Mõnõnõ Bwe Jehovah Ej Kwalok Ñan Kij Ial Eo An

“Kin Anij, ial eo An e wãppen: nan eo an Jeova emwij melejoñ e.”​—2 SAMUEL 22:31.

1, 2. (a) Kin ta eo armij otemjej ewõr juõn air aikwij? (b) Wanjoñok eo an wõn ro emõn bwe jen kajeoñe?

ARMIJ otemjej ewõr juõn an menin aikwij ñan tel. Emol, jej aikwij jibañ ñan tel kij ilo mour. Emol, Jehovah emwij an letok aikwij eo ad kin juõn joñan in jelãlokjen im juõn bõklikit ñan jibañ kij jelã kajjen jimwe jen bwid. Ak bõklikit eo ad ej aikwij bõk katak bwe en juõn tel eo ekeie. (Dri Hibru 5:14) Im lemnak eo ad ej aikwij melele eo ejimwe​—bareinwõt katak ñan etale melele eo​—bwe jen kõmman bebe ko remõn. (Jabõn Kennan Ko 2:1-5) Meñe eindein, kin wõt men ko ejelok lukkun jelã kaki ilo mour, bebe ko ad remaroñ likjap in walok einwõt ad kõnan. (Ekklisiastis 9:11) Ilo kij make, ejelok ibbed ial eo ekeie ñan jelã ta eo ebed ilo ran ko rej itok.

² Kin un kein im ebar elõñ ko jet, ri kanan Jeremiah ear je: “Emõn aõ jelã, O Jehovah, bwe ñan armij in lal ial eo an ejjab an. Ejjab an armij eo ej etetal meñe ñan tel buñten neen.” (Jeremiah 10:23, New World Translation) Jesus Christ, maan eo elap tata eo ear mour, ear bõk ialin tel. Ear ba: “Nejin e jab mõke maroñ kõmõnmõn jabrewõt, a men eo Ej lo Jemen kõmõne; bwe men ko jabrewõt Ej kõmõni, men kein bareinwõt Nejin ej kõmõnmõni ein drein.” (Jon 5:19) Inem, emenin meletlet ñan kajeoñe Jesus im reilok ñan Jehovah ñan jibañ ilo tel buñten need! Kiiñ David ear al: “Kin Anij, ial eo An e wãppen: nan eo an Jeova emwij melejoñ e; E juõn likipijñõk ñõn ro otemjej rej kone.” (2 Samuel 22:31) Elañe jej bukõt ñan ad etetal ilo ial eo an Jehovah jen ad lor meletlet eo ad make, jenaj bõk ialin tel eo ewãppen. Kajekdon ial eo an Anij ej tellok ñan jorrãn.

Jehovah Ej Kwalok Ial eo

3. Ewi wãwen an kar Jehovah tel Adam im Eve, im lelok ñan ir ta jerammõn ko?

³ Lemnak kin wãwen eo an Adam im Eve. Meñe ear ejelok air jerawiwi, rar aikwij ialin tel. Jehovah ear jab likit Adam ñan an karõk men otemjej ñan e make ilo jikin kallip aibujuij eo in Eden. Jen an eindein, Anij ear lelok jerbal ñan e ñan an kõmmani. Moktata, Adam ear aikwij naetan menin mour ko. Inem, Jehovah ear lelok ñan Adam im Eve mejenkajjik ko eaetok air bed. Ren kar kajur ilo lal, kobrake kin ro ineir, im kejbãrok menin mour ko an lal in. (Jenesis 1:28) Menin enaj kar juõn jerbal eo elap, ak tokjen eo enaj kar juõn paradise eobrak kin juõn bwij in armij wãppen rej mour ilo burukuk ibben kõmanmõn eo an menin mour. Juõn jerammõn emõn! Bareinwõt, ke Adam im Eve rar etetal ilo tiljek ilo ial eo an Jehovah, renaj kar konono ibben. (Keidi Jenesis 3:8.) Juõn jerammõn ekabwilõñlõñ​—ñan an wõr juõn kõtan eo ej wõnmanlok wõt ibben Ri Kõmanmõn eo!

4. Ewi wãwen an kar Adam im Eve karmijete juõn jabwe in liki im tiljek, im kin tokjen ta jorrãn eo ear walok?

⁴ Jehovah ear kamo an armij ro ruo moktata mõñã jen wijki in jelã emõn im nana eo ear bed ilo Eden, im menin ear lelok ñan ir juõn ien emõn im mõkaj ñan kalikar bokake eo airro​—kõnan eo air ñan etetal ilo ial eo an Jehovah. (Jenesis 2:17) Ak, ejjabto, bokake eo kar melejoñe. Ke Satan ear itok kin nan in etao ko an, Adam im Eve rar aikwij kwalok air tiljek ñan Jehovah im liki kallimur ko An ñan air kar bed wõt ilo bokake. Ilo jab mõnõnõ, ear jabwe air tiljek im liki. Ke Satan ear lelok ñan Eve anemkwoj im ilo jab mol naruõn Jehovah kin riap, ear bo im jab bokake Anij. Adam ear lor lio ñan loan jerawiwi. (Jenesis 3:1-6; 1 Timote 2:14) Tokjen luuj eo air ear lap. Etetal ilo ial eo an Jehovah enaj kar lelok ñan ir lañliñ eo enaj kar laplok wõt ke rej wõnmanlok wõt ilo kõtõbrak ankil an. Jen an eindein, mour ko air rar obrak kin jab juburu im metak mae ien rar mij.​—Jenesis 3:16-19; 5:1-5.

5. Ta karõk eo an Jehovah eaetok jetñakin, im ewi wãwen an jibañ armij ri tõmak ro ñan air lo jejjet in kitien?

⁵ Mekarta, Jehovah ear jab ukõt karõk eo an bwe juõn ran lal in enaj juõn paradise kabijuknen armij ro rewãppen im ejelok jerawiwi. (Sam Ko 37:11, 29) Im ear jab likjap in lelok ialin tel ewãppen ñan ro rej etetal ilo ial eo an im kejatdikdik ñan lo jejjet in kitien kallimur in. Ñan kij eo ewõr lojilñid ñan roñjake, ainikien Jehovah ej bed ilikid, ej ba: “Eñin ial eo, komin etetal iloan.”​—Aiseia 30:21.

Jet Rar Etetal ilo Ial eo An Jehovah

6. Ta emaan ro ruo ilo ien ko jinoin rar etetal ilo ial eo an Jehovah, im kin ta tokjen ko?

⁶ Ekkar ñan Bible eo, juõn wõt jar edik in ineen Adam im Eve rar etetal ilo ial eo an Jehovah. Abel kar e eo moktata ian rein. Meñe ear eñtan kin juõn mij eo ear walok imanlok, ear mij ilo emõn eo an Jehovah im kin menin ewõr an jerammõn eo emol in bõk kunan ilo “jerkakbiji eo an . . . ro rewãnik” ilo ien eo Anij ear karõke. (Jerbal 24:15) E naj lo an etal im jejjet kitien karõk eo elap an Jehovah kin lal in im armij. (Dri Hibru 11:4) Eo juõn ear bar etetal ilo ial eo an Jehovah kar Enoch, eo kanan eo an kin jemlok eo eliktata in jukjuk im bed in ej bed wõt ilo book in Jud. (Jud 14, 15) Enoch bareinwõt ear likjap in mour ñan aetokin ien mour eo an. (Jenesis 5:21-24) Ak, “ar kennan kin e bwe e ar kabuñburuen Anij.” (Dri Hibru 11:5) Ke ear mij, e, einwõt Abel, ear bed ibben jerammõn in juõn jerkakbiji, im enaj ibwiljin ro renaj lo an jejjet kitien karõk ko an Jehovah.

7. Ewi wãwen an kar Noah im family eo an kwalok air tiljek ñan Jehovah im liki e?

⁷ Ke lal eo mokta jen ibwijleplep eo ear mũlallok an wõtloklok ñan loan nana, bokake Jehovah ear oktak im juõn melejoñ in tiljek eo ear laplok im laplok. Lok ñan jemlok in lal eo, juõn wõt jar edik kar lo an etetal ilo ial eo an Jehovah. Noah im family eo an rar eoroñ Anij im liki men eo ear ba. Rar ilo tiljek kõtõbrak jerbal ko kar likit imair im rar makoko in bo iloan manit ko renana an lal eo ilo ran ko. (Jenesis 6:5-7, 13-16; Dri Hibru 11:7; 2 Piter 2:5) Jemaroñ kamolol kin tiljek im liki in bokake eo air. Kin men eo, rar ellã im mour jen Ibwijleplep eo im erom ro bwijin.​—Jenesis 6:22; 1 Piter 3:20.

8. Ñan ailiñ in Israel, ta eo ear koba ilo etetal ilo ial eo an Anij?

⁸ Tokelik, Jehovah ear kõmmane juõn bujen ibben ro bwijin ri tõmak eo Jacob, im rar erom ailiñ eo an einjuõn. (Exodus 19:5, 6) Jehovah ear lelok ialin tel ñan armij ro an ilo bujen eo ikijen juõn Kien emwij je, juõn jerbal in priest, im ialin tel in kanan eo ear etal wõt. Ak kar an wõt ri Israel ro bebe ñan lor ialin tel eo. Jehovah ear lelok bwe ri kanan eo an en jiroñ ri Israel ro: “Lo, ij kwalok ñõn kom ranin jerammõn im jerata: jerammõn, elañe komij eoroñ kien ko an Jeova ami Anij, ko ij jiroñ kom kake, ranin; im jerata, elañe kom jab eoroñ kien ko an Jeova ami Anij, a kom jeõrlok jen ial eo ij ba ñõn kom ranin, im lor anij ro jet, kom jañin jela kajeir.”​—Duteronomi 11:26-28.

Etke Jet Rar Jolok Ial eo An Jehovah

9, 10. Kin ta wãwen eo ri Israel ro rar aikwij liki Jehovah im ejaake tiljek eo ñan e?

⁹ Einwõt ibben kin Adam im Eve, ri Israel ro rar aikwij liki Jehovah im tiljek ñan e bwe ren kar bed wõt ilo bokake. Israel kar juõn ailiñ edik im ro ibelakin rar jumae. Ñan turak turilik kar Egypt im Ethiopia. Ñan tueañ turear kar Syria im Assyria. Ilo ijo ebaklok kar Philistia, Ammon, Moab, im Edom. Ilo juõn ien ak bar juõn, aolepen ijõkein ear mol air ri kijirãt ro an Israel. Bareinwõt, aolepeir rar kajerbal mantin kabuñ wan, im rar alikar ilo kabuñ ñan ekjap in anij wan ko, jedjed iju, im ilo jet wãwen ko mantin ãjãj im eñtan eo kin katok kin ajiri ro. Armij ro rebake Israel rar reilok ñan anij wan ko air bwe ren lelok family ko relap, ien jonikõn ko elap kobbair, im anjo ilo kabata.

¹⁰ Israel make ear kabuñ ñan juõn Anij, Jehovah. Ear kallimur ñan ir kin jerammõn ko kin family ko relap, ien jonikõn ko rekouwa, im jokane nae ri kijirãt ro air elañe rar bokake kien ko an. (Duteronomi 28:1-14) Ilo jab kamõnõnõ, elõñ ro ilo Israel rar likjap in kõmmane menin. Kin ro rar etetal ilo ial eo an Jehovah, elõñ rar eñtan kin tiljek eo air. Jet rar bõk kaeñtan, kajirere, deñdeñ, kalbuj, kade ir im mõn ir jen ri Israel ro mõttair. (Jerbal 7:51, 52; Dri Hibru 11:35-38) Ear juõn melejoñ kin tõmak! Ak, etke, elõñ rar ilok jen ial eo an Jehovah? Ruo wanjoñok ko jen bwebwenato eo kin Israel ej jibañ kij ñan lo lemnak eo air ebwid.

Joñok eo Enana An Ahaz

11, 12. (a) Ke ear lelñoñ kin Syria, ta eo Ahaz ear makoko in kõmmane? (b) Ñan unjen ta ko ruo Ahaz ear reilok ñani ñan jokane?

¹¹ Ahaz ear iroij ion ailiñ eo iturak in Judah ilo ebeben eo kein karalitõk B.C.E. Wãwen an iroij ear jab ainemõn. Ilo juõn ien, Syria im ailiñ eo itueañ in Israel rar burukuk ilo tarinae nae e, im “buruen e wuririr, im buruen armij ro dri ailiñ an . . . re wuririr.” (Aiseia 7:1, 2) Bõtab, ke Jehovah ear rejetake im kir Ahaz ñan an melejoñe e, Ahaz ear makoko. (Aiseia 7:10-12) Tokjen eo, Judah ear luji tarinae eo im eñtan kin elõñ jorrãn ko.​—2 Kronikel 28:1-8.

¹² Ke Ahaz ear makoko in likit Jehovah ñan melejoñ eo, ear jab bed ilañ in an kajitõk jibañ jen king in Assyria eo. Ak, Judah ear etal wõt im eñtan ilo pein armij ro ri turin ibelakin. Ke Assyria bareinwõt ear oktak nae Ahaz im “kejorran e,” king eo “e ar katok ñõn anij ro an Damaskõs, eo e ar mõn e; im e ba, Kin an anij ro an kiñ ro in Siria jibõñ ir, kin men in I naj katok ñõn ir bwe ren jibõñ iõ.”​—2 Kronikel 28:20, 23.

13. Ta eo Ahaz ear kwalok kin an oktaklok ñan anij ko an Syria?

¹³ Ilo juõn ien tokelik, Jehovah ear ba ñan Israel: “Ña Jeova am Anij, Eo eor tokjen An katakin yuk, Eo ej tel yuk ilo ial eo emõn kwon etal ie. O elañe kwar eoroñ kien ko Aõ! inem am ainemõn e naj kar einwõt juõn river, im am wãnik einwõt no ko in lometo.” (Aiseia 48:17, 18) Ilo an reilok ñan anij ko an Syria, Ahaz ear kwalok joñan an etolok jen ‘ial eo emõn en kar etal ie.’ E ar lukkun bwid air tele kin lemnak eo an ailiñ ko, reilok ñan unjen ial ko air rewan in jokane jen an reilok ñan Jehovah.

14. Etke ear ejelok an Ahaz jolok bwid ke ear oktaklok ñan anij wan ko?

¹⁴ Anij ko an ailiñ ko, ekoba ko an Syria, etto air jelã kaki bwe rej “anij ko ejelok aorõkiir.” (Isaiah 2:8, NW) Imanlok, ilo ien iroij eo an Kiiñ David, kajur eo an Jehovah ion anij ko an Syria ear alikar loe ke ri Syria ro rar oktak im ri karejaran David. (1 Kronikel 18:5, 6) Jehovah make, “Anij in anij rõn, im Iroij in iroij rõn, Anij laplap, dri kajur, im Eo dri kokomak,” emaroñ letok jokane eo emol. (Duteronomi 10:17) Ak, Ahaz, ear kajekdon Jehovah im reilok ñan anij ko an ailiñ ko ñan jokane. Tokjen eo kar jorrãn ñan Judah.​—2 Kronikel 28:24, 25.

Ri Jew ro Ibben Jeremiah ilo Egypt

15. Ilo wãwen et eo ri Jew ro ilo Egypt ilo ran ko an Jeremiah rar jerawiwi?

¹⁵ Kin an tarjen joñan jab tiljek eo an armij ro an, ilo 607 B.C.E., Jehovah ear kõtlok an ri Babylon ro kokkure Jerusalem im temple eo an. Elap wõt ijo ilo ailiñ eo rar ri kamakoko ñan Babylon. Ak, jet, rar bed wõt, ibwiljiir kar ri kanan eo Jeremiah. Ke rar kowadoñe Governor eo Gedaliah, kumi in rar ko ñan Egypt im bõk Jeremiah ibbeir. (2 Kiñ Ro 25:22-26; Jeremiah 43:5-7, NW) Ijo, rar jino katok ñan anij wan ko. Jeremiah ear elloetak im kõmmanwa ibben ri Jew ro rar jab tõmak, ak ear bin burueir. Rar makoko in oktaklok ñan Jehovah im akwelap bwe ren etal wõt im kõmman menin katok kin baat ñan “leroij in lañ ko.” Etke? Kinke eñin men eo ro jimmair rar kõmmane ‘ilo jikin kwelok ko an Judah im ilo ial ko in Jerusalem, ke ekin juburueir kin bread im an emõn ñan ir, im rar jab lo jabdewõt jorrãn ñan jidik.’ (Jeremiah 44:16, 17, NW) Ri Jew ro rar bareinwõt ba: “Jen ien eo kim ar bõjrak in kõmman katok kin baat ñan ‘leroij in lañ ko’ im lutõklok menin lelok ko kin idak ñan e kim ar aikwiji men otemjej, im kin jãje im kin ñitta kim ar itok ñan jemlok eo am.”​—Jeremiah 44:18, NW.

16. Etke ri Jew ro ilo Egypt rar bwid ilo kõmmanwa eo air?

¹⁶ Ememlokjen ej bed ie men eo ekwon ñan men ko jej itok wõt in kõmmani im kõnan ko ad. Ta kar mol ko? Ri Jew ro rar lukkun katok ñan anij wan ko ilo ene eo Jehovah ear lelok ñan ir. Jet ien, einwõt ilo ien ko an Ahaz, rar eñtan kin wõt buñ jen tõmak eo. Bõtab, Jehovah ear “rumij an illu” ibben armij ro ilo bujen eo an. (Exodus 34:6; Sam Ko 86:15) E ar jilkinlok ri kanan ro an ñan rejañ ir bwe ren ukwelok. Ilo jet ien, ke king eo ear tõmak, Jehovah ear kajerammõn e, im armij ro an rar bõk tokjen jen kajerammõn eo, meñe elõñ iair rar jab tõmak. (2 Kronikel 20:29-33; 27:1-6) Ri Jew ro ilo Egypt rar bwid in air kar ba bwe jabdewõt jerammõn eo rar lañliñ kake ilo kar ene eo kabijukneir ear itok jen anij wan ko air!

17. Etke Judah ear luji ene eo enen im temple eo?

¹⁷ Mokta jen 607 B.C.E., Jehovah ear rejañ armij in Judah ro: “Bokake ainikiõ, im I naj erom ami Anij, im kom make kom naj erom armij ro doõ; im komij aikwij etetal ilo aolepen ial eo I naj kakiene ñan kom, bwe en emõn ñan kom.” (Jeremiah 7:23, NW) Ri Jew ro rar luji temple eo air im ene eo eneir kinke rar makoko in etetal ‘ilo aolepen ial eo Jehovah ear kakiene ñan ir.’ Jen lukkun lale ñan bõprae bwid rot in ej bõktok mij.

Jehovah ej Kajerammõn Ro Rej Etetal ilo Ial eo An

18. Ta eo ro rej etetal ilo ial eo an Jehovah rej aikwij kõmmane?

¹⁸ Rainin, einwõt ilo ien ko remotlok, etetal ilo ial eo an Jehovah ej aikwiji tiljek​—juõn bebe ñan karejar ñan e wõt. Ej aikwiji liki​—tõmak eo ededelok bwe kallimur ko an Jehovah rekeie im renaj walok im mol. Etetal ilo ial eo an Jehovah ej aikwiji bokake​—lor kien ko an ilo ejelok oktak im kejbãrok kien ko an reutiej. “Bwe ewãnik Jeova; ej yokwe wãnik.”​—Psalm 11:7.

19. Anij et ko elõñ rej kabuñ ñani rainin, im kin ta tokjen ko?

¹⁹ Ahaz ear reilok ñan anij ko an Syria ñan jokane. Ri Israel ro ilo Egypt rar kejatdikdik bwe “leroij in lañ ko,” juõn anij kõrã ear jeeded kabuñ ñan e ilo Middle East eo etto, enaj kar bõktok ñan ir jerammõn eo kin mweiuk. Rainin, elõñ anij ko rejjab lukkun ekjap ko. Jesus ear kakkõl nae karejar ñan “Mweiuk” im jab ñan Jehovah. (Matu 6:24) Ri jilek Paul ear konono kin “arõk mweiuk eo kabuñ ñõn ekjõp.” (Dri Kolosse 3:5) E ar bareinwõt konono kin ro “air anij lojeir.” (Dri Pilippai 3:19) Aet, money im mweiuk rej ibwiljin anij ko rej kabuñ ñani rainin. Ilo mol, elõñ​—ekoba elõñ ro rej koba ibben kabuñ ko​—rej ‘kejatdikdik ir kin mweiuk ko mweiuk torlok.’ (1 Timote 6:17) Elõñ rej kate ir jerbal ñan anij kein, im jet rej madmõd jinekjej ko​—jokwe ilo moko remõn tata, lañliñ kin men ko elap wõnãir, im mõñã ko renno. Bõtab, ejjab aolep rej lañliñ kin kain mweie rot in. Im meñe ro rej etal im lo bwe men kein rejjab menin kajuburu ilo ir make. Rejjab lukkun jelã, rej ñan jidik ien, im rejjab menin kajuburu ñan aikwij ko ilo jitõb.​—Matu 5:3.

20. Ta jokkin wõt juõn eo jej aikwij debij wõt?

²⁰ Emol, jej aikwij jerbal ijelman ke jej mour ilujen ran ko eliktata in jukjuk im bed in. Jej aikwij bõk buñten nee ko ewõr tokjeir ñan lelok ñan family ko ad ilo juõn wãwen mweiuk. Ak elañe jej likit aorõk eo elaplok ion juõn kien mour eo eutiej, jibadõk money, ak men ko eierlok wõt jen ad karejar ñan Anij, emwij ad wõtlok ñan loan juõn kain ekjap im jako ad etetal ilo ial eo an Jehovah. (1 Timote 6:9, 10) Ak, ta, ñe jej jelmae abañ ko in ejmour, money, ak men ko jet? Jen jab kõtlok bwe jen einwõt ri Jew ro ilo Egypt ro rar naruõn abañ ko air ion air jerbal ñan Anij. Ak, jen likit Jehovah ñan melejoñ, eo Ahaz ear likjap in kõmmane. Ilo tiljek oktaklok ñan Jehovah Anij ñan ialin tel. Ilo tiljek im mol jerbale ialin tel eo an, im jar kin kajur im meletlet ñan jerbale jabdewõt wãwen. Inem, ilo liki kõttar kajerammõn eo an Jehovah.

21. Ta jerammõn ko rej itok ñan ro rej etetal ilo ial eo an Jehovah?

²¹ Ion ialin bwebwenato eo an Israel, Jehovah ear kajerammõn ro rar etetal ilo ial eo an. Kiiñ David ear al: “O Jeova, kwon tel iõ ilo Am wãnik kin ro rej kijirãt iõ.” (Sam Ko 5:8) Ñan e, Jehovah ear lelok anjo ko ilo tarinae ion ailiñ ko iturin me tokelik rar kabañ Ahaz. Iumin Solomon, Israel kar kajerammõne kin ainemõn im jerammõn eo ri Jew ro ilo Egypt rar kõnan tokelik. Ñan Hezekiah leo nejin Ahaz, Jehovah ear lelok anjo ñan e ion Assyria eo ear kajur. (Aiseia 59:1) Aet, pein Jehovah ear jab likjap lok ñan ri tiljek ro an, ro rar jab jutak “ilo ial eo an dri jerawiwi” ak ro rar mõnõnõ ilo kien eo an Anij. (Sam Ko 1:1, 2) Ejja wãwen in wõt ej mol wõt. Ak, rainin, ewi wãwen ad maroñ lukkun jelã bwe jej etetal ilo ial eo an Jehovah? Menin naj konono kake ilo katak in tok juõn.

Kwoj Kememej Ke?

◻ Ta kadkad ko elap ad aikwiji elañe jej kõnan etetal ilo ial eo an Jehovah?

◻ Etke lemnak eo an Ahaz ear jab jimwe?

◻ Ta eo ear bwid ilo kõmmanwa eo an ri Jew ro ilo Egypt?

◻ Ewi wãwen ad maroñ kakajurlok bebe eo ad ñan etetal ilo ial eo an Jehovah?

[Pija eo ilo peij 21]

Ahaz ear reilok ñan anij ko an Syria jen an reilok ñan Jehovah