കൊരിന്ത്‌—രണ്ടു കടലു​ക​ളു​ടെ നഗരം

“പുരാതന ജനങ്ങൾ ദൈവങ്ങൾ യഥാർത്ഥ​മാ​ണെന്ന്‌ വിശ്വ​സി​ച്ചി​രു​ന്നു. ചില​പ്പോൾ എനിക്കു​തന്നെ അങ്ങനെ തോന്നു​ന്നു.” ഒരിക്കൽ അപ്പോ​ളോ, അഫ്‌റോ​ഡൈ​ററ്‌, ഹെർമ്മിസ്‌, ഹെർക്കു​ലിസ്‌, പൊസീ​ദോൻ എന്നിവർക്ക്‌ അർപ്പി​ക്ക​പ്പെട്ട ആലയങ്ങ​ളു​ടെ ശൂന്യ​ശി​ഷ്ട​ങ്ങ​ളിൽക്കൂ​ടെ ഞങ്ങളെ നയിക്കു​മ്പോൾ ഞങ്ങളുടെ വഴികാ​ട്ടി അങ്ങനെ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെട്ടു. വായു​വിൽ മഴയുടെ ഗന്ധം ഉണ്ടായി​രു​ന്നു, ഒരു കൊടു​ങ്കാ​ററ്‌ രൂപം​കൊ​ള്ളു​ന്ന​തി​ന്റെ ശബ്ദം ഞങ്ങൾ കേട്ടു. ഒരു പുഞ്ചി​രി​യോ​ടെ അവർ പറഞ്ഞു, “സിയൂസ്‌.”

രാവിലെ പർനാ​സസ്‌ ഗിരി​യു​ടെ മുകളിൽ കാർമേഘം വട്ടമി​ട്ടി​രു​ന്നു. അവ ഞങ്ങൾക്കു മുകളിൽ ഒരു ഭീഷണി​യാ​യി വ്യാപി​ക്ക​ത്ത​ക്ക​വണ്ണം കൊരി​ന്ത്യ ഉൾക്കട​ലി​നു കുറുകെ പെട്ടെന്ന്‌ വ്യാപി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. എന്നാൽ ഞങ്ങളുടെ വഴികാ​ട്ടി തീർത്തും സന്തോ​ഷ​വ​തി​യാ​യി​രു​ന്നു​കൊണ്ട്‌ പുരാതന കാലത്തെ കഥകളും ഗ്രീസി​ന്റെ പ്രതാ​പ​വും ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​ത്വ​ത്തി​ന്റെ വരവും സംബന്ധിച്ച്‌ പറഞ്ഞു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു. ഞങ്ങളുടെ മനോ​നേ​ത്ര​ങ്ങ​ളിൽ കോട്ടകൾ കെട്ടു​ന്ന​തി​നും മറെറാ​രു പ്രദേ​ശത്തെ ആളുക​ളി​ലേക്ക്‌ പകരു​ന്ന​തി​നു​മാ​യി അവർ വസ്‌തു​ത​യും ഭാവന​യും ചരി​ത്ര​വും സങ്കൽപ്പ​വും മനോ​ഹ​ര​മാ​യി കൂട്ടി​ക്കു​ഴ​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു.

ഞങ്ങൾ മഴയെ​ക്കു​റിച്ച്‌ ഉൽക്കണ്‌ഠ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നില്ല. പെലോ​പോ​ണി​സോ​സിൽ വിരള​മാ​യേ മഴ പെയ്‌തി​രു​ന്നു​ള്ളു. എന്തിന്‌, ഈ ദക്ഷിണ പ്രവിശ്യ ഗ്രീസി​ലെ ഏററവും വരണ്ട സ്ഥലങ്ങളിൽ ഒന്നായി​രു​ന്നു! ഏതൻസ്‌ മാത്രമേ അതി​നേ​ക്കാൾ വരണ്ടതാ​യി​രു​ന്നു​ള്ളു. എന്നാൽ മഴ വന്നാൽ അത്‌ ചെറുതല്ല താനും. അത്‌ കുന്നു​ക​ളിൽനിന്ന്‌ മണ്ണൊ​ലി​പ്പിച്ച്‌ കൊരി​ന്ത്യൻ സമതലത്തെ സമ്പുഷ്ട​മായ എക്കൽമ​ണ്ണു​കൊണ്ട്‌ നിറക്കുന്ന വന്യമായ വെള്ളപ്പാ​ച്ചിൽ ആണ്‌.

അതിശയം! കൊരിന്ത്‌ ലോക​പ്ര​ശ​സ്‌ത​മാ​യി​രി​ക്കു​ന്ന​തിൽ ഒരു കാര്യം ഒരു കാർഷിക ഉൽപ്പന്ന​മാ​യി​രി​ക്കു​മെന്ന്‌ ഞങ്ങൾ ഒട്ടും പ്രതീ​ക്ഷി​ച്ചി​രു​ന്നില്ല. മെഡി​റ​റ​റേ​നി​യന്‌ കിഴക്കുള്ള ദേശങ്ങ​ളി​ലോ കാലി​ഫോർണി​യാ​യി​ലോ മറേറതു സ്ഥലത്തോ വളർന്നാ​ലും കുറന്ത്‌ എന്നു വിളി​ക്ക​പ്പെ​ടുന്ന ഉണക്ക മുന്തിരി നാം ചവക്കു​മ്പോൾ “കുറന്ത്‌” ആയി അധഃപ​തിച്ച കൊരിന്ത്‌ എന്ന നാമം അവ വഹിക്കു​ന്നു.

അതിന്റെ വിഭവങ്ങൾ

“സമ്പന്ന കൊരിന്ത്‌” എന്ന ഹോമ​റു​ടെ വിശേ​ഷ​ണ​ത്തി​ന്റെ ഒരു കാരണം അവിടത്തെ മണ്ണായി​രി​ക്കാം. എന്നിരു​ന്നാ​ലും അയൊ​ണി​യൻ കടലി​ന്റെ​യും ഏജിയൻ കടലി​ന്റെ​യും തുറമുഖ നഗരമാ​യി​രു​ന്നു​കൊണ്ട്‌ കൊരിന്ത്‌ അതിന്റെ സമ്പത്ത്‌ അധിക​വും സമ്പാദി​ച്ചു. ഹൊ​റേഡ്‌ അതിനെ “ബിമാ​റി​സ്‌വി കൊരി​ന്തി” അഥവാ “രണ്ടു കടലിന്‌ അഭിമു​ഖ​മായ കൊരിന്ത്‌” എന്ന്‌ വിളിച്ചു. ഒരു നഗരത്തിന്‌ രണ്ടു കടലിന്റെ തുറമു​ഖ​മാ​യി​രി​ക്കാൻ എങ്ങനെ കഴിയും? അത്‌ വൻകര​യു​ടെ [ഗ്രീക്ക്‌, ഇസ്‌മോസ്‌] ഇടുങ്ങിയ കഴുത്തി​ന്റെ തെക്കേ അററത്താ​യി പെലോ​വോ​ണി​സോ​സും ഗ്രീസു​മാ​യി ബന്ധിപ്പി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌ സ്ഥിതി​ചെ​യ്യു​ന്ന​തി​നാൽ എളുപ്പം കഴിയും.

പടിഞ്ഞാ​റും കിഴക്കും തുറമു​ഖ​ങ്ങൾക്കി​ട​ക്കുള്ള വാണി​ജ്യ​ത്തിൽനി​ന്നും ഗ്രീക്കു​കാർ ഡയോൾക്കോസ്‌ എന്നു വിളി​ക്കുന്ന കപ്പൽച്ചാ​ലി​ലൂ​ടെ കനാൽ വഴി കടന്നു​പോ​കുന്ന ചെറു​ക​പ്പ​ലു​കൾക്കും ചരക്കു​ക​പ്പ​ലു​കൾക്കും ചുമത്തി​യി​രുന്ന ചുങ്കത്തിൽനി​ന്നും കൊരി​ന്തിന്‌ പ്രയോ​ജനം കിട്ടി​യി​രു​ന്നു. തെക്കോ​ട്ടും വടക്കോ​ട്ടും കരയി​ലൂ​ടെ ചരക്കു കൊണ്ടു​പോ​കു​ന്ന​തി​നും അത്‌ നികുതി ചുമത്തി​യി​രു​ന്നു. കൊരിന്ത്‌, വികസി​ച്ചു വരുന്ന തന്റെ രാജ്യ​ത്തിന്‌ വളരെ പ്രധാ​ന​മാ​യി മഹാനായ അലക്‌സാ​ണ്ട​റി​ന്റെ പിതാ​വായ ഫിലിപ്പ്‌ II-ാമൻ കണക്കാ​ക്കി​യ​തിൽ അതിശ​യി​ക്കാ​നില്ല.

പരാജ​യ​ങ്ങ​ളും വീണ്ടെ​ടു​പ്പും

എന്നാൽ അത്‌ നൂററാ​ണ്ടു​കൾക്കു മുമ്പാ​യി​രു​ന്നു. ഇന്ന്‌ കൊരി​ന്ത്യൻ—സാറോ​ണിക്‌ ഉൾക്കട​ലു​കൾ തമ്മിൽ ഒരു കനാൽ ബന്ധിപ്പി​ക്കു​ന്നു, പ്രധാന വീഥി​ക​ളിൽക്കൂ​ടെ ഇരമ്പി​പ്പാ​യുന്ന ലോറി​കൾ കൊരി​ന്ത്യ ഗ്രാമ​ത്തി​ന്റെ ഉറക്കം കെടു​ത്തു​ന്നു. കൊരിന്ത്‌ മദ്ധ്യധ​ര​ണി​ക്ക​ട​ലി​ന്റെ കാന്തമാ​യി​രു​ന്നു​വെന്ന സംഗതി കപ്പൽയാ​ത്ര​ക്കാ​രും ട്രക്കിൽ സാധനം കൊണ്ടു​പോ​കു​ന്ന​വ​രും ഗ്രാമ​വാ​സി​ക​ളും ശ്രദ്ധി​ക്കു​ന്നേ​യില്ല. പുരാ​വ​സ്‌തു​ശാ​സ്‌ത്ര​ജ്ഞൻമാ​രും വിനോ​ദ​സ​ഞ്ചാ​രി​ക​ളും മാത്രം കരണ്ടി​ക​ളും ഫിലി​മു​മാ​യി ജിജ്ഞാ​സ​യോ​ടെ വരുന്നു.

ക്രിസ്‌തു​വി​നു മുമ്പ്‌ 146-ൽ റോമൻ കോൺസൽ ആയിരുന്ന മമ്മിയസ്‌, കൊരിന്ത്‌ നശിപ്പി​ക്കു​ക​യും വിജന​മാ​ക്കു​ക​യും ചെയു. എന്നിരു​ന്നാ​ലും സുഷു​പ്‌ത​മായ ഒരു നൂററാ​ണ്ടി​നു​ശേഷം ജൂലി​യസ്‌ കൈസർ അതിനെ ഗ്രീക്ക്‌ വഴിക​ളും ചിന്തക​ളും ഇടകലർന്ന ഒരു റോമൻ കോസ്‌മൊ​പോ​ളി​ററൻ കോള​നി​യാ​ക്കി പുനരു​ദ്ധ​രി​ച്ചു.

ഏതാണ്ട്‌ നൂറു വർഷങ്ങൾക്കു​ശേഷം ക്രിസ്‌തീയ അപ്പോ​സ്‌ത​ല​നായ പൗലോസ്‌ അവിടെ എത്തിയ​പ്പോൾ കൊരിന്ത്‌ വീണ്ടും തഴച്ചു​വ​ള​രുന്ന ഒരു സഗരമാ​യി​രു​ന്നു. അതിലെ ആളുകൾ പകൽ സമയത്ത്‌ കെട്ടി​ട​നിർമ്മാ​ണ​വും കരകൗ​ശ​ല​വും വ്യാപാ​ര​വും വിജയ​ക​ര​മാ​യി നടത്തി​ക്കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു. രാത്രി​യി​ലോ? അവർ ക്ഷേത്ര​ങ്ങ​ളി​ലും മദ്യശാ​ല​ക​ളി​ലും തിന്നു​ക​യും കുടി​ച്ചു​മ​റി​യു​ക​യും ലൈം​ഗിക ഉല്ലാസം തേടി പ്രകാ​ശ​മി​ല്ലാത്ത തെരു​വു​ക​ളി​ലൂ​ടെ ചുററി​ക്ക​റ​ങ്ങു​ക​യും ചെയ്‌തു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു. രസകര​മെന്നു പറയട്ടെ, കൊരിന്ത്‌ ഒരു കാമാസക്ത യുഗത്തിൽ കുപ്ര​സി​ദ്ധ​മാ​യി​രു​ന്നെ​ങ്കി​ലും ഒരു “കൊരി​ന്ത്യ പെൺകു​ട്ടി” എന്തായി​രു​ന്നു​വെന്ന്‌ എല്ലാവർക്കും അറിയാ​മാ​യി​രു​ന്നെ​ങ്കി​ലും മതപര​മായ ദുർവൃ​ത്തി ഒരു ഗ്രീക്ക്‌ ആചാര​മ​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. കൊരി​ന്തിൽ അഫ്രോ​ഡൈ​റ​റിന്‌ അർപ്പി​ച്ചി​രുന്ന ഒരായി​രം പെൺകു​ട്ടി​കൾ താമസി​ച്ചി​രു​ന്നു എന്ന്‌ പലപ്പോ​ഴും പറയ​പ്പെ​ടുന്ന കഥ ക്രിസ്‌തു​വി​നു മുമ്പ്‌ ഒന്നാം നൂററാ​ണ്ടി​ലെ ഭൂമി​ശാ​സ്‌ത്ര ഗ്രന്ഥകാ​ര​നായ സ്രാ​ബൊ​യു​ടെ സന്ദിഗ്‌ദ്ധ​മായ അഭി​പ്രാ​യത്തെ അടിസ്ഥാ​ന​മാ​ക്കി​യാണ്‌. അതിൽപോ​ലും അയാൾ അവ റോമൻ കാലഘ​ട്ട​ത്തി​നു വളരെ മുമ്പ​ത്തേ​താ​യി അവതരി​പ്പി​ക്കു​ന്നു.

ഞങ്ങളുടെ സ്‌മൃ​തി​കൾ

പശ്ചിമ തുറമു​ഖത്തെ നഗരഹൃ​ദ​യ​വു​മാ​യി ബന്ധിപ്പിച്ച പുരാതന തെരു​വീ​ഥി​യായ ലെക്കായം വഴിയി​ലൂ​ടെ നടക്കു​മ്പോൾ ഞങ്ങളുടെ വഴികാ​ട്ടി സംസ്ഥാന മന്ദിര​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും ക്ഷേത്ര​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും കടകളു​ടെ​യും ഒരു മാംസ​ച്ച​ന്ത​യു​ടെ​യും പൊതു കക്കൂസി​ന്റെ​യും അവശി​ഷ്ടങ്ങൾ ചൂണ്ടി​ക്കാ​ണി​ച്ചു, എല്ലാം കൂടെ കൂടി​ക്കു​ഴഞ്ഞു കിടക്കു​ന്ന​താ​യി​ത്തന്നെ.a എന്നുവ​രി​കി​ലും നഗരാ​സൂ​ത്ര​ണ​ത്തി​ന്റെ ഈ അഭാവം നിമിത്തം അഥവാ അത്‌ ഗണ്യമാ​ക്കതെ, പൗലോസ്‌ നേരിട്ട ആ തെരു​വി​ലെ രംഗം—തിരക്കു പിടിച്ച പുരു​ഷാ​ര​വും വിഗ്ര​ഹ​നിർമ്മാ​താ​ക്ക​ളും കച്ചവട​ക്കാ​രും അടിമ​ക​ളും ഇടപാ​ടു​കാ​രും ഉൾപ്പെട്ട രംഗം ഞങ്ങൾ ഓർമ്മി​ക്കാൻ തുടങ്ങി.

ഞങ്ങൾ റോഡി​ന്റെ അററത്ത്‌ എത്തിയ​പ്പോൾ പൈറിൻ നീരു​റ​വി​ന്റെ ഗളഗള ശബ്ദം കേട്ടു, കേടു​വ​രുന്ന വസ്‌തു​ക്കൾ വിററി​രുന്ന കടകൾക്ക്‌ തണുത്ത വെള്ളവും കരകൗ​ശ​ല​പ്പ​ണി​ക്കാർക്ക്‌ കഴുകാ​നുള്ള വെള്ളവും ഒടുവിൽ കക്കൂസി​ലേ​ക്കുള്ള വെള്ളവും പ്രദാനം ചെയ്യുന്ന ഒരു ഭൂഗർഭ​നീ​രു​റവു തന്നെ. ക്രിസ്‌തീയ ദമ്പതി​ക​ളാ​യി​രുന്ന അക്വി​ല്ല​ക്കും പ്രസ്‌കി​ല്ല​ക്കും തങ്ങളുടെ കൂടാ​ര​നിർമ്മാ​ണ​ശാല ഉണ്ടായി​രു​ന്നത്‌ ഈ പ്രദേ​ശ​ത്താ​യി​രു​ന്നോ​യെന്ന്‌ ആർക്കും അറിയില്ല. (പ്രവൃ​ത്തി​കൾ 18:1-3) എന്നാൽ ഏതാനും അടി അകലെ പൊതു​സ്ഥ​ല​ത്തേക്കു നയിക്കുന്ന പടിക​ളിൽ പുരാ​വ​സ്‌തു ശാസ്‌ത്രജ്ഞർ ഒരു സിന്ന​ഗോ​ഗിൽനി​ന്നുള്ള വാതിൽപടി കണ്ടെത്തി. അതു​കൊണ്ട്‌ ഇത്‌ ഒരു യഹൂദ​ഭ​വനം ആയിരു​ന്നി​രി​ക്കാം, തിതി​യൂസ്‌ യുസ്‌തോ​സി​ന്റെ ഭവനം ഇവിടെ ആയിരു​ന്നി​രി​ക്കാ​മെന്ന്‌ ഊഹി​ക്കു​ന്ന​തിന്‌ ഞങ്ങൾക്ക്‌ സന്തോ​ഷ​മാ​യി​രു​ന്നു!—പ്രവൃ​ത്തി​കൾ 18:7.

പൊതു​സ്ഥ​ലം—എന്തോരു ചേതോ​ഹ​ര​മായ സ്ഥലം! അതിൽ കിഴക്കു​പ​ടി​ഞ്ഞാ​റാ​യി രണ്ട്‌ ദീർഘ​ച​തുര മേൽത്ത​ളങ്ങൾ ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. ഇരു വശത്തും കടക​ളോ​ടു​കൂ​ടിയ മുകളി​ലെ മേൽത്ത​ള​ത്തി​ന്റെ മദ്ധ്യഭാ​ഗത്ത്‌ ബീമ എന്ന്‌ വിളി​ക്ക​പ്പെ​ടുന്ന ഒരു ഉയർന്ന പീഠം ഉണ്ടായി​രു​ന്നു, ഔപചാ​രിക സന്ദർഭ​ങ്ങ​ളിൽ പ്രസം​ഗകർ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രു​ന്ന​തു​തന്നെ. ദേശാ​ധി​പ​തി​യായ ഗല്ലി​യോ​യു​ടെ മുമ്പാകെ പൗലോസ്‌ വിചാരണ ചെയ്യപ്പെട്ട ദിവസ​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ വൈദ്യ​നായ ലൂക്കോസ്‌ എഴുതി​യ​പ്പോൾ “ന്യായാ​സനം” എന്നതിന്‌ ഉപയോ​ഗിച്ച ഗ്രീക്ക്‌ പദം ബീമ ആണെന്ന്‌ ഞങ്ങളുടെ വഴികാ​ട്ടി ഞങ്ങളെ അനുസ്‌മ​രി​പ്പി​ച്ചു. (പ്രവൃ​ത്തി​കൾ 18:12) അതു​കൊണ്ട്‌ പ്രവൃ​ത്തി​കൾ 18:12-17-ലെ സംഭവങ്ങൾ ഇവി​ടെ​വെച്ച്‌ നടന്നി​രി​ക്കാം. തന്റെ പ്രതി​വാ​ദം നടത്തു​ന്ന​തിന്‌ തയ്യാറാ​യി പൗലോസ്‌ നിന്നി​രി​ക്കാ​നി​ട​യുള്ള സ്ഥലത്താ​യി​രു​ന്നു ഞങ്ങൾ നിന്നി​രു​ന്നത്‌. എന്നാൽ ഇല്ല! ഗല്ലിയോ കേസ്‌ കേട്ടില്ല. അയാൾ പൗലോ​സി​നെ വിട്ടയ​ക്കു​ക​യും അക്രമാ​സ​ക്ത​രായ ജനക്കൂട്ടം പകരം സൊസ്‌തെ​നോ​സി​നെ പിടിച്ച്‌ പ്രഹരി​ക്കാൻ ഇടയാ​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു.

തുറസ്സായ ഈ കോടതി മുറിക്കു പിന്നിൽ താഴത്തെ മേൽത്ത​ള​ത്തി​ന്റെ വടക്കേ അററത്ത്‌ ‘അത്ഭുത നീരു​റ​വും’ വെളി​ച്ച​പ്പാ​ടി​ന്റെ ശ്രീ​കോ​വി​ലും സ്ഥിതി​ചെ​യ്യു​ന്നു. വെളി​പ്പാട്‌ എങ്ങനെ നൽക​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു എന്നതു സംബന്ധിച്ച്‌ കുറെ ഭിന്നാ​ഭി​പ്രാ​യങ്ങൾ ഉണ്ട്‌. എന്നിരു​ന്നാ​ലും പ്രത്യ​ക്ഷ​ത്തിൽ അപേക്ഷകൻ വേണ്ടത്ര പണം നൽകു​മ്പോൾ പുരോ​ഹി​തൻമാർ ഒരു “അത്ഭുതം” ചെയ്യു​ക​യും ഉറവു ജലം വീഞ്ഞാക്കി മാററു​ക​യും ചെയ്‌തി​രു​ന്നു. അമാനു​ഷ​മാ​യി പ്രബു​ദ്ധ​നാ​ക്ക​പ്പെ​ട്ടു​വെന്ന്‌ അത്‌ അയാൾക്ക്‌ ഉറപ്പു​നൽകി. ഈ ശ്രീ​കോ​വിൽ ക്രിസ്‌തു​വി​നു മുമ്പുള്ള പുരാതന കൊരി​ന്തി​ലും പൗലോ​സി​ന്റെ നാളിലെ പുനർനിർമ്മി​ക്ക​പ്പെട്ട നഗരത്തി​ലും സുദീർഘ കാലം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രു​ന്ന​താ​യി പുരാ​വ​സ്‌തു ശാസ്‌ത്രജ്ഞർ പറയുന്നു. ഒരു രഹസ്യ വഴിയി​ലേക്ക്‌ ഉളിഞ്ഞു​നോ​ക്കി വീഞ്ഞിന്റെ സൂത്രം കാണി​ക്കുന്ന സംവി​ധാ​നം ഞങ്ങൾ കണ്ടു, മതപര​മായ വിദ്യകൾ പുതു​മ​യുള്ള ഒരു സംഗതി​യ​ല്ലെന്ന്‌ ബോദ്ധ്യ​മാ​യി, ഞങ്ങൾ പുറത്തു​വ​രി​ക​യും ചെയ്‌തു.

കൊരി​ന്തി​ന്റെ കാവൽദേവൻ പൊസി​ദോൻ ആണെന്ന്‌ കണക്കാ​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നെ​ങ്കി​ലും ഏററവു​മ​ധി​കം മതിപ്പു​ണ്ടാ​ക്കുന്ന മന്ദിരം അപ്പോ​ളോ​യു​ടെ ഡോറിക്ക്‌ മാതൃ​ക​യി​ലുള്ള ആലയമാണ്‌. അതിന്റെ 38 തൂണു​ക​ളിൽ 7 എണ്ണം നിലനിൽക്കു​ന്നു. ഏതാണ്ട്‌ 24 അടി [7.2 മീ.] ഉയരവും അടിഭാ​ഗത്ത്‌ 6 അടി [1.7 മീ.] വ്യാസ​വും ഉള്ള ഓരോ​ന്നും ഒററക്ക​ഷണം കുമ്മാ​യ​ക്ക​ല്ലു​കൊണ്ട്‌ നിർമ്മി​ച്ച​വ​യാണ്‌, ആദ്യം പുറമെ കുമ്മായം പൂശു​ക​യും ചെയ്‌തി​രു​ന്നു. നഗരത്തി​ന്റെ ഹൃദയ​ഭാ​ഗത്ത്‌ ചുററി​പ്പ​ററി നിൽക്കു​ന്നത്‌—നാശന​ഷ്ട​ങ്ങൾക്കി​ട​യി​ലെ ഒരു ഇരുളടഞ്ഞ ശൂന്യ​ശി​ഷ്ട​മാണ്‌—എന്നുവ​രി​കി​ലും വില്ലു​രൂ​പ​ത്തി​ലുള്ള ഈ ക്ഷേത്രം അതിശയ വികാ​രങ്ങൾ ഉണർത്തു​ന്നു. ഗെഥെ എഴുതി​യത്‌ കാണി​ക​ളു​ടെ മനസ്സി​ലേക്ക്‌ വന്നേക്കാം—ശിൽപ്പ​വേല “മരവിച്ച സംഗീ​ത​മാണ്‌” എന്നതു​തന്നെ.

മഴ വന്നു!

“വരൂ. വളരെ​യ​ധി​കം കാണാ​നുണ്ട്‌!” തുള്ളികൾ വീണു. “എങ്കിലും ഞങ്ങൾ അടുക്ക​ള​യും ഭക്ഷണമു​റി​യും ഉള്ള ക്ഷേത്രങ്ങൾ കണ്ടുക​ഴി​ഞ്ഞി​രു​ന്നില്ല.” ചാററൽ . “ഇറാസ്‌തൂസ്‌ സ്‌താ​പിച്ച കൽത്തളം ഞങ്ങൾക്ക്‌ കാണണ​മാ​യി​രു​ന്നു.” വൻതു​ള്ളി​കൾ. അഫ്രോ​ഡൈ​റ​റി​ന്റെ അല്ലെങ്കിൽ ഇസ്‌കു​ലേ​പി​യ​ത്തി​ന്റെ സത്രം ഒഴിവാ​ക്കാൻ നിങ്ങൾ ആഗ്രഹി​ക്കു​ക​യില്ല.” അതേ. വൻ മഴത്തു​ള്ളി​ക​ളു​ടെ ആ പതനം കാററും മഴയും ഉണ്ടാകു​ന്ന​തി​ന്റെ മുന്നോ​ടി​യാ​യി​രു​ന്നു.

പൊടു​ന്ന​നേ ഞങ്ങളുടെ ഭാവനാ​രൂ​പ​ങ്ങ​ളും ആളുക​ളും അപ്രത്യ​ക്ഷ​മാ​യി. ഞങ്ങൾ വന്ന വഴിയി​ലൂ​ടെ തിടു​ക്ക​ത്തിൽ പിന്തി​രി​ഞ്ഞു, ഞങ്ങളുടെ വഴികാ​ട്ടി ഞങ്ങൾക്ക്‌ കാണാൻ പററാത്ത കാര്യ​ങ്ങ​ളു​ടെ ഒരു പട്ടിക തന്നെ ഉരുവി​ട്ടു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു. ഇപ്പോൾ ധാരാ​ള​മാ​യി വീണു​കൊ​ണ്ടി​രുന്ന മഴത്തു​ള്ളി​കൾ കൽത്തറയെ മനോ​ഹ​ര​മാ​ക്കി, ഒരിക്കൽ പ്രൗഢ​മാ​യി​രുന്ന കെട്ടി​ട​ങ്ങ​ളു​ടെ മാർബി​ളിൽനി​ന്നു പൊടി കഴുകി​നീ​ക്കി നനഞ്ഞ നിറം കൊടു​ത്തു. പെട്ടെന്ന്‌ ആകാശം വൻമഴ​ചൊ​രി​ഞ്ഞ​പ്പോൾ ഞങ്ങൾ ഓടി. ഞങ്ങളുടെ വഴികാ​ട്ടി മുമ്പിൽ എവി​ടെ​യോ നിന്ന്‌, “എല്ലാവ​രും വരൂ!” എന്ന്‌ വിളി​ച്ചു​പ​റ​യു​ന്നത്‌ അപ്പോ​ഴും കേൾക്കാൻ കഴിയു​മാ​യി​രു​ന്നു. ഇരുട്ടാ​ക്കുന്ന വൻമഴ​യിൽ കൊരി​ന്തി​ലെ ലെക്കായം വഴിയി​ലുള്ള കെട്ടി​ടാ​വി​ശി​ഷ്ട​ങ്ങൾപോ​ലും അപ്രത്യ​ക്ഷ​മാ​യി. പ്രകൃ​തി​ദൃ​ശ്യ​മോ സ്വപ്‌ന​ലോ​ക​മോ ഒന്നും അവശേ​ഷി​ച്ചില്ല. നനഞ്ഞു​കു​തിർന്ന്‌ ഞങ്ങൾ ബസ്സിനു​നേർക്ക്‌ ഓടി, യാത്ര കാപ്പി​ക്കുള്ള ഇടവേ​ള​യിൽ ആയിരി​ക്ക​രു​തേ​യെന്ന്‌ ആശിക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു.

[അടിക്കു​റി​പ്പു​കൾ]

[24-ാം പേജിലെ ഭൂപടം]

(For fully formatted text, see publication)

കൊരിന്ത്‌

ഗ്രീസ്‌

അയൊണിയൻ കടൽ

ഏജിയൻ കടൽ

[25-ാം പേജിലെ ചിത്രങ്ങൾ]

മുകളിൽ: പൊതു സ്ഥലത്തെ പുനർനിർമ്മി​ക്ക​പ്പെട്ട ഒരു കട

മദ്ധ്യത്തിൽ: “ബീമ”

അടിയിൽ: അപ്പോ​ളോ​യു​ടെ പ്രാചീന ക്ഷേത്രം