwati itebulo, pano yaali nu kuliila icakulya ca upangano. Lino yaali papaa, Labani watemiile icifulo cicii izina lya Ciaramaic (ululimi lwa ku Syria) ilyakuti “Yegala Saaduta,” lelo Yakobo wene wamile icifulo cicii izina lya Ciyebulai ilyakuti “Galeedi,” ilyakwata upiliulo uli umwi. Labani walanzile ukuti: “Mutumba wa mawe ya [Ciyeb., gal] cili ciusizyo [Ciyeb., ʽedh] pakasi kakwe wewe nani.” (Utan. 31:44-48) Mutumba wa mawe (ni iwe lya kwiusizyapo) vyalenganga aapitanzila ukwiusya upangano. Cali ukulingana na mazwi aaya umu cikomo 49 akati, “Mizipa, nanti Lupungu Lwa Mulinzi [Ciyeb., mits·pahʹ],” uusininkizyo wakuti Yakobo na Labani iyapangana ukuti yalatwalilila ukuya nu mutende pakasi kao ni ndupwa zyao. (Utan. 31:50-53) Pa cisila, amawe izile iyaomviwa ukuya ivyakwiusizyako ivintu vimwi.—Yoswa 4:4-7; 24:25-27.
(Utandiko 31:47-50) Labani atemela icifulo cici izina ati Yegala Saaduta, na Yakobo acitemela izina ati Galeedi. 48 Labani anena Yakobo ati, “Mutumba wa mawe ya cili ciusizyo pakasi kakwe wewe nani.” Uli mulandu uno cifulo cii yacitemile izina yati, Galeedi. 49 Labani avwanga ati, “Si Yeova alolekesya imicitile itu kuno twaya ndi twapalukana.” Caleka cifulo cici yacitemile izina nalyuze yati, “Mizipa.” 50 Nupya Labani ati, “Ndu lacuzya ana yane anaci nanti kutwala anaci nayuze, nanti angala umuntu umwi asi naswe pano, waiusya ukuti Leza ali kambone pakasi kakwe wewe nani.”
it-2 ifwa 1172
Lupungu Lwa Mulinzi
Yakobo u watulike umutumba wa mawe autemele ni zina lyakuti “Galeedi” (icikapiliula ukuti ‘mutumba wa ciusyo’) ni lyakuti “Lupungu Lwa Mulinzi.” Lyene Labani walanzile ukuti: “Si Yeova alolekesya imicitile itu kuno twaya ndi twapalukana.” (Utan. 31:45-49) Mutumba uu uwa mawe wali nu kuyazwa ukulaiusya ukuti Yeova walolanga ndi cakuti Yakobo na Labani yasungilile upango wao uwa mutende.
(Utandiko 31:51-53) Labani atwalilila ukunena Yakobo ati, “Amawe aya yano nalonga pakasi kitu, ni iwe lya ciusizyo nalyo aili. 52 Umutumba uu nga ni iwe lya ciusizyo vyoili vimatwiusyanga. Ntalapuzya amawe ya nu kwiza kulwisya, nanti awewe utakapuzye iwe lya ciusizyo nu kwiza ndwisya. 53 Leza wakwe Abulaamu na Leza wakwe Nawoli yali nu kupingula pano tuli.” Lyene Yakobo alapa mwi zina lyakwe Leza wino wapepanga, Leza wakwe isi Isaki.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Utandiko 31:19) Insita ilya Labani walanga wapita ku kusenya imfwele mavumbu, na lino atalipo Lakeli asyala aiya tuleza tuluwi twamu ng’anda mwakwe Labani, isi.
it-2 mafwa 1087-1088
Tuluwi Twa mu Ng’anda
Ivintu vino aakaimbulula ivintu vya mpiti yazanyile uku Mesopotamya nu mu ncende zyapalamiile uku musumba uu vikalangilila ukuti tuluwi twa mung’anda twalangililanga uwali nu kupyana ivya mulupwa. Ukulingana ni icintu cimwi icampiti cino yazikwile uku Nuzi, icifulo cino ya leza ya mu ng’anda yakweti insita zimwi calenganga iya wa mwana uno umwi watwala, akwate insambu zya kuya uku cilye nu kulondolola ukuti vyonsi vino isivyala uwafwa wasya, ivyakwe. (Ancient Near Eastern Texts, lyapitulwikwemo na ya J. Pritchard, 1974, mafwa. 219, 220, na ftn 51) Limwi Lakeli afwile welenganyanga pali vii, lino wapingwilepo ukusenda utuluwi twa mu ng’anda yakwe isi pa mulandu na vino Labani wacisile kuli iya, Yakobo. (Linganyiniko Utan. 31:14-16.) Ucindami uno ya leza ya mung’anda yakweti ukulozya uku nsambu zya kupyana, ungatwazwa ukumanya icalenzile Labani ukusakamala icakuti asenda na antu kuti yalondelele Yakobo ulendo uwa manda cinimbali (7). (Utan. 31:19-30) Ukuya kwene, Yakobo atamanyile nanti acimwi pali vino Lakeli wacisile (Utan. 31:32), nupya kutaya icikalangilila ukuti watazile aomvya ya leza ya mu ng’anda kuti apyane ivya yana yakwe Labani. Yakobo ataomvyanga utuluwi. Pa nsita kwene iya, Yakobo wasumvile tuleza twa mu ng’anda lino wanenyile antu yakwe ukutuleta kuli aliwe atuzika nu mwisika lya cimuti cikulu umupiipi na Syekemu.—Utan. 35:1-4.
(Utandiko 31:41, 42) Vikwene avino natenzi imyaka yonsi amakumi yaili lino nali nawe. Pa myaka ikumi na ini, naombelanga mpango zya pa ana yako, alino imyaka mutanda naombelanga lusoso. Lelo nanti cali vivyo wancenjizye malipilo yane maila ikumi. 42 Ndi Leza wakwe tata, Leza wakwe Abulaamu na Isaki atali nani, nga wanzinga mpita minwe. Lelo Leza walola ucuzi wane ni ntazi yapa ncito ino naomba. Caleka usiku wilelo wali wakuvunuka pa uyi wako.”
(1 Petulo 2:18) Mwe aomvi mulinzile kutontela asambazi inu nu kuyalanga mucinzi umalilike. Mulinzile kucita cii ku asambazi inu onsi, yao aya nu luse nupya afuke kunomuli, nga na atale kwene.
w13 3/15 ifwa 21 pala. 8
Yeova—Kacingilila Witu
8 Lino Yakobo wafisile uku Halani, Labani nyinalume, wamupokeliile ningo sana nupya pa cisila wamupeezile Lakeli na Leya ukuti yaye aci yakwe. Nomba lino papisile insita, Labani wacenjizye Yakobo malipilo amaila ikumi! (Utan. 31:41, 42) Nanti ciye vivyo, Yakobo wazizimizye, wataile nu ukuti Yeova alatwalilila ukumwazwa—nupya vivyo kwene avino cali! Umu cumi, pa nsita ino Leza wanenyile Yakobo ukuswilila uku Kenani, Yakobo wali u monsi uwakweti “iviteekwa vivule cuze, na aomvi anaci na aonsi, ni ngamila na yapunda.” (Utan. 30:43) Yakobo wataizye sana lino wapefile ukuti: “Luse lwako ni cumi cino walanga kunondi vitandinzile ne muzya wako. Pakwiza nalamvile Luzi lwa Yodani ni ntuwa itupu, lelo ndakai nawela na maumba yaili.”—Utan. 32:10.
Kuwelenga Baibo
(Utandiko 31:1-18) Yakobo auvwa ukuti ana yakwe Labani aonsi yakuti, “Yakobo watatoola vintu vyonsi ivyali vyakwe tata. Watazana ukama ukufuma kuli vino tata wakwata.” 2 Nawe kwene Yakobo waciweni vino ulukundo lwakwe Labani panoli lukucepa, asi vino wali pakutandika. 3 Lyene Yeova anena Yakobo ati, “Pita swilila ku mpanga yakwe so nu ku aluko lwako, lelo ndaya nawe.” 4 Caleka Yakobo watumile izwi kuli Lakeli na Leya ukuti yangamukomanya ku vyalo kuno wacemelenga iviteekwa. 5 Ayanena ati, “Nemo natincizana ukuti so atacikweti lukundo luno wali nalo kunondi, lelo Leza wakwe tata waya nani. 6 Mweili mwamanya ningo ukuti naombela so na maka yane yonsi. 7 Lelo wene wansomba nu kucefya malipilo ane maila ikumi. Lelo Leza atamuzumilizye kuti ancise. 8 Lyonsi lino Labani wanena wati, “Iviteekwa vyonsi vya maalamaala vilaya ali malipilo yako.’ Ala lyene iviteekwa vivyo vyonsi vimavyala ana a maalamaala. Ndi wati, ‘Iviteekwa vyonsi vya mingololozi vilaya ali malipilo yako,’ ala lyene iviteekwa vivyo vyonsi vimavyala ana a mingololozi. 9 Caleka Leza waatola ivitekwa vyonsi ukufuma kuli so nu kupeela kunondi. 10 “Mu nsita ino iviteekwa vikaya na mayele nakweti iciloto, nga naweni ukuti utwana tukuvyalwa utwa mingololozi, utwa matonimatoni, nu twa maalamaala. 11 Mungeli wa Mwene Leza avwanga kunondi mu ciloto ati, ‘Yakobo.’ Nani naasuka inti, ‘Mukwai.’ 12 Nga avwanga ati, ‘Silola, yasawe yonsi akulondela zyakaci a mingololozi, a matonimatoni, a maalamaala. Nene natindeka kuti avino cicitike pa mulandu wakuti natindola vino Labani akucita kunuli. 13 Anene Leza wino walolike kunuli ku Betele, kuno watozile iwe witilapo amafuta, ulizilizya kuti liye lya muzilo ni ciusizyo, nga ulapa nu mulapo kunondi. Acino ndakai iteyanye fuma ku mpanga iyo uswilile ku mpanga yakumwinu.” 14 Lakeli na Leya yaasuka Yakobo yati, “Tutacikwetiko wankanyo mu vyuma vyakwe tata mu vyaupyanyi. 15 Tata akatulola wa inamasi. Watupomile nga ni mpango zya pali sweswe walya wamala. 16 Acino vyuma vyonsi vino Leza watatola ukufuma kuli tata ivyakwitu na ana itu. Wemo cita cino Leza watakunena ukucita.” 17 Lyene Yakobo ateyanya ulendo wa kuswilila kuli isi Isaki ku mpanga ya Kenani. Akwezya ana na aci yakwe pa ngamila. 18 Akolezya na maufyo ya viteekwa vyakwe, asenda ni vyuma vino walonsile mu mpanga ya Mesopotamya.
EPULEO 20-26
IVYUMA IVYAYA UMWI IZWI LYAKWE LEZA | UTANDIKO 32-33
“Uzye Mukalondesya Ukupaalwa?”
(Utandiko 32:24) Wasile wenga mbalama. Lyene umuntu umwi aiza ku kulwisyanya nawe usiku onsi mpaka kumacaca.
w03 8/15 ifwa 25 pala. 3
Uzye Mukalondesya Ukwazwiwa na Yeova?
Muli Baibo mwaya antu aombisye pakuti yazwiwe na Yeova. Wenga pali yayo a Yakobo, uwalwisyanyizye nu mungeli wakwe Leza usiku onsi mpaka kumacaca. Ni cafumilemo icakuti Yakobo wapeezilwe izina lyakuti Izlaeli (Kulwisyanya na Leza) pano “walwisizye,” nanti “wazizimizye,” “waipeelisye,” nupya “wasifile,” lino walwisyanyanga na Leza. Umungeli wamupaazile pa mulandu nu mute.—Utan. 32:24, 30
(Utandiko 32:25, 26) Lino umuntu wilya walola ukuti atakumucimvya, auma Yakobo mu lutungu, lufyutuka. 26 Muntu wilya ati, “Watiwaca, leka napita.” Lelo Yakobo avwanga ati, “Ntakukuta, mpaka utale umpolelele.”
it-2 ifwa 190
Kulemala
Uulema Wakwe Yakobo. Lino Yakobo wali ni myaka umupiipi na 97 walwisyanyizye nu mungeli wakwe Leza usiku onsi. Wacimvizye umungeli lino wakanyile ukumulekelako ukuti apita kufikila lino wamupaazile. Lino yalwisyanyanga, umungeli umile Yakobo umu lutungu mpaka lufyutuka. Icacitike icakuti Yakobo watandike ukusinta. (Utan. 32:24-32; Ose. 12:2-4) Pa cisila cakwe cii, Yakobo wiwisye ukuti, nanti icakuti ‘walwisyanyizye na Leza (mungeli wakwe Leza) na antu nu kucimvya’ wakwe vino umungeli walanzile, asikuti umu cumi kwene wacimvizye umungeli wa maka wakwe Leza . Kwali sile ukulonda kwakwe Leza nupya u wazumilizye ukuti Yakobo alwisyanye nu mungeli, pakuti cisinkiziwe ukuti Yakobo walondesyanga ukupaalwa na Leza.
(Utandiko 32:27, 28) Muntu wilya amuuzya ati, “Uzye izina lyako weweni?” Nawe aasuka ati, “Nene Yakobo.” 28 Lyene umuntu wilya ati, “Izina lyako litalaya nupya Yakobo, pano watulwisyanya na Leza na antu, nga watucimvya. Caleka izina lyako ndakai waya Izlaeli.
it-1 ifwa 1228
Izlaeli
1. I zina lino Leza wapeezile Yakobo lino wali ni myaka umupipi na 97. Wali usiku uwanda uno Yakobo walamvile uluzi lwa Yaboki uku kukomanya Esau umwina wakwe alino wakomenkine nu mungeli wino yalwisyanyizye nawe. Pa mulandu na vino Yakobo wazizimizye, wapeezilwe izina lya kuti Izlaeli ilyalangililanga amapaalo afumile kuli Leza. Pa kuti aiusya ivyamucitikile, Yakobo watemile icifulo cicii izina lyakuti Peniwele. (Utan. 32:22-31; lolini JACOB Na. 1.) Lino papisile insita, Leza walanzilepo api izina lino Yakobo wapeezilwe nupya ukufuma lilyo kwene yamwamanga izina lyakuti Izlaeli ukufika lino wafwile. (Utan. 35:10, 15; 50:2; 1 Mila. 1:34) Nanti ciye vivyo, imiku iingi apa miku ukucila pali 2,500 ino izina lyakuti Izlaeli lyaomviwa, likalozya uku luko lwa Ina Izlaeli ndi cakuti likulanda pa ya mu mupanda wakwe Yakobo.—Kufu. 5:1, 2.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Utandiko 32:11) Ntuule, napapata ukufuma ku maka ya mwinane Esau. Nuvwa intete zyakuti wiza tuzanza nu kutukoma swensi pyu, kumwi na anaci nu twana kwene.
(Utandiko 32:13-15) Pacisila ca kulala uwanda onga kukwa kwene, Yakobo asolola inyama zimwi muli vino wakweti vyakupeela uwila kuli Esau umwina wakwe. 14 Mbuzi misesi imyanda iili na yasawe amakumi yaili, imfwele misesi imyanda iili na yasuuku amakumi yaili. 15 Ngamila zya ana nazyo amakumi yatatu pamwi nu twana twakwe zyelizyo. Yanyina ngo’mbe amakumi yaili na yacipambasi ikumi lyonga, yapunda akaci amakumi yaili na yakalume ikumi lyonga.
w10 6/15 ifwa 22 mapa. 10-11
Milandile Isuma Ikalenga Tuye na Ucuza Usuma
10 Milandile isuma alino nu kulanzyanya ningo vingaazwa umwi ukukwata ivyuza visuma nupya ivya mutende. Ndi cakuti twakomya ucuza witu na antu yauze cingalenga ukuti twalanzyanya ningo nayo. Ukuitemelwa ukwazwa yauze, ukuya cikuuku kuli yauze—ukulonda inzila zya kuyaazwilamo, ukuyapeela amawila nu mwenzo onsi, ukuyapokelela—kungalenga mwalanzyanya ningo nayo. Ukucita vii, kungalenga umuntu ukuvwa insonyi nupya limwi kungalenga aye ni miyele isuma nupya cingamwaangukila nu kulanda vino akuyuvwa.—Loma 12:20, 21.
11 Yakobo uvwikisye icisinka cii. Esau mpundu muze, wasokiile sana Yakobo icakuti Yakobo utwike, pano watiinyile ukuti Esau amamukoma. Pa cisila ca myaka iingi, Yakobo wawezile. Nupya Esau waile umu kumukomenkanya na aonsi 400. Yakobo wapefile ukuti Yeova amwazwe. Lyene lino yacili ukukomana, Yakobo watumiile Esau iviteekwa ivingi. Uupe uu waomvile ningo sana. Lino yakomenkine, ala Esau waweezya umwenzo nupya wasimwilile kuli Yakobo nu kumukuukula.—Utan. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
(Utandiko 33:20) Akuula kavuwa, nga akatemela izina Eli Eloe Izlaeli, kuli kuti Leza wane, Leza wakwe Izlaeli.
it-1 ifwa 980
Leza Wane, Leza Wakwe Izlaeli
Kulingana ni vyamufumilemo lino Yakobo wakomenkine nu mungeli wakwe Leza pa Peniwele, Yakobo wapeezilwe izina lyakuti Izlaeli, nupya pa cisila cakupanga umutende lino yakomenkine nu mwinakwe Esau, watazile aikala umu Sukoti, alino pa cisila aya uku Syekemu. Kukuu, ali kuno wakazile impanga uku yana yakwe Hamoli nupya ali kuno wimike itenti. (Utan. 32:24-30; 33:1-4, 17-19) “Akuula kavuwa, nga akatemela izina Eli Eloe Izlaeli, kuli kuti Leza wane, Leza wakwe Izlaeli.” (Utan. 33:20) Vino wamanyisizye izina lyakwe ilipya lino wapeezilwe ilyakuti Izlaeli ni lya ulambo, vyalangililanga ukuti Yakobo wazumile nupya wataizyanga api zina lilyo na pali vino Leza wamucingilile lino waswililanga uku Mpanga ya Ulayo. Amazwi yakuti Eli Eloe Izlaeli yakazanwa sile umuku onga umu malembelo.
Kuwelenga Baibo
(Utandiko 32:1-21) Yakobo atwalilila nu ulendo wa kuya kumwao ku Kenani, nga angeli yakwe Leza yamukomanya. 2 Lino walola angeli apunda ati, “Pa, apa kamba ka vita vyakwe Leza.” Caleka atemela cifulo cici izina ati Maanaimu.” 3 Lyene Yakobo atuma inkombe pa nkolelo yakwe kuli silenzi Esau ku mpanga ya Sili uku Edomu. 4 Azinena ati, “Mukanene Esau muti, ‘Anene Yakobo umomvi wako, nkukumanyisya vino naile naikala kwakwe Labani, nga nikalako amanda avule lelo ndakai nawela. 5 Nalonka ing’ombe, yapunda, imfwele, imbuzi na azya. Acino musambazi natuma amazwi kunuli pakuti ungaswepa ku mwenzo ndi wandola.” 6 Lino inkombe zyawela kuli Yakobo zilanda ziti, “Twaile kuli Esau munyonko, nga ali umu nzila kwiza kukomanya, ali na antu imyanda ini.” 7 Yakobo auvwa intete nu kusakamala. Lyene apaatula antu yano wali nayo mu maumba yaili. Aankanya ku maumba yaa yaili imfwele, ing’ombe, imbuzi ni ngamila. 8 Ale akwelenganya ati, “Ndi cakuti Esau wiza wazanza iumba lyankolelo, ilyuze lingaya na maka akuutuka.” 9 Yakobo apepa ati, “Leza wakwe kuku Abulaamu na Leza wakwe tata Isaki! Owe Mwene! Wemuno wanenyile uti, ‘Pita swilila ku mpanga yakumwinu nu ku aluko lwako, nani ndalenga kuti vintu vyonsi vikuzipile.’ 10 Luse lwako ni cumi cino walanga kunondi vitandinzile ne muzya wako. Pakwiza nalamvile Luzi lwa Yodani ni ntuwa itupu, lelo ndakai nawela na maumba yaili. 11 Ntuule, napapata ukufuma ku maka ya mwinane Esau. Nuvwa intete zyakuti wiza tuzanza nu kutukoma swensi pyu, kumwi na anaci nu twana kwene. 12 Lelo wewe wandavile uti, ‘Cumi kwene ndalenga vintu vyonsi vikuzipile nupya ndasandulula amu mupanda wako yavule wa lusenga lwamu nkumba yakwe yemba, ulutangapendwa.’” 13 Pacisila ca kulala uwanda onga kukwa kwene, Yakobo asolola inyama zimwi muli vino wakweti vyakupeela uwila kuli Esau umwina wakwe. 14 Mbuzi misesi imyanda iili na yasawe amakumi yaili, imfwele misesi imyanda iili na yasuuku amakumi yaili. 15 Ngamila zya ana nazyo amakumi yatatu pamwi nu twana twakwe zyelizyo. Yanyina ngo’mbe amakumi yaili na yacipambasi ikumi lyonga, yapunda akaci amakumi yaili na yakalume ikumi lyonga. 16 Atoola ivitekwa vyonsi vii aviika mu makasa ya aomvi yakwe, cila ufyo aupaatula ula ukwangalilwa nu muomvi wenga, nga anena aomvi yakwe ati, “Pitini inkolelo yane, pa kupita mwasyana akatalamukila.” 17 Nga anena mwangalizi wankolelo ati, “Lino mwinane Esau wakukomanya ndi uzya wati, ‘Uzye umusambazi wako aweni? Na kuno ukuya aukwi? Uzye umweneco wa viteekwa vi vino ukolezizye aweni?’ 18 Pakuzumila ukati, “Ivya muomvi wako Yakobo. Watuma ivyawila vi ku musambazi wakwe Esau. Na Yakobo umwisikulu ali cisila citu.” 19 Yakobo wapeezile ilamulo ilili limwi kwene na kuli wakwe ciili, na kuli wakwe citatu kwene, nga na kuli yonsi muno yalondekine ati, “Vii avino muli nu kulanda kuli Esau ndi mwamukomanya. 20 Mulinzile mwati, ‘Ee, mukwai muomvi wako ali cisila citu akwiza.’” Yakobo ala akwelenganya ati, “Namamuswefya ku mwenzo ni vyamawila, nalino alankomanya alanzengela nu kungelela.” 21 Ivya mawila vipita inkolelo, Yakobo asyala alala pa nsakwe.
EPULEO 27–MEI 3
IVYUMA IVYAYA UMWI IZWI LYAKWE LEZA | UTANDIKO 34-35
“Uzanzo Uwaya Umu Kukwata Ivyuza Iviipe”
(Utandiko 34:1) Lyene uwanda umwi Dina, umwana wino Yakobo waviile muli Leya, waile tandalila auze yamangu amu mpanga ilya.
w97 2/1 ifwa 30 pala. 4
Syekemu—Musumba Uwali Umu Cifoloma
Uzye aonsi acance amu musumba yalolanga uli na cisungu wii uwacance uwayanga sana umu kutandala umu musumba uu ala ali sile wenga? Umwana wa mwene wamuweni nupya ‘wamulemile ku maka nu kulongozya nawe.’ U mulandu ci uno Dina wayelile umu uzanzo lino wazanwanga na Ina Kenani yacizelele? Uzye apa mulandu wakuti walondanga ukulazanwa na akazyana yano yalingiine nawe? Uzye apa mulandu wakuti wali ni cilumba nupya walondanga ukulaicitila sile ivintu wakwe vino aina yakwe yamwi yacitanga? Welengini ilyasi ilyaya umu Utandiko, nupya mwezye ukwelenganya pali vino Yakobo na Leya yuvwile uyi pa mulandu ni viipe ivyafumile muli vino umwanao umukazyana watandalilanga cila nsita uku Syekemu.—Utan. 34:1-31; 49:5-7.; Lolini Lupungu Lwa Mulinzi, ulwa cizungu lwakwe Juni 15, 1985, pifwa 31.
(Utandiko 34:2) Lino Syekemu umwana wakwe Hamoli mwina Hivi, umukalamba uwamu muputule wa mpanga ilya wamulola, amulema ku maka nu kulongozya nawe.
“Leukini ku Uzelele!”
14 Syekemu wacisile vino welenganyanga ukuti vyali sile ningo ukucita. Pa mulandu wakuti Dina walolekanga ningo kuli Syekemu, ‘wamulemile ku maka’ nu ‘kulongozya nawe.’ (Welengini Utandiko 34:1-4.) Nupya iyakwene i yali intandikilo ya vintu iviipisye ivyaciitikile Dina alino nu lupwa lwakwe lonsi.—Utandiko 34:7, 25-31; Galatiya 6:7, 8.
(Utandiko 34:7) Nkumankuma ana yakwe Yakobo aonsi yuvwile ivyacitikile kaci wao ciyapezya amano yavulungana nu ukali pali cino Syekemu watacita ku mwana wakwe Yakobo ica muzewanya mu Izlaeli.
(Utandiko 34:25) Lino papita amanda yatatu ala aonsi yonsi yacili ni vilonda vyakusilamulwa, ana aonsi yakwe Yakobo yaili, Simeoni na Levi, yakalume yakwe Dina yatoola impanga zyao ingila mu musumba ukwaula kutunganyiwa, nga yakoma aonsi onsi.
w09 9/1 ifwa 21 mapa. 1-2
Ndi Cakuti Yamwi Yamusosya
Antu aingi ndi cakuti yamwi yayasosya yakalandula pakuti yacefyeko ukali. Baibo ikatuneena ukuti lino ana yakwe Yakobo umu Yebulai yuvwile ukuti Syekemu umwina Kenani wacisile uzelele na kaci wao Dina ‘yavulungine nu ukali.’ (Utandiko 34:1-7) Pakuti yalandule pa iviipe ivyacitike kuli kaci wao, ana aonsi yaili yakwe Yakobo yapangiine ukukoma Syekemu na mu ng’anda yakwe. Umu umucenjelo, Simeoni na Levi ingile umu musumba wa Ina Kenani nu kumola aonsi yonsi aalimo, kumwi na Syekemu kwene.—Utandiko 34:13-27.
Uzye lyene vino yazwisizye uwazi umulandu wasizile? Lino Yakobo wamanyile vino ana yakwe yacisile, Yakobo wasosile ayaneena nu kuti: “Yanamwe, vino mwandetelela. . . . Ndi antu yaa yalemana pamwi kuti yanzanze, lyene ang’anda itu yonsi yamalowa.” (Utandiko 34:30) Fwandi umucifulo ca kumala intazi, vino yalandwile vyalenzile ukuti ivintu vipileko; amu lupwa lwakwe Yakobo yatandike ukusakamala ukuti aina mupalamano yano Simeoni na Levi yaile yazanza yali nu kuyakatukila. Pakuti intazi ii isile, Leza wanenyile Yakobo ukufumya ulupwa lwakwe uku ncende iya nu kuya uku Betele.—Utandiko 35:1, 5.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Utandiko 35:8) Lyene Debola, uwali mulezi wakwe Labeka ukufuma ku unya wakwe Labeka, afwa nga yamuzika mwisika ya muti uno yakati muoko uwali ku kaeya kakwe Betele, acino yautemile izina yati Alooni Bakuti.
it-1 ifwa 600 pala. 4
Debola
1. U wali umulezi wakwe Labeka. Lino Labeka wakukiile uku Palestine ukufuma kuli isi Betuele atwalwa na kuli Isaki, Debola wamusukiliile. (Utan. 24:59) Lino Debola waomvile imyaka ingi umu ng’anda yakwe Isaki, wizile aya uwa mu ng’anda yakwe Isaki, limwi pacisila ca mfwa yakwe Labeka. Lino papisile imyaka 125 ukufuma pano Labeka watwalilwe kuli Isaki, Debola wafwile nupya yamuzisile uku Betele, umwisika lya cimuti cikulu. Izina lino yatemile icimuti cico (Alooni Bakuti, icikapiliula ukuti ‘Cimuti cikulu icakulosezyamo’) likalingilila vino Yakobo na amu lupwa lwakwe izile iyamutemwa.—Utan. 35:8.
(Utandiko 35:22-26) Lino Izlaeli acili akwikala mu mpanga ilya, Lubeni acita ulenzyo na Bilaa, wenga uwamu aci nayauze yakwe isi. Izlaeli auvwa mulandu uu, akalipa cuze. Yakobo wakweti ana aonsi ikumi na yaili. 23 Ana yakwe Leya aonsi yali a Lubeni (iyeli lyakwe Yakobo), Simeoni, Levi, Yuda, Isakali na Zebuluni. 24 Ana aonsi yakwe Lakeli yali a Yosefu na Benjamini. 25 Ana aonsi yakwe Bilaa muzya wakwe Lakeli yali a Dani na Nafutali. 26 Ana aonsi yakwe Zilipa, muzya wakwe Leya yali a Gadi na Asyeli. Yaa ali yano Yakobo yamuvyalile lino wali ku Mesopotamya.
Mauzyo Yano Aakawelenga Yakauzya
Uzye mu nsita ya ina Izlaeli, umutande wakwe Mesiya wapisile sile mu mayeli?
Insita izingi tukalandapo pa mulandu uu. Nomba vino tukalanda vikaloleka kwati vikauvwana ni vyaya pa Ayebulai 12:16. Ilembelo lii likalanda ukuti Esau ‘wasuuzile ivya muzilo’ nupya “wakazizye uyeli wakwe [kuli Yakobo] ni cakulya conga sile.” Cii cikalangilila ukuti lino Yakobo waposile “uyeli” wizile aya mu mutande wa kuya icikolwe cakwe Mesiya.—Mate. 1:2, 16; Luka 3:23, 34.
Nanti ciye vivyo, ivisinte vya muli Baibo vikalanga ukuti umonsi ataali nu kuya iyeli pakuti aye icikolwe cakwe Mesiya. Vimwi ivingalenga tusininkizye aevi:
Pa yana yakwe Yakobo (Izlaeli), iyeli wali a Lubeni uwavilwe kuli Leya. Pa cisila, iyeli lyakwe Yakobo mu muci wino watemilwe sana Lakeli, wali a Yosefu. Lino Lubeni wazanyilwe nu mulandu wakucita ivipe, uyeli wakwe wapeezilwe kuli Yosefu. (Utan. 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Mila. 5:1, 2) Nalyo kwene, mutande wakwe Mesiya utafumile muli Lubeni nanti muli Yosefu kwene. Wafumile muli Yuda, umwana wakwe Yakobo uwalenga 4 muli Leya.—Utan. 49:10.
Kuwelenga Baibo
(Utandiko 34:1-19) Lyene uwanda umwi Dina, umwana wino Yakobo waviile muli Leya, waile tandalila auze yamangu amu mpanga ilya. 2 Lino Syekemu umwana wakwe Hamoli mwina Hivi, umukalamba uwamu muputule wa mpanga ilya wamulola, amulema ku maka nu kulongozya nawe. 3 Lelo nanti wacisile vivyo wali nu lwiswa pali Dina umwana wakwe Yakobo, watemilwe mukazyana nga atandika ku mulanzya na mazwi yakumulyongofya. 4 Nga Syekemu afisya kuli isi Hamoli ati, “Nkulonda kuti mukazyana wi aye umuci wane.” 5 Yakobo auvwa ukuti Dina umwana wakwe yatiyamonona, lelo pano ana yakwe aonsi yala yacili mu mpanga mu kucema iviteekwa, amila umwenzo mpaka lino yawela. 6 Hamoli isi wakwe Syekemu aya ukuyalandana na Yakobo. 7 Nkumankuma ana yakwe Yakobo aonsi yuvwile ivyacitikile kaci wao ciyapezya amano yavulungana nu ukali pali cino Syekemu watacita ku mwana wakwe Yakobo ica muzewanya mu Izlaeli. 8 Hamoli avwanga kunoyali ati, “Mwana wane Syekemu watatemwa umwana winu kaci. Napapata lekini amutwale. 9 Lekini tuye akuvwana mu kutwalizyanya, twatwala ana inu yakaci namwe mwatwala ana itu. 10 Lyene mungikala naswe, nga ni mpanga ingaya iyakwinu, mungaculuzya muno mutemilwe nu kulonka vyuma muno mpanga.” 11 Lyene Syekemu anena isi wakwe Dina na yakalume yakwe ati, “Mukwai munjelele, namamulipa consi cino mumalonda. 12 Landini consi cino mumalonda kuti ndipe. Mpelini mutengo wa mpango muno mukulondela pamwi ni cawila. Consi cino mumampingula ukulipa namalipa, cikulu sile muleke nemo inde mutwale.” 13 Ana yakwe Yakobo aonsi yazumila Syekemu ni isi Hamoli mwi syente, pa mulandu wakuti Syekemu wazewinye Dina. 14 Yavwanga yati, “Tutangazumila kaci witu atwalwe ku monsi atasilamulwa pano cingaleta muzewanya kunotuli. 15 Tungazumila ukulonda kwinu ndi mwazumila icintu conga sile, muye wakwe vino twaya, namwe mwasilamula aonsi akwinu onsi. 16 Lyene tulatwalizyanya, mwemo mutwala yakaci itu naswe tutwala yakaci inu. Tungikala namwe nu kuya umutundu onga. 17 Lelo ndi mutangazumila ukusilamulwa, tumatola kaci witu twapita.” 18 Amazwi yaa yuvwika sile ningo kuli Hamoli nu ku mwana wakwe Syekemu. 19 Nu mulumendo Syekemu atasumvile kasita ukucita vino ana yakwe Yakobo yamunenyile ukucita, pa mulandu wa lukundo lwakwe lwa pa mwana wakwe Yakobo. Na amu ng’anda yakwe Hamoli yonsi yacindike Syekemu.