Марко Поло патува во Кина по Патот на свилата

Марко Поло патува во Кина по Патот на свилата

ОД ДОПИСНИКОТ НА РАЗБУДЕТЕ СЕ! ВО ИТАЛИЈА

Тројца луѓе излегуваат од една галија на пристаништето во Венеција. Никој не дотрчува да ги поздрави. Ако не отскокнувале со својот чуден изглед, речиси никој немало да го забележи нивното враќање дома по отсуство од 24 години. Биле облечени во парталава облека што била изработена од некогаш убава свила и во монголски стил. Еден извор вели дека тие „некако неописливо потсетувале на Татари како во однесувањето така и во акцентот, бидејќи речиси го заборавиле својот венецијански јазик“. Патниците се Марко Поло, татко му и чичко му. Ова се случило во 1295 година.

ПРИКАЗНИТЕ на тројцата Поло за нивното патување во далечниот Китај, денешна Кина, им звучеле неверојатно на нивните современици. Мемоарите на Марко, чиј оригинален наслов бил Опис на светот а подоцна биле наречени Во дворот на Великиот кан, раскажувале за непознати цивилизации што имале огромно богатство и изобилство стока што лакомо ја посакувале трговците од Запад. Неговата книга извршила огромно влијание врз фантазијата на луѓето. Само за 25 години од враќањето на Марко биле достапни манускрипти на француско-италијански, француски, латински, тоскански, венецијански и веројатно германски јазик — невиден успех за периодот на Средниот век. Неговата книга била рачно препишувана два века и почнувајќи од 1477 постојано се печати на многу јазици. Марко Поло веројатно е најпознатиот Европеец што патувал во Кина по Патот на свилата. Зошто отишол на тоа патување? И може ли да се верува во сѐ што тврдел дека видел и направил?

Венецијански трговци

Во 13⁠-тиот век, многу венецијански трговци се населиле во Константинопол, денешен Истанбул, и таму се збогатиле. Меѓу нив биле Николо и Мафео Поло, татко му и чичко му на Марко. Некаде во 1260 година тие го продале имотот што го имале во тоа место, инвестирале во скапоцени камења и тргнале за Сарај, главниот град на западниот ханат на Монголската Империја, кој се наоѓал на реката Волга. Работата добро им тргнала и тие го удвоиле својот имот. Бидејќи не можеле да се вратат поради војната, тие тргнале на исток, веројатно јавајќи на коњи, во големиот трговски град Бухара, во денешен Узбекистан.

Поради немирите таму останале три години, сѐ додека низ Бухара не поминале пратеници што оделе кај Кублај — Великиот хан на сите Монголи, чии територии се протегале од Кореја до Полска. Пратениците ги повикале Николо и Мафео да им се придружат бидејќи, како што раскажувал Марко, Великиот хан никогаш немал сретнато „Латини“ — веројатно мислел на јужноевропејците — и ќе му било мило да разговара со нив. По едногодишно патување браќата Поло стигнале во дворецот на Кублај-хан, внукот на Џингис-хан, основачот на Монголската Империја.

Великиот хан ги пречекал браќата Поло и многу ги распрашувал за Западот. Им дал една златна плоча за да патуваат безбедно кога ќе се враќаат и им дал писмо за папата со кое го замолил да му испрати „стотина мудри луѓе, кои го познаваат законот на Христос и ги знаат седумте вештини за да му проповедаат на народот [на Кублај]“.

Во меѓувреме се родил Марко. Тој имал 15 години кога првпат го сретнал својот татко, во 1269. Кога повторно влегле на „христијански“ територии, Николо и Мафео дознале дека папата Клемент IV умрел. Чекале некој да го наследи, но тој тригодишен интеррегнум (додека да се избере нов папа) бил најдолг во историјата. По две години, во 1271, повторно тргнале на пат за да се вратат кај Великиот хан, а со себе го повеле и 17⁠-годишниот Марко.

Патувањето на Марко

Во Ака (Палестина), еден прочуен црковен политичар, Теобалдо Висконти, им дал на тројцата Поло писмо за Великиот хан во кое објаснувал зошто тие не можеле да го исполнат неговото барање да му се донесат стотина мудри луѓе. Кога пристигнале во Мала Азија, тие чуле дека самиот Висконти бил избран за папа, па затоа се вратиле кај него во Ака. Наместо да испрати сто мудреци, новиот папа, Григориј X, испратил само два калуѓера што биле овластени да заредуваат свештеници и бискупи и им дал соодветна писмена препорака и подароци за ханот. Групата тргнала повторно, но калуѓерите брзо се вратиле поради страв од војните што беснееле во тие предели. Тројцата Поло продолжиле понатаму.

Тие патувале низ земјите што денес се познати како Турција и Иран и се спуштиле до Персискиот Залив со намера да продолжат по море. Меѓутоа, проценувајќи дека бродовите не биле погодни за пловидба, биле „со лош квалитет . . . прицврстени само со коноп“, тие одлучиле да одат по копнен пат. Свртувајќи на север и на исток, тие ги преминале огромните пустелии, импозантните планински венци, зелените висорамнини и богатите пасишта на Авганистан и Памир пред да пристигнат во Кашгар, во денешната автономна покраина Синкјанг во Кина. Потоа, одејќи по древните каравански патишта јужно од Таримската Котлина и пустината Гоби, пристигнале во Камбалук, денешен Пекинг. Целото тоа патување, во кое наидувале на многу лоши временски услови а и Марко се разболел од некоја болест, траело три и пол години.

По патот Марко забележува необични работи — планината во Ерменија за која се зборувало дека на неа застанала Ноевата арка, наводната гробница на тројцата мудреци во Персија, земји на големи студови и вечна темнина на далечниот север. Во западната литература, Марко е првиот што ја спомнал нафтата. Тој открива дека „саламандер“ воопшто не е некое животно што може да одолее на оган, како што се мислело, туку еден минерал — азбест — што го имало во регионот Синкјанг. Црните камења што горат — јагленот — ги има толку многу во Кина што секојдневно може да се оди на топла бања. Каде и да оди, тој забележува како се облекуваат, што јадат и што пијат луѓето — особено поткиселеното млеко од кобила што го користеле Монголите — како и верските и магичните ритуали, занаетите и стоката за продажба. Сосема нови за него се книжните пари што се користеле во царството на Великиот хан.

Марко никогаш не ги открива своите размислувања туку непристрасно раскажува што гледа и што слуша. Ние можеме само да погодуваме како се чувствувал кога бил нападнат од разбојници што заробиле некои од неговите придружници и убиле други.

Во служба на Кублај-хан?

Марко тврди дека тројцата Поло поминале 17 години во служба на Кубјал-хан, т.е. Великиот хан. За тоа време, Кублај-хан честопати го испраќал Марко во далечните делови на империјата за да му носи информации, па дури станал и гувернер на денешниот град Јангту, во провинцијата Јангсу.

Постојат дебати околу тоа дали Марко ја кажува целата вистина. Монголците не им верувале на Кинезите, кои ги освоиле, и поставувале туѓинци за гувернери во нивната империја. Но, изгледа неверојатно дека Марко, еден неписмен човек, станал гувернер. Можеби малку претерал во поглед на својот чин. Сепак, изучувачите се спремни да прифатат дека тој можеби бил „корисен пратеник со извесен чин“.

Сепак, Марко успеал да даде прекрасна слика на метрополи со нечуено богатство со пагански и несекојдневни обичаи што припаѓаат на еден свет што Западот сосема го игнорирал или, пак, му бил познат само од приказните или од кажување. Дали навистина било можно да постојат толку населени цивилизации, побогати од европските? Тоа изгледало невозможно.

Палатата на Великиот хан била „највеличествена палата што некогаш постоела“, рекол Марко. „Целата зграда е толку пространа, толку богата и толку убава што ниеден човек на светот не би можел да измисли нешто поубаво“. Нејзините ѕидови биле обложени со злато и сребро, украсени со извајани и позлатени змејови, ѕверови и птици, како и витези и идоли. Високиот кров — светлоцрвен, жолт, зелен и син — блескал како кристал. Нејзините прекрасни паркови биле полни со секакви видови животни.

За разлика од змијулестите патеки на средновековна Европа, во Камбалук улиците биле толку прави и широки што човек имал видик од едниот до другиот градски ѕид. Таму биле „носени поскапи и поретки производи и во поголемо количество . . . отколку во кој и да е друг град во светот“, вели овој Венецијанец. „Не поминува ниту ден од годината а во градот да не влезат 1.000 кочии натоварени со свила, а камоли друга стока“.

По реката Јангцекјанг, една од најдолгите реки во светот, пловеле извонредно многу бродови. Марко пресметува дека пристаништето Синџу мора да собирало 15.000 бродови.

Еден од монголските обичаи што ги спомнува Марко е обичајот да се венчаваат мртви деца. Ако во некое семејство умрел синот што имал четири години или бил нешто постар, а во друго семејство умрела ќерка на иста возраст, татковците можеле да одлучат да ги венчаат мртвите деца, и тогаш склопувале брачен договор и одржувале голема забава. Се давала храна, се палеле хартиени фигури на робови, пари и предмети за домаќинството, со уверување дека „сопружниците“ ќе ги поседуваат во таканаречениот друг свет.

Марко е импресиониран од воените вештини на Монголците, од нивните методи на владеење и нивната религиозна толеранција. Општествено-економските достигнувања вклучувале помош за сиромашните и болните, противпожарни патроли и патроли за одржување на редот и мирот, резервни житници за да се олесни неволјата предизвикана од поплави, како и пошта за брза комуникација.

Иако знаел дека Монголците се обиделе да ја нападнат Јапонија, Марко не тврди дека бил таму. Меѓутоа, наведува дека во Јапонија имало толку многу злато што палатата на императорот била сосема покриена и поплочена со него. Во западната литература пред 16⁠-тиот век, Марко бил единствениот што ја спомнал Јапонија.

Со векови, некои луѓе се восхитувале, а други се потсмевале на книгата на Марко. Денес, откако изучувачите ги процениле сите неточни работи во неа, ја дефинираат како „ненадминлив опис“ на царството на Кубјал кога било во својот зенит.

Назад во Венеција

Тројцата Поло заминале од Кина некаде во 1292. Марко вели дека експедицијата била на пат 21 месец, тргнала од денешен Кванчоу, кратко застанала во Виетнам, на Малајскиот Полуостров, на Суматра и на Шри Ланка, а потоа продолжила во Персија одејќи по индискиот брег. Последниот дел од нивното патување ги одвел во Константинопол, и конечно пристигнале во Венеција. Бидејќи биле отсутни 24 години, не е тешко да се претпостави дека нивните роднини едвај ги препознале. Тогаш Марко имал 41 или 42 години.

Тешко е да се утврди колкав пат поминал Марко. Еден писател, кој неодамна се обидел да помине по истиот пат по кој патувал Марко, поминал повеќе од 10.000 километри само од Иран до Кина. Дури и со современи транспортни средства, тоа било потфат исполнет со тешкотии.

Се вели дека Марко му ја диктирал својата книга на извесен Рустичело, во затворот во Џенова во 1298. Според традицијата, додека командувал со некоја венецијанска галија, Марко бил заробен во една поморска битка со џеновјаните, кои воделе војна со Венеција. Рустичело, созатвореник, имал искуство во пишувањето проза на француски и на француско-италијански јазик, па дружењето со Марко очигледно го мотивирало да пишува.

Марко бил ослободен веројатно некаде во 1299, кога бил склучен мир помеѓу Џенова и Венеција. Се вратил во Венеција, се оженил и имал три ќерки. Умрел во својот град во 1324, на возраст од 69 години.

Некои луѓе сѐ уште се сомневаат во тоа дали Марко го направил сето она што тврдел или само раскажувал приказни што ги чул од други патници. Но, кој и да е изворот на книгата Во дворот на Великиот кан од Марко Поло, изучувачите ја признаваат нејзината вредност. „Никогаш дотогаш ниту, пак, оттогаш“, вели еден историчар, „некој човек не дал толкаво ново географско спознание за Западот“. Книгата на Марко Поло и понатаму сведочи за човековата воодушевеност од патувањата, новите глетки и далечните земји.

[Карта на страници 24 и 25]

(Види во публикацијата)

Патувањето на Марко во Кина

Додека бил во Кина

Патот дома

ИТАЛИЈА

Џенова

Венеција

ТУРЦИЈА

Истанбул (Константинопол)

Трабзон

Ака

(Сарај)

ГРУЗИЈА

Пл. Арарат

ИРАН (ПЕРСИЈА)

Персиски Залив

АВГАНИСТАН

УЗБЕКИСТАН

Бухара

ПАМИР

Кашгар

ТАРИМСКА КОТЛИНА

ПУСТИНА ГОБИ

МОНГОЛИЈА

(КОРЕА)

КИНА (КИТАЈ)

Пекинг (Камбалук)

Јангту

Јангцекјанг

Кванчоу

МЈАНМАР

ВИЕТНАМ

МАЛАЈСКИ ПОЛУОСТРОВ

СУМАТРА

ШРИ ЛАНКА

ИНДИЈА

[Извор на слика]

[Слика на страница 24]

Венеција

[Слика на страници 24 и 25]

Пл. Арарат

[Извор на слика]

Robert Azzi/Saudi Aramco World/PADIA

[Слика на страница 24]

Монголка

[Извор на слика]

C. Ursillo/Robertstock.com

[Слика на страници 24 и 25]

Веслач (Мјанмар)

[Слика на страница 25]

Големиот кинески ѕид

[Слика на страница 25]

Пекинг

[Слика на страница 25]

Виетнам

[Слика на страница 25]

Индиски зачини

[Слики на страница 26]

Кинески коњаник, Кубај-хан, реката Јангцекјанг

[Извори на слики]

Коњаник: Tor Eigeland/Saudi Aramco World/PADIA; Кублај-хан: Collection of the National Palace Museum, Taiwan; Јангцекјанг: © Chris Stowers/Panos Pictures

[Извор на слика на страница 23]

[Извор на слика на страница 27]