Nan eo an Jehovah Ej Mour Wõt
Katak ko Relap Itukaduin Jen Book in Jenesis—II
JEN ien eo kar kõmanman armij eo moktata, Adam, ñan ien mij eo an Joseph nejin Jacob, Jenesis ej kitibuj 2,369 yiõ ko ilo bwebwenato in armij. Chapter ko 10 jinoin im bareinwõt 9 eon ko ilo chapter 11, ikijen bwebwenato eo jen ien kõmanman eo ñan ien kalek imõn bar eo ilo Babel, kar bwebwenato kake ilo copy in magazine eo mokta jen magazine in.a Katak in ej etale men ko jen chapter ko jet ilo Jenesis, ikijen wãwen an Anij jerbal ibben Abraham, Isaac, Jacob, im Joseph.
ABRAHAM EJ EROM JERAN ANIJ
(Jenesis 11:10–23:20)
Enañin 350 yiõ ko elikin Ibwijleplep eo, juõn emaan eo ear aorõk ibben Anij ear lotak ilo menmenbwij eo an Shem leo nejin Noah. Etan Abram, eo kar ukõte tokelik ñan Abraham. Ke Anij ear kakien e, Abram ej ilok jen jikin kwelok in Ur ilo Chaldea im erom juõn eo ear jokwe ilo em nuknuk ilo juõn ene me Jehovah ear kallimur bwe enaj lelok ñan e im ro nejin. Kin tõmak im bokake eo an, kar naetan Abraham “jeran [Jehovah].”—Jemes 2:23.
Jehovah ear kokkure armij ro renana ilo Sodom im ilo jikin kwelok ko jet rebak, ak ear lomoren Lot im limaro nejin. Juõn kallimur an Anij ear jejjet kitien ke Isaac leo nejin Abraham ear lotak. Elõñ yiõ ko tokelik, kar melejoñe tõmak eo an Abraham ke Jehovah ear jiroñ e ñan lelok nejin einwõt juõn men in katok. Abraham ear bojak in bokake ak juõn enjel ear kabõjrake. Ejelok bere bwe Abraham ej juõn armij in tõmak, im kar kamol ñan e bwe ikijen inen, ailiñ ko otemjej renaj jerammõn. Mij eo an lio belen ejitenburu, Sarah, ear lap an kaburomõj Abraham.
Emwij Uaki Kajitõk ko Rej Bedbed ion Bible:
12:1-3—Ñããt eo bujen Abraham ear jino an jerbal, im ñan ewi toan? Bujen eo Jehovah ear kõmmane ibben Abram bwe “kin kwe [Abram] nukin otemjej i lõl re naj jerammõn” alikar ear jino an jerbal ke Abram ear kijone Euphrates ilo ial eo an lok ñan Canaan. Men in ear walok ilo Nisan 14, 1943 B.C.E.—430 yiõ ko mokta jen kar lomoren Israel jen Egypt. (Exodus 12:2, 6, 7, 40, 41) Bujen Abraham ej juõn “bujen in drio.” Ej jerbal wõt mae ien e tõbrak jerammõn eo an bwij otemjej i lal im jeebeplok eo an ri kijirãt ro otemjej an Anij.—Jenesis 17:7; 1 Dri Korint 15:23-26.
15:13—Kanan eo kin kaeñtan eo an bwijjin Abram iumin 400 yiõ ko ear jejjet kitien ñããt? Ien kaeñtan in ear ijjino ilo 1913 B.C.E. ke kar kalikitit Isaac leo nejin Abraham ke ear enañin 5 yiõ dettan im Ishmael jein eo ear 19 yiõ dettan “ej kajirere” kake e. (Jenesis 21:8-14; Dri Galetia 4:29) Ear jemlok ke kar lomoren ri Israel ro jen air kamakoko ñan Egypt ilo 1513 B.C.E.
16:2—Ear ekkar ke ñan an Sarai lelok Hagar lio karejaran bwe en belen Abram? Lelok in an Sarai ear ekkar ñan manit eo ilo ran ko—bwe juõn kõrã ewar ej aikwij lelok juõn concubine ñan leo belen bwe en maroñ wõr juõn an ri jolet. Manit in kin an juõn armij lõñlok jen juõn belen ear walok moktata ilo family eo an Cain. Tokelik, ear erom juõn manit im jet ri kabuñ ro an Jehovah rar bõk manit in. (Jenesis 4:17-19; 16:1-3; 29:21-28) Bõtab, Jehovah ear jab jolok kien eo an ilo jinoin bwe juõn armij en wõr juõn wõt belen. (Jenesis 2:21, 22) Noah im lõmaro nejin, ro im kar eliji kien eo ñan ir bwe ‘ren timon im orlok im kobrak lal,’ alikar ear wõr juõn wõt beleir kajjojo. (Jenesis 7:7; 9:1; 2 Piter 2:5) Im Jesus Christ ear bar kamole kien in kin juõn wõt belen.—Matu 19:4-8; 1 Timote 3:2, 12.
19:8—Ear jab bwid ke ñan an Lot lelok limaro nejin ñan Ri Sodom ro? Ekkar ñan kien mwil ilo ailiñ ko i Rear, ear eddo eo an ri mweo ñan kejbãrok ri lotok ro ilo mweo imõn, im jojomare ir ñan mij elañe ear juõn men in aikwij. Lot ear bojak ñan kõmmane men in. Ilo beran ear wõnmaik jar eo, ear kili kejam eo ilikin, im ear make jelmaik ir. Ilo ien eo ear lelok limaro nejin, Lot ededelok an kar kile bwe ri lotok ro an rar ri bõkto-bõktak ennan jen Anij, im emaroñ kar kõmmanwa bwe Anij emaroñ kejbãrok limaro nejin einwõt E ar kejbãrok Sarah ilo Egypt. (Jenesis 12:17-20) Emol, einwõt ear walok, kar kejbãrok Lot im limaro nejin.
19:30-38—Jehovah ear errã ke kin an kar Lot kadõk im neje lõmaro nejin ikijen limaro ruo nejin? Jehovah ejjab errã kin kõpa im kadõk. (Livitikõs 18:6, 7, 29; 1 Dri Korint 6:9, 10) Ilo mol Lot ear kananaik “kõmõn im kõtõrei kien” an Ri Sodom ro. (2 Piter 2:6-8) An kar limaro nejin Lot aikwij in kar kakadõk e ej kalikar bwe rar kile bwe ejamin kar errã ñan babu ibbeir elañe ear jab kadõk. Ak einwõt ruwamaejet ro ilo ene eo, limaro nejin rar lemnak bwe eñin wõt kar ial eo ñan bõprae an jako family eo an Lot. Bwebwenato in ej bed ilo Bible eo ñan kalikar kadkadin Ri Moab ro (ikijen Moab) im Ri Ammon ro (ikijen Benammi) ñan bwijjin Abraham, Ri Israel ro.
Tokjen katak ko ñan kij:
13:8, 9. Abraham ear likit juõn wanjoñok elukkun emõn ikijen kamadmõde abañ ko! Jen jab kõtlok bwe arõk mweiuk, kõnan ko ad make, ak utiej buru en kokkure kõtan ko rainemõn.
15:5, 6. Ke Abraham ear ritto im ejañin kar wõr juõn nejin maan, ear konono ibben Anij kin men in. Jehovah, ilo oktan, ear kainemõn e. Kin ta tokjen eo? Abraham “e ar tõmak Jeova.” Elañe jej kwalok buruõd ñan Jehovah ilo jar, bõk nan in kainemõn ko an ilo Bible eo, im bokake e, enaj kajurlok tõmak eo ad.
15:16. Jehovah ear debij ekajet eo an nae Ri Amor ro (ak, Ri Canaan ro) iumin emen ebeben ko. Etke? Kinke ej juõn Anij in meanwõd. Ear kõttar mae ien aolep kejatdikdik bwe enaj emõnlok ear maat. Einwõt Jehovah, jej aikwij kwalok meanwõd.
18:23-33. Jehovah ejjab kokkure armij ilo juõn wãwen ebwok. Ej kejbãrok ro rewãnik.
19:16. Lot ear “rumij,” im enjel ro rar aikwij in kekaak e im family eo an im likit ir ilikin jikin kwelok in Sodom. Ej men in meletlet elañe jejjab luji eñjake in ekaiuriur eo ad ke jej kõttar jemlokin lal in enana.
19:26. Elap an bwebwe elañe jej kõtlok bwe men ko jaar ilok jeni ilo lal in ren kamad kij ak jej jañnuwaadi!
EAR WÕR 12 EMAAN RO NEJIN JACOM
(Jenesis 24:1–36:43)
Abraham ear kõmman karõk bwe Isaac en belele ibben Rebekeh, juõn kõrã eo ear tõmak Jehovah. Ej keotake bo ro ruo Esau im Jacob. Esau ej kajekdon manje eo an im wiakake ñan Jacob, eo ear bõk kajerammõn eo an jemen tokelik. Jacob ej ko ñan Paddan-aram, ijo ej mareik Leah im Rachel im ej lale bwij ko an jemeir iumin 20 yiõ ko mokta jen an ilok kin family eo an. Ikijen Leah, Rachel, im ruo ri karejar ro air, ear wõr ibben Jacob 12 nejin maan im juõn nejin kõrã. Jacob ej eotaak ibben juõn enjel im ej bõk juõn jerammõn, im kar ukõt etan ñan Israel.
Emwij Uaki Kajitõk ko Rej Bedbed ion Bible:
28:12, 13—Ta kar aorõkin ettõnak eo an Jacob ikijen “juõn ken uwe”? “Ken uwe” in, eo emaroñ kar einwõt juõn jikin uwe dekã, ej kalikar bwe ewõr communicate (konono ibben don) ikõtan lal im lañ. An enjel ro an Anij wanliñlok im wanlaltak ion ej kalikar bwe enjel ro rej jerbal ilo juõn wãwen eaorõk ikõtan Jehovah im armij ro ej buñburuen kake.—Jon 1:51.
30:14, 15—Etke Rachel ear jolok juõn ien emõn ñan babu ibben leo belen ñan bõk jet mandrake ko? Ilo ien ko etto, leen men in eddek eo mandrake kar kajerbale ñan kõmmane juõn uno ekajur im bareinwõt ñan bõprae im kadiklok an kankan muscle ko. Rej bareinwõt tõmak bwe leen ewõr an maroñ ñan kaurur kõnan in belele im ñan kalaplok an maroñ neje ak jibañ e ñan etta. (Al eo an Solomon 7:13) Meñe Bible eo ejjab kalikar unin an Rachel kõmman kõrrã eo, emaroñ kar lemnak bwe mandrake ko renaj jibañ e ñan an etta im ilo wãwen in bõktok jemlokin jook eo kin an ewar. Bõtab, elõñ yiõ ko rar ellã mokta jen an Jehovah “kabellok lojen.”—Jenesis 30:22-24.
Tokjen Katak ko ñan Kij:
25:23. Ewõr ibben Jehovah maroñ eo ñan jelã ejaakin juõn niñniñ ejañin lotak im ñan kajerbal jelã eo an im kãlet lok iman wõn eo ekõnan ekkar ñan karõk ko an. Ak, ejjab karõk lok iman kin jemlokin mour an kajjojo armij.—Hosea 12:3, NW; Dri Rom 9:10-12.
25:32; 32:24-29. Itoklimo eo an Jacob ñan bõk manje eo im an oktak ibben juõn enjel aolepen juõn boñ ñan bõk juõn jerammõn rej kalikar bwe elap an kaorõk men ko rekwojarjar. Elõñ men ko rekwojarjar Jehovah ear litoki ñan kij, einwõt kõtan eo ad ibben im ibben dolul eo an, binmour eo, Bible eo, im kejatdikdik eo ad kin Ailiñ eo. Jen einwõt Jacob eo ear kwalok an kamolol kin men kein.
34:1, 30. Abañ eo me ear bõktok “kanuij nana” ion Jacob ear jino kinke Dinah ear jimjera ibben armij ro me rar jab yokwe Jehovah. Jej aikwij kãlet ilo meletlet ro mõttad.
JEHOVAH EJ KAJERAMMÕN JOSEPH ILO EGYPT
(Jenesis 37:1–50:26)
Junmad ear kamakit lõmaro nejin Jacob ñan wiakake leo jatiir Joseph einwõt juõn ri kamakoko. Ilo Egypt, Joseph ear bed ilo prison kinke ilo tiljek im beran ear bokake kien ko an Anij kin mwil emõn. Tokelik, kar kadiojlok e jen prison ñan kamelele kin tõnak ko an Pharaoh, me rar kanan kin jiljilimjuõn yiõ in an lõñ mõñã ko im enaj walok elikiir jiljilimjuõn yiõ in ñitta. Inem rar kõmman bwe Joseph en ri lale ekan ko ilo Egypt. Kin ñitta eo lõmaro jein rar itok ñan Egypt ñan kabuk mõñã ko. Family eo ear bar koba ibben don im jokwe ilo ene emõn enen Goshen. Ke ear bojak in mij Jacob ej kajerammõn lõmaro nejin im ej kwalok juõn kanan me ej letok juõn kejatdikdik emol kin jerammõn ko relap ilo ran ko renaj itok. Rej bõklok enbwinin Jacob ñan Canaan ñan kalbwini ie. Ke Joseph ear mij ear 110 yiõ dettan, rar kõborõke enbwinin, bwe tokelik ren bõkloke ñan Enen Kallimur eo.—Exodus 13:19.
Emwij Uaki Kajitõk ko Rej Bedbed ion Bible:
43:32—Etke Ri Egypt ro rar watõke einwõt juõn menin jõjõ ñan air mõñã ibben Ri Hebrew ro? Men in emaroñ kin kalijeklok eo air kin kabuñ ak utiej buru kin ailiñ eo air. Ri Egypt ro rar bareinwõt jõjõik ri lale sheep ro. (Jenesis 46:34) Etke? Ri lale sheep ro rar maroñ bed ilo juõn jikin ilal ilo lajrak eo an Ri Egypt ro. Ak emaroñ kinke ear wõr joñan ene eo rar maroñ kajerbale ñan kaddeklok men in eddek ko, im Ri Egypt ro rar kijirãte ro rar bukõt melaj ko ñan menin mour ko air.
44:5—Joseph ear lukkun kajerbal ke juõn cup ñan drikanij kake? Cup silver eo im ta eo rar ba kake ealikar rar mõttan juõn men in mon. Joseph ear juõn ri kabuñ etiljek an Jehovah. Ear jab lukkun kajerbal juõn cup ñan drikanij kake, einwõt Benjamin ear jab lukkun kwote.
49:10—Ta melelen “septer” eo im “jokwõnõn iroij” eo? Juõn scepter ej juõn jokon me juõn iroij ej jibwe einwõt kakõllan maroñ in iroij eo an. Jokonõn iroij eo ej juõn jokon eaetok me ej jutak kin kajur eo an ñan iroij. An Jacob konono kake men kein rej kalikar bwe maroñ im kajur renaj bed ibben bwijin Judah mae ien Shiloh ej itok. Armij in jen line eo an Judah ej Jesus Christ, eo Jehovah ear lelok maroñ eo ñan iroij ilañ. Ewõr ibben Christ maroñ in iroij im kajur eo ñan tel.—Sam 2:8, 9; Aiseia 55:4; Daniel 7:13, 14, NW.
Tokjen Katak ko ñan Kij:
38:26. Ear bwid wãwen eo Judah ear jerbal ibben Tamar, lio belen leo nejin emij. Bõtab, ke ear jelmaik eddo eo an kin an lio bõroru, ilo ettã buru Judah ear kwalok bwid eo an. Kij bareinwõt jej aikwij mõkaj ñan kwalok bwid ko ad.
39:9. Uak eo an Joseph ñan lio belen Potiphar ej kwalok bwe lemnak eo an ear burukuk ibben lemnak eo an Anij kin mwil emõn im bwe nan in kaiñi ko rekwojarjar rar tel bõklikit eo an. Jejjab aikwij ke kate kij bwe jen eindein bareinwõt ke jej bõk jelãlokjen eo ejimwe kin mol eo?
41:14-16, 39, 40. Jehovah emaroñ ukõt wãwen ko an ro rej mijak e. Ke jej iion abañ ko, ej men in meletlet ñan ad likit ad kejatdikdik ilo Jehovah im tiljek wõt ñan e.
Ear Wõr Tõmak Ebin Ibbeir
Abraham, Isaac, Jacob, im Joseph emol rar emaan ri tõmak ro me rar mijak Anij. Bwebwenato in mour ko air, me rej bed ilo book in Jenesis, emol rej kakajurlok tõmak im rej katakin kij elõñ katak ko raorõk.
Kwomaroñ bõk tokjen jen katak in ke kwoj kajejjet karõk in read Bible kajjojo week ekkar ñan Theocratic Ministry School eo. Ñe kwoj lemnak kin katak in enaj jibañ ñan kõmman bwe bwebwenato eo en emmourur.
[Kamelele eo itulal]
a Lale katak eo “Katak ko Relap Itukaduin Jen Book in Jenesis—I” ilo January 2004, copy in Imõniaroñroñ.
[Pija eo ilo peij 28]
Jehovah ej kajerammõn Joseph
[Pija eo ilo peij 28]
Abraham ear juõn armij ri tõmak
[Pija eo ilo peij 28]
Kar lomoren armij eo ewãnik Lot im limaro nejin
[Pija eo ilo peij 31]
Jacob ear kamolol kin men ko rekwojarjar. Kwoj ke?