Пак врне!

ОД ДОПИСНИКОТ НА РАЗБУДЕТЕ СЕ! ВО ИРСКА

„О не! Пак врне!“

Дали некогаш сте рекле нешто слично? На пример, можеби во текот на летото сте биле да посетите некое живописно место на ирскиот брег на Атлантскиот Океан. Можеби сте се надевале на топол, сончев ден за да уживате во прекрасниот пејзаж — но наместо тоа Ве дочекале силни ветрови и пороен дожд. Во такви моменти, лесно е да заборавиме дека треба да бидеме благодарни за дождот. Без него не би постоеле ниту ние ниту прекрасниот пејзаж!

Откако ќе ја натопи почвата, дождот неизбежно паѓа пак како да доаѓа од некој неисцрпен извор. Како е можно тоа? Благодарение на еден извонреден кружен тек. Дури и еден краток преглед на трите најважни фази на овој животоважен процес — испарување, кондензација и врнежи — ни покажува дека тоа не е само некоја случајност. Во една книга е објаснето дека тоа е еден сложен, осмислен процес „што се одвива според утврдени, непроменливи закони“.

Испарување

Околу 97 проценти од водата на земјата е сместена во океаните. Остатокот, во најголем дел, се наоѓа во глечерите или е складиран во езерата и подземните водопропустливи слоеви. Се разбира, водата од океаните не е за пиење. Во врска со ова, да го цитираме измачениот морнар од песната „Балада за стариот морнар“,a кој извикнал дека во океаните има ‚вода, вода, насекаде, но ниту капка за пиење‘.

Пред да може да се пие, океанската вода треба да помине еден долг, сложен пат. Најпрво таа испарува и преминува во гасовита агрегатна состојба — водна пареа. Секоја година, со загревањето од сончевите зраци, околу 400.000 кубни километри вода од копното и морето преминуваат во атмосферата. Во древни времиња, еден човек по име Елиу му ја припишал на Бог заслугата за овој процес, велејќи: „Тој црпе капки вода од морето и цеди дожд од пареата што ја направил“ (Јов 36:27, The New English Bible).

Самата атмосфера претставува „речиси неверојатно сложен систем“ што се протега до височина од над 400 километри. Нашата вода го минува својот кружен пат на растојание од 10 до 20 километри над земјата. Оваа зона, наречена тропосфера, е она што книгата Our Fragile Water Planet го опишува како „област што е во допир со Земјината површина, каде што се формираат облаците, дождот, снегот, ураганите и торнадата“.

Колку е потопол воздухот, толку повеќе вода може да задржи. Затоа испраната облека побрзо се суши кога денот е топол и дува ветар. Најголемиот дел од водата се наоѓа во атмосферата во тропските предели. Но, можеби ќе прашате: ‚А на кој начин сета таа вода преминува на другите места каде што е потребна?‘ Со помош на силните системи на ветрови што кружат околу Земјината топка. Тие настануваат како резултат на начинот на кој Земјата се врти околу својата оска и затоа што некои делови од Земјината површина се загреваат повеќе од други, при што атмосферата е во состојба на постојано движење.

Во нашата атмосфера што постојано се движи се наоѓаат огромни воздушни маси — големи воздушни острови во кои владее приближно иста температура. Колку се големи тие? Па, тие можат да покријат површина од неколку милиони квадратни километри. Топлите воздушни маси настануваат во тропските предели, а постудените настануваат во арктичките, односно поларните области. Овие воздушни маси служат како огромни транспортери на атмосферската вода.

Друг мајсторски осмислен процес е движењето на водната пареа во атмосферата. Со ова движење, топлината се пренесува од подрачја каде што е претопло — како што се тропските предели — во подрачја каде што има потреба од топлина. Во спротивно, температурата во некои делови од Земјината топка постојано би растела.

Кондензација

Иако водната пареа врши многу важни функции во атмосферата, очигледно нема да имаме голема корист од неа ако остане горе и не падне да ја натопи земјата. На пример, атмосферата над пустината Сахара содржи значително количество влага, но сепак, тој предел е сушен. На кој начин влагата од атмосферата се враќа на земјата? Така што најпрво се кондензира, т.е. се враќа во течна состојба.

Веројатно сте виделе како водната пареа се кондензира во бањата кога топлиот воздух од туширањето со жешка вода ќе дојде во допир со постудениот прозорец или огледало. Нешто слично се случува кога извесно количество воздух се лади додека постепено се крева на височини каде што температурите се пониски. Зошто воздухот се крева? До тоа може да дојде кога некоја погуста, постудена воздушна маса ќе потисне нагоре некоја потопла воздушна маса. Понекогаш планините влијаат на тоа воздухот да се крене нагоре. Во други случаи, особено во тропските региони, тој се крева со помош на конвексните струи.

‚Но‘, можеби ќе прашате, ‚околу што се кондензира водната пареа горе во атмосферата?‘ Атмосферата е полна со многу ситни честички — како што се честички од чад, прав и морска сол. Како што се лади воздухот, водната пареа се кондензира околу тие ситни честички што служат како јадра. Потоа од ситните капкички вода се создаваат облаци што можеме да ги видиме.

Меѓутоа, оваа вода не паѓа веднаш на земјата. Зошто? На крајот на краиштата, водата е 800 пати потешка од воздухот. Причината за ова е тоа што секоја капкичка која се наоѓа во облакот е толку мала и лесна што може да биде носена од воздушните струи. Елиу, кој го спомнавме претходно, се восхитувал на овој фасцинантен дел од водниот циклус кога зборувал за тоа како „облаците лебдат виснати над земјата, прекрасно дело на совршената вештина [на Творецот]“ (Јов 37:16, New English Bible). Зарем не вчудовидува сознанието дека малиот, мек облак што плови во воздухот над Вас можеби содржи од 100 до 1.000 тони влага?

Врнежи

Многу облаци никогаш не носат дожд, односно врнежи. Релативно лесно е да се објасни како водата доаѓа во атмосферата и како облаците пловат по небото. „Вистинскиот проблем е“, вели еден писател, „да се објасни како водата воопшто се враќа долу“ (The Challenge of the Atmosphere).

Потребни се „милион или повеќе капкички од облакот“ за да се оформи една мала дождовна капка. Изгледа дека никој не може да даде сосема задоволувачки одговор на прашањето како овие ситни капкички што лебдат во облакот се претвораат во отприлика една милијарда тони вода што паѓаат на земјата секоја минута, секој ден. Дали тие ситни капкички од облакот едноставно се спојуваат за да формираат поголеми дождовни капки? Понекогаш е така. Веројатно на тој начин настануваат дождовни капки во тропските предели. Но, ова ни оддалеку не може да ја објасни „загатката на формирање дождовни капки“ на места како што е ирскиот брег на Атлантскиот Океан.

Таму не доаѓа само до спојување на ситните капкички од облаците за да се формираат поголеми капки. Со помош на механизми што не можат сосема да се разберат, тие формираат ситни ледени кристали. Овие кристалчиња се групираат и стануваат „едно од најубавите ремек-дела на природата“ — снегулките. Како што снегулките се зголемуваат и натежнуваат, ги совладуваат воздушните струи што се движат нагоре и почнуваат да паѓаат на земјата. При соодветни ниски температури, тие паѓаат во вид на снег — милијарди снегулки во текот на просечни снежни врнежи. Но, ако паѓаат низ слој од топол воздух, снегулките се топат и стануваат дождовни капки. Значи, снегот не е замрзнат дожд. Напротив, повеќето дождови, барем во областите каде што владее умерена клима, во почетокот биле снег, кој потоа се стопил додека паѓал на земја.

Така, по едно патување што можеби траело илјадници километри и во кое биле вклучени сложени процеси што сѐ уште не можат целосно да се разберат, дождот повторно паѓа. Точно, можеби одвреме навреме ќе Ви се вмеша во плановите и во работата. Но, благодарение на овој извонреден процес добиваме неисцрпно количество вода. Да, дождот е вистински благослов. Затоа, можеби следниот пат кога ќе почувствувате дождовни капки по лицето, ќе Ви биде полесно да го цените овој дар од Бог.

[Фуснота]

[Рамка/графикон на страница 22]

Како настанува градот

Во книгата Weather стои: „Градот е специфичен производ на големи, турбулентни облаци што носат бура“. Кога капкичките од облакот се кондензираат околу ситните јадра во овие облаци, понекогаш се фатени во силните воздушни струења нагоре, кои ги носат во повисоките студени делови на облакот. На овие температури на кои доаѓа до замрзнување, други капкички се кондензираат околу првобитната дождовна капка и веднаш се замрзнуваат. Овој процес постојано се повторува, при што замрзнатата дождовна капка се движи горе-долу во и надвор од замрзнатиот слој. Околу замрзнатата дождовна капка секојпат се формира нов слој мраз, при што таа станува сѐ потешка, добивајќи слоеви како што има кромидот. На крајот, таа станува толку тешка што ги совладува воздушните струења што ја влечат нагоре во облакот и паѓа на земјата како тврдо, замрзнато зрно град. „Понекогаш“, стои во Atmosphere, Weather and Climate, „зрната град можат да достигнат огромни димензии и секое може да тежи и до 760 грама.“

[Графикон]

(Види во публикацијата)

град

↑ струење нагоре

точка на мрзнење .........................

↓ струење надолу

[Рамка/слики на страница 23]

Дали сте знаеле?

Во просек, водата што се наоѓа во атмосферата во целиот свет е доволна само за десет дена дожд.

Една летна бура со грмотевици може да ослободи дванаесет пати поголема енергија од онаа што ја имала бомбата која била фрлена врз Хирошима во текот на Втората светска војна. Секој ден во светот настануваат околу 45.000 бури со грмотевици.

Топлината од сонцето не е главен начин на кој се загрева атмосферата. Поголемиот дел од таа топлинска енергија само минува низ атмосферата, која се загрева со енергијата што ја зрачи загреаната површина на земјата.

Водата е единствената супстанција што ја има во изобилство на земјата и што истовремено постои на исто место во три различни агрегатни состојби — тврда, течна и гасовита.

Маглата е всушност облак што се формира на ниво на почвата.

[Графикон/слики на страници 24 и 25]

(Види во публикацијата)

↑ ↓ ↓

↑