Jab Kõtl̦o̦k bwe Jabdewõt Men En Kattol̦o̦k Eok jãn Jeova

1-3. (1) Etke Joshua ej juon joñak em̦m̦an ñan kõj? (2) Ta eo jej aikuj keememeje ñe jej kõm̦m̦ani pepe ko ilo mour ko ad?

PEPE ko jej kõm̦m̦ani rekanooj aorõk. Men kein rej jelõt wãween ad kõjerbal mour ko ad. Ej ãinl̦o̦k wõt ñe juon armej ej etetal ilo juon ial̦ me ej jepel ñan ruo ial̦ ko. Im kiiõ ej aikuj kããlõt ial̦ ta eo en ilo̦k iel̦o̦k. Alikkar enaaj kããlõt ial̦ eo me enaaj kõm̦m̦an an epaakel̦o̦k jikin eo ekõn̦aan kõtõparl̦o̦k im jab ial̦ eo me enaaj kõm̦m̦an bwe en ettol̦o̦k jãn jikin in.

² Baibõl̦ ej kwal̦o̦k kõn elõñ armej ro im rar aikuj kõm̦m̦ani pepe ko raorõk ilo mour ko aer. Ñan waanjoñak, Kein ear aikuj pepe el̦aññe enaaj jol̦o̦k an illu ak enaaj illu wõt. (Jenesis 4:6, 7) Joshua ear aikuj pepe el̦aññe enaaj kabuñ ñan Anij eo em̦ool ak kabuñ ñan anij ko rewaan. (Joshua 24:15) Ear lukkuun aorõk ippãn Joshua bwe en pãdwõt ilo ial̦ eo ejim̦we kõnke ear kõn̦aan epaake wõt Jeova. Eñin unin ear kõm̦m̦ane pepe eo me ear jipañe ilo men in. Bõtab, Kein ear kõm̦m̦ane pepe eo me ear kattol̦o̦k e jãn Jeova.

³ Jet iien jej aikuj bar kõm̦m̦ani pepe ko raorõk bwe jen maroñ pãdwõt ilo ial̦ eo ejim̦we. Jej aikuj keememej bwe pepe ko ad remaroñ bõktok nõbar ñan etan Jeova im jipañ kõj ñan epaake. Bõtab, jej aikuj bar keememej bwe pepe ko ad remaroñ kattol̦o̦k kõj jãn e. (Riit Hibru 3:12.) Ilo katak in im katak eo tok juon, jenaaj etale jiljilimjuon men ko me jejjab aikuj kõtl̦o̦k bwe ren kattol̦o̦k kõj jãn Jeova.

JERBAL

4. Etke eaorõk bwe juon en jerbal?

⁴ Kũrjin ro rej aikuj jerbal ñan kabwe aikuj ko aer im aikuj ko an eo pãleer im ajri ro nejier. Baibõl̦ ej kwal̦o̦k bwe jabdewõt eo ejjab kõn̦aan kabwe aikuj ko an baam̦le eo an, enanal̦o̦k jãn ro rejjab tõmak. (2 Tessalonika 3:10; 1 Timote 5:8, UBS) Innem, ekanooj aorõk bwe juon en jerbal. Bõtab, el̦aññe kwõjjab kõjparok, pepe ko am̦ ikijjeen jerbal remaroñ jino kattol̦o̦k eok jãn Jeova. Ewi wãween?

5. Ta ko kwõj aikuj l̦õmn̦ak kaki m̦okta jãn am̦ bõk juon jerbal?

⁵ Ta el̦aññe kwõj juon eo im ej kappok an jerbal? Eokwe, el̦aññe epen ellolo jerbal ilo aelõñ eo am̦, bõlen kwõnaaj kõn̦aan bõk jabdewõt jerbal rej lewõj ñan eok. Ak kwõnaaj ta el̦aññe jerbal eo ej n̦ae naan in kakapilõk ko ilo Baibõl̦? Im ta el̦aññe jerbal eo enaaj kõm̦m̦an bwe kwõn lukkuun poub im ejjel̦o̦k am̦ iien ñan pãd ilo eklejia eo im ippãn baam̦le eo am̦? Kwõn ke bõk jerbal eo kõnke em̦m̦anl̦o̦k ñe ewõr am̦ jerbal jãn ñe ejjel̦o̦k? Keememej bwe pepe eo am̦ emaroñ kõm̦m̦an bwe kwõn epaake wõt Jeova ak emaroñ bar kõm̦m̦an bwe en ettol̦o̦k kõtaan eo am̦ ippãn. (Hibru 2:1) El̦aññe kwõj kappok am̦ jerbal ak kwõj l̦õmn̦ak in bar bõk juon jerbal, ewi wãween kwõmaroñ kõm̦m̦ane juon pepe em̦m̦an?

6, 7. (1) Ta un ko ruo me remaroñ kõm̦m̦an an juon kõn̦aan bwe en wõr an jerbal? (2) Ewi wõt iaan un kein me ej kaalikkar bwe armej in ekõn̦aan pãd epaake Jeova? Etke?

⁶ Pepe eo am̦ enaaj wawa ioon ta eo kwõj kõn̦aan kõm̦m̦ane ilo mour eo am̦. Kajjitõk ippam̦ make: ‘Etke ikõn̦aan bwe en wõr aõ jerbal?’ El̦aññe unleplep in am̦ jerbal ej ñan kabwe aikuj ko am̦ im baam̦le eo am̦ bwe kom̦win maroñ karejar wõt ñan Jeova, eokwe Jeova enaaj jipañ eok. (Matu 6:33) Jeova ejel̦ã kilen jipañ eok ñe kwõj luuji jerbal eo am̦ ak ñe el̦ap apañ kõn jããn ilo jikin eo kwõj pãd ie. (Aiseia 59:1) Ejel̦ã “kilen kõtl̦o̦k armej ro rem̦m̦an jãn menin mãlejjoñ ko.”​—2 Piter 2:9, UBS.

⁷ Ta el̦aññe unleplep in am̦ jerbal ej bwe en bwijin am̦ jããn? Bõlen kwõmaroñ lo tõprak ilo men in. Ak el̦ap an kauwõtata ñe unleplep in am̦ jerbal ej bwe kwõn m̦weiie. (Riit 1 Timote 6:9, 10.) Kwõnaaj make kattol̦o̦k eok jãn Jeova el̦aññe jããn im jerbal rej men ko raorõktata ilo mour eo am̦.

8, 9. Ta kajjitõk ko ro jemen im jinen rej aikuj kajjitõk ippãer make kaki ikijjeen jerbal eo aer? Etke?

⁸ El̦aññe kwõj juon jemen ak jinen, keememej bwe ajri ro nejũm̦ rej katak jãn eok ikijjeen wãween am̦ kõm̦m̦an pepe. Ilo am̦ baj lale, ewi wõt men eo eaorõktata ilo mour eo am̦? Jerbal eo am̦ ke? Ak kõtaan eo am̦ ippãn Jeova? El̦aññe kwõj kate eok bwe kwõn utiej ilo jerbal ak bwe en bwijin am̦ jããn, ajri ro nejũm̦ renaaj ke kõm̦m̦ane ejja pepe in ejjab em̦m̦an ñe rerũtto? Renaaj ke kwal̦o̦k aer kam̦m̦oolol im kautiej eok? Juon jiroñ ear ba bwe men eo ej keememeje kõn jemen ej bwe ear l̦ap an kaorõke jerbal eo an jãn men otemjej. Jiroñ in ear ba: “Ilo jinoin, jema ear kate ilo jerbal kõnke ekõn̦aan bwe baam̦le eo amim en jab pãd ilo aikuj im en wõr amim aolep kain. Bõtab, jet iiõ tokãlik ear oktak.” Ear poub ilo jerbal aolep iien im wiaik men ko rel̦l̦ap on̦aer me baam̦le eo an rar jab aikuji. Tokjãn men in, baam̦le eo an ear buñbuñ kõn an lõñ aer jããn im jab juon baam̦le me ej rõjañ ro jet ñan karejar ñan Jeova. Jiroñ in ej ba bwe enaaj kar l̦apl̦o̦k an m̦õn̦õn̦õ el̦aññe jemen ear kate e ñan jipañ baam̦le eo aer bwe ren epaake wõt Jeova jãn an kate e ilo jerbal bwe en lõñ an jããn.

⁹ Ro jemen im jinen, kom̦win kõjparok bwe kom̦win jab kõtl̦o̦k bwe jerbal en kattol̦o̦k kõtaan eo ami ippãn Jeova. Kom̦win likũt juon joñak em̦m̦an ñan ro nejõmi. Kwal̦o̦k ñan er bwe kom̦ij lukkuun tõmak bwe el̦apl̦o̦k an aorõk kõtaan eo ami ippãn Jeova jãn jããn ak jabdewõt men.​—Matu 4:4.

10. Ta eo juon jodrikdrik ej aikuj l̦õmn̦ak kake m̦okta jãn an pepe kõn kain jerbal rot eo ekõn̦aan kõm̦m̦ane?

¹⁰ El̦aññe kwõj juon jodrikdrik me ej l̦õmn̦ak kõn kain jerbal rot eo kokõn̦aan kõm̦m̦ane ñe kwõrũtto, ta eo enaaj jipañ eok bwe kwõn kããlõte pepe eo em̦m̦an? Ãinwõt ad kar etale, pepe eo am̦ ej wawa ioon ta eo kokõn̦aan kõm̦m̦ane ilo mour eo am̦. El̦aññe kwõj l̦õmn̦ak in kõm̦m̦ani men ko me renaaj kammineneik eok ñan bõk jerbal eo kwõj kõttõpare, men in enaaj ke jipañ eok ñan likũt Aelõñ eo an Jeova m̦oktata ilo mour eo am̦? Ak enaaj ke kattol̦o̦k kõtaan eo am̦ ippãn Jeova? (2 Timote 4:10) Kokõn̦aan ke ãinwõt armej ro ilo lal̦ in me rej m̦õn̦õn̦õ wõt ñe elõñ aer jããn? Ak kwõnaaj ke lõke Jeova ãinwõt kar Devid? Devid ear ba: “Jãn ke iar dik ñan kiiõ irũtto ijjañin lo an Irooj el̦l̦o̦k jãn juon armej em̦m̦an, ak an ajri ro nejin ewar kijeer.” (Sam 37:25, UBS) Men in ej ãinl̦o̦k wõt ial̦ eo ej jepel ñan ruo ial̦ ko im kiiõ kwõj aikuj kããlõt ial̦ ta eo kwõnaaj ilo̦k ie. Keememej bwe juon ial̦ ak pepe enaaj kattol̦o̦k kõtaan eo am̦ ippãn Jeova im eo juon enaaj kõm̦m̦an bwe kwõn lo mour eo em̦m̦antata. (Riit Jabõn Kõnnaan 10:22; Malakai 3:10.) Ewi wõt pepe eo kwõnaaj kõm̦m̦ane?a​—Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.

IUKKURE KO IM MENIN KAM̦ÕN̦ÕN̦Õ KO

11. Ta eo Baibõl̦ ej ba kõn iukkure ko im menin kam̦õn̦õn̦õ ko? Ta eo jej aikuj keememej?

¹¹ Baibõl̦ ejjab ba bwe enana ñan limo. Im ejjab ba bwe iukkure ko im menin kam̦õn̦õn̦õ ko rej ko̦kkure iien. Paul ear jiroñ Timote bwe eaorõk ñan kõm̦m̦ani men ko im rej kakajoor ak kejmourur kõj. (1 Timote 4:8, UBS) Bareinwõt, Baibõl̦ ej ba bwe ewõr “iien ettõñ” im ewõr “iien eb.” Ej bar rõjañ kõj bwe en bwe iien ad kakkije. (Ekklisiastis 3:4; Mark 6:31) Bõtab, el̦aññe kwõjjab kõjparok, innem iukkure ko im menin kam̦õn̦õn̦õ ko remaroñ jino kattol̦o̦k kõtaan eo am̦ ippãn Jeova. Ewi wãween? Ej ilo an bõd am̦ kããlõt kain menin kam̦õn̦õn̦õ ko im ilo am̦ jol̦o̦k el̦ap iien ñan men kein.

12. Ta ko kwõj aikuj l̦õmn̦ak kaki ñe kwõj kããlõt iukkure ko im menin kam̦õn̦õn̦õ ko?

¹² M̦oktata, jen etale kain iukkure ko im menin kam̦õn̦õn̦õ rot ko me jej aikuj kããlõti. Alikkar jemaroñ lo iukkure ko im menin kam̦õn̦õn̦õ ko me rem̦m̦an ñan kõj. Ak enañin aolep menin kam̦õn̦õn̦õ ko ilo lal̦ in rej kõn men ko Anij ediki ãinwõt lãj, anijnij, im l̦õñ. Innem, kwõj aikuj lukkuun kõjparok ñe kwõj kããlõt iukkure ko im menin kam̦õn̦õn̦õ ko. L̦õmn̦ak kõn kajjitõk kein: Ewi wãween menin kam̦õn̦õn̦õ in ej jelõt eõ? Ej ke kõm̦m̦an bwe in lãj ak utiej bõro kõn aelõñ eo aõ? Ej ke kõm̦m̦an bwe in kõn̦aan jiãe im wiin wõt aolep iien? (Jabõn Kõnnaan 3:31) Inaaj ke jol̦o̦k el̦ap jããn ñan men in? Ro jet renaaj ke l̦õkatip ippa el̦aññe rejel̦ã bwe iar kããlõt kain iukkure im menin kam̦õn̦õn̦õ rot in? Kain armej rot ro inaaj pãd ippãer ilo iien rot kein? (Jabõn Kõnnaan 13:20) Men in ej ke kapo eõ ñan kõm̦m̦ane juon men enana?​—Jemes 1:14, 15.

13, 14. Etke jej aikuj l̦õmn̦ak kõn joñan ad jol̦o̦k iien ñan menin kam̦õn̦õn̦õ ko?

¹³ L̦õmn̦ak bareinwõt kõn joñan iien eo kwõj jol̦o̦ke ñan iukkure ko im menin kam̦õn̦õn̦õ ko. Kajjitõk ippam̦ make: ‘Aõ jol̦o̦k el̦ap iien ñan men kein ej ke kõm̦m̦an bwe en dik aõ iien ñan kwal̦o̦k naan im kweilo̦k?’ Ilo m̦ool, iukkure ko im menin kam̦õn̦õn̦õ ko ewõr tokjãer kõnke rej kam̦õn̦õn̦õik kõj. Bõtab, el̦aññe el̦e jãn joñan, eban l̦ap ad limo im m̦õn̦õn̦õ. Ro im rej kõm̦m̦an joñan iien aer kõm̦m̦ani menin kam̦õn̦õn̦õ ko rej lo bwe el̦apl̦o̦k aer limo im m̦õn̦õn̦õ ilo iien rot kein. Etke? Kõnke rejel̦ã bwe rar kõm̦m̦ani men ko raorõktata m̦okta. Kõn men in, ejjab nana aer mour ñe rej limo im kõm̦m̦ani men ko rekam̦õn̦õn̦õ.​—Riit Epesõs 5:10.

¹⁴ Meñe emaroñ limo ñe jej jol̦o̦k el̦ap iien ñan menin kam̦õn̦õn̦õ ko, ak men in emaroñ kattol̦o̦k kõtaan eo ad ippãn Jeova. Juon jiroñ 20 an iiõ etan Kim, ear iioon wãween in. Ej ba bwe m̦okta ekõn bade aolep weekend ilo Bõl̦aide, Jãdede, im Jabõt. Ak kiiõ ej lo bwe elõñ men ko raorõkl̦o̦k ej aikuj kõm̦m̦ani. Ej ba: “Ñan waanjoñak, kiiõ ke ij pioneer, ij aikuj ruj 6 awa jimmarok ñan etal im kwal̦o̦k naan. Innem, ijjab maroñ bade l̦o̦k ñan juon ak ruo awa lukwõn boñ. Ijel̦ã bwe ejjab nana pãd ilo iien iiãio ko ippãn ro jet, ak men in emaroñ juon menin kõm̦ad kõj.” Jiroñ in ear katak ñan kõjparok bwe en jab jol̦o̦k el̦ap iien ñan iien iiãio im menin kam̦õn̦õn̦õ ko.

15. Ewi wãween rũtto ro remaroñ jipañ ro nejier ñan kããlõt iukkure ko im menin kam̦õn̦õn̦õ ko me rem̦m̦an?

¹⁵ Rũtto ro rej aikuj lale aikuj ko an ro nejier. Ej bar aer eddo ñan jipañ ro nejier ñan epaake wõt Jeova im ñan kam̦õn̦õn̦õik er im yokwe er. El̦aññe kwõj juon eo ewõr nejin, kwõn jab l̦õmn̦ak bwe aolep menin kam̦õn̦õn̦õ ko renana. Em̦ool bwe ewõr jet iukkure ko im menin kam̦õn̦õn̦õ ko rejjab em̦m̦an. (1 Korint 5:6) Bõtab, el̦aññe aolep iien kwõj etale iukkure ko im menin kam̦õn̦õn̦õ ko m̦okta jãn am̦ kõm̦m̦ani, eokwe kwõnaaj maroñ lo wãween ko me remaroñ lukkuun kam̦õn̦õn̦õik kwe im baam̦le eo am̦.b (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Ilo wãween in, menin kam̦õn̦õn̦õ ko kom̦ij kããlõti reban kõm̦m̦an am̦ ettol̦o̦k jãn Jeova.

BAAM̦LE EO AD

16, 17. Ta men eo ekabũrom̦õjm̦õj elõñ ro jemen im jinen rar iioone? Etke jejel̦ã bwe Jeova emel̦el̦e kõn eñjake ko an rein?

¹⁶ Yokwe eo an juon jemen ak jinen ñan eo nejin el̦ap an kajoor. Ãindein ippãn Jeova, elukkuun yokwe armej ro doon. Ej ãinwõt an juon jinen yokwe ajri eo nejin. (Aiseia 49:15) Ñe juon iaan ro ilo baam̦le eo ad ej etal jãn Jeova, ekkã an men in kõm̦m̦an ad lukkuun bũrom̦õj. Juon jeid im jatid kõrã me leddik eo nejin ear bukwel̦o̦k ear ba: “Iar lukkuun bũrom̦õj. Iar kõn̦aan jel̦ã etke ear ilo̦k jãn Jeova. Ear lukkuun nana aõ mour im iar n̦aruõ make.”

¹⁷ El̦aññe kwõj iioone wãween in, eokwe Jeova emel̦el̦e kõn eñjake ko am̦. E bareinwõt ear “eddo bũruon” ke armej eo nejin m̦oktata ear oktak im jum̦aeiki. Ear bar bũrom̦õj ke enañin aolep armej ro ilo iien ko m̦okta jãn Ibwijleplep eo rar jab roñjake Noa. (Jenesis 6:​5, 6) Ro me rejañin iioone wãween in, remaroñ jab lukkuun mel̦el̦e kõn joñan an men in kõm̦m̦an ad bũrom̦õj im eddo bũruod. Bõtab, jen jab kõtl̦o̦k bwe men eo elukkuun nana me eo ilo baam̦le eo ad ear kõm̦m̦ane en kattol̦o̦k kõj jãn Jeova. Ak kiiõ, ewi wãween kwõmaroñ kijenmej meñe kwõj lukkuun bũrom̦õj kõn an eo jãn baam̦le eo am̦ etal jãn Jeova?

18. Etke ro jemen im jinen rejjab aikuj in n̦aruer ñe eo nejier ej etal jãn Jeova?

¹⁸ Kwõn jab n̦aruom̦ kõn men eo ear wal̦o̦k. Jeova ej kõtl̦o̦k bwe armej ren make kããlõt ñe rekõn̦aan karejar ñane. Im kajjojo ro me rar ajel̦o̦k aer mour ñan Anij im peptaij rej ‘make ineek kun̦aaer.’ (Galetia 6:5) Eo ej kõm̦m̦ani jerawiwi ko rel̦l̦ap, e eo enaaj aikuj uwaak ñan Jeova kõn men ko ej kõm̦m̦ani. Kõn men in, Anij ejjab n̦aruom̦. (Ezekiel 18:20) Bareinwõt, kwõn jab n̦aruon ro jet. Kwõn rejetake wãween eo Jeova ej kajim̦we armej ro an. Im kwõn jab n̦aruon em̦m̦aan ro rej lale eklejia. Em̦m̦aan rein rej kajjioñ kõjparok ro ilo eklejia eo. Bõtab, kwõn jutak pen n̦ae Tepil̦ eo im jab kõtl̦o̦k bwe wãween in kwõj iioone en kattol̦o̦k eok jãn Jeova.​—1 Piter 5:8, 9.

19, 20. (1) Ta ko remaroñ jipañ ro me ewõr nejier rebukwel̦o̦k ñan aer kijenmej wõt? (2) Ta eo rein ren kõjatdikdik kake?

¹⁹ Ta el̦aññe kwõj illu ippãn Jeova kõn men eo ear wal̦o̦k ñan eo nejũm̦? Eokwe, men in emaroñ kattol̦o̦k eok jãn Jeova. Eaorõk bwe ro ilo baam̦le eo am̦ ren jel̦ã bwe em̦õj am̦ peek ilo bũruom̦ ñan yokwe Jeova el̦apl̦o̦k jãn ro uwaan baam̦le eo am̦. Innem, bwe kwõn maroñ kijenmej wõt meñe kwõj bũrom̦õj, kwõn kate eok ñan kakajoor kõtaan eo am̦ ippãn Jeova. Keini am̦ kobal̦o̦k ippãn ro jeim̦ im jatim̦ ilo tõmak me retiljek. (Jabõn Kõnnaan 18:1) Jar ñan Jeova im kwal̦o̦k aolepen bũruom̦ ñane. (Sam 62:7, 8, UBS) Jab kajjioñ in kõm̦m̦an jekpen bwe kwõn kõnnaan ippãn eo ilo baam̦le eo am̦ me ear bukwel̦o̦k, bõlen ilo Internet ak ilo am̦ text ippãn. (1 Korint 5:11) Kwõn poub wõt ilo jerbal eo an Jeova. (1 Korint 15:58, UBS) Kõrã eo me kar kwal̦o̦k kõn e ilo pãrokõrããp ko remootl̦o̦k, ear ba: “Ijel̦ã bwe ij aikuj in kõm̦ad aõ ilo jerbal eo an Jeova im kakajoor wõt kõtaan eo aõ ippãn kõnke ñe leddik eo nejũ enaaj jepl̦aak ñan Jeova, inaaj pojak in jipañe.”

²⁰ Baibõl̦ ej ba bwe yokwe ej ‘kõjatdikdik kõn men otemjej.’ (1 Korint 13:4, 7) Ejjab nana ñe kwõj kõjatdikdik bwe eo ilo baam̦le eo am̦ me ear bukwel̦o̦k enaaj bar jepl̦aak ñan Jeova. Kajjojo iiõ, elõñ ro me rar bukwelok rej pepe ñan ukel̦o̦k im jepl̦aak ñan doulul eo an Jeova. Ãlikin aer kar ajl̦o̦k im ukel̦o̦k, ejako an Jeova illu ippãer. Etke? Kõnke Jeova ej pojak im ‘ekõn̦aan jol̦o̦k aer bõd.’​—Sam 86:5.

KÕM̦M̦ANI PEPE KO REM̦M̦AN

21, 22. Kain pepe rot ko kokõn̦aan kõm̦m̦ani ilo mour eo am̦?

²¹ Jeova ear lel̦o̦k ñan armej maroñ eo ñan kõm̦m̦an pepe ko ilo mour ko aer. (Riit Duteronomi 30:19, 20.) Bõtab, ej ad eddo ñan kõm̦m̦ani pepe ko me rem̦m̦an. Kajjojo ri karejaran Anij ej aikuj kajjitõk ippãn make: ‘Pepe ko ij kõm̦m̦ani rej ke jipañ eõ ñan pãd wõt ilo ial̦ eo ejim̦we? Em̦õj ke aõ kõtl̦o̦k bwe jerbal eo aõ, iukkure ko im menin kam̦õn̦õn̦õ ko, ak baam̦le eo aõ ren kattol̦o̦k eõ jãn Jeova?’

²² Eban jem̦l̦o̦k an Jeova yokwe armej ro an. Bõtab, men eo wõt im enaaj kattol̦o̦k kõj jãne ej ñe jej kõm̦m̦ani pepe ko rejjab jim̦we. (Rom 8:38, 39, UBS) Kwõmaroñ bõbrae an men in wal̦o̦k! Ewi wãween? Kwõn kate eok ñan jab kõtl̦o̦k bwe jabdewõt men en kattol̦o̦k eok jãn Jeova. Ilo katak eo tok juon, enaaj kwal̦o̦k kõn bar emãn men ko me kwõmaroñ kaalikkar bwe kwõban kõtl̦o̦k an jabdewõt men kattol̦o̦k eok jãn Jeova.