Uzye Kwaya Vino ya Sayansi Yataamanya?

Ndakai kwaya amabuku aingi aakalanda pali vino antu aatataila Leza yakaelenganya. Amabuku yaa yaatemwikwa sana uku yantu aingi nupya yakapaazyanya sana pali vino vyayamo. Apa mulandu uu, David Eagleman uwasambilila vyakwe sayansi walemvile ati: “Yamwi akawelenga amabuku kwene yaa, yakaelenganya ukuti ya sayansi yamanya vyonsi.” Nupya walanzile nu kuti: “Lelo ya sayansi yatamanya vyonsi nupya vino yakaomba visiya ivili vimwi, alino insita zimwi vino yakazana vikayazungusya.”

Ya sayansi, yakwanisya ukumanya vimwi ivyatala ukuvwikisya apa vintu ivyayako. Nomba yamwi yene yaafilwa ukukwanisya ukucita vivyo. Umonsi umwi uwamanyile sana vyakwe sayansi, a Isaac Newton. Walangilile vino amaka aakatinta yalemanya amapulaneti, intanda ni vipinda usiku ukuya pamwi. Watandike insamusi izikaomviwa apa kupanga makompyuta, na pakupanga ivya kupitila umu lwelele, alino nu kupanga ivintu vyuze. Lelo nanti ciye vivyo Newton watandike ukusambilila ivyakusenula umutovwe ukuya goldi, ukuomvya amalele.

Ptolemy umuGliki wasambilile pali vino iyulu lyaya, nupya papisile ni myaka ukucila pali 1,500 nga alino Newton nawe aiza amanya. Ptolemy wamanyile vino amapulaneti yatantama nupya wamanyile sana ivyakupanga ya mapu. Lelo wazumile ukuti insi yaaya pakasi ka vintu vyonsi ivyayako. Carl Sagan uwasambilila vyakwe sayansi, walemvile pali Ptolemy ati: “Pa mulandu wakuti antu yazumile ufi wakwe Ptolemy apa myaka 1,500, cikalangilila ukuti nanti umuntu wasambilila uli, aasi lyonsi lino angalanda ivya cumi.”

Na ndakai kwene ya sayansi yakakwata intazi wakwe zii muli vino yakaacita. Uzye yalatala yamanye ningo pali vino iyulu lyapangwa ni vyayamo? Nanti icakuti caaya sile ningo ukumanya vino ya sayansi yacita na vino vikatwavwa, cacindama nu kumanya ukuti kwaya vino yatamanya. Na muze uwasambilila vyakwe sayansi a Paul Davies, uwalanzile ukuti: “Citangupala ukumanya ivisinka vyonsi pali vino iyulu lyapangwa.” Amazwi yaa yakalangilila sile ukuti: Antunze yatanga yamanye vyonsi ivyayako. Acino fwandi, cingaziipa sana ukutala imwelenganya pali vino ya sayansi yalanda apa vintu ivyayako.

Baibo ikalanda apa vintu vya kuzungusya ivyayako iti: Lola! “Vyonsi vivyo, atumwi tumwi sile apa vintu nyanya vino vikalanga amaka yakwe Leza!” (Yobo 26:14) Kwaya na vyuze ivingi sana ivikalanga amano yakwe Leza vino antunze yatamanyikisya. I cacumi, amazwi yano Paulo walemvile apiipi ni myaka 2,000 iyapitapo, yacili aacumi. Yakaati: “Lolini vino ukama wakwe Leza wavulisya! Na mano yakwe vino yavulisya nga nu kumanya vino wamanyikisya vintu. Uzye aweni angalondolola vino upinguzi wakwe waya? Uzye aweni angamanya vino akacita?”—Loma 11:33.