LYASI LYA KUTANDIKILAKO | U MULANDU CI UNO YESU WACULIILE NU KUFWA?
Uzye I Cacumi Mwasininkizya?
Yesu umwina Nazaleti wakomilwe umu 33 C.E. Yalanzile ivya ufi pali aliwe ukuti akukatukila uteeko, iyamuma icipisye, iyamupampamila na pa cimuti. Imfwa ino Yesu wafwile yaali iipisye cuze. Lelo Leza wamutuutulwile, nakupya lino papisile amanda 40 waile ukwi yulu.
Ilyasi lii, lyalembwa umu mabuku Ailandwe Lisuma, ali kuti Mateo, Mako, Luka na Yoane, umu ciputulwa icamanyikwa ukuti Upangano Upya. Nomba vwilini, tungati ivintu vii vyacitiike? Iuzyo lii, i licindame sana nupya tufwile ukulondesya icasuko. Ndi cakuti ilyasi lii i lya ufi, ale utailo wa Ina Klistu u wasilesile, na vino yakapalila ukuti kulaya umi wa manda pe umu Paladaise, tungati yakalota sile vitalatala vicitike. (1 Kolinto 15:14) Nomba ndi cakuti ivyalembwa umu mabuku yaayo i vya cumi, ale kulaya umi usuma uku nkoleelo nupya tufwile nu kunenako antu yauze api lyasi lilyo. Uzye lyene amalyasi alembwa umu mabuku Ailandwe Lisuma, aacumi nanti u tulai sile?
IVIKALANGILILA UKUTI YESU WAFWILE
Amalyasi aalembwa mu mabuku Ailandwe Lisuma asi tulai foo, aacumi. Amalyasi yaayo yaalanda ni ncende izya cumi cumi nakupya izingi tungazizana na ndakai kwene. Alino amalyasi yakalanda na pa yantu acumi yano yaalandwapo nu mu mabuku ya malyasi ya mpiti aalembwa sile na antu.—Luka 3:1, 2, 23.
Yesu kwene wii yamulanzilepo na kuli ya kalemba aaliko umu nsita ya yatumwa alino nu mu myaka yakwe ya 100.a Alino ukulingana na vino mabuku Ailandwe Lisuma yalanda pali vino Yesu wakomilwe, vyalingana sana na vino aina Loma yakomanga antu. Amalyasi kwene yaa, yalanda ivya cumi nupya yalanda na pa vintu vimwi ivitazifile vino asambi yamwi yakwe Yesu yacisile. (Mateo 26:56; Luka 22:24-26; Yoane 18:10, 11) Fwandi visinka vyonsi vii, vikalangilila sile apaswe ukuti aalemvile mabuku Ailandwe Lisuma, yaali na ucisinka nupya vino yalemvile pali Yesu, i vya cumi.
I VYANI IVIKALANGILILA UKUTI YESU WATUUTULWIKE?
Nanti twamanya ukuti Yesu akuno wali nupya wafwile, yauze yangatwisika ndi cakuti watuutulwike. Nanti sile atumwa kwene, apa kutandika yatasininkizye ukuti Yesu watuutulwike. (Luka 24:11) Nomba apa nsita imwi lino izile iyamulola capamwi na asambi yauze, aali lino yasininkizye. Alino insita imwi Yesu walolekiile uku yantu acizile pali 500.—1 Kolinto 15:6.
Asambi yasimikile antu apa kutuutuluka kwakwe Yesu nupya yasimikiile na yaaya kwene akomile Yesu, yatatiinanga ukuti yangayalema nu kuyakoma. (Milimo 4:1-3, 10, 19, 20; 5:27-32) Uzye kwene asambi yonsi yaaya, ndi cakuti yatasininkizye ukuti Yesu watuutulwike, nga yaisile umu uzanzo nu kutandika ukusimikila antu apa kutuutuluka kwakwe? Ukulanda sile icumi, ukutuutuluka kwakwe Yesu u kwalenzile ukuti Aina Klistu yaye asipe lino yakusimikila, na ndakai kwene i calenga ukuti yaasimikila.
Amalyasi akalanda apa mfwa yakwe Yesu alino nu kutuutuluka, alembwa umu mabuku Ailandwe Lisuma, aacumi. Fwandi ndi cakuti mukuwelenga amalyasi yaayo, mulasininkizya ukuti Yesu wafwile nupya watuutulwike. Nupya ndi mwamanya umulandu uno cacitikiile, mulakomeleziwa cuze. Acino icipande icilondeliilepo icilondolola umulandu uno Yesu waculiile nu kufwa.
a Tacitus uwavilwe umu 55 C.E., walemvile ati: “Lino Tibelyasi wateekanga, Klistu wino yafumyako izina lyakuti Aina Klistu, yamucuzizye cuze ku mulasi Ponti Pilato.” Na yauze aalanda pali Yesu a Suetonius (uwaliko umu nsita ya atumwa); kalemba wa lyasi lya mpiti, Josephus, Muyuda (uwaliko umu nsita ya atumwa); alino na Pliny Umwance, uwateekanga umu Bitiniya (ku kutandika kwa myaka yakwe ya 100).