CIPANDE 5
“Tufwile Ukuvwila Leza”
Aina Klistu yonsi acumi yakakolanya vino atumwa yacisile
Ukufuma pa Milimo 5:12–6:7
1-3. (a) U mulandu ci uwalenzile ukuti atumwa yaye umu cilye ca Sanihedilini, nupya i vyani vino yelenganyanga? (b) U mulandu ci uno tulinzile ukulaelenganyizizya sana pali vino atumwa yacisile?
YA KAPINGULA amu cilye ca Sanihedilini yakusokelako sile! Atumwa yakwe Yesu iyayapeela umulandu nupya iimilila pa nkoleelo yakwe ya kapingula. U mulandu ci uno iyayapeela? Jozefu Kayafa, simapepo mukalamba nupya umukalamba umu cilye ica Sanihedilini akunena atumwa ukuti: “Twamukonkomizye ukuti mute ukusambilizizya umwi zina lii.” Nupya Kayafa atakulonda nu kuvwa izina lyakuti Yesu. Watwalilila ukuyanena ukuti: “Imusalanganya ivisambilizyo vinu mu Yelusalemu monsi, nupya mukulonda ukuleta uwazi wa muntu wii pali sweswe.” (Mili. 5:28) Imuvwa vino imunena ukuti mute ukusimikila, nga mutatiile mumacilola!
2 I vyani vino atumwa yacisile? Yesu u wayapeezile umulimo wa kusimikila nupya Leza u wamupeezile amaka. (Mate. 28:18-20) Uzye atumwa yali nu kutandika ukutiina antu nu kuta ukusimikila? Nanti uzye yali nu kutwalilila ukuya asipe pakuti yasimikila? Yafwile yelenganyanga ukuti: Uzye yali nu kuvwila Leza nanti antu? Ukwaula nu kusumba insita, mutumwa Petulo walandiileko atumwa yonsi. Amazwi yano walanzile yali a yuvwike, aamaka, nupya yalangilile ukuti wali u musipe.
3 Swe ina Klistu acumi, twika sana mano kuli vino atumwa yaswike lino yayatinyanga umu cilye ca Sanihedilini. Naswe kwene tukaomba umulimo wa kusimikila. Lino tukuomba umulimo uu uno Leza watupeela, limwi naswe kwene tungacuziwa. (Mate. 10:22) Aakatukanya yangezya ukwikako masunde pakuti catutalila ukuomba umulimo wa kusimikila nanti sile ukutulesya ukulaomba umulimo kwene uu. I vyani vino tulacita ndi cakuti caya vivyo? Tulaapingula ningo ndi cakuti tukwelenganya pali vino atumwa yacisile alino nu kwelenganya pa mulandu uwalenzile ukuti yaye pa nkoleelo yakwe ya kapingula umu cilye ca Sanihedilini.a
“Malaika Wakwe Yeova Waile Ayula Imilyango” (Mili. 5:12-21a)
4, 5. U mulandu ci uno Kayafa na Asaduki “yali sana nu uzuwa”?
4 Iusyini ukuti lino yanenyile atumwa pa muku wa kutandikilapo ukuti yate ukusimikila, Petulo na Yoani yaswike ukuti: “Tutanga tute ukulanda pa vintu vino twalola nu kuvwa.” (Mili. 4:20) Lino yafumile umu cilye ca Sanihedilini, Petulo na Yoani alino na atumwa yauze yatwalilile ukusimikila umwi tempele. Atumwa yacisile ivimanyililo ivingi sana wakwe, ukupozya aalwale alino nu kufumya iviwa. Yacisile ivimanyililo vii umu cikuulwa cino Solomoni wakuuzile icalozizye umulyango wi tempele uku ufumondaka nupya kuno Ayuda aingi yakolonganilanga. Antu aingi yazungukanga lino yaweni kuno ni cinzingwa cakwe Petulo cikulenga antu ukupola. Antu aingi aapoziwe yazumiile Izwi lyakwe Leza. Ni vyafumilemo i vyakuti, “aonsi na anaci aingi atailanga Umwene yatwalilile ukuilundako.”—Mili. 5:12-15.
5 Kayafa na Asaduki yali umwi umba lya mapepo ili imwi nupya iumba lii lizile iliya “sana nu uzuwa” uku yatumwa icakuti lyatandike nu kwika atumwa umu cifungo. (Mili. 5:17, 18) I cani cino Asaduki yasokiile? A pa mulandu wakuti yatataile umu kutuutuluka, lelo atumwa yene yasimikilanga ukuti Yesu watuutululwa. Atumwa yalandanga ukuti umuntu uwataila Yesu angapusuka, lelo Ayuda yene yatiinanga ukuti ndi cakuti antu yonsi yatandika ukutungululwa na Yesu uteeko wa ina Loma ungayasokela nu kuyapanika. (Yoa. 11:48) Ali mulandu kwene uno Asaduki yalondanga ukuti yalesye atumwa ukulasimikila.
6. Aaweni ndakai aakalenga sana ukuti aomvi yakwe Yeova yacuziwa, nupya u mulandu ci uno tutalinzile ukuzungukila?
6 Ndakai, amu maceici aakatukanya ali yano yakalenga sana ukuti aomvi yakwe Yeova yacuziwa. Antu yaa yakaombela pamwi na amu uteeko alino nu kusalanganya malyasi ya ufi pakuti tute ukusimikila. Uzye tulinzile ukuzunguka? Awe foo. Ilyasi lino tukasimikila likalenga imipepele ya ufi ukumanyikwa. Antu aakalondesya ukusambilila, nga yazumila icumi ica muli Baibo yakaya antungwa uku visambilizyo vya ufi nupya yakata ukucita vino Baibo yalesya. (Yoa. 8:32) Uzye fwandi tulinzile ukusakamala ndi cakuti ilyasi lino tukasimikila lyalenga ukuti intunguluzi izya mu maceici zyaya nu uzuwa pali sweswe?
7, 8. Uzye amazwi yano malaika walanzile yalenzile atumwa yamanye vyani, nupya iuzyo ci lino tulinzile ukuyuzya sweineco?
7 Lino atumwa yali umu cifungo ala yakuloleela ukupingulwa, yafwile yelenganyanga sana pali vino alwani yao yali nu kuyacuzya pa mulandu na vino yazumiilemo. (Mate. 24:9) Lelo pa wanda kwene uuwa usiku icintu cimwi icaula ukwenekela cacitiike, “malaika wakwe Yeova waile ayula imilyango ya pa cifungo.”b (Mili. 5:19) Lyene malaika wayanenyile ivya kucita lino watiile: “Yangini umwi tempele, mukanena antu pa mazwi yonsi.” (Mili. 5:20) Ukwaula nu kutwisika, amazwi yano malaika wanenyile atumwa yalenzile yasininkizye ukuti vino yacitanga vyali sile ningo. Amazwi yano malaika walanzile yalenzile atumwa ukuya aakome asi mulandu ni vyali nu kucitika. Pa mulandu wakuti atumwa yali nu utailo ukome nupya asipe calenzile ukuti “ingile umwi tempele katondotondo nu kutandika kusambilizya.”—Mili. 5:21.
8 Swensi kwene tulinzile ukuyuzya ukuti, ‘Uzye ningakwata utailo ukome nu kuya umusipe pakuti ntwalilile ukulasimikila ndi cakuti nakwata intazi ikolineko?’ Tungakomeleziwa nga twamanya ukuti ya malaika yakatutuungulula lino tukuomba umulimo uu ucindame uwa kusimikila sana pa Wene wakwe Leza.—Mili. 28:23; Kuso. 14:6, 7.
“Tufwile Ukuvwila Leza Ukucila Ukuvwila Antu” (Mili. 5:21b-33)
“Fwandi yayaleesile nu kuimika pa nkoleelo ya cilye ca Sanihedilini.”—Mili. 5:27
9-11. Uzye atumwa yacisile uli lino icilye ca Sanihedilini cayanenyile ukuti yate ukusimikila, nupya i vyani vino aina Klistu aacumi yangasambililako?
9 Kayafa na ya kapingula yauze yali umu cilye ca Sanihedilini ala yakulolela ukuti yalete atumwa pakuti ize yayapingule. Pa mulandu wakuti yataamanyile ivyacitiike umu cifungo, yatumile aakalamba ya yalinzi pakuti yakasende afungwa. Lino aakalamba ya yalinzi yafisile umu cifungo, yazungwike sana pano yazanyile afungwa yasimo nupya ala imilyango ya cifungo iifungwe “ningo nupya na alinzi ala yaimi pa milyango.” (Mili. 5:23) Umukalamba uwa mwi tempele wizile aamanya ukuti atumwa aali umu cifungo pa mulandu wa kusimikila pali Yesu Klistu, yali umwi tempele ala yakusimikila api lyasi kwene ilyalenzile ukuti yayatwale umu cifungo. Papo kwene sile umukalamba uwa mwi tempele alino na aakalamba ya yalinzi yaile zuwa zuwa umwi tempele pakuti yasende afungwa nu kuyatwala uku cilye ca Sanihedilini.
10 Wakwe vino itulanda pa ku kutandika kwa cipande cii, intunguluzi zya mapepo zyalondanga ukuti atumwa yate ukuomba umulimo wa kusimikila. I vyani vino atumwa yacisile? Petulo uwalandiileko atumwa yauze, walanzile nu kusipa lino watiile: “Tufwile ukuvwila Leza ukucila ukuvwila antu.” (Mili. 5:29) Aina Klistu acumi yangasambililako kuli vino atumwa yalanzile. Ya kateeka antunze yakata ukuvwila Leza ndi cakuti ya kuzumilizya vino Leza wakaanya nu kukaanya vino Leza wazumilizya. Fwandi ndi cakuti amu uteeko yainda umulimo wa kusimikila, tutalinzile ukuta ukuomba umulimo uno Leza watupeela uwa kusimikila ilyasi lisuma. (Loma 13:1) Lelo tulalonda inzila izingalenga tutwalilile ukulasimikila sana pa Wene wakwe Leza.
11 Vino atumwa yaswike nu kusipa vyalenzile ya kapingula ukusoka sana. Ya kapingula ‘yalondanga ukukoma’ atumwa. (Mili. 5:33) Calolike ukuti atumwa yali nu kukomwa pa mulandu wakuti yali asipe na pali vino yasimikilanga sana. Nomba ukwaula ukwenekela, atumwa yali nu kupokelela uwazwilizyo.
“Mutalayacimvya” (Mili. 5:34-42)
12, 13. (a) I vyani vino Gamalieli wanenyile auze, nupya i vyani vino yacisile? (b) Uzye Yeova angazwa uli antu yakwe ndakai, nupya i vyani vino tungasininkizya ndi cakuti tukucula “pa mulandu nu ulungami”?
12 “Gamalieli uwali kasambilizya wa masunde umucindikwe sana,” wakatwike nu kulanda.c Kasambilizya wii uwa masunde yamucindike sana uku yauze pano wali a kapingula nupya pa nsita imwi watazile alanda ukuti “yatale yafumizye antu yayo [atumwa] panzi pa nsita inono.” (Mili. 5:34) Lino Gamalieli walandanga pali vino vyacitike lino atumwa yasalangine pa cisila cakuti intunguluzi yayo yafwa, wakomelizye amu cilye ukuti yaye ateekele lino yakupingula atumwa yano intunguluzi yao yafwile, kuli kuti Yesu. Vino Gamalieli welenganyanga vyalenzile alande ukuti: “Mutalesya antu yaa, lelo yatiini. Pano ndi cakuti ipange lii nanti umulimo uu vyafuma uku yantu, vitalatwalilila; lelo ndi cakuti vyafuma kuli Leza, mutalayacimvya. Lelo mulazana ukuti mukulwisya Leza.” (Mili. 5:38, 39) Ya kapingula yalondiile vino walanzile. Nanti ciye vivyo, yamile atumwa nu kuyuma ivikoti alino nu kuyanena ukuti: “Yate ukulandila umwi zina lyakwe Yesu.”—Mili. 5:40.
13 Na ndakai kwene, Yeova angalenga antu aaya wakwe Gamalieli ukulandila antu yakwe. (Mapi. 21:1) Yeova angaomvya umupasi wakwe uwa muzilo pakuti alenge ya kateeka aa maka, ya kapingula, nanti sile antu aakapanga masunde ukucita ivintu ukulingana nu kulonda kwakwe. (Neem. 2:4-8) Tungasininkizya ivintu viili ndi cakuti tukucula “pa mulandu nu ulungami.” (1 Pet. 3:14) Ca nkoleelo, tungasininkizya ukuti Leza amatupeela amaka pakuti tutwalilile ukuzizimizya. (1 Kol. 10:13) Cakwe ciili, tungasininkizya ukuti aakatukaanya yatalakwanisya ukulesya umulimo wakwe Leza.—Eza. 54:16.
14, 15. (a) Uzye atumwa yacisile uli lino yayumile ivikoti, nupya u mulandu ci? (b) Londololini vimwi ivyacitiike ivikulangilila ukuti antu yakwe Yeova yakaya ni nsansa nga yakuzizimizya.
14 Uzye vino yumile atumwa ivikoti calenzile ukuti yatonte umu utailo? Awe. “Yafumile umu cilye ca Sanihedilini ala yali ni nsansa.” (Mili. 5:41) U mulandu ci uno yayeliile ni “nsansa”? Cisinka i cakuti, yataali ni nsansa pa mulandu na vino yayumile. Lelo yali ni nsansa pano yamanyile ukuti yakuyacuzya pa mulandu nu kutwalilila ukuya aakaele kuli Yeova alino nu kutwalilila ukulondela umu ntampulo zyakwe Kasambilizya wao, Yesu.—Mate. 5:11, 12.
15 Wakwe vino cali uku ina Klistu aakutandikilako, naswe kwene tukaya ni nsansa nga tukuzizimizya ukucuziwa pa mulandu ni lyasi lisuma. (1 Pet. 4:12-14) Nupya, tusiuvwa ningo ndi cakuti yakututiinya, kutucuzya, nanti ukutunyepa. Lelo tukaya ni nsansa pano ala itumanya ukuti sweswe aakaele. Lekini tulande pa mwina Henryk Dornik uwacuzile sana pa mulandu nu kucuziwa na mauteeko yamwi. Walanzile ukuti umu Ogasiti mu 1944, amu uteeko yapingwilepo ukuti wene pamwi na aina yauze yayatwale uku ncende iya kucuziwilwako. Aayakanyanga yalanzile ukuti: “Citayanga icanguke ukuyapatikizya ukucita vino yasikulonda. Ukuyacuzya pa mulandu na vino yazumilamo kwalenganga yaya ni nsansa.” Umwina Dornik walondolwile ati: “Nanti cakuti ntalondanga ukucuziwa pa mulandu na vino nazumiilemo, vino nali nene musipe na vino natwalilile ukuya uwa cisinka kuli Yeova vyalenzile ukuti inje sana ni nsansa lino nkucuziwa.”—Yako. 1:2-4.
Wakwe vino atumwa yacitanga, naswe kwene tukasimikila “uku ng’anda ni ng’anda”
16. Uzye atumwa yalangilile uli ukuti yalondesyanga ukutwalilila ukulasimikila sana, nupya tungacita uli pakuti twayakolanya lino tukusimikila?
16 Atumwa yataasumvile insita pakuti yatandike nupya ukuomba umulimo wa kusimikila. Ukwaula nu kuvwa intete, “cila wanda yasambilizyanga nu kusimikila ilyasi lisuma pali Klistu.”d (Mili. 5:42) Ya kasimikila yaa aali aacincile yalondesyanga ukusimikila sana ilyasi lisuma. Yayanga umu kusambilizya antu uku mang’anda yao wakwe vino Yesu Klistu wayanenyile ukulacita. (Mate. 10:7, 11-14) Na cii calenzile ukuti yasimikile umu Yelusalemu monsi. Ndakai, Ya Nte Yakwe Yeova yamanyikwa ukuti ali yano yakalondela vino atumwa yacitanga pa kusimikila. Nga tukusimikila uku ng’anda ni ng’nda umu vifulo vitu, tukalangilila ukuti tukalondesya ukulasimikila sana nu kuleka antu yonsi yuvwe ilyasi lisuma. Uzye Yeova akatupaala lino tukusimikila uku ng’anda ni ng’anda? Ee, akatupaala. Antu aingi umu manda yaa aakusyalikizya yazumila ilyasi lya Wene nupya yamwi yuvwile ilyasi lisuma pa muku wa kutandikilako lino ya Nte yaile pa ng’anda yao.
Aonsi Aafikepo Ukuomba “Umulimo . . . Ucindame” (Mili. 6:1-6)
17-19. Iintazi ci iizile iiya umu cilongano icipya, nupya i vyani vino atumwa yacisile pakuti yamale intazi yii?
17 Icilongano icipya cizile iciya umu uzanzo uwipisye nupya antu alimo yuvwile sana intete. Iintazi ci? Asambi aingi abatiziwe yatikalanga umu Yelusalemu nupya yalondanga ukusambilila na vyuze lino yatatala yaswilila uku mwao. Asambi aikalanga umu Yelusalemu yaipeelisye ukusangwilako impiya izya kukalilamo ivyakulya alino na vyuze ivyalondekwanga. (Mili. 2:44-46; 4:34-37) Pa nsita yii, ivintu vizile ivitalako. Ayuda avwanganga Icigiliki yano yafwilwa ya iya “yatapeelwanga” ivyakulya vino yalinzile ukupeelwa vino yapeelanga antu cila wanda. (Mili. 6:1) Lelo ya mukamfwilwa aavwanganga Iciebele, yene yayapeelanga vyonsi. Fwandi intazi iyakatwike i ya kapatulula. Nupya kwali intazi na zyuze izyali nu kulenga yatauvwana ukucila na pali yii.
18 Atumwa aatungululanga icilongano icalundulukanga sana izile iyamanya ukuti citaali nu kuya ningo nga yasya yaata “umulimo wa kusambilizya izwi lyakwe Leza nu kutandika ukwankanya ivyakulya.” (Mili. 6:2) Pa kumala intazi yii, yanenyile asambi ukuti yasoolole aonsi 7 ali “sana nu mupasi na mano” yano atumwa yali nu kusonta ukuomba “umulimo . . . ucindame.” (Mili. 6:3) Aonsi aafikepo yalondekwanga pano umu “kuomba umulimo . . . ucindame” mutaali sile ukwankanya, lelo mwali nu kusunga impiya, kukala ivyalondekwanga, alino nu kusunga ivyalembwa. Aonsi yano yasoolwile yonsi yakweti mazina aa Cigiliki, na cii calenzile ukuti Ayuda aavwanganga Icigiliki yano yafwilwa ya iya yateekeziwe. Pa cisila ica kupepelapo pa yonsi yano yasoolwile, atumwa yasonsile aonsi 7 yano yasoolwile pakuti yaomba “umulimo . . . ucindame.”e
19 Uzye cikupiliula ukuti aonsi 7 yano yasonsile ukulapeela antu ivyakulya yene yataali nu kulaomba umulimo wa kusimikila ilyasi lisuma? Awe foo. Pa yonsi yano yasoolwile pali na Sitivini uwamanyikwe ukuti wali u musipe nu kuti waombesyanga umu mulimo wa kusimikila. (Mili. 6:8-10) Na Filipi kwene wali pa yonsi yano yasoolwilwe, nupya yamwamanga ukuti “kasimikila.” (Mili. 21:8) Nupya 7 yonsi yatwalilile ukuombesya umu mulimo wa kusimikila pa Wene.
20. Uzye antu yakwe Leza ndakai yakalondela uli vino atumwa yacitanga?
20 Antu yakwe Leza ndakai yakalondela vino atumwa yacitanga. Aonsi aakasontwa ukulaomba imilimo ya mu cilongano, inkoleelo yalinzile ukuya na mano aaya umwi Izwi lyakwe Leza alino nu kulangilila ukuti umupasi wakwe Leza ukuyatungulula. Ukupitila umu kulondela utunguluzi ukufuma ukwi Iumba Ilikatungulula, aonsi aakafika pa vikalondekwa ukulingana ni vyalembwa umu Malembo yakasontwa ukuya ya eluda nanti aomvi aakatumikila.f (1 Tim. 3:1-9, 12, 13) Tungalanda sile ukuti yayo aakafika pa vikalondekwa yakasontwa nu mupasi uwa muzilo. Aonsi yaa aakaombesya yakaomba “umulimo . . . ucindame.” Wakwe, ya eluda yangapekanya ukuti aina na ya nkazi aakote umu cilongano yayazwe muli vino yakulondekwa. (Yako. 1:27) Ya eluda yamwi yakaomba umulimo uwa kukuula Mang’anda ya Wene, kupekanya maukongano, nanti ukuomba muli Komiti ya Kulanzyanya ni Vipatala. Aomvi aakatumikila yakaomba imilimo iingi nanti cakuti umu milimo iyo mutaavula sana ukusambilizya nu kucema. Aonsi yonsi kwene aakasontwa yalinzile ukusininkizya ukuti imilimo ino yapeelwa umu cilongano alino nu mwi iuvi isikuyapumvyanya ukuomba umulimo uno Leza watupeela uwa kusimikila ilyasi lisuma ilya Wene.—1 Kol. 9:16.
“Izwi Lyakwe Leza Lyatwalilile Ukusalangana” (Mili. 6:7)
21, 22. I vyani ivikalangilila ukuti Yeova wapaalanga icilongano icipya?
21 Pa mulandu wakuti Yeova wazwilizye amu cilongano icipya icapanzilwe, calenzile ukuti yazizimizye ukucuziwa alino ni ntazi zyuze izyali umu cilongano. Twasininkizya ukuti Yeova wapaalanga amu cilongano pano tukabelenga ukuti: “Izwi lyakwe Leza lyatwalilile ukusalangana, na asambi yavulilangako sile umu Yelusalemu; nupya ya simapepo aingi yataile.” (Mili. 6:7) Cii i cintu conga pa vintu ivyalembwa umwi buku lya Milimo ivikalangilila vino icilongano calundulukanga. (Mili. 9:31; 12:24; 16:5; 19:20; 28:31) Ndakai, tukakomeleziwa sana nga tuvwa vino umulimo wa kusimikila pa Wene ukulunduluka sana umu nsi yonsi.
22 Umu manda ya ina Klistu aakutandikilako, intunguluzi zya mipepele zyatwalilile ukucuzya antu. Nupya zyali nu kutandika ukuyacuzya sana. Patalengiile, yatandike ukucuzya sana Sitivini, wakwe vino tulalola umu cipande icilondelilepo.
a Lolini kambokosi akakuti “Icilye Icikalamba ca Sanihedilini Ica Yayuda”.
b Uu ali muku wa kutandikilako pa miku 20 ino ya malaika yalumbulwa umwi buku lya Milimo. Pa Milimo 1:10, ya malaika yaa yalondololwa ukuti “aonsi . . . aazwite ivitiswe.”
c Lolini kambokosi akakuti “Gamalieli Wali pa Yantu Aacindikwe Sana”.
d Lolini kambokosi akakuti “Yasimikilanga ‘ku Ng’anda ni Ng’anda’”.
e Aonsi yaa yafwile yafisile pa vikalondekwa pakuti umuntu aye eluda pakuti yasoololwe ukuomba “umulimo . . . ucindame” nupya uwali ukome. Lelo, Malembo yatalanda umu kulungatika lino aonsi yatandike ukusontwa ukuya ya eluda nanti aangalizi umu cilongano ca ina Klistu.
f Umu manda ya ina Klistu akutandikilapo, aonsi aafikepo ali yano yakweti insambu izya kusonta ya eluda. (Mili. 14:23; 1 Tim. 5:22; Tito 1:5) Ndakai, Iumba Ilikatungulula i likasonta angalizi ya viputulwa, nupya angalizi nayo yakasonta ya eluda alino na aomvi aakatumikila.