Kwalok Juõn Lemnak In Kõttar Im Kejatdikdik!
“I naj kwalok juõn lemnak in kõttar im kejatdikdik kin Anij eo enaj lomor iõ. Aõ Anij enaj eoroñ iõ.”—MICAH 7:7, New World Translation.
1, 2. (a) Ewi wãwen juõn lemnak ebwid ear kajorrãn ri Israel ro ilo ene jemaden? (b) Ta eo emaroñ walok ñan juõn ri Christian eo ejjab kaddek juõn lemnak ekkar?
ELÕÑ men ko ilo mour jemaroñ watõki ilo emõn ak nana, ekkar ñan wãwen ad lemnak. Ke ri Israel ro rar bed ilo ene jemaden eo, kar najidik ir ilo kabwilõñlõñ kin manna. Ren kar reito-reitak ñan ene jemaden eo ibelakiir im kwalok mũlal in air kamolol ñan Jehovah kin an kar kabwe aikwij ko air. Men in enaj kar kwalok juõn wãwen lemnak emõn. Jen men in, rar kememeje mõñã ko relõñ ilo Egypt im rar aol bwe ear jab enno manna eo. Ear juõn wãwen lemnak elap an nana!—Bwinbwin 11:4-6.
2 Ilo ejja wãwen eo wõt, wãwen lemnak an juõn Christian rainin emaroñ kõmman bwe men ko ren walok einwõt ewõr an kejatdikdik ak ekaburomõjmõj. Elañe ejelok juõn wãwen lemnak ekkar, emaroñ bidodo an juõn Christian luji lañliñ eo an, im men in enaj kauwatata kinke, einwõt an kar Nehemiah ba: “Lõñliñ in Jeova ej ami kajur.” (Nihimaia 8:10) Juõn lemnak emõn im kalañliñ ej jibañ kij bwe jen kajur wõt im ej kowõnmanlok ainemõn im burukuk an congregation eo.—Dri Rom 15:13; Dri Pilippai 1:25.
3. Ewi wãwen juõn lemnak emõn ear jibañ Jeremiah ilo ien ko rebin?
3 Meñe ear bed ilo ien ko rebin, Jeremiah ear kwalok juõn wãwen lemnak emõn. Meñe ear lo eñtan ko ke ear buñ Jerusalem ilo 607 B.C.E., ear maroñ lo men ko remõn. Jehovah ear jab jerwane Israel, im ear maroñ ellã ailiñ eo. Jeremiah ear je ilo book in Liãjlol: “Ej ikijen jerbal in yokwe ko an Jehovah kim ar jab jorrãn, bwe an tiriamo ejamin jemlok. Rej kãl jibboñ otemjej. Am tiljek ellã jen joñan.” (Lamentations 3:22, 23, NW) Ilo bwebwenato, ri karejar ro an Anij rar kate ir ñan kejbãrok juõn wãwen lemnak emõn im kalañliñ meñe rar bed iumin wãwen ko elaptata air bin.—2 Dri Korint 7:4; 1 Dri Tessalonika 1:6; Jemes 1:2.
4. Lemnak ta eo Jesus ear kejbãroke, im ewi wãwen ear jibañ e?
4 Jiljino buki yiõ ko elikin ien eo an Jeremiah, wãwen lemnak emõn eo an Jesus ear jibañ e ñan kijenmij. Jej konono: “Eo kin lõñliñ ar likit e iman, E ar iñtan ilo [alal in kaeñtan eo, NW], im kejekron jok eo, im E ar jijõt i anbijmaroñõn tron an Anij.” (Dri Hibru 12:2) Jabdewõt jumae ak matõrtõr ko Jesus ear aikwij in jelmaiki—meñe eñtan ilo alal in kaeñtan eo—ear lemnak wõt kin “lõñliñ ar likit e iman.” Lañliñ eo kar jerammõn eo ñan jojomare iroij bõtata an Jehovah im kokwojarjar etan im bareinwõt kejatdikdik eo ñan bõktok jerammõn ko relap ñan armij ro rej bokake ilo ran ko renaj itok.
Bõk juõn Lemnak in Kõttar im Kejatdikdik
5. Ta juõn ian wãwen ko ekkã an walok me ej kõmman bwe juõn lemnak in kõttar im kejatdikdik enaj jibañ kij kejbãrok juõn lemnak emõn kin men ko?
5 Elañe jej kaddek juõn wãwen lemnak ein lok wõt eo an Jesus, je jamin luji lañliñ in Jehovah meñe men ko rejjab walok ien otemjej ilo wãwen eo im ilo ien eo jej kõtmene kake. Ri kanan eo Micah ear ba: “Ikijen ña, inaj kabukõt wõt Jehovah. Inaj kwalok juõn lemnak in kõttar im kejatdikdik kin Anij eo enaj lomor iõ.” (Micah 7:7, NW; Lamentations 3:21, NW) Kij bareinwõt jemaroñ kwalok juõn lemnak in kõttar im kejatdikdik. Ewi wãwen? Ilo elõñ wãwen ko. Kin juõn men, jemaroñ lemnak bwe juõn brother eo ewõr an maroñ ear bwid an jerbal im ej aikwij bõk kajimwe kiõ wõt. Juõn lemnak in kõttar im kejatdikdik enaj kamaroñ kij ñan etale, ‘Emol an kar bwid ke, ak ej ña eo ebwid? Elañe e eo ear bwid, emaroñ ke bwe Jehovah ej kõtlok an walok men ko kinke ejelã bwe armij eo enaj kakõmõnmõnlok im juõn kajimwe elap ejjab juõn men in aikwij?’
6. Ewi wãwen juõn lemnak in kõttar im kejatdikdik enaj jibañ armij eo ej kate e kin juõn an abañ?
6 Juõn lemnak in kõttar im kejatdikdik emaroñ juõn men in aikwij elañe jej inebata kin juõn ad abañ ak ewõr juõn mõjno ibbed me jej kate kij kake. Bõlen emwij ad kajitõk jibañ jen Jehovah, ak abañ eo ejjab jako. Inem ta? Jej aikwij wõnmanlok im kõmman jabdewõt men ewõr ad maroñ in kõmmane ñan kamadmõde abañ eo inem tõmak ilo nan ko an Jesus: “Kajitõk, im naj lewoj ñõn kom; kabukot, im kom naj loe; kalõllõl, im e naj bellok ñõn kom.” (Luk 11:9) Jar wõt, im kõttar Jehovah. Ilo ien eo ejejjet im ilo wãwen eo an make, Jehovah enaj uake jar ko am.—1 Dri Tessalonika 5:17.
7. Ilo wãwen et eo juõn lemnak in kõttar im kejatdikdik enaj jibañ kij bõk juõn lemnak emõn kin melele ko ralikarlok kin Bible eo?
7 Ke ej jejjet kitien kanan ko ilo Bible, melele eo ad kin Jeje ko enaj alikarlok. Ak, jet ien jemaroñ lemnak bwe erumij jet kamelele ko. Elañe erumij lok jen ke jaar kõnan, jej mõnõnõ ke in kõttar? Kememej, Jehovah ear lo an ekkar bwe en jidik kin jidik an kwalok kin “men in etino an Kraist” im iumin juõn ien in 4,000 yiõ ko. (Dri Epesõs 3:3-6) Inem, ewõr ke ibbed unin ad atebar? Jej bere ke bwe “dri korijer e tiljek im meletlet” kar jitõñ ir ñan “najirik ir [armij ro an Jehovah] ilo ien emõn”? (Matu 24:45) Etke kwoj bõprae am bõk lañliñ kinke ejjab aolep men jej melele kake? Kememej, Jehovah eo ej bebe kin ñããt im ewi wãwen enaj kwalok ‘men in ittino’ ko an.—Amos 3:7, NW.
8. Ewi wãwen meanwõd an Jehovah ear wõr tokjen ñan elõñ armij?
8 Jet remaroñ bõk jitõb in ebwer kinke rej eñjake bwe elikin air jerbal ilo tiljek iumin elõñ yiõ ko, remaroñ jab lo “ran eo elap im kalelñoñ an Jehovah.” (Joel 2:30, 31, NW) Ak, remaroñ bõk rejañ ñe rej reilok ñan wãwen eo emõn. Peter ear kakabilek: “Komin watõk meanwõr an ar Iroij lomor.” (2 Piter 3:15) Meanwõd an Jehovah ear kõtlok bwe million ro jet emõn burueir ren katak mol eo. Ejjab lap an emõn ke? Bareinwõt, elaplok an Jehovah kwalok meanwõd, elaplok an wõr ad ien ñan “jerbale ami mour kin mijõk im wurirrir.”—Dri Pilippai 2:12; 2 Piter 3:11, 12.
9. Elañe ewõr joñan jemaroñ kõmmane ilo jerbal eo an Jehovah, ewi wãwen juõn lemnak in kõttar im kejatdikdik enaj jibañ kij kijenmije wãwen eo?
9 Juõn lemnak in kõttar im kejatdikdik ej jibañ kij ñan jab ebwer ñe jumae, nañinmij, ad ritto lok, ak abañ ko jet rej bõpraek kij jen ad bõk kunad ilo jerbal in kwalok nan. Jehovah ej kõtmene ad jerbal ñan e kin aolepen buruõd. (Dri Rom 12:1) Bõtab, Nejin Anij, eo ej “tiriamokake ro dri jeramel im ro dri aikwij,” ejjab aikwiji ad kõmman juõn men ellã jen ad maroñe; eindein lemnak an Jehovah bareinwõt. (Sam Ko 72:13) Kin men in, jej bõk rejañ ñan kõmman joñan ad maroñ, im ilo meanwõd kõttar mae ien eoktak wãwen ko—elañe jab ilo jukjuk im bed in eokwe ilo eo ej itok. Kememej: “Bwe Anij e wãnik wõt, im E jamin meloklok ami jerbal im yokwe, eo kom ar kwalok kin etan, kin ami jibõñ ro remõn mokta im kiõ.”—Dri Hibru 6:10.
10. Jemaroñ bõprae kadkad et eo enana elañe ewõr juõn lemnak in kõttar im kejatdikdik? Kamelele.
10 Juõn lemnak in kõttar im kejatdikdik ej bareinwõt jibañ kij ñan bõprae ad wãlok. Jet ro rar oktak im ri buñ jen tõmak rar makoko im kõttar. Remaroñ kar eñjake bwe ear wõr juõn aikwij in kõmman kajimwe ko, ilo melele in Bible ko ak karõk ko an dolul eo. Ak, rar likjap in kile bwe jitõb an Jehovah eo ej kamakit ri karejar eo etiljek im meletlet ñan kõmman oktak ko ilo ien eo Ear karõke, jab ñe jej lemnak ej juõn men in aikwij. Im jabdewõt oktak ko rej aikwij burukuk ibben ankil an Jehovah, jab lemnak ko ad make. Ri buñ jen tõmak ro rej kõtlok bwe juõn lemnak in wãlok en ukõt lemnak eo air im lõkatipi ir. Ak elañe rar bõk wãwen lemnak eo an Christ, remaroñ kar debiji lañliñ eo air im bedwõt ibwiljin armij ro an Jehovah.—Dri Pilippai 2:5-8.
11. Ewi wãwen jemaroñ kajerbal ien kõttar eo ilo juõn wãwen ewõr tokjen, im ilo anõk joñok ko an wõn ro?
11 Emol, kejbãrok juõn lemnak in kõttar im kejatdikdik ejjab melelen kwoj jowan. Ewõr men ko jej aikwij kõmmani. Ñan wanjoñok, jej aikwij boub in katak Bible ibbed make im ilo wãwen in kwalok ejja itoklimo eo wõt kin men ko lor jitõb einwõt ri kanan ro retiljek im meñe enjel ro rar kwaloke. Ilo an konono kin itoklimo rot in, Peter ej ba: “Kin lomor eo ro dri kanan, r’ar drikanij kin joij en iwij ñõn kom, rej kanuij kabukot im liñõri . . . men ko enjel rõn rej kõnan liñõri.” (1 Piter 1:10-12) Ejjab katak ibbed make wõt juõn men in aikwij ak bareinwõt keini bed ilo kwelok ko im jar. (Jemes 4:8) Ro rej kwalok air jelã aikwij eo air ilo jitõb ilo air keini bõk ekan ko lor jitõb im ilo air koba ibben ri Christian ro mõttair rej kwalok bwe rar bõk wãwen lemnak eo an Christ.—Matu 5:3.
Bõk juõn Lemnak Emol
12. (a) Adam im Eve rar bukõt air make iair ilo wãwen et? (b) Tokjen et eo ear walok kin an armij lor ial eo an Adam im Eve?
12 Ke Anij ear kõmanmõn armij ro ruo moktata, ear debij wõt maroñ eo ñan bebe kin jimwe im bwid. (Jenesis 2:16, 17) Adam im Eve rar kõnan bwe ren make lok iair jen tel eo an Anij, im men in ear walok ilo wãwen lal eo jej loe rainin. Ri jilek Paul ear ba: “Kin men in, einwõt kin juõn armij, jerawiwi ej dreloñ ilo lõl, im mij kin jerawiwi; im ein drein mij e ar itok ion armij otemjej, bwe ir otemjej r’ar jerawiwi.” (Dri Rom 5:12) Jiljino thousand yiõ ko in bwebwenato in armij jen ien eo an Adam ear kwalok mol in nan ko an Jeremiah: “Emõn aõ jelã, O Jehovah, bwe ñan armij in lal ial eo an ejjab an. Ejjab an armij eo ej etetal meñe ñan tel buñten neen.” (Jeremiah 10:23, NW) Ñan kamol bwe emol nan ko an Jeremiah ejjab defeatist (juõn eo ej bõk kõtmene eo bwe aolep men enaj ejelok tõbrak). Ej juõn lemnak emol. Ej naunin aolep buki yiõ ko ke “armij eor an maroñ ion bar juõn bwe en kejorran e” kinke armij rar make iroij rejenolok jen Anij.—Ekklisiastis 8:9.
13. Ta lemnak eo emol ewõr ibben ri Kennan ro an Jehovah kin joñan an armij ro maroñ kõtõbraki?
13 Ilo lemnak kin wãwen eo an armij, ri Kennan ro an Jehovah rej kile bwe ewõr joñan maroñ ko an armij ñan kõtõbraki ilo jukjuk im bed in. Juõn wãwen lemnak emõn emaroñ jibañ kejbãrok ad lañliñ, ak ejjab mejelan eo ñan men otemjej. Ilo yiõ ko jinoin 1950 ko, juõn ri tel in kabuñ ilo America ear je juõn book elap an armij bõke etan The Power of Positive Thinking. Book eo ear ba bwe jemaroñ anjo ion enañin aolep abañ ko elañe jej kamadmõde kin juõn wãwen lemnak emõn. Juõn lemnak emõn emol an juõn men in nebar. Ak iminene ko rej kwalok bwe jelãlokjen, kabel ko, mweiuk ko, im elõñ men ko jet rej kõmman joñan ta ko kij kajjojo jemaroñ kõtõbraki. Im ñe keidi ibelakin lal, abañ ko rellã jen an armij maroñ kamadmõdi—jekdon ej emõn lemnak eo air!
14. Ri Kennan ro an Jehovah rej watõk ke men ko ilo juõn wãwen enana? Kamelele.
14 Kinke ej mol wãwen eo rej watõk men rot kein, jet ien rej naruõn ri Kennan ro an Jehovah kin an nana wãwen air lemnak. Jen men in, rej kijoror in jiroñ armij kin Eo wõt emaroñ kakõmõnmõnlok indio eo an armij. Ilo men in bareinwõt rej kajeoñe wãwen lemnak eo an Christ. (Dri Rom 15:2) Im rej boub in jibañ armij ñan bõk juõn kõtan emõn ibben Anij. Rej jelã bwe eliktata, men in enaj kõtõbrak tokjen eo emõntata.—Matu 28:19, 20; 1 Timote 4:16.
15. Ewi wãwen jerbal eo an ri Kennan ro an Jehovah ej kakõmõnmõnlok mour ko an armij?
15 Ri Kennan ro an Jehovah rejjab kajekdon abañ ko kin mour ibben don ilo juõn bukwon—elaptata manit ko retton rej nae Jeje ko—rej walok ibelakiir. Mokta jen an juõn armij maroñ erom juõn ian ri Kennan ro an Jehovah, ej aikwij kõmman oktak ko, ekkã ikijen air anjo ion mantin añuri men ko renana in añũr me rejjab kabuñburuen Anij. (1 Dri Korint 6:9-11) Kin men in ri Kennan ro an Jehovah rar jibañ armij ro rej itoklimo ñan anjo ion kadõk, añure uno kan kadõk ko, mour in lũñ, im gamble. Armij rein rar ukwelok rar katak ñan kabwe aikwij ko an family ko air ilo juõn wãwen emol. (1 Timote 5:8) Ñe kajjojo armij im family ko rej bõk jibañ ilo wãwen in, abañ ko ilo bukwon eo rej diklok—ej ietlok wõt ro rej añure uno kan kadõk, eietlok ro rej jorrãn jen ro uan family ko relej ñan ir, im ko reierlok wõt. Ilo air make armij ro rej bokake kien im kin air jibañ ro jet ñan ukõtlok wãwen air mour, ri Kennan ro an Jehovah rej kadiklok eddo ko an business ko me jerbal ko air rej ñan kamadmõdi abañ ko an armij ro ilo bukwon eo.
16. Etke ri Kennan ro an Jehovah rejjab koba ilo karõk ko an armij ñan kõmman oktak ko?
16 Inem, ri Kennan ro an Jehovah rar ukõt ke jitõb in mour erreo ilo lal in? Eokwe, iumin joñoul yiõ ko remotlok, oran ri Kennan ro rekijejeto kar laplok jen 3,800,000 ñan enañin 6,000,000. Ej juõn laplok in enañin 2,200,000, elõñ iair rar jolok manit ko rejjab wãnik ke rar erom ri Christian ro. Mour an elõñ armij kar emõnlok! Ak, oran in ej lukkun dik ñe keidi ibben laplok in oran armij ibelakin lal ilo ejja ien eo wõt—875,000,000! Ri Kennan ro an Jehovah rej kile bwe ej juõn unjen lañliñ elap ñan jibañ armij ro rej uak ilo emõn, meñe eiet ibwiljin armij ro ilo lal in renaj bõk ial eo ñan mour. (Matu 7:13, 14) Ke ri Kennan ro rej kõttar oktak ko me Anij wõt emaroñ kõmmani ñan kakõmõnmõnlok wãwen ko ibelakin lal, rejjab koba ilo jabdewõt karõk ko an armij in kõmman oktak ko, ko ekkã air jino kin un ko remõn ak rej jemlok ilo buromõj im meñe kowadoñ.—2 Piter 3:13.
17. Ta eo Jesus ear kõmmane ñan jibañ armij ro ibelakin, ak ta eo ear jab kõmmane?
17 Ilo air lor wãwen in, ri Kennan ro an Jehovah rej kwalok ejja liki eo wõt ilo Jehovah me Jesus ear kwaloke ke ear bed ion lal. Ilo ebeben eo kein kajuõn, Jesus ear kõmman in men bwilõñ in kemouri armij. (Luk 6:17-19) Ear bareinwõt kajerkakbijik ro remij. (Luk 7:11-15; 8:49-56) Ak ear jab jolok unjen nañinmij ak anjo ion ri kijirãt eo mij. Ear jelã bwe ejañin kar ien eo Anij ear karõke bwe en walok men kein. Kin maroñ ko reutiejlok an juõn armij ewãppen, elap an kar Jesus maroñ kõmmani ñan kamadmõde abañ ko an kien im an jukjuk im bed ko. Jet ian ro ilo ien eo rar kõnan bwe en bõk kajur im emmakit ilo wãwen in, ak Jesus ear makoko. Jej konono: “Im armij rõn ke r’ar lo kakõle eo Jisõs e ar komone, re ba, Emol E in dri kanan eo ej itok ñõn lõl. Inem ke Jisõs e jela, bwe re kõnan itok im bõk E kin kajur, im kõmõn bwe En kiñ, E ar mõke ilok ñõn tol.”—Jon 6:14, 15.
18. (a) Ewi wãwen Jesus ear kwalok ien otemjej juõn lemnak in kõttar im kejatdikdik? (b) Ewi wãwen jerbal eo an Jesus ear oktak jen 1914?
18 Jesus ear makoko in bõk kunan ilo kien ak jerbal ko an jukjuk im bed eo kinke ear jelã bwe ejañin kar itok ien eo ñan an bõk kajur einwõt king im ñan kõmman jerbal in kemour armij otemjej. Meñe elikin an kar wanliñlok ñan lañ einwõt juõn jitõb ejjab wabanban, ear mõnõnõ in kõttar mae ien Jehovah ear karõke mokta jen ear jerbal. (Sam Ko 110:1; Jerbal 2:34, 35) Bõtab, jen ien eo kar kairoij e einwõt King ilo Ailiñ in Anij ilo 1914, ej etal im “bõk anjo im wõnmanlok bwe En bõk anjo.” (Reveles̃õn 6:2; 12:10) Elap ad mõnõnõ in kõttãik kij make ñan iroij eo an, ke ro jet me rej ba rej ri Christian rej kãlet ñan air jajelokjen kin katak ko ilo Bible ikijen Ailiñ eo!
Kõttar—Unjen Ebwer ke ak Lañliñ?
19. Ñããt eo kõttar ej ‘kõmõn bwe buru en nañinmij,’ im ñããt eo ej juõn unjen lañliñ?
19 Solomon ear jelã bwe kõttar emaroñ juõn men in kabwerer. Ear je: “Kõtõmene, ñe e rumijtok, ej kõmõn bwe buruen e nañinmij.” (Jabõn Kennan Ko 13:12) Emol, elañe juõn armij ej lemnak wõt kin kejatdikdik ko ejelok bedbediir, buruen emaroñ buromõj elañe men kein ejelok tõbrak. Bõtab, kõttar men ko rekamõnõnõ renaj walok—bõlen juõn kwojkwoj in belele, lotak an juõn ajiri, ak juõn iiaio ibben armij ro rejitenburu ibbed—remaroñ kobrak kij kin lañliñ etto lok imanin ran eo. Jemaroñ kalaplok lañliñ eo elañe jej kajerbal kõtan ien eo ilo meletlet, ñan kõmman kebojak ko kin men eo ebojak in walok.
20. (a) Ta wãwen ko rekabwilõñlõñ jej kõtmene ak liki ilo ad naj loi? (b) Ewi wãwen jemaroñ lo lañliñ ke jej kõttar an jejjet kitien karõk ko an Jehovah?
20 Ñe jej lukkun liki bwe kejatdikdik ko ad renaj jejjet kitieir—meñe jej jaje ñããt renaj jejjet kitieir—ien kõttar eo ejjab ‘kõmõn bwe buru en nañinmij.’ Ri kabuñ ro retiljek an Anij rej jelã bwe Juõn Thousand Yiõ Iroij an Christ ebojak in walok. Rej liki bwe renaj lo jemlokin mij im nañinmij. Ilo lañliñ kõttar im kijororetok ien eo ñe renaj karuwaineneik tok billion ro remij, ekoba ro jitenburu ibbeir remij. (Reveles̃õn 20:1-3, 6; 21:3, 4) Ilo ien kein ñe ej walok elõñ abañ ko ikijen ecology (kõtan eo ikõtan menin mour ko im melan eo ibelakiir), rej mõnõnõ kin kejatdikdik eo emol in lo juõn paradise ion lal. (Aiseia 35:1, 2, 7) Inem, e men in meletlet ñan kajerbal kõtan ien in ilo meletlet, “ien otemjej kwon boub ilo jerbal an Iroij”! (1 Corinthians 15:58, NW) Kwon bõk wõt ekan ko lor jitõb. Kalek juõn kõtan ebaklok ñan Jehovah. Bukõt wõt ro jet me burueir ej kamakit ir ñan karejar ñan Jehovah. Kõketak ri tõmak ro mõttam. Lukkun kortokjen bwen ien eo Jehovah ej kõtloke. Inem, am kõttar im kejatdikdik kin Jehovah ejamin kõmman bwe ‘buruõm en nañinmij.’ Jen men in, enaj kalañliñ yuk!
Kwomaroñ Ke Kamelele?
• Ewi wãwen Jesus ear kwalok juõn lemnak in kõttar im kejatdikdik?
• Iumin wãwen ta ko ri Christian ro rej aikwij kwalok juõn lemnak in kõttar im kejatdikdik?
• Etke ri Kennan ro an Jehovah rej mõnõnõ in kõttar Jehovah?
• Ewi wãwen ad kõttar Jehovah emaroñ juõn unjen lañliñ?
[Pija ko ilo page 22]
Kin lañliñ eo kar likite iman, Jesus ear maroñ kijenmij
[Pija ilo page 23]
Meñe etto ad kar jerbal, jemaroñ kejbãrok wõt lañliñ eo ad
[Pija ko ilo page 25]
Mour an elõñ million armij kar emõnlok kin air erom juõn ian ri Kennan ro an Jehovah