Ivyeo Vya Kuomvya Umu Kabuku Kakuti Swe Ina Klistu nu Mulimo Witu
FEBULUWALE 5-11
IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | MATEO 12-13
“Cilangililo Icikalanda pa Ngano na Kalolo”
(Mateo 13:24-26) Yesu ayanena mulumbe na uze ati, “Uwene wa mwiyulu ukoline ni cikacitika lino umuntu wata imbezu zisuma mu calo cakwe. 25 Lelo lino antu yati yakasula, mwanisi wakwe aiiza ata kalolo mu ngano, nga apita. 26Lyene lino ingano zyamela, zikula nu kufukula, nga kalolo nawe aloleka.
w13 7/15 9-10 mapa. 2-3
“Namayanga Pamwi Namwe Lyonsi”
2 Ivyacitikanga mu cilangililo cakwe kata wa mbezu vikalanga vino Yesu wali nu kukolonganika ingano kuli kuti Aina Klistu apakwe alateeka na Yesu kwi yulu. Ukuta imbezu kwatandike pa pentekositi mu 33 C.E. Kulonganika kuu kulasila lino apakwe aacili pano nsi yalapokelela vimanyililo vya kusyalikizyako nu kusendwa ukwi yulu. (Mate. 24:31; Umbw. 7:1-4) Wakwe vivi kwene vino umuntu uwatakwela pa mwamba papela angalola vyonsi vikucitika umwi sika, mulumbe uu nao ukatwazwa ukumanya ivyacitikanga imyaka 2,000 iyapita. Uzye lyene kulingana na vino twamanya, i vyani vyacitika ivikalanda sana pa Wene? Mulumbe uu ukalanda pa nsita ya kuta imbezu, kukula alino nu kuzombola. Cipande cii cimalanda sana pa nsita ya kuzombola.
YESU WATWALILILE UKWAZWA AINA KLISTU APAKWE
3 Ku kutandika kwa mwaka wako 100 C.E., “kalolo watandike ukuloleka”, lino Aina Klistu ya ufi izile yamanyikwa. (Mate. 13:26) Lino cafikanga umu 300 C.E. Aina Klistu ali wakwe kalolo yavuzile sana kuluta Aina Klistu apakwe. Ndi cakuti mukwiusya, aomvi yanenyile uwaingizye incito ndi cakuti yangaya yakafumyemo kalolo. (Mate. 13:28) Uzye uwaingizye incito wayaswike uli?
(Mateo 13:27-29) Alino aomvi yakwe iiza yamuzya yati, ‘Uzye utatile imbezu zisuma mu calo cako? Uzye lyene kalolo wafuma kwi?’ Nawe ayaasuka ati, ‘Mwanisi uwatacita cii.’ Aomvi yamuzya yati, ‘Uzye ukulonda tuye tukipe kalolo?’ Lelo nawe ayaasuka ati, ‘Awe, pano lino mukwipa kalolo mungipila kumwi ni ngano.
w13 7/15 ifwa 10 pala. 4
“Namayanga Pamwi Namwe Lyonsi”
4 Lino Yesu walandanga pa ngano na kalolo, watiile: “Lekini vyonsi vikulile pamwi mpaka ni nsita ya uzombozi.” Amazwi yaa yakalangilila ukuti kutandika mu nsita ya atumwa, pano nsi pali nu kuya Aina Klistu apakwe aaya kwati ingano. Amazwi yano Yesu wanenyile alondezi yakwe aakuti, “Namayanga namwe lyonsi mpaka nu kumpelelekezyo ya nsi” aakalenga tusininkizye vii. (Mate. 28:20) Fwandi Yesu wali nu kulacingilila Aina Klistu apakwe mpaka nu kumpelelekezyo ya nsi ii. Lelo pa mulandu wakuti Aina Klistu aali wakwe kalolo yavulisye, tutamanya ningo Aina Klistu ali umwi umba lya ngano pa nsita iya. Lelo lino papisile imyaka iingi kufuma pano uzombozi watandikile, Aina Klistu ali wa ngano izile iyamanyikwa. Yamanyikwe uli?
(Mateo 13:30) Lekini vyonsi vikulile pamwi kufika ku uzombozi. Pa nsita ilya ndanena azombozi inti, mutandike kwipa kalolo, mumukolonganike nu kumunyepa mu myanzi, nu kooca mu moto. Alino lyene mukolonganike ingano nu kuzisezya mu nkoma.’”
w13 7/15 12 mapa. 10-12
“Namayanga Pamwi Namwe Lyonsi”
10 Icakutandikilapo, u kwipa kalolo. Yesu watile: “Pa nsita ilya ndanena azombozi inti, mutandike kwipa kalolo, mumukolonganike nu kumunyepa mu myanzi.” Pa cisila cakwe 1914, angeli yatandike “kukolonganika” kalolo kumupatulula ku Ina Klistu apakwe “antu amu Wene.”—Mate. 13:30, 38, 41.
11 Lino kwali kukolonganika, upusano pa maumba yaili watandike ukuloleka. (Umbw. 18:1, 4) Lyene umu 1919, calolike sile apaswe ukuti Babiloni Mukulu wawa. Icani calenzile kuti Aina Klistu ya cumi yaye apusaneko ku Ina Klistu yaufi? U mulimo wa kusimikila. Asambi Yakwe Baibo aatungululanga, yisileko sana mano ku mulimo wa kusimikila ilandwe lya Wene. Umu 1919 yafumizye kabuku kakuti, Yano Yapeelwa Umulimo (To Whom the Work Is Entrusted) akakomelezyanga Aina Klistu apakwe ukwika sana mano ku kusimikila ku ng’anda ni ng’anda. Kabuku kaa kalanzile ukuti: “Umulimo uu ukuloleka ukulu sana, lelo u mulimo wa mwene, nupya amaka yakwe yalatwavwa ukuomba ningo. I syuko sana ukuomba mulimo uu.” Uzye antu yuvwile uli? Lupungu Lwa Mulinzi ulwa mu 1922 lwalondolwile ukuti, kufuma lili kwene Asambi Yakwe Baibo yatwalilile ukuombesya mu mulimo wa kusimikila. Patalengile, Aina Klistu ya cumi izile iyamanyikilwa ku mulimo wa kusimikila uku ng’anda ni ng’anda wakwe vino yamanyikwa na ndakai kwene.
12 Cakwe ciili, u kukolonganika ingano. Yesu wanenyile angeli yakwe ukuti yakolonganike ingano nu kuzisezezya mu nkoma.” (Mate. 13:30) Kufuma umu 1919, apakwe yalonganikwa umwi uvi lyakwe. Aina Klistu apakwe alaya nu umi lino insi ii ilasila, yalalonganikwa umuku wa kusyalikizyako lino yalapokelela cilambu ca kuya ukwi yulu.—Dan. 7:18, 22, 27.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Mateo 12:20) Atalavuna itete lifwampe, atalazimya nyali ikuzimantukila kufika lino alalenga kuti wololoke wakwe Leza ucimvye.
nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Mate. 12:20
utambi uzimantukile: Inyali iyaomviwanga uku mpiti umu ng’anda, kayaanga kamate sile muno ikanga amafuta ya miolivi. Yaomvyanga utambi wa makonje uwonkanga mafuta pakuti inyali itwalilila ukwaka. Amazwi akuti ‘utambi uzimantukile’ yakasenula ukuti utambi ukusuuka sile pa mulandu wakuti ucikweti umunyeswa lelo akambilimbili ala ikasyala kanono sana nanti sile limwi ikazima. Usowelo uwa pali Ezaya 42:3 walanzile pa mizu yano Yesu wakwata ukuti; atali nu kuzimya inyali ikuzimantukila kuli kuti ukuzimya upaalilo unono umu yantu alanda nupya anyomelwe.
(Mateo 13:25) Lelo lino antu yati yakasula, mwanisi wakwe aiiza ata kalolo mu ngano, nga apita.
w16.10-MWL 32
Uzye Mwamanyapo Uli?
Uzye i cacumi ukuti mpiti antu yamwi yatanga kalolo umu vyalo vya yantu yauze?
PALI Mateo 13:24-26, paya amazwi yakwe Yesu akuti: “Uwene wa mwiyulu ukoline ni cikacitika lino umuntu wata imbezu zisuma mu calo cakwe. Lelo lino antu yati yakasula, mwanisi wakwe aiza ata kalolo mu ngano, nga apita. Lyene lino ingano zyamela, zikula nu kufukula, nga kalolo nawe aloleka.” Ya kalemba apusane pusane yakatwisika ndi cakuti icilangililo cii cikalanda pa vintu ivyacitikanga, lelo ivyalembwa umu masunde ya ina Loma aaliko mpiti vikalanga ukuti ivyalembwa umu cilangililo cii vyacitikanga.
Ibuku limwi ilyakwata ulondolozi wa mazwi amuli Baibo likati : “Ukuta kalolo umu calo cakwe umwi pakuti alandule . . . wali umulandu umu masunde ya ina Loma. Ukuya kwene ivya musango uu vyacitikanga.” Umuntu umwi uwamanya sana masunde, (Alastair Kerr) walondolwile ukuti umu 533 C.E., Kateeka wa ina Loma uwi zina lyakuti Justinian walemvile ulupapulo lumwi (Digest), ulwalandanga pa Masunde aci Loma yamwi yamwi yano yafumizye kuli ya kapingula ya masunde. (mu ma 100-250 C.E.) Ukulingana ni vyalemvilwe umu lupapulo lulo (Digest, 9.2.27.14), kapingula uwi zina lyakuti Ulpian uwamanyile sana masunde walanzile pali vino uwa mu Uteeko wa Loma, Celsus, wapingwile umulandu umwi umu 100 C.E. Umuntu umwi watiile kalolo umu calo ca muze, ni cacitike icakuti, ivilimwa vyononike. Ulupapulo luulo (The Digest) lwalanzile na pali vino umwineco wa calo wali nu kulipilwa pa vilimwa vyakwe ivyononike.
Vino ivya musango uu vyacitikanga umu Uteeko wa ina Loma uwaliko mpiti, cikalangilila sile ukuti vino Yesu walanzile umu cilangililo, i vya cumi.
Kuwelenga Baibo
(Mateo 12:1-21) Uwanda umwi pa Sabata, Yesu wapitanga asalala mu vyalo vya ngano. Na alondezi yakwe yali nawe, nga lino yakupita mu vyalo vya ngano, yuvwa inzala, yatandika kutinkula misakinta ya ngano yalya. 2 Lino Afaliseo yalola cii, yamunena yati, “Lola, alondezi yako yakucita cii citalingine na masunde itu pa Sabata.” 3 Yesu nawe aasuka ati, “Uzye mutawelenga cino Davidi wacisile lino wene na antu yano wali nao yuvwile inzala? 4 Davidi wingile mu ng’anda yakwe Leza, nga aliwe pamwi na yao ali nawe yalile mikate iyaziliziwe kuli Leza, ino umuntu sile atalinzile kulya suka sile yasimapepo? 5 Nanti uzye mutali muwelenge mu Masunde vino cila Sabata yasimapepo yakavuna sunde li Sabata mu Ng’anda ikulu yakwe Leza ukwaula kuvunukwa? 6 Namunena nati, mukulu kuluta Ing’anda ikulu yakwe Leza ali pano. 7 Lelo ndi cakuti mwamanyile vino mazwi yaa yakusenula akuti, ‘Nkulonda kuti mwalanga uluse ku antu yauzo kuluta kundetela impolelwa,’ lyene mutangavunuka yano asi na mulandu. 8 Pano Mwana wa Muntu wakwata maka akupingula vya kucita pa Sabata.” 9 Lino Yesu wafuma kweneko, aingila mu ng’anda ya mapepo, 10 umwali umuntu uwali ni cizanza cilemale. Lyene antu yamwi ali penepo yalondelezyanga mulandu wakupeela Yesu, nga yamuuzya yati, “Uzye ciine na masunde kupozya mulwale pa Sabata?” 11 Nawe ayauzya ati, “Umwi uwa munomuli ndi akweti mfwele yonga, nga nayo yaponela mu ciwina pa Sabata, uzye atangailema nu kuifumya? 12 Uzye umuntu atalusile mfwele? Caleka masunde itu yazumilizya kwazwa pa Sabata.” 13 Lyene anena umuntu ati, “Ololola cizanza cako.” Nawe aololola, nga ciya icipuma nupya, wakwe vino cuze cali. 14 Afaliseo yafuma yaya yumana kapi kuti yamukome. 15 Lino Yesu uvwa vino yati yumana kapi, afuma ku cifulo cici, na antu aingi yamulondela. Alino apozya alwale yao onsi, 16 ayapeela ilamulo kuti yatanena umuntu nanti umwi. 17 Vintu vii vyonsi vyacitike kuti cifikiliziwe cino Mwene wavwanzile kupitila muli kasema Ezaya ati, 18 “Lolini muomvi wino nati nsolola. Mukundwe wane, wino mwenzo wane ukazanga munoli. Namamwikila umupasi wane, nawe amakosolanga ivyawololoke vyakwe Leza ku antu amu nko zyuze. 19 Atalacita vikanza nanti kulaizya, nanti kusanzula izwi mu misolo. 20 Atalavuna itete lifwampe, atalazimya nyali ikuzimantukila kufika lino alalenga kuti wololoke wakwe Leza ucimvye. 21 Munoli antu amu nko zyonsi yalapaalila.”
FEBULUWALE 12-18
IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | MATEO 14-15
“Antu Anono Yalisya Maumba ya Antu Aingi”
(Mateo 14:16, 17) Yesu aasuka ati, “Cisyakulondekwa kuti yapite. Mwemwe kwene yapelini vyakuti yalye.” 17 Nao yamunena yati, “Kuno tukweti sile mikate isano nga ni nswi ziili.”
w13 7/15 ifwa 15 pala. 2
Antu Anono Yalisizye Maumba ya Antu Aingi
2 Lino Yesu walola maumba ya antu, ayuvwila uluse, acino apozya alwale yonsi nu kuyasambilizya ivintu ivingi pa Wene Wakwe Leza. Lino cafika manguzi, asambi iyanena Yesu aleke antu yapite mu mizi ya mupipi pakuti yakakale ivyakulya vyakuti yalye. Lelo Yesu anena asambi yakwe ukuti “Mwemwe kwene yapelini vyakuti yalye.” Amazwi yano Yesu wayanenyile yafwile yazungwisye sana asambi yakwe pano yakweti sile utwakulya tunono, kuli kuti mikate isano sile nu tuswi twiili.
(Mateo 14:18, 19) Nawe ayanena ati, “Letini kunondi.” 19 Alino apeela ilamulo ku antu kuti ikale pa masote. Alino Yesu atoola mikate isano ni nswi ziili, alingamila kwiyulu, ataizya kuli Leza. Lyene amokola mikate, nga apeela alondezi yakwe nga nao yapela antu.”
w13 7/15 ifwa 15 pala. 3
Antu Anono Yalisizye Maumba ya Antu Aingi
3 Kuya nu luse kwalenzile Yesu acite cizungusyo, cizungusyo cii ali cino calandwapo mu mabuku yonsi yani aamalandwe. (Mako 6:35-44; Luka 9:10-17; Yoane 6:1-13) Yesu wanenyile asambi yakwe kuti yateeke antu pansi mu maumba, maumba yamwi makumi yasano na yauze umwanda onga, pa cisila ca kutaizya kuli Leza, amokoola mikate nga ayankanya. Lyene icakuti aliwe aankanye antu, watazile apeela alondezi yakwe kuti yankanye antu. Ivyakulya vyavuzile mu cizungusyo icakuti yonsi kwene yalile iikuta. Elenganyini pali vino Yesu waomvizye alondezi yakwe aali sile anono ukuliisya maumba ya antu aingi.
(Mateo 14:20, 21) Onsi yalile iikuta. Lyene alondezi yasola imvungwa izyasile, yazuzya imise ikumi na iili. 21 Na pali yao alile pali manye aonsi mazimbi yasano, kwaula kupenda anaci na ana.
nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Mate. 14:21
na anaci alino na ana anono: Mateo sile uwalumbula anaci na ana anono pakulanda pa cizungusyo cii. Fwandi tungati antu yonsi alile yafwile yacizile na pali 15,000.
w13 7/15 ifwa 15 pala. 1
Antu Anono Yalisizye Maumba ya Antu Aingi
MWELENGANYE ukuti vii vikucitika. (Welengini Mateo 14:14-21.) Lilyo ale kutatala kwaya Ucilo mu 32 C.E. Kuli iumba lya antu aingi, aonsi kufika kuli 5,000, kufumyapo anaci na ana anono, yonsi yali pamwi na Yesu pa ncende iyayela ku mpanga mu muzi wa Betsaida uwayela mu nkumba yakwe yemba wa Galile.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Mateo 15:7-9) Mwe yasomvi mwe! Ezaya wali ningo lino wasemile pali mwemwe ati, 8 ‘Antu yaa yakancindika sile mu mazwi yao. Lelo melenganyo yao yali kutali kufuma kunondi. 9 Nanti yakumpepa icasilesile, pano yakasambilizya masunde ya untunze kwati ali masunde yane!’”
nwtsty vyeo vyakusambilila pali Mate. 15:7
asomvi: Izwi lii (hy·po·kri·tesʹ) lya mu Cigliki likalozya uku antu a Gliki yano insita yuze izile iyaya aina Loma acinanga iviila ala iyazwala ivyalenganga ukuti amazwi yao yauvwika akulu sana. Izwi lii lizile litandika nu kuomviwa sana munzila zyuze maka maka ndi cakuti umuntu akufisa misango ino wakwata nu kuizifilizya. Paa Yesu wamile ya simapepo Ayuda ukuti “asomvi.”—Mate. 6:5, 16.
(Mateo 15:26) Yesu amunena ati, “Cisi cisuma kutoola vyakulya vya ana nu kusumbila yasimbwa.”
nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Mate. 15:26
ana . . . yasimbwa: Pa mulandu wakuti ya simbwa yali inyama izikowele mu manda ya ina Izlaeli, Malembelo yakaomvya izwi lii kulozya ku vintu visi visuma. (Levi 11:27; Mate. 7:6; Filipi 3:2; Umbw. 22:15) Lelo umwi buku lyako Mako (7:27) na lyako Mateo Yesu waomvizye izwi kwene lii lyakuti ‘simbwa’ kupusanako panono nupya umu nzila isuma pano wene walozyanga kuli ‘tusimbwa’ nanti tusimbwa twa mu ng’anda. Fwandi ci calangililanga ukutemwa kuno antu ataali Ayuda yatemilwe tusimbwa tuno yateekanga mu mang’anda. Lino wakolinye aina Izlaeli ku “ana” na ataali aina Izlaeli kuli ‘tusimbwa’ Yesu walondanga yamanye yano wali nu kutandikilapo ukusakamala. Apa ng’anda apaya ana na yasimbwa, ana aliyo yakatandikilapo ukulya.
Kuwelenga Baibo
(Mateo 15:1-20) Uwanda umwi Afaliseo na yakasambilizya ya Masunde yamwi afumile ku Yelusalemu iza kuli Yesu. Alino yamuzya yati, 2 “Uzye pacani alondezi yako yasyayela intambi zino vikolwe vitu vyatusilile? Pano yene yakalya ni minwe ya mifitalila kwaula kufulala ku minwe kulingana nu lutambi lwa vikolwe vitu.” 3 Yesu aasuka ati, “Uzye pacani cino mwemo pakwemelela ku ntambi zinu musyayela masunde yakwe Leza? 4 Pano Leza wakonkomizye ati, ‘Cindika so na nyoko. Wino wensi asicindika isi nanti nyina alinzile ukufwa.’ 5 Lelo mwemo mukasambilizya ukuti umuntu ndi akweti cimwi cino angapeela kwazwa isi nanti nyina, lelo ndi wati, ‘Uu, uwila kuli Leza,’ wene atangapeelwa mulandu pa kuntazwa isi nanti nyina. 6 Mu nzila ii mukalenga antu kusula masunde yakwe Leza pamulandu wa ntambi zinu. 7 Mwe yasomvi mwe! Ezaya wali ningo lino wasemile pali mwemwe, ati, 8 ‘Antu yaa yakancindika sile mu mazwi yao. Lelo melenganyo yao yali kutali kufuma kunondi. 9 Nanti yakumpepa icasilesile, pano yakasambilizya masunde ya untunze kwati ali masunde yane!’” 10 Lyene Yesu aama iumba kunoli alinena ati, “Uvwini kunondi mwensi, nu kumanya. 11 Pasi cimwi cino cikaingila mu mulomo wa muntu cingamukowezya, lelo cino cikafuma mu mulomo wa muntu cene cingamukowezya.” 12 Lyene alondezi iiza kunoli yamuzya yati, “Uzye watumanya vino Afaliseo yafwitoka pali vino walanda?” 13 Ayanena ati, “Muti onsi uno Tata wa mwiyulu atalemile ulipulwa kumwi ni misisi. 14 Lekini yaye. Yene intunguluzi mpafu. Impafu ndi yatungulula impafu yuze, ale zyoili kwene zingaponela mu ciwina.” 15 Petulo avwanga ati, “Tunene vino mulumbe uu ukusenula.” 16 Yesu ayauzya ati, “Uzye namwe kwene mutilwike? 17 Uzye mutamanyile vino consi icikaingila mu mulomo cikaya munda nga cifumila kunzi? 18 Lelo vintu vino vikafuma mu mulomo vyene vikafuma mu mwenzo nupya vikakowezya umuntu. 19 Pano mu mwenzo mukafuma amelenganyo yankota akumutungulula ku kukoma, kulongozya, nu kucita vintu vya winyi, uwivi, umboni waufi, kutumpwila. 20 Vintu vii vyene vikakowezya umuntu. Lelo kulya ni minwe ya mifitalila kutangakowezya muntu.”
FEBULUWALE 19-25
IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | MATEO 16-17
“Uzye a Melenganyo ci Yano Mukaelenganya?”
(Mateo 16:21, 22) Kufuma pa nsita kwene ilya nu kutwalilila, Yesu atandika kunena alondezi yakwe paswe ati, “Indi nu kuya ku Yelusalemu, kuno ndapelwa mu makasa ya ikolo ya Ayuda, yasimapepo akalamba na yakasambilizya ya Masunde, yano yalancuzya cuze. Yalankoma, lelo pa wanda uwalenga yatatu ndazyukuka nu kuya nu umi.” 22 Petulo amusenda pa mbali atandika kumukalipila ati, “Mwene cipelele kutali. Utakaleke cii cikuponele.”
w07 2/15 ifwa 16 pala. 17
Mwe ya Iya Mwacindika Yesu Umutwe Winu
17 Pa nsita imwi Yesu wanenyile alondezi yakwe ukuti wali nu kuya ku Yelusalemu kuno wali nu kucuziwa nu kupeelwa mu makasa ya “Ayuda, ya simapepo akalamba na ya kasambilizya ya masunde nu kuti yali nu kumukoma lelo uwanda uwalenga yatatu wali nu kuzyukuka nu kuya nu umi.” Petulo amusenda pa mbali atandika kumukalipila ati, “Mwene cipelele kutali. Utakaleke cii cikuponele.” Kwaula nu kutwisika vino Petulo walolanga ivintu vyapusine sana. Walondekwanga ukulungikwa. Lyene Yesu wamunenyile ati “Fuma pano, Ciwa! Kunondi ukoline wa cisiki mu nzila, pano amelenganyo yako yatafumile kuli Leza, lelo auntunze.”—Mateo 16:21-23
(Mateo 16:23) Lelo Yesu aseleuka, asinkola Petulo ati, “Fuma pano, Ciwa! Kunondi ukoline wa cisiki mu nzila, pano amelenganyo yako yatafumile kuli Leza, lelo auntunze.
w15-MWL 5/1 13 mapa. 16-17
Cenjelini Satana Akulonda Ukumuzanza!
16 Satana angasomba na aomvi yakwe Yeova acincile. Mutale mwelenganye ivyacitike lino Yesu wanenyile asambi yakwe ukuti wali nu kukomwa. Petulo wasenzile Yesu apambali, nu kumunena ati: “Mwene cipelele kutali. Utakaleke cii cikuponele.” Yesu wanenyile Petulo ati: “Fuma pano Ciwa!” (Mate. 16:22, 23) U mulandu ci uno Yesu wamiile Petulo ati “Ciwa”? Pano Yesu wamanyile ivyali nu kucitika. Insita yaapalime iya kupeela umi wakwe impolelwa, nu kusinila Ciwa ukuti uwa ufi. Pa nsita iiya itale sana, Yesu atalondekwanga ukuti nupya aayuvwila uluse. Yesu ailekelezya, Satana nga watemilwe sana.
17 Lino tukupalamila ku mpelelekezyo ya nsi ii, naswe kwene tukaikala umu nsita itale cuze. Satana akalonda ukuti twayuvwila uluse sweineco kulikuti kulondesya ukulumbuka umu nsi ii, nu kuta ukuya acenjele. Akalonda ukuti twilile ukuti tukwikala umu manda ya kusyalikizya. Mutakaleke icintu ca musango uu cikamucitikile! Lelo, “pempulini” nanti ukuya acenjele. (Mate. 24:42) Cisi cakwezya ukuzumila usomvi wakwe Satana uwa kuti impelelekezyo ili sana ukutali, nanti ukwelenganya ukuti italatala iize.
(Mateo 16:24) ‘Lyene Yesu anena alondezi yakwe ati, “Muntu umwi ndi akasi kundondela, aikanye, aisendele cimuti ca kucuziwilwapo nga andondele.
w06 4/1 23 pala. 9
Yangini Mucite Antu Kuya Alondezi, Mwayawatizya
9 Tungakolanya uli Yesu lino tukucita ukulonda kwakwe Leza? Yesu wanenyile alondezi yakwe ukuti: “Muntu umwi ndi akasi kundondela, aikanye, aisendele cimuti ca kucuziwilwapo nga andondele.” (Mateo 16:24) Fwandi yesu walanzile pa vintu vitatu vino tulinzile ukucita. Icankolelo tulinzile ‘kuikanya.’ Kuikanya u kukanacita vino imili itu ya luyembu ikalondesya, lelo tulinzile ukulacita vino Leza akalonda. Cakwe ciili u kuisendela cimuti ca kucuziwilwapo. Mu manda yakwe Yesu icimuti ca kucuziwilwapo cimililangako ukuzewana nu kucuula. Swemo twazumila ukuti insita zimwi tungacuula pa mulandu wi landwe lisuma. (2 Timoti 1:8) Nanti icakuti amu nsi ii yakutupumya nanti kutuzewanya, tukakolanya Yesu aatelenginye cimwi pa kuzewana, nupya tukaya nu luzango pano ale itumanya ukuti tukuzanzya Leza. (Ayebulai 12:2) Fwandi swemo tukatwalilila sile ukulondela Yesu “pe na pe.”—Masamu 73:26; 119:44; 145:2.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Mateo 16:18) Petulo nakunena vino wewe lwala, na pa lwala luu apano ndakuula iuvi lyane, nga nanti maka ya mfwa yatalalicimvya.
nwtsty vyeo vyakusambilila pali Mate. 16:18
Petulo, na pa lwala luu: Izwi lya cigliki ilyakuti peʹtros mu nzila yuze lingapiliula ukuti “iwe” nanti “ciliwe.” Paa izwi lii lyaomviwa ningo sana (Petulo) umu Cigliki ukwi zina lino Yesu wapeezile Simoni. (Yoa. 1:42) Izina lyuze ilyakuti peʹtra nalyo likalozya uku lwala, nupya insita zimwi lingapiliula nu ku mufula, cilwala nanti mawe aingi. Izwi lii lya Cigliki likazanwa na pa malembelo yaa; Mate. 7:24, 25; 27:60; Luka 6:48; 8:6; Loma 9:33; 1 Kol. 10:4; 1 Pet. 2:8. Petulo atailolanga ukuti wali ali lwala luno Yesu wali nu kukuulapo iuvi, pano amazwi yano walemvile pali 1 Pet. 2:4-8 yakalangilila ukuti ‘Leza umwisikulu u wasoolwile iwe lii lya pitungi.’ Paulo nawe wizile alanda pali Yesu ukuti wali ali “mufula” nupya “mulunda wa umupasi.” (1 Kol. 3:11; 10:4) Yesu paa waomvizye sile imvwango, lino watiile ‘we muno ukaamwa Petulo (kuli kuti “lwala”) watumanya Klistu umu cumi cumi, ukuti u “lwala” nanti iwe lino yalakuulapo iuvi lya Ina Klistu.’
Iuvi: Uu ali muku wa kutandililako uno izwi lii (ek·kle·siʹa) lyalumbulwa umu lulimi lwa Ciglliki. Izwi lii lyafuma uku mazwi yaili a Cigliki lyonga ilyakuti ek, ilikapiliula ukuti “kufuma,” ni lyakuti ka·leʹo, likasenula ukuti “ukwama.” Fwandi izwi lii lingasenula ukwi umba lya yantu yano iyama pakuti yacite vimwi. (Lolini Upiliulo wa Mazwi.) Umwi lyasi lii, Yesu wasowiile pa kupangwa kwi uvi lya Ina Klistu, muno mwali nu kuya Aina Klistu apakwe, yano a “mawe ya umi” yano Leza akuomvya “mu kukuula ng’anda ikulu yakwe.” (1 Pet. 2:4, 5) Izwi lii ilya mu Cigliki likaomviwa ilingi muli Baibo wakuti Seputuwaginti uku kulozya ukwi zwi lya mu Ciyebulai ilyakuti “cilongano,” ilikalozya kuli ya kapepa yakwe Yeova yonsi. (Malan. 23:3; 31:30) Pa Milimo 7:38, aina Izlaeli yano yafumile umu uzya uku Eguputo yamwanga ukuti “iuvi.” Fwandi vikwene ali vino na Ina Klistu ‘akaamwa . . . kufuma umu mfinzi’ nu ‘kusoololwa kufuma mu nsi ii’ yakapanga “iuvi lyakwe Leza.”—1 Pet. 2:9; Yoa. 15:19; 1 Kol. 1:2.
(Mateo 16:19) Namakupeela mfungulo zya wene wa mwiyulu consi cino wazumilizya pano pansi, na Leza kwene mwiyulu alazumilizya. Na consi cino wainda pano pansi, na Leza kwene mwiyulu alainda.
nwtsty vyeo vyakusambilila pali Mate. 16:19
mfungulo zya wene wa mwiyulu: Muli Baibo yonsi apeelwanga imfungulo yali acindikwe sana nupya yakweti vifulo vikalamba. (1 Mila. 9:26, 27; Eza. 22:20-22) Fwandi izwi lyakuti “imfungulo” yatandike ukuliomvya uku kulangilila utunguluzi nanti cifulo cikalamba. Petulo waomvizye “imfungulo” zino wapilwe ku kusambilizya Ayuda (Mili. 2:22-41), Aina Samaliya (Mili. 8:14-17), alino na aina Masi (Mili. 10:34-38) pakuti yapokelele umupasi wa muzilo nu kukwata isyuko lya kuya umu Wene wa mwi yulu.
Kuwelenga Baibo
(Mateo 16:1-20) Lyene Afaliseo na Asaduki yamwi iiza kuli Yesu kuti yamwezye mu mazwi. Caleka yamuzya kuti acite cilangililo ca cinjelengwe cakusininkizya vino wene watumwa na Leza. 2 Nawe aasuka ati, “Manguzi lino ilanzi lyati lyawa, nga nu mwiyulu mwaenza, mwemo mukavwanga muti, ‘Mutondo muza ulaya cele, pano mwiyulu mwaenza.’ 3 Alino katondo, mwiyulu ndi mwaenza, kuya ni cipupu, mwemo mukati, ‘Imvula imatonya pano mwiyulu mwaenza nu kufutika.’ Mwemo lino mukaceceta iyulu, mukalanda vino muza ulaya, lelo mutangamanya vikucitika ndakai! 4 Antu amu mukulo uu nupya aipe asi na utailo yakalonda cilangililo ca cinjelengwe! Lelo kusi cilangililo icilapelwa kunoyali, suka sile cilangililo cakwe kasema Yona.” Lyene Yesu apita, ayasya. 5 Lino alondezi yalamba mbalama yuze yakwe yemba, iilila kusenda mikate. 6 Yesu ayasoka ati, “Cenjelini nupya muye apempukile ku citutumusi ca Afaliseo na Asaduki.” 7 Nao yalanzyanya aisikulu yati, “Akuvwanga cii pano tutasenzile mikate.” 8 Yesu wamanyile cino yalanzyanyanga, caleka ayauzya ati, “Mwe ya utailo unono, uzye pacani mukulanzyanya pamulandu wakuti musi na mukate? 9 Uzye na ndakai kwene mutali mumanye? Uzye musyakwiusya lino namokoozile mikate isano nu kwimula antu mazimbi yasano? Uzye mwasozile muzuzya mise inga? 10 Uzye musyakwiusya mikate cinimbali ino namokoozile nu kwimula antu mazimbi yani? Uzye mwasozile muzuzya mise inga? 11 Uzye na ndakai kwene mutali mumanye kuti ntakulanda kunomuli pamulandu wa mikate? Lelo cenjelini ku citutumusi ca Afaliseo na Asaduki.” 12 Lyene alondezi iiluka kuti atakuyanena kucenjela ku citutumusi cikaomviwa mu mukate, lelo kuti yacenjele ku usambilizyo wa Afaliseo na Asaduki. 13 Lyene lino Yesu wafika ku mpanga yapalime ku musumba wa Kesaliya Filipi, auzya alondezi yakwe ati, “Uzye antu yakati Mwana wa Muntu aweni?” 14 Nao yaasuka yati, “Yamwi yakati wewe Yoane Kawatizya. Yamwi yakati wewe Eliya. Alino yamwi nao yakati wewe Yelemiya, nanti wewe umwi wamuli yakasema.” 15 Yesu nawe ayauzya ati, “Uzye mwemo mukati nene weni?” 16 Simoni Petulo nawe aasuka ati, “Wewe Katuula uwalavilwe, Mwana wakwe Leza uwa umi.” 17 Yesu amunena ati, “Walongo a wewe, Simoni mwana wakwe Yoane. Pano pasi umuntu uwataumbula cii kunuli. Lelo Tata uwa mwiyulu uwatakuumbwila. 18 Petulo nakunena vino wewe lwala, na pa lwala luu apano ndakuula iuvi lyane, nga nanti maka ya mfwa yatalalicimvya. 19 Namakupeela mfungulo zya wene wa mwiyulu consi cino wazumilizya pano pansi, na Leza kwene mwiyulu alazumilizya. Na consi cino wainda pano pansi, na Leza kwene mwiyulu alainda.” 20 Lyene apeela ilamulo ku alondezi yakwe kuti yatanena umuntu nanti umwi vino wene ali Katuula uwalavilwe.
FEBULUWALE 26–MAACI 4
IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | MATEO 18-19
“Mutaacita Ivingalenga Mwifye Nanti Ukulenga Yauze Ukwifya”
(Mateo 18:6, 7) Muntu umwi ndi alalenga wenga uwamu ana anono uwantaila ukwifya, cazipila umuntu wiyo kumunyepelela iwe lyakusiila likulu mu nsingo nu kuleka amwele muli yemba, pi ziya. 7 Kalanda ku antu mu nsi pamulandu wa vintu vino vikalenga antu ukwifya. Pano ukwifya kumayangako lyonsi, lelo kalanda ku muntu wino akulenga kuti antu yaifya.
nwtsty vyeo vyakusambilila pali Mate 18:6, 7
Iwe lya kusiila lino yanyepelela punda: Nanti sile iwe likalamba ilya kusiila. Iwe lya musango uu lyakulanga ukufika ku mamita 1.5 mu kuzinguluka nupya lyayanga ilifine icakuti punda sile aliwe walizingulusyanga.
vintu vino vikalenga antu ukwifya: Izwi lii lya mu Cigliki (skanʹda·lon) ilikasenula “iwe lyakuipumako” insita zimwi lingaloziwa nu ku lukose nanti yamwi yakati lingasenula kamuti kano iikako na lyambi. Mu nzila yuze izwi lii likapiliula ukwika cili consi mu nzila cingalenga umuntu apone. Fwandi izwi lii ngu kulilondolola tungati u kucita icintu cili consi cingalenga umwi acite viipe nanti ukwifya. Pali Mateo 18:8, 9, izwi lyuze ilyakolanako na skan·da·liʹzo, lingasenulwa ukuti “kuleka umwi ukwifya” nupya lingasenulwa nu kuti “kucita icakulenga umwi ukwifya.”
nwtsty vikope
Iwe lya Kusiila
Mawe ya kusiila yaomviwanga uku kusiila imbezu zya vilimwa nu kufenela mafuta ya miolivi. Mawe yamwi yayanga anono yano mungaovya ni minwe, lelo kwayanga na akalamba akuti inyama sile ingakwanisya ukuzingulusya. Cifwile ali iwe lino Afilisiti yaile yanyepelelako Samusoni kuti akunkulusye. (Yakapi. 16:21) Asi mu Izlaeli sile muno yaomvyanga inyama pakukunkulusya amawe, lelo nu mu vitungu vyonsi ivyateekwanga na Ina Loma.
Amawe ya Papela na a Pansi
Iwe ilikalamba sana wakwe lii lino ililangililwa paa, inyama sile wakwe punda iyalizingulusyanga, nupya lyaomviwanga ukusiila ku kufena mafuta ya miolivi. Iwe lya papela lyali ilikulu kufika ku mamita 1.5 mu kuzinguluka nupya yalizingulusyanga apiwe lyuze ilikulupo ilya pansi.
(Mateo 18:8, 9) Ikasa lyako nanti kulu lyako ndi lyakulenga ukwifya liputule, nu kulisumba. Cakuzipila ukwingila mu umi na makunkutu nanti ulema, kuluta ukuya na makasa yaili nanti amakulu yaili nu kusumbwa mu Gehena. 9 Ilinso lyako ndi lyakulenga ukwifya, litonkole nu kulisumba! Cakuzipila kwingila mu umi ni linso lyonga, kuluta ukuya na manso yaili nu kusumbwa mu moto uwa mu Gehena.
nwtsty vyeo vyakusambilila pali Mate. 18:9
Gehena: Izwi lii lyafuma uku mazwi yamwi a Ciyebulai (geh hin·nomʹ) aakasenula cifoloma ca Hinomu icayeliile mu musumba wa Yelusalemu uwaliko mpiti. (Lolini Apendikisi. B12, mapu “Ing’anda ya kupepelamo.”) Mu manda yakwe Yesu ku cifoloma cii akuno yocelanga ivintu, fwandi izwi lyakuti Gehena lyalingine sana pano lyalangililanga ukononwa kwa pe.
nwtstg upiliulo wa mazwi
Gehena
Izwi lya Cigliki ilya cifoloma ca Hinomu icayelile mu musumba wa Yelusalemu. (Yele. 7:31) Casoowilwe mpiti ukuti incende ii akuno yalasumbila miili ya antu afwe nu koca. (Yele. 7:32; 19:6) Kutaya ivisinka ivikalangilila ukuti inyama na antu yayasumbilanga apuma mu Gehena alino iyoca. Fwandi incende ii isyaimililako kucuziwa kwa cumi kwa mu moto wa pe. Lelo Yesu na atumwa yakwe yaomvizye izwi lii ukulangilila kononwa kwa pee kuli kuti imfwa yakwe ciili.—Umbw. 20:14; Mate. 5:22; 10:28.
(Mateo 18:10) Cenjelini mutezya kuti musule wenga uwa mu ana yaa anono. Pano insita zyonsi angeli yao aakayalinda, yene yakaikala pipi na Tata ali mwiyulu.
nwtsty vyeo vyakusambilila pali Mate. 18:10
lolini kuli Tata: Nanti mwike mano kuli Tata.
Pa mulandu wakuti viumbwa vya kwi yulu vyapalamana sana na Leza, vyene vikalola icinso cakwe.—Kufu. 33:20.
w10 11/1 ifwa 16
Vino Angeli Yakatwazwa
Yesu wasokolwile ukuti angeli yapeelwa umulimo wa kwavwa aomvi yakwe Leza pakuti yaakomya ucuza wao na Leza. Ali mulandu kwene uno Yesu wacelwile alondezi yakwe ukuti yatalinzile kuleka yauze ukwifya lino watiile: “Cenjelini mutezya kuti musule wenga uwa mu ana yaa anono. Pano insita zyonsi angeli yao aakayalinda, yene yakaikala pipi na Tata ali mwi yulu.” (Mateo 18:10) Pakulanda mazwi yaa, Yesu atalozizye mukuti cila mulondezi wakweti mungeli wa kumucingilila. Lelo walandanga ukuti angeli akaombela pamwi na Leza, iika sana mano ku antu aaya umwi uvi lyakwe Leza.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Mateo 18:21, 22) Petulo aiiza kuli Yesu amuuzya ati, “Mwene uzye maila yanga yano ningelela umwinane nga wanjifya? Uzye ningamwelela maila cinimbali?” 22 Yesu nawe aasuka ati, “Ntakukunena vino kufika pa maila cinimbali, lelo kufika pa makumi cinimbali maila cinimbali.
nwtsty vyeo vyakusambilila pali Mate. 18:22
makumi cinimbali maila cinimbali. Mazwi yaa mu Cigliki yangasenula ukuti “70 na 7” (miku 77) nanti “70 kuvuziwa imiku 7” (miku 490). Mazwi ali yamwi kwene yakazanwa na muli Baibo wakuti Seputuwaginti pa Utan. 4:24 apaya mazwi ya Ciyebulai akuti miku 77. Nanti icakuti imyuvwile ingapusana, kuswilizyapo kwa manamba kukalangilila sile ukuti ukwelela kutafwile ukukwata umwakupelela kutafwile ukusila foo. Pakunena Petulo ukuti maila 7 kuvuziwa miku 77, Yesu walondanga alondezi yakwe yamanye ukuti yaalinzile ukutwalilila ukwelela kusi kuleka. Kupusanako ni buku lya masunde ilya ina Babiloni lino yatangi Talmud (Yoma 86b) lyene likalanda ukuti: “Umwi ndi wakuluvyanya muku onga, wakwe ciili na wakwe citatu ungamwelela, lelo nga waswilizyapo umuku wakwe cini lyene atanga aelelwe.”
(Mateo 19:7) Nao yamuzya yati, “Uzye lyene pacani Mose wazumilizye umonsi kupeela umuci wakwe kalata wa kutaana?
nwtsty vyeo vyakusambilila pali Mate. 19:7
kalata wa kutaana: Pa mulandu wakuti calondekwanga ukuti umuntu aakulonda kuta mama alembe kalata wa kumuteelapo nu kutala auzye aikolo, calenganga umuntu atala aelenganyapo lino atatala wapingulapo pa mulandu uu ukalamba. Isunde lii lyalenzile ukuti kutaaya sana ukutaana nupya lyacingilile sana anaci. (Malan. 24:1) Nomba umu manda yakwe Yesu, intunguluzi zya mapepo zyangwisye sana ukutaana. Muntu umwi uwasambilila ilyasi lya mpiti Josephus uwatile mama, walanzile ukuti ukutaana kwazumiliziwa nga pali umulandu uli onsi, cii calenga ukuti na ndakai kwene aonsi aingi yata ya mama yao.
nwtsty cikope
Kalata wa Kutaana
Kalata wii uwakutaana, walemvilwe umu 71 nanti umu 72 C.E., umu lulimi lwa Cialamaiki. Wazanyilwe ku katutu ka nyika ya luzi lwa Murabbaat ulwaya mu lwanga lwa Yuda. Paya mazwi yakuti mu mwaka walenga 6 kulingana nu kupenda kwa Ayuda, Joseph, mwana Naqsan wata Miriam mwana Jonathan uwikalanga mu musumba wa Masada.
Kuwelenga Baibo
(Mateo 18:18-35) Cumi namunena vino, consi cino mwainda muno nsi, cilaindwa nu mwiyulu kwene. Na consi cino mwazumilizya muno nsi, cilazumiliziwa nu mwiyulu kwene. 19 “Nupya namunena vino yaili munomuli ndi yazumilizyanya muno nsi cimwi nu kulenga mwi pepo, cino yalenga cilapelwa kunoyali na Tata uwa mwiyulu. 20 Pano kuno antu yaili nanti yatatu yakongana mwi zina lyane, nani ndaya nao.” 21 Lyene Petulo aiiza kuli Yesu amuuzya ati, “Mwene uzye maila yanga yano ningelela umwinane nga wanjifya? Uzye ningamwelela maila cinimbali?” 22 Yesu nawe aasuka ati, “Ntakukunena vino kufika pa maila cinimbali, lelo kufika pa makumi cinimbali maila cinimbali. 23 Caleka Uwene wa mwiyulu wakolana nu mwene umwi uwakasi kupituluka muli vino vyalembwa pa mulandu ni nkongole zino aomvi yakwe yakweti kunoli. 24 Lino watandika kupituluka, yamuletela muomvi wenga uwakofile impiya mintapendwa. 25 Pa mulandu wakuti muomvi atakweti cakuti alipe, mwene apeela ilamulo kuti yamukazye. Alino yakazye umuci, ana nga na vyonsi vino wakwata pakuti alipe impiya zyonsi zino wakofile. 26 Caleka muomvi afukama nkolelo ya mwene, amupapapta ati, ‘Mwene, untekelele, nani ndakulipa vyonsi vino nakopa.’ 27 Lyene mwene amuyela luse, amwelela inkongole zyonsi zino wakweti, nga amuzumilizya kuti apite. 28 “Lyene lino muomvi wafuma nu kupita, umu nzila azana muomvi muze wino wamukofile impiya madenali mwanda, amulema, amutitila pa nsingo ati, ‘Ndipe inkongole yane.’ 29 Lyene muomvi muze afukama pansi, amupapata ati, ‘Untekelele, nani ndakulipa.’ 30 Lelo wene akana, amutwala ku ng’anda yaminyololo kuti akayalilwe kufika na lino alalipa nkongole yakwe. 31 Lino aomvi yauze yalola vino wacita, yaya nu ulanda cuze, yaya yanena mwene wao vyonsi vyacitike. 32 Lyene mwene amwama, amunena ati, ‘Wewe muomvi mwipe! Nemo nali nakwelela inkongole zyonsi, pano wampapasile. 33 Uzye nawe utali nu kuyela muomvi muzo luse nu kumwelela wakwe vino nemo nakwelela?’ 34 Alino mwene auvwa icipyu, amupeela ku angalizi ya ng’anda yaminyololo kuti yamusunge kufika lino alalipa inkongole zyonsi.” 35 Mu musango uli onga avino Tata uwa mwiyulu alamucitila ndi musyakwelela anyonko ni myenzo yonsi.”