Wõnm̦aanl̦o̦k im Jab Bõk Kun̦aam̦ ilo Aitwerõk ko an Lal̦

1. Ewi wãween ad pokake Anij im kien eo an aelõñ eo jej pãd ium̦win?

NAANIN Anij ej ba bwe jen pokake kien eo an aelõñ eo jej pãd ium̦win, bõtab ej bar ba bwe ej aikuj l̦apl̦o̦k ad pokake Anij jãn armej. (Jerbal 5:29; Taitõs 3:1, UBS) Ak ewi wãween ad maroñ pokake naanin jiroñ kein jim̦or? Jijej ear kwal̦o̦k juon naanin kakapilõk me emaroñ jipañ kõj ñan jel̦ã wõn eo jej aikuj pokake. Ear ba bwe jej aikuj “lel̦o̦k ñan Sizar men ko an Sizar, im ñan Anij men ko an Anij.”^[1] (Lale kõmel̦el̦e eo ilo jem̦l̦o̦kin katak in.) (Matu 22:21) Jej “lel̦o̦k ñan Sizar men ko an Sizar” ilo ad pokake kakien ko an aelõñ eo jej pãd ie, kwal̦o̦k kautiej ñan ruutiej ro ilo kien, im ilo ad kõl̦l̦ã eowõj. (Rom 13:7) Bõtab, ta el̦aññe kien eo ej jiroñ kõj bwe jen kõm̦m̦ane juon men me enaaj kaalikkar ad jab pokake Anij? Eokwe jeban kõm̦m̦ane men eo rej ba, bõtab jenaaj kwal̦o̦k wõt kautiej.

2. Ewi wãween ad kaalikkar bwe jejjab bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien?

² Ewi wãween ad ‘lel̦o̦k ñan Anij men ko an Anij’? Juon wãween ej ilo ad jab bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien. (Aiseia 2:4) Jejjab jum̦aiki kien ko an lal̦ in kõnke Jeova ear kõtl̦o̦k bwe ren tõl. Bõtab, jejjab bõk kun̦aad ilo jabdewõt m̦akũtkũt ko armej ro rej kõm̦m̦ani me rej kwal̦o̦k aer utiej bũrueer kõn aelõñ eo aer. (Rom 13:1, 2, UBS) Bareinwõt, jejjab kobal̦o̦k ippãn armej ro ñan kajjioñ ukote kain kien rot eo an aelõñ eo ak kajjioñ kareel ruutiej ro ilo kien bwe ren kõm̦m̦ani men ko jekõn̦aan bwe kien en kõm̦m̦ani. Im jejjab bout ak kajjioñ jibadek jea ko reutiej ilo kien.

3. Etke jej aikuj wõnm̦aanl̦o̦k im jab bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien?

³ Elõñ un ko unin an Anij jiroñ kõj bwe jen jab bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien. Juon iaan un ko unin ad jab kõm̦m̦ane men in ej kõnke jej l̦oor joñak eo an Jijej, eo im ear jab bõk kun̦aan ilo tarin̦ae ak m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien. (Jon 6:15; 17:16) Bar juon un ej kõnke jej rejetake wõt Aelõñ eo an Anij. Eñin unin, ejjab abn̦õn̦õ bõklõkõt eo ad ñe jej kwal̦o̦k naan ñan ro jet bwe kien eo wõt an Anij emaroñ n̦amejal̦an aolep apañ ko an armej. Bareinwõt, jejjab ãinwõt kabuñ ko reriab me rej kõm̦m̦an jepel ikõtaan armej ro aer kõn aer bõk kun̦aaer ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien. Ilo ad jab bõk kun̦aad ilo men kein, men in ekõm̦m̦an bwe jen bõrokuk wõt ippãn ro jeid im jatid ipel̦aakin lal̦ in.​—1 Piter 2:17.

4. (1) Etke jejel̦ã bwe enaaj l̦apl̦o̦k an pen ñan wõnm̦aanl̦o̦k im jab bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien? (2) Etke jej aikuj kõpooj kõj make kiiõ bwe jen maroñ wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jab bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien?

⁴ Bõlen jej jokwe ilo juon jikin me armej ro ie rejjab kõtmãne bwe jen bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien. Bõtab, ilo ad epaakel̦o̦k jem̦l̦o̦kin jukjukun pãd in an Setan, enaaj l̦apl̦o̦k an pen ñan wõnm̦aanl̦o̦k im jab bõk kun̦aad ilo men kein. Ilo raan kein, elõñ kadede armej ro me “ejjel̦o̦k aer tũriam̦o” im ekanooj ‘utiej bũrueer,’ im enaaj baj l̦apl̦o̦k wõt aer kõm̦m̦an jepel. (2 Timote 3:3, 4, UBS) Ilo jet aelõñ ko, ear wal̦o̦k jet oktak ko ilo kien ko aer ilo jidimkij im men in ear jelõt ro jeid im jatid. Kõn men in, jej aikuj kõpooj kõj make kiiõ bwe jen maroñ wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jab bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien meñe jenaaj iioon wãween ko reppen. Jen etale 4 men ko jemaroñ kõm̦m̦ani ñan kõpooj kõj make.

BÕK EJJA L̦ÕMN̦AK EO AN JEOVA KÕN KIEN KO ILO LAL̦ IN

5. Ta l̦õmn̦ak eo an Jeova kõn kien ko ilo lal̦ in?

⁵ Juon wãween jemaroñ kõpooj kõj kiiõ bwe jen maroñ wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jab bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien ej ilo ad bõk ejja l̦õmn̦ak eo an Jeova kõn kien ko ilo lal̦ in. Ke Jeova ear kõm̦anm̦an armej, ear jab lel̦o̦k ñan er maroñ eo ñan tõl armej ro jet. (Jeremaia 10:23) Jeova ej watõk aolep armej bwe rej juon baam̦le. Bõtab, kien ko ilo lal̦ in rar kõm̦m̦an jepel ikõtaan armej ro kõn aer l̦õmn̦ak bwe aelõñ eo aer em̦m̦anl̦o̦k jãn aelõñ ko jet. Im meñe ewõr jet kien ko em̦m̦an aer jipañ armej ro, ak rejjab maroñ n̦amejal̦an aolep apañ ko. Bareinwõt, kien ko ilo lal̦ in rej jum̦aik Aelõñ eo an Anij me ear jino jutak ilo 1914 eo. M̦õttan jidik Aelõñ in an Anij enaaj jol̦o̦k aolep kien ko ilo lal̦ in.​—Riit Sam 2:2, 7-9.

6. Ewi wãween ad aikuj kõm̦m̦an ñan rũtõl im ruutiej ro ilo kien?

⁶ Anij ej kõtl̦o̦k an kien ko ilo lal̦ in tõl kõnke en wõr laajrak im ren jipañ kõm̦m̦an bwe en wõr aenõm̦m̦an. Ilo wãween in, jemaroñ kwal̦o̦k ennaan eo em̦m̦an kõn Aelõñ eo an Anij. (Rom 13:3, 4, UBS) Bareinwõt, Anij ej jiroñ kõj bwe jen jar kõn rũtõl ro im ruutiej ro ilo kien kõnke pepe ko aer remaroñ jelõt ad kabuñ ñane. (1 Timote 2:1, 2, UBS) Im ãinwõt kar rijjilõk Paul, jemaroñ kajjitõk ippãn ruutiej ro ilo kien ñan jipañ kõj ñe ejjab jim̦we wãween an ro jet kõm̦m̦an ñan kõj. (Jerbal 25:11) Meñe Baibõl̦ ej kwal̦o̦k bwe ewõr an Setan maroñ ioon kien ko ilo lal̦ in, ak ejjab ba bwe ewõr an maroñ ioon kajjojo rũtõl ro im ruutiej ro ilo kien. (Luk 4:5, 6) Kõn men in, jen jab kananaik jabdewõt iaan ruutiej ro ilo kien im ba bwe Tepil̦ eo ej kõjbwebweik er. Baibõl̦ ej rõjañ kõj bwe jen jab kõnono nana n̦ae jabdewõt.​—Taitõs 3:1, 2, UBS.

7. Kain l̦õmn̦ak rot eo jej aikuj kõjparok kõj jãne?

⁷ Jej kwal̦o̦k ad pokake Anij ñe jejjab jait ippãn jabdewõt rũtõl ak bade ilo kien jekdo̦o̦n ñe jemaroñ bõk tokjãn jãn kõttõpar ko aer. Jet iien, emaroñ jab pidodo ñan kõm̦m̦ane men in. Ñan waanjoñak, jen ba bwe ewõr juon kumi in armej rej jum̦aiki kien eo kõnke el̦ap an kõm̦m̦an an armej ro eñtaan, ekoba Ri Kõnnaan ro an Jeova. Ealikkar bwe kwõban kobal̦o̦k ippãn armej rein im jum̦aiki kien eo, bõtab kwõj ke jait ippãer ilo am̦ errã ilo l̦õmn̦ak ko aer im kõjatdikdik bwe renaaj lo tõprak? (Epesõs 2:2) El̦aññe jejjab kõn̦aan bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien, jej aikuj kõjparok bwe jen jab jait ippãn jabdewõt. Men in enaaj alikkar ilo naan im kõm̦m̦an ko ad.

KWAL̦O̦K “MÃLÕTLÕT” IM “INEEM̦M̦AN”

8. Ñe epen ad wõnm̦aanl̦o̦k im jab bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko ilo kien, ewi wãween ad kwal̦o̦k ad “mãlõtlõt” im “ineem̦m̦an”?

⁸ Wãween eo kein karuo emaroñ jipañ kõj ñan wõnm̦aanl̦o̦k im jab bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien ej ilo ad “mãlõtlõt ãinwõt jedpãnit, im ineem̦m̦an ãinwõt m̦ul̦e.” (Riit Matu 10:16, 17, UBS.) Jej kwal̦o̦k ad “mãlõtlõt” ñe jej l̦õmn̦ak l̦o̦k im̦aan kõn wãween ko jemaroñ iiooni me remaroñ kõm̦m̦an bwe en pen ad jab bõk kun̦aad ilo aitwerõk ko an kien. Im jej kwal̦o̦k ad “ineem̦m̦an” ñe jej wõnm̦aanl̦o̦k im jab bõk kun̦aad ilo men kein. Jen etale jet iaan wãween kein jemaroñ iiooni im ta ko jemaroñ kõm̦m̦ani ñan kaalikkar ad jab bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien.

9. Ta eo jej aikuj kõjparok bwe jen jab kõm̦m̦ane ñe jej bwebwenato ippãn armej ro?

⁹ Ñe jej bwebwenato ippãn ro jet. Jej aikuj lukkuun kõjparok ñe ro jet rej jino bwebwenato ippãd kõn m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien. Ñan waanjoñak, ñe jej kwal̦o̦k naan ñan juon armej kõn Aelõñ eo an Anij, jej aikuj kõjparok bwe jen jab ba jabdewõt men me emaroñ kaalikkar ad errã ak jab errã ilo l̦õmn̦ak ko an rũtõl ro ak bade ko ilo kien. Ijello̦kun ad bwebwenato ippãer kõn kõttõpar ko an armej ro ñan n̦amejal̦an apañ ko, jen kwal̦o̦k ñan er jãn Baibõl̦ kõn wãween an naaj Aelõñ eo an Anij jol̦o̦k apañ kein bwe ren jab bar wal̦o̦k. El̦aññe ewõr ro rekõn̦aan bwebwenato kõn an kõrã ro m̦an lo̦jieer ak an em̦m̦aan ñan em̦m̦aan im kõrã ñan kõrã m̦areik doon, jen kwal̦o̦k ñan er ta eo Naanin Anij ej ba kõn men kein im wãween am̦ l̦oore naan kein ilo mour eo am̦. El̦aññe juon ej kwal̦o̦k kõn jet iaan kakien ko me kien eo ej aikuj julo̦ki ak ukoti, jen jab jait ippãn jabdewõt, im jen jab kajjioñ iuun armej eo bwe en errã ippãd ilo l̦õmn̦ak ko ad.

10. Ewi wãween ad maroñ kõjparok bwe jen jab bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien ñe jej alwõj ak riiti nuuj ko?

¹⁰ Mel̦el̦e ko rej wal̦o̦k ilo nuuj. Jet iien, wãween an armej ro kwal̦o̦k mel̦el̦e ko ilo nuuj ej lukkuun kaalikkar aer jait ippãn juon iaan rũtõl ro ak bade ko ilo kien. El̦aptata an men in wal̦o̦k ilo aelõñ ko me ewõr an kien maroñ ioon jikin nuuj ko. El̦aññe ro rej kwal̦o̦k nuuj ko rej jait ippãn juon rũtõl ak bade ilo kien, jej aikuj kõjparok bwe jen jab jino l̦oor wãween aer l̦õmn̦ak. Ñan waanjoñak, kajjitõk ippam̦ make, ‘Ewõr ke iaan ro rej kwal̦o̦k nuuj ko me ij itoklimo in roñjake an kwal̦o̦k mel̦el̦e ko kõnke ij errã ippãn kõn men ko ej ba kõn m̦akũtkũt ak aitwerõk ko ilo kien?’ Bwe jen maroñ wõnm̦aanl̦o̦k im jab bõk kun̦aad ilo men kein, jej aikuj kõjparok bwe jen jab alwõj ak riiti nuuj ko me el̦ap aer kwal̦o̦k kõn wõn iaan rũtõl ro ak bade ko ilo kien me rej jait ippãer. Ijello̦kun ad alwõj ak riiti nuuj kein, jemaroñ riit im alwõji nuuj ko jet me rejjab jait ippãn jabdewõt ilo kien. Bareinwõt, aolep iien keidi men ko kwõj roñ ippãn “naan ko rem̦ool” ilo Baibõl̦.​—2 Timote 1:13.

11. Ñe el̦ap ad kaorõk men ko m̦weied, ewi wãween an men in maroñ kõm̦m̦an bwe en pen ad jab bõk kun̦aad ilo aitwerõk ko an kien?

¹¹ Arõk jããn im m̦weiuk. El̦aññe el̦ap ad arõk jããn im m̦weiuk, enaaj pen ñan ad wõnm̦aanl̦o̦k im jab bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien. Juon jeid im jatid kõrã etan Ruth ilo Malawi ej ba bwe ke kar kaeñtaan ro jeid im jatid ilo jikin in ilo 1970 jim̦a ko, jet iaaer ekar pen ñan aer wõnm̦aanl̦o̦k im jab bõk kun̦aaer ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien. Kõrã in ej keememejtok iien in im ej ba: “Rar jab kõn̦aan luuji men ko m̦weieer im bwe en jako an em̦m̦an kõjeiier. Jet rar ko ippemmim ñan juon jikin kone bõtab tokãlik rar kobal̦o̦k ippãn juon iaan bade ko ilo kien im jepl̦aak ñan m̦õko m̦weer kõnke ear pen mour ilo jikin kone eo.” Bõtab, enañin aolep armej ro an Jeova reoktak jãn rein. Rej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jab bõk kun̦aaer ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien meñe emaroñ kõm̦m̦an aer iioon apañ kõn jããn ak luuji aolep men ko m̦weieer.​—Hibru 10:34, UBS.

12, 13. (1) Ta l̦õmn̦ak eo an Jeova kõn aolep armej? (2) Ewi wãween ad maroñ kile ñe el̦ap an utiej bũruod kõn aelõñ eo ad?

¹² Utiej bõro. Ekkã an armej ro utiej bũrueer kõn aelõñ ko aer, m̦anit ko aer, jowi ko aer, bwij ko aer, im bukwõn ko aer im ekkã aer kõmmejãje kõn men kein. Bõtab ippãn Jeova, aolep rej joñan wõt juon. Ejjel̦o̦k juon armej ak aelõñ Jeova ej l̦õmn̦ak bwe em̦m̦anl̦o̦k. Meñe ãindein, ak Jeova ejjab kõn̦aan bwe jen jol̦o̦k m̦anit ko an aelõñ ko ad. Ear kõm̦m̦an bwe kõj aolep jen oktak jãn doon, im jej m̦õn̦õn̦õ kõn an oktak aelõñ im m̦anit ko ad jãn doon. Bõtab, Jeova ejjab kõn̦aan bwe jen l̦õmn̦ak bwe jem̦m̦anl̦o̦k jãn ro jet.​—Rom 10:12, UBS.

¹³ Jej aikuj kõjparok bwe en jab l̦ap an utiej bũruod kõn aelõñ eo ad kõnke jemaroñ jino l̦õmn̦ak bwe aelõñ eo ad em̦m̦anl̦o̦k jãn aelõñ ko jet. El̦aññe ãindein ad l̦õmn̦ak, enaaj lukkuun pen ñan ad wõnm̦aanl̦o̦k im kaalikkar bwe jejjab jait ak rejetake jabdewõt aelõñ. Men in ear wal̦o̦k ilo tõre ko an rijjilõk ro. Ear jab jim̦we wãween an kar jet iaan RiHibru ro me rar karejar ñan Anij kõm̦m̦an ñan kõrã ro jãn Grik me ear jako l̦õm̦aro pãleer. (Jerbal 6:1) Innem, ewi wãween ad maroñ kile ñe el̦ap an utiej bũruod kõn aelõñ eo ad? Eokwe, ñe juon jeid ak jatid jãn bar juon aelõñ ej kwal̦o̦k an l̦õmn̦ak kõn wãween kõm̦m̦ane juon men, kwõj ke kajju kõjekdo̦o̦n l̦õmn̦ak eo an kõnke kwõj l̦õmn̦ak bwe em̦m̦anl̦o̦k wãween an ro ilo aelõñ eo am̦ kõm̦m̦ani jerbal ko jãn er? El̦aññe ãindein wãween am̦ l̦õmn̦ak, keememej naanin kakapilõk in elukkuun aorõk me ej ba: “Kom̦win kõttãik kom̦ ñan doon, im jab l̦õmn̦ak kom̦ em̦m̦anl̦o̦k jãn ro jet.”​—Pilippai 2:3, UBS.

JEOVA ENAAJ JIPAÑ EOK

14. (1) Ewi wãween an jar maroñ jipañ kõj? (2) Ta waanjoñak eo ilo Baibõl̦ me ej kam̦ool bwe jar emaroñ jipañ kõj?

¹⁴ Wãween eo kein kajilu emaroñ jipañ kõj ñan wõnm̦aanl̦o̦k im jab bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien ej ilo ad reilo̦k wõt ñan Jeova bwe en jipañ kõj. Jemaroñ jar im kajjitõk bwe en letok kajoor eo an kõnke men in emaroñ jipañ kõj ñan jel̦ã kijenmej im irooj ioon eñjake ko ad. Wãween kein remaroñ jipañ kõj ñe kien eo ej kõm̦m̦ane juon men ejjab jim̦we. Bareinwõt, jemaroñ kajjitõk ippãn Jeova bwe en letok mãlõtlõt bwe jen kile wãween ko jemaroñ iiooni me remaroñ kõm̦m̦an ad bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien. Im jemaroñ kajjitõk ippãn Jeova bwe en jipañ kõj ñan kõm̦m̦ane men eo ejim̦we ñe jej iiooni men kein. (Jemes 1:5) El̦aññe rej kalbuuji eok ak kajeik eok kõn am̦ dãpij wõt am̦ tiljek ñan Jeova, jar ñan Jeova im kajjitõk jipañ. Kajjitõk bwe en kaperan eok bwe kwõn jojomare tõmak eo am̦. Kwõmaroñ lõke im tõmak bwe Jeova enaaj jipañ eok ñan kijenmej ium̦win jabdewõt mãlejjoñ ko kwõnaaj iiooni.​—Riit Jerbal 4:27-31, UBS.

15. Ewi wãween an Baibõl̦ maroñ jipañ eok bwe kwõn tiljek wõt im jab bõk kun̦aam̦ ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien? (Bar lale bo̦o̦k eo etan “Baibõl̦ Ear Jipañ Er ñan Dãpij Wõt Aer Tiljek.”)

¹⁵ Jeova ej kakajoor kõj ikijjeen naan ko an ilo Baibõl̦. Kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn eoon ko me renaaj jipañ eok bwe kwõn jab bõk kun̦aam̦ ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien. Men in enaaj jipañ eok ñe kwõnaaj iioon mãlejjoñ ko. Kajjioñ keememeji eoon kein kiiõ kõnke men in enaaj jipañ eok ñe Baibõl̦ eo am̦ ejjab pãd ippam̦. Baibõl̦ emaroñ bar jipañ kõm̦m̦an bwe en l̦apl̦o̦k am̦ kõjatdikdik kõn jeraam̦m̦an ko ilju im jekl̦aj me Anij ej kallim̦ur kaki. Jej aikuji kõjatdikdik in ad bwe jen maroñ kijenmej wõt ñe rej kõm̦m̦ani men ko renana ñan kõj. (Rom 8:25) Kwõmaroñ keememeji eoon ko me rej kwal̦o̦k kõn jeraam̦m̦an ko kwõlukkuun kõn̦aan loi ilo naaj jukjukun pãd eo ekããl, im kajjioñ pijaikl̦o̦k am̦ pãd ilo naaj iien en̦.

BÕK TOKJÃN JÃN JOÑAK KO AN RŨKAREJAR RO RETILJEK AN JEOVA

16, 17. Ta ko jemaroñ katak jãn joñak ko an rũkarejar ro retiljek an Anij me rar jab bõk kun̦aaer ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien? (Lale pija eo ilo jinoin katak in.)

¹⁶ Wãween eo kein kãmen enaaj jipañ kõj bwe jen wõnm̦aanl̦o̦k im jab bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien ej ilo ad kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn joñak ko an rũkarejar ro retiljek an Jeova. Elõñ rũkarejar ro an Jeova ilo iien ko etto rar kwal̦o̦k aer peran, im rar kõm̦m̦ani pepe ko rem̦m̦an me rar jipañ er ñan tiljek wõt ñan Jeova. L̦õmn̦ak m̦õk kõn Shadrak, Meshak, im Abednego. Rar m̦akoko in kabuñ ñan juon ekjab me ear jutak kõn kien eo an Babil̦on. (Riit Daniel 3:16-18.) Bwebwenato in ilo Baibõl̦ ej jipañ elõñ ro jeid im jatid ilo raan kein bwe ren peran im jab kabuñ ñan bõl̦eak eo an aelõñ eo. Bareinwõt, Jijej ear jab bõk kun̦aan ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko ilo kien im men ko jet me rar kõm̦m̦an jepel ikõtaan armej ro. Ear jel̦ã bwe joñak eo an em̦m̦an enaaj kar jipañ rũkal̦oor ro an. Ear ba: “Kom̦win peran, bwe em̦õj aõ anjo̦ ioon lal̦!”​—Jon 16:33, UBS.

¹⁷ Elõñ ro jeid im jatid rar dãpij wõt aer tiljek im jab bõk kun̦aaer ilo tarin̦ae ak m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien. Jet iaaer rar kaeñtaan er, kalbuuji er, im m̦an er ñan mej kõn aer dãpij wõt aer tiljek ñan Jeova. Joñak ko an rein rej jipañ kõj bwe jen peran. Men in ear bar jipañ juon jeid im jatid ilo aelõñin Turkey. Ej ba: “Ewõr kar juon jeid im jatid likao etan Franz Reiter me rar m̦ane ñan mej kõn an kar m̦akoko in bõk kun̦aan ilo tarin̦ae ippãn rũttarin̦ae ro an Hitler. Lõta eo ear je ñan jinen ilo boñõn eo m̦okta jãn an kar mej ej kwal̦o̦k joñan an lukkuun kar kajoor tõmak eo an im joñan an kar lukkuun lõke Jeova. Iar kõn̦aan l̦oor joñak in an likao in ñe iar iioone ejja wãween in wõt ear iioone.”^[2]​—Lale kõmel̦el̦e eo ilo jem̦l̦o̦kin katak in.

18, 19. (1) Ewi wãween an ro ilo eklejia eo maroñ jipañ eok bwe kwõn tiljek wõt? (2) Ta eo kwõnaaj kate eok ñan kõm̦m̦ane?

¹⁸ Ro jeim̦ im jatũm̦ ilo eklejia eo am̦ remaroñ bar jipañ eok ñan wõnm̦aanl̦o̦k im jab bõk kun̦aam̦ ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an kien. El̦aññe ewõr juon apañ kwõj iioone ikijjeen men in, kepaake em̦m̦aan ro rej lale eklejia im kwal̦o̦k ñan er kõn apañ in kwõj iioone. Rein remaroñ lewaj naanin kakapilõk ko rem̦m̦an jãn Baibõl̦. El̦aññe ro ilo eklejia eo rejel̦ã kõn apañ in kwõj iioone, renaaj kajjioñ jipañ eok im kakajoor eok. Kajjitõk ippãer bwe ren jar kake eok. Kwõj aikuj bar jipañ ro jeim̦ im jatũm̦ im jar kake er. (Matu 7:12) Ilo Weep jait eo ad, ilo kajin Pãlle, ewõr laajrakin etan ro jeid im jatid me rej pãd ilo kalbuuj.^[3] (Lale kõmel̦el̦e eo ilo jem̦l̦o̦kin katak in.) Ñe kwõnaaj lale men in, kããlõt jet iaan ãt ko etan ro jeid im jatid im jar kake er. Kwõmaroñ kajjitõk bwe Jeova en jipañ rein bwe ren peran im dãpij wõt aer tiljek ñane.​—Epesõs 6:19, 20, UBS.

¹⁹ Ilo ad epaakel̦o̦k wõt jem̦l̦o̦kin jukjukun pãd in, jeban bwilõñ el̦aññe enaaj l̦apl̦o̦k an kien ko iuun kõj ñan bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko aer. Eñin unin elukkuun aorõk bwe jen kõpooj kõj make kiiõ bwe jen maroñ wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jab bõk kun̦aad ilo m̦akũtkũt im aitwerõk ko an lal̦ in!