Wõn Ro Rej Kaibujuij Anij Rainin?

“Ekar ñõn Kwe, O Iroij [Jehovah] im am Anij, bwe kwon bõk aibujuij im nebar im kajur; bwe kw’ar kõmõnmõn men ko otemjej, im kin ankil am r’ar ber im emwij kõnmõnmõni.”​—REVELES̃ÕN 4:​11.

1, 2. (a) Ta wanjoñok ko rej kwalok kin ekkatak eo ej naetan biomimetics? (b) Ta kajitõk eo ej bõkliñtak, im ta eo uak eo?

JUÕN ran ilo yiõ ko 1940, juõn enjineer ilo Switzerland etan George de Mestral ear etetal ibben kidu eo nejin. Ke ear jeblak ñan mweo imõn, ear lo bwe nuknuk ko an im kol in enbwinin kidu eo nejin rar obrak kin kãliklik ko. Kinke ear kõnan jelã kin kãliklik kein, ear etale ine kein iumin juõn microscope in ear bwilõñ bwe elõñ kãj ko redik ioir im rar eddeb ñan jabdewõt men ear wõr juõn roñ ie. Tokelik, ear kõmman juõn men ekãl​—kar naetan Velcro. De Mestral ear jab ewõt ear kõmman men ko ñan anõk men in kõmanman ko. Ilo United States, likao ro ruo etair Wright rar kalek juõn balun elikin air kalimjek wãwen an bao ko rekilep ekkãke ilo mejatoto. Juõn engineer ilo France etan Alexandre-Gustave Eiffel ear kalek juõn imõn bar eaetok ilo Paris etan Eiffel Tower, ilo an lor wãwen jekjekin ip in armij ñan kotak enbwinin.

² Wanjoñok kein rej lukkun kalikar men eo rej naetan biomimetics, juõn ekkatak kin science eo ej bukõt kilen an anõk men in kõmanman ko an lal.a Bõtab, ej bõkmantak juõn kajitõk emõn: Ewi joñan an ri kine ro kautiej im nebar Ri Kõmanman eo ear kõmanmane kãliklik ko, bao ko rekilep, ip in armij, im aolep men in kõmanman ko jet rekabwilõñlõñ me armij ro rar wawa ioir ñan kõmanmane men ko air? Juõn men emol im ekaburomõjmõj ilo lal in rainin, ej bwe ejeja an armij ro lelok aibujuij eo ñan Anij eo ej tellokin bõk jen ir.

3, 4. Ta melelen nan in Hebrew eo “aibujuij,” im ej jitõñlok ñan ta ñe jej kajerbale ñan Jehovah?

³ ‘Etke,’ jet armij remaroñ lemnak, ‘jej aikwij lelok aibujuij ñan Anij? Anij ejjab aibujuij ke ien otemjej?’ Emol, Jehovah ej Jitõb eo eaibujuij tata iaolepen lañ im lal, ak ejjab melelen bwe armij otemjej rej lemnak bwe ewõr aibujuij ibben. Ilo Bible eo, nan in Hebrew eo “aibujuij” ej melelen “eddo.” Ej jitõñlok ñan jabdewõt men ej kõmman juõn armij bwe en einwõt eddo ak eaorõk ñan ro jet. Ñe jej jerbale nan in ñan Anij, ej jitõñlok ñan men eo ej kaibujuij Anij iman mejen armij.

⁴ Jejjo wõt armij rainin rej lo ta eo ej kaibujuij Anij. (Sam 10:4; 14:1) Ilo mol, armij ro reutiej ilo jukjuk im bed in, elañe rej tõmak ilo Anij ñan jidik, ekkã air karel buruen armij ñan katton Ri Kõmanman eo eaibujuij ijoko otemjej. Ilo wãwen et ko rar kõmmane men in?

“Ren Jab Maroñ In Uak”

5. Ewi wãwen elõñ scientist ro rej kamelele kin men in kabwilõñlõñ ko ilo men in kõmanman ko?

⁵ Elõñ scientist ro rej ba bwe ejelok Anij. Inem, ewi wãwen rej kamelele kin men in kõmanman ko rekabwilõñlõñ, ekoba kõmanman armij? Rej ba bwe evolution, juõn kajur ej baj walok wõt ej unin an men kein walok. Ñan wanjoñok, Stephen Jay Gould eo ej rejetak evolution ear je: “Unin ad bed ej kinke juõn bwijin ek ewõr ũliir ear maroñ oktak ñan neen men in mour ko an lal . . . Jemaroñ kõnan juõn uak ‘eutiejlok’​—ak ejelok.” Ilo ejja wãwen lok wõt, Richard E. Leakey im Roger Lewin rar je: “Bõlen armij ej baj juõn men ebwid.” Elaptata jet scientist ro me rej kautiej jekjekin men in kõmanman ko rejjab nebar Anij einwõt unjen men in kõmanman kein.

6. Ta eo ej kabwer elõñ jen air lelok aibujuij im nebar ñan Anij einwõt Ri Kõmanman eo?

⁶ Ñe armij ro remeletlet rej ba bwe katak in evolution ej mol, ej einwõt air ba bwe ro rejjab tõmak kin men in rejajelokjen. Ewi wãwen elõñ rej uake nan in kinaak in? Jejjo yiõ ko remotlok, juõn emaan elap an jelã kin evolution ear bwebwenato ibben jet armij ro rar tõmak ilo evolution. Ear ba: “Iar kile bwe enañin aolep ro rej tõmak ilo evolution rej tõmak kinke rar jiroñ ir bwe aolep armij ro remeletlet rej tõmak kake.” Aet, ke armij ro remeletlet rar kwalok lemnak ko bwe rejjab tõmak ilo Anij, men in ear kabwer ro jet jen air kaibujuij Anij einwõt Ri Kõmanman eo.​—Jabõn Kennan Ko 14:15, 18.

7. Ekkar ñan Dri Rom 1:​20, ta eo jemaroñ loe ilo alikar ilo men in kõmanman ko jej loi kin mejed, im etke?

⁷ Scientist ro rar tõbar jemlok in ke kinke ewõr men in kamol ko? Jaab! Elõñ men in kamol ko ibelakid rej kamol bwe ewõr juõn Ri Kõmanman. Ikijen e, ri jilek Paul ear je: “Bwe men ko An im je ban loi, rej alikar jen jinoin lõl, bwe re jela kajeir kin men ko E ar kõmõni, aet, An kajur in drio im An Anij wõt; bwe ren jab maroñ in uak.” (Dri Rom 1:​20) Ri Kõmanman eo ear likit men in kamol eo ñan jerbal eo an. Inem Paul ej ba bwe jen jinoin bed eo an armij, ear maroñ in mol ñan armij ro ñan ‘loe’ kein kamol ko kin bed eo an Anij ikijen men in kõmanman ko ralikar. Men in kamol in ej bed ia?

8. (a) Ewi wãwen lañ ko jej loi rej kamol kin kajur im meletlet eo an? (b) Ta eo ej kamol bwe kar wõr Ri Kõmanman eo ñan men ko otemjej ilañ im lal?

⁸ Jej loe men in kamol eo an Anij ilo ijo ko ilañ. “Lõñ ko rej kennan kin aibujuij an Anij, im mejatoto ej kwalok jerbal an pein,” Sam 19:1 ej ba. “Komin reiliñlok, im lo wõn eo E ar kõmõnmõn men kein, eo Ej kadrioijlok ir kin orair; Ej ãñiñin ir otemjej; kin An kajur elap, im kin An bin ilo maroñ potata, ejelok juõn ej likjõp.” “Lañ ko”​—al, aliñ, im iju ko​—rej kamol kin kajur im meletlet eo an Anij. Elõñ billion billion iju ko rej kabwilõñ kij. Im meñe ejelok ri tel, aolep iju ko ilañ rej emmakit ekkar ñan kien ko me men in kõmanman ko rej atartar ioir.b (Aiseia 40:26) Jemaroñ ke ba bwe kwon rot in ej baj make walok wõt? Alikar bwe, elõñ scientist ro rej ba bwe ijoko otemjej ilañ rar walok ilo idiñ. Ñan kamelele kin aorõkin tõmak in bwe men in ear walok ilo idiñ, juõn ri meletlet ear je: “Ebidodolok an juõn ri jab tõmak ilo Anij errã bwe ijoko otemjej ilañ rar bed jen indio ñan indio. Eindeinlok wõt, elañe ijoko otemjej ear walok ilo jinoin, ej melelen bwe ear aikwij juõn unjen jinoin; kinke wõn eo ej tõmak bwe juõn men emaroñ walok elañe ejelok ear ejelok unjen.”

9. Ewi wãwen meletlet eo an Jehovah ej alikar ilo men in mour ko?

⁹ Bareinwõt jej lo ion lal men in kamol ko kin Anij. Ri jeje sam ear ba: “O Jeova, e nañin lõñ jerbal ko Am; ilo meletlet Kw’ar kõmõnmõn aolepeir, lõl e obrõk kin mweiuk ko mweiõm.” (Sam 104:24) “Mweiuk ko” mweien Jehovah rej koba men in mour ko, rej kamol kin meletlet eo an. Einwõt emwij kalikar kake ilo jinoin katak in, joñan an emõn jekjekin men in kõmanman ko ekkã an scientist ro kõnan anõki. Lemnak kin wanjoñok ko jet, Ri etale ro rej ekkatak kin doon ko, bwe ren kõmman helmet ko rebin; rej etale maroñ eo an juõn kain loñ ekajur an roñlokjen jen armij, ñan kakõmanmanlok kein roñjake ko an ro rejaroñroñ; im rej etale kolan pã ko pein bao owl ko, bwe ren kakõmanmanlok pã ko pein balun ko kin lemnak in bwe ejelok radar emaroñ jelã tu ia ej bed ie. Ak jekdon ewi joñan an kate ñan anõk men in kõmanman ko, armij ro reban anõke men in kõmanman ko ñan juõn joñan ewãppen. Book eo Biomimicry​—Innovation Inspired by Nature ej ba: “Men ko remour rar kõmmane men otemjej jekõnan kõmmane, kin ejelok gas, ñan katton lal in, ak kajorrãn ran in ilju eo air.” Emol bwe men in ej meletlet elap!

10. Etke ej juõn men in bwebwe ñan karmijeteik Ri Kõmanman eo Elap? Kwalok wanjoñok.

¹⁰ Jekdon elañe kwoj reiliñlok ñan lañ ak reito-reitak im lo men in kõmanman ko ijin ion lal, men in kamol ko rej kalikar bwe ewõr juõn Ri Kõmanman. (Jeremiah 10:​12, NW) Jej aikwij errã kin aolepen buruõd ibben jitõb ro ilañ me rej lamõj: Ekar ñõn Kwe, O Iroij im am Anij, bwe kwon bõk aibujuij im nebar im kajur; bwe kw’ar kõmõnmõn men ko otemjej, im kin ankil an r’ar ber im emwij kõmõnmõni.” (Reveles̃õn 4:​11) Ak, elõñ scientist ro rej likjap in lo men in kamol ko kin ‘mejen burueir,’ meñe rej bwilõñ kin jekjekin men ko rej lo kin mejeir. (Dri Epesõs 1:​18) Jemaroñ wanjoñok kake men in ilo wãwen in: Ñan mõnõnõ kin aibujuij im jekjekin men in kõmanman ko im karmijeteik Eo Ear Kõmanmani ej juõn lemnak ebwebwe im ej einwõt ad lo juõn pija eaibujuij im ba ilo ejja ien eo wõt bwe ejelok juõn ear jiñaik pija emõnmõn eo. Ejelok bwilõñ bwe rej naetan ro rej karmijeteik Anij einwõt ro “ren jab maroñ in uak”!

Ro “Rebilo” Rej Mone Elõñ

11, 12. Katak in predestination ak Anij ejelã lok iman kin ta eo enaj walok ej wawa ion ta lemnak eo, im ta eo ej kwalok bwe katak in ejjab kaibujuij Anij?

¹¹ Elõñ ri kabuñ ro rej tõmak ilo burueir bwe kabuñ eo air ej kaibujuij Anij. (Dri Rom 10:​2, 3) Bõtab, kabuñ ej mõttan juõn jukjuk im bed eo ear bõpraek elõñ million armij ro jen air kaibujuij Anij. Ewi wãwen emaroñ kõmmane men in? Jen etale ruo wãwen ko.

¹² Moktata, katak ko rewan an kabuñ ko rej kamad kij jen ad kaibujuij Anij. Juõn wanjoñok ej ikijen katak in predestination ak Anij ej jelã lok iman kin ta ilju eo am. Ekkar ñan lemnak an armij katak in ej wawa ion lemnak eo bwe kinke ewõr an Anij maroñ ñan jelã kin ta eo enaj walok lok iman, ejelã lok iman bareinwõt kin ta eo enaj walok ñan men otemjej. Inem ej einwõt air ba bwe katak in predestination ej katakin bwe ilo ien etto Anij ear karõklok iman kin ta eo enaj walok ilo ran ko tokelik​—emõn ak nana​—ñan armij ro kajjojo. Ekkar ñan melele in, jemaroñ naruin Anij kin eñtan im nana otemjej rej walok ilo ran kein. Emol bwe ejjab kaibujuij Anij ñe rej naruin kin bwid eo an Ri Kijirãt eo elap, Satan, eo me Bible ej naetan “iroij in lõl” in!​—Jon 14:30; 1 Jon 5:​19.

13. Etke emen in bwebwe ñan lemnak bwe ejelok an Anij maroñ ñan kãlet in kajerbal maroñ eo an ak jab ilo ran ko iman? Kwalok wanjoñok eo.

¹³ Predestination ej juõn katak ejelok bedbed ilo Bible im ej ruruwe Anij. Ej kabwok armij kin ta eo emaroñ kõmmane ibben ta eo ej lukkun kõmmane. Bible eo ej kalikar bwe Anij emaroñ jelã lok iman ta men ko renaj walok. (Aiseia 46:​9, 10) Bõtab, emen in bwid ñan ba bwe ejelok an maroñ ñan beek in jab jelã kin ran in ilju eo ak bwe ej bõk eddo kin jabdewõt jemlok eo enaj walok. Ñan wanjoñok: Elañe kwar lukkun kajur. Maroñ in enaj kamakit yuk ke bwe kwon kwotak men otemjej reddo kwoj loi? Emol jaab! Eindein, meñe ewõr an maroñ ñan jelã kin ta enaj walok ilju maroñ in ejjab kamakit Anij ñan jelã men otemjej ilo ien lok iman. Ej kãlet ñããt eo ekõnan jelãlok iman ak jab.c Alikar, katak ko rewan, ekoba predestination rejjab kaibujuij Anij.

14. Ilo wãwen et eo kabuñ ko rewan rar jab kañiãjoik Anij?

¹⁴ Wãwen eo kein karuo dolul in kabuñ ko rejjab kautiej Anij ej ikijen mwilin ri kalor ro an. Ri Christian ro rej aikwij lor katak ko an Jesus. Ijellokin men ko jet, Jesus ear katakin ri kalor ro an ñan “yokwe dron” im kejbãrok bwe ren jab “mõtõn lõl.” (Jon 15:12; 17:14-​16) Ta kin ri tel ro an kabuñ ko an Christendom? Rar bokake ke katak kein an?

15. (a) Ta eo makitkit ko an ri tel in kabuñ ko ikijen air bõk kunair ilo tarinae ko an ailiñ ko rej kwalok? (b) Ewi wãwen an mwilin ri tel ro an kabuñ ko jelet elõñ million armij?

¹⁵ Lemnak kin makitkit ko an ro ri tel in kabuñ ko ke ear walok tarinae. Rar rejetake, kõtlok, im elaptata tel ilo elõñ tarinae ko an ailiñ ko. Rar kajerammõn ri tarinae ro im kowãnik air mõnmõn armij. Wãwen in ej kamakit kij bwe jen kajitõk, ‘Ri tel in kabuñ ko rejañin jelã ke bwe ri tel ro mõttair ilo ailiñ eo rej tarinaiki rej kõmman eindein?’ (Lale box eo “Anij Ej Rejetake Wõn?”) Ri tel in kabuñ ko rar jab kañiãjoik Anij ñe rej ba bwe Anij ej jurake katorlok bõtõktõkin armij ilo tarinae ko; im rejjab kaibujuij e ñe rej ba bwe kien ko ilo Bible remor im rej kõtlok mour in belele wan otemjej. Elap air kakememej kij kin ri tel in kabuñ ko me Jesus ear naetair “ri kanan riõp” im “dri tel im rebilo”! (Matu 7:​15-​23; 15:14) Mwilin ri tel rein kar kõmman bwe yokwe Anij en mololok ibben elõñ million armij ro.​—Matu 24:12.

Wõn Ro Emol Air Lelok Aibujuij ñan Anij?

16. Ñan uake kajitõk eo kin wõn ro rej lukkun kaibujuij Anij, etke jej aikwij bukõt uak eo ilo Bible eo?

¹⁶ Elañe enañin aolep armij ro reutiej ilo lal rar likjap in kaibujuij Anij, wõn ro rej kõmman men in? Ñan uake kajitõk in, jej aikwij bukõt uak eo ilo Bible eo. Ej juõn men ekkar ñan ba bwe, ewõr an Anij maroñ ñan kalikar ewi wãwen ekõnan bwe armij rein ren kaibujuij e, im ej likit kien ko ilo Nan eo an, Bible eo. (Aiseia 42:8) Jen etale jilu wãwen ko ñan kaibujuij Anij, im ilo kajjojo wãwen kein jenaj uake kajitõk eo kin wõn ro rej kõmmane men in.

17. Ewi wãwen Jehovah ear make kwalok bwe kaibujuij ãt eo etan ej juõn ian wãwen ko eaorõk ñan ankil an, im wõn ro rainin rej wijtake etan Anij ilo belakin lal?

¹⁷ Moktata, jemaroñ kaibujuij Anij ilo ad wijtake etan. Kõmmane men in ej mõttan eo eaorõk ñan ankil an Anij ekkar ñan ta eo Jehovah ear ba ñan Jesus. Jejjo ran ko mokta jen an mij, Jesus ear jar: “Jema, kwon kaibujuij etõm.” Inem juõn ainikien ej itok jen lañ ej uak: “I ar kaibujuij e in naj kaibujuij.” (Jon 12:28) Ejelok bere bwe ri konono eo kar Jehovah. Jen uak eo an, ealikar bwe kaibujuij etan kar juõn men eaorõk ñan e. Inem, wõn ro rainin, rej kaibujuij Jehovah ilo air kwalok ãt eo etan iman mejen armij im nebare ibelakin lal? Ri Kennan ro an Jehovah rej kõmmane jerbal in, im rej kõmman eindein ilo 235 ailiñ ko!​—Sam 86:11, 12.

18. Ewi wãwen jemaroñ kile wõn ro rej kaibujuij Anij in “mol,” im ta kumi eo ear kwalok mol eo iumin 100 yiõ ko?

¹⁸ Kein karuo, jemaroñ kaibujuij Anij ilo ad katakin armij mol eo kin e. Jesus ear ba bwe ri kabuñ ro remol renaj “kabuñ [ñan Anij] ilo . . . mol.” (Jon 4:​24) Ewi wãwen ad maroñ kile ro rej kabuñ ñan Anij ilo “mol”? Rej aikwij karmijeteik katak ko ejelok bedbediir ilo Bible im rej kariap Anij im ankil an. Jen men in, rej aikwij katakin katak ko rerreo jen Nan in Anij, ekoba katak kein: Jehovah ej Anij eo Eutiejtata, im aibujuij in maroñ in ej tellokin wõt e (Sam 83:18); Jesus ej Nejin Anij im Iroij in Ailiñ in Messiah eo an Anij (1 Dri Korint 15:27, 28); Ailiñ eo an Anij enaj kokwojarjar etan Jehovah im kajejjet kitien karõk eo an kin lal in im armij ro ion (Matu 6:​9, 10); gospel eo kin Ailiñ in enaj kwaloke ibelakin lal. (Matu 24:14) Elõñlok jen 100 yiõ ko, juõn wõt kumi ear katakin armij ilo tiljek kin katak kein raorõk​—Ri Kennan ro an Jehovah!

19, 20. (a) Etke mwil eo emõn mwilin Christian emaroñ kaibujuij Anij? (b) Ta kajitõk ko remaroñ jibañ kij ñan jelã wõn ro rainin rej kaibujuij Anij ilo air debij mwil eo emõn?

¹⁹ Kein kajilu, jemaroñ kaibujuij Anij ilo ad mour ekkar ñan kien ko an. Ri jilek Peter ear je: “Im en ekar ami ber im kõmõn ilo bwiljin dri ailiñ ko; bwe, ilo men eo rej konono nae kom kake einwõt dri kõmõn nana, ren kaibujuij Anij ilo ran eo ran in joij, kin ami jerbal ko remõn rej loi.” (1 Piter 2:​12) Mwil eo an juõn Ri Christian ej kamol tõmak eo an. Ñe ri lale ro rej kile men in​—jen ba, ñe rej lo bwe mwil eo emõn mwilin Christian ej ekkejel ñan tõmak eo an​—ej kaibujuij Anij.

²⁰ Wõn ro rainin rej kaibujuij Anij ilo air kejbãrok mwil ko remõn mwiliir? Eokwe, elõñ kien ko an lal rar kautiej kabuñ ta eo kin air bed ilo ainemõn, im bokake kien ko, im kõllã aolepen owõj ko air? (Dri Rom 13:​1, 3, 6, 7) Ta jar in armij eo ebuñbuñ ibelakin lal kin air burueir wõt juõn ibben ri tõmak ro mõttair​—juõn burukuk eo ej bed ilõñin jabdewõt kil, ailiñ, im kajin ko? (Sam 133:1; Jerbal 10:34, 35) Ta kumi eo ej buñbuñ ibelakin lal kin jerbal eo an ñan katakin armij kin Bible eo ej rejañ armij ñan kautiej kien ko an lal, kien ko an family, im mour erreo ekkar ñan Bible eo? Ewõr juõn wõt kumi im ej emõn wõt mwiliir ilo aolep wãwen kein​—Ri Kennan ro an Jehovah!

Kwoj Lelok Ke Aibujuij ñan Anij?

21. Etke jej aikwij etale elañe jej kaibujuij Jehovah ak jab?

²¹ Kij kajjojo jej aikwij kajitõk ibbed make, ‘Ña make Ij kaibujuij ke Jehovah?’ Ekkar ñan Sam 148, enañin aolep men in kõmanman ko rej kaibujuij Anij. Enjel ro, lañ ko jej loi, lal in im men in mour ko ion​—⁠ir aolep rej nebar Jehovah. (1-​10 eon) Ekaburomõjmõj bwe enañin aolep armij ro ilo ran kein rejjab! Ilo am mour ilo wãwen eo kwoj kaibujuij Anij, kwoj bed ibben men in kõmanman ko jet me rej nebar Jehovah. (11-​13 eon) Ejelok bar juõn wãwen emõnlok ñan kajerbal mour eo am.

22. Ilo ad kaibujuij Jehovah, ilo wãwen et ko kwoj bõk jerammõn, im ta eo kwoj aikwij beek ilo buruõm?

²² Ilo am kaibujuij Jehovah, kwonaj bõk jerammõn ilo elõñ wãwen ko. Ñe kwoj jerbale tõmak ilo katok in binmour eo an Christ, kwonaj jeblak ñan Anij im lañliñ kin am debij juõn kõtan eainemõn im ekalañliñ ibben Jemem ilañ. (Dri Rom 5:​10) Ñe kwoj bukõt un ko ñan kaibujuij Anij, kwonaj bõk juõn lemnak emõnlok, im kalaplok am kamolol. (Jeremiah 31:​12, NW) Inem, kwonaj maroñ jibañ ro jet ñan mour ilo mõnõnõ, mour ilo juõn wãwen ewõr tõbrak ie, im kwonaj kalaplok am mõnõnõ. (Jerbal 20:35) Kwon kate yuk bwe kwon juõn ian ro rej beek ilo burueir ñan kaibujuij Anij​—kiõ im ñan indio!

[Kamelele ko itulal]

Kwoj Kememej Ke?

• Etke jemaroñ ba bwe scientist ro rar jab jibañ armij ro ñan kaibujuij Anij?

• Ilo wãwen et ko dolul in kabuñ ko rar bõpraek armij jen air kaibujuij Anij?

• Ilo wãwen et ko jemaroñ kaibujuij Anij?

• Etke kwoj aikwij etale elañe kwoj lelok aibujuij ñan Jehovah?

[Bo̦o̦k eo ilo peij 20]

“Anij Ej Jutak Ibben Wõn?”

Juõn emaan eo ear bed ian lo dolul in tarinae eo German Air Force ilo Bata eo an Lal Kein Ka Ruo ak ear erom juõn ian Ri Kennan ro an Jehovah ear ba:

“Men eo ear kainebataik iõ iumin aolepen yiõ in tarinae ko . . . kar ke I ar lo ri tel ro jen enañin aolep kabuñ ko​—Catholic, Lutheran, Episcopal, im kabuñ ko eirlok wõt​—kajerammõn balun in tarinae ko im ri tarinae ro mokta wõt jen air kelok im bombe jikin kwelok ko. Ekkã aõ lemnak, ‘Anij ear jutak ibben wõn?’

“Ri tarinae ro ilo Germany r’ar kõnak juõn kañõr im ear wõr jeje ko ion kin nan kein Gott mit uns (Anij ej bed ibbed). Ak I ar lemnak, ‘Etke Anij ejjab rejetak ri tarinae ro ilo ailiñ ko jet me rej kijirãte kij im rej bed ilo ejja kabuñ eo wõt im rej jar ñan juõn Anij?’”

[Pija eo ilo peij 18]

Iaolepen lal, Ri Kennan ro an Jehovah rej lukkun lelok aibujuij ñan Anij