ദൈവ​വ​ചനം—പ്രാമാ​ണ്യ​ത്തി​ന്റെ തെളി​വു​കൾ

ശരിയോ തെറേറാ?—ബൈബിൾ യുഗങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ വ്യത്യാ​സ​മി​ല്ലാ​തെ കൈമാ​റി​ക്കി​ട്ടി​യി​രി​ക്കു​ന്നു.

ശരിയോ തെറേറാ?—ബൈബിൾ കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളി​ലെ ആയിര​ക്ക​ണ​ക്കി​നു വ്യത്യാ​സങ്ങൾ അത്‌ ദൈവ​വ​ച​ന​മാ​ണെന്ന അതിന്റെ അവകാ​ശ​വാ​ദത്തെ ദുർബ​ല​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്നു.

നിങ്ങൾ ആ ചോദ്യ​ങ്ങൾക്ക്‌ ഉത്തരം പറയു​ന്ന​തി​നു മുമ്പ്‌ അയർല​ണ്ടി​ലെ ഡബ്ലിനി​ലുള്ള ചെസ്‌ററർ ബീററി ലൈ​ബ്ര​റി​യിൽ നടത്തപ്പെട്ട “ദൈവ​വചന” പ്രദർശ​ന​ത്തിൽ അവതരി​പ്പി​ക്ക​പ്പെട്ട ചില വിവരങ്ങൾ പരിചി​ന്തി​ക്കുക.

തുണ്ടു​തു​ണ്ടാ​യി കീറി​പ്പ​റിഞ്ഞ ആ പപ്പൈ​റസ്‌ പേജുകൾ കാലപ്പ​ഴ​ക്ക​ത്താൽ നശിച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്നു. എന്നിരു​ന്നാ​ലും ചെസ്‌ററർ ബീററി പാപ്പി​റൈ ആണ്‌ ലൈ​ബ്ര​റി​യി​ലെ ഏററവും വില​യേ​റിയ കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​കൾ. അവ ഏതാണ്ട്‌ 1930-ൽ ഒരു കോപ്‌റ​റിക്ക്‌ (ഈജി​പ്‌ഷ്യൻ) ശ്‌മശാ​ന​സ്ഥ​ല​ത്തു​നിന്ന്‌ കുഴി​ച്ചെ​ടു​ത്ത​താ​യി​രു​ന്നു. “സൈനാ​റ​റി​ക്കസ്‌ കൈ​യെ​ഴു​ത്തു പ്രതി​യാൽ മാത്രം വെല്ലു​വി​ളി​ക്ക​പ്പെ​ടാ​വുന്ന ഒരു കണ്ടുപി​ടു​ത്ത​മാ​യി​രു​ന്നു [അത്‌]” എന്ന്‌ സർ ഫ്രെഡ​റിക്ക്‌ കെനിയൻ പറഞ്ഞു.

പുസ്‌ത​ക​രൂ​പ​ത്തി​ലുള്ള ഈ പപ്പൈ​റസ്‌ കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പേ​ജു​കൾ നമ്മുടെ പൊതു​യു​ഗ​ത്തി​ന്റെ രണ്ടും മൂന്നും നാലും നൂററാ​ണ്ടു​ക​ളിൽ പകർത്ത​പ്പെട്ടു. “ചിലവ മൂലത്തി​ന്റെ രചനക്കു​ശേഷം ഒരു നൂറു വർഷത്തി​നു​ള്ളിൽ തീർച്ച​യാ​യും പകർത്ത​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കും” എന്ന്‌ ലൈ​ബ്രേ​റി​യ​നായ വിൽ​ഫ്രെഡ്‌ ലോക്ക്‌വുഡ്‌ പറഞ്ഞു. (ചരിഞ്ഞ അക്ഷരം ഞങ്ങളു​ടേത്‌.) ഒരു കോഡ​ക്‌സ്‌ കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​യിൽ നാലു സുവി​ശേ​ഷ​ങ്ങ​ളും പ്രവൃ​ത്തി​ക​ളു​ടെ പുസ്‌ത​ക​വും ഉണ്ട്‌. മറെറാ​ന്നിൽ അപ്പോ​സ്‌ത​ല​നായ പൗലോ​സി​ന്റെ എബ്രാ​യർക്കുള്ള ലേഖന​മുൾപ്പെടെ അവന്റെ മിക്ക ലേഖന​ങ്ങ​ളും ഉണ്ട്‌.

ഇവപോ​ലു​ള്ള കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളു​ടെ പകർപ്പെ​ഴുത്ത്‌ വിരസ​വും ആയാസ​ക​ര​വും തെററു​കൾക്ക്‌ വഴി തുറക്കു​ന്ന​തു​മാണ്‌. പകർപ്പെ​ഴു​ത്തു​കാ​രൻ എത്ര ശ്രദ്ധാ​ലു​വാ​യി​രു​ന്നാ​ലും ഒരു അക്ഷരം തെററാ​യി വായി​ക്കു​ന്ന​തോ ഒരു വരി വിട്ടു​പോ​കു​ന്ന​തോ എളുപ്പ​മാ​യി​രു​ന്നു. ചില​പ്പോൾ പകർപ്പെ​ഴു​ത്തു​കാ​രൻ മൂലത്തി​ലെ കൃത്യ​മായ വാക്കി​നേ​ക്കാൾ അതിന്റെ സാരാം​ശ​വും അർത്ഥവും കിട്ടു​ന്ന​തിൽ കൂടുതൽ തൽപ്പര​നാ​യി​രു​ന്നു. പ്രതികൾ വീണ്ടും പകർത്തവേ പിശകു​കൾ നിലനിർത്ത​പ്പെട്ടു. പാഠവി​ദ​ഗ്‌ദ്ധർ സമാന വ്യത്യാ​സ​ങ്ങ​ളുള്ള കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​കളെ കുടും​ബ​ങ്ങ​ളാ​യി തരംതി​രി​ച്ചു. ഗ്രീക്ക്‌​ബൈ​ബി​ളി​ന്റെ നിലവി​ലുള്ള ഏററവും പഴക്കം ചെന്ന നല്ല നിലയി​ലുള്ള കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളായ ഈ ചെസ്‌ററർ ബീററി പാപ്പി​റൈ, പണ്ഡിതൻമാർക്ക്‌ അപ്രതീ​ക്ഷി​ത​മാ​യി കാര്യങ്ങൾ സംബന്ധിച്ച പുതിയ ഒരു വീക്ഷണം നൽകി, എന്തു​കൊ​ണ്ടെ​ന്നാൽ അവ സ്ഥാപി​ത​മാ​യി​രുന്ന ഒരു കുടും​ബ​ത്തി​ലും യോജി​ക്ക​യി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു.

യേശു​വി​ന്റെ കാലത്തി​നു മുമ്പ്‌, പ്രത്യേ​കിച്ച്‌ യരുശ​ലേ​മി​ന്റെ നാശത്തി​നും (ക്രി.മു. 607) യഹൂദൻമാ​രു​ടെ തുടർന്നുള്ള ചിതറി​പ്പോ​ക്കി​നും ശേഷം വിശുദ്ധ എബ്രായ തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളു​ടെ അനേകം കൈ​യെ​ഴു​ത്തു പ്രതികൾ ഉണ്ടാക്ക​പ്പെട്ടു. ക്രി.മു. ഏതാണ്ട്‌ 100-ൽ യഹൂദ പ്രാമാ​ണി​കർ അത്തരം പ്രതികൾ ഓർത്ത​ഡോ​ക്‌സ്‌ യഹൂദൻമാ​രാൽ അംഗീ​ക​രി​ക്ക​പ്പെ​ടുന്ന ഒരു എബ്രാ​യ​പാ​ഠം സ്ഥാപി​ക്കു​ന്ന​തിന്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചു.

അവർ പാഠത്തി​ന്റെ കൃത്യ​മായ പകർപ്പെ​ഴു​ത്തു​നിർവ​ഹണം ഉറപ്പു​വ​രു​ത്തു​ന്ന​തി​നു ശ്രമി​ക്കാൻ സുനി​ശ്ചി​ത​മായ നിയമങ്ങൾ ഉണ്ടാക്കി. അവർ ഏതു വസ്‌തു​ക്കൾ ഉപയോ​ഗി​ക്ക​ണ​മെ​ന്നും അക്ഷരങ്ങ​ളു​ടെ​യും വാക്കു​ക​ളു​ടെ​യും വരിക​ളു​ടെ​യും കോള​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും വലിപ്പ​വും അകലവും പോലും നിഷ്‌ക്കർഷി​ച്ചു. “ഒരു വാക്കോ അക്ഷരമോ ഒരു യോദ [എബ്രായ അക്ഷരമാ​ല​യി​ലെ ഏററവും ചെറിയ അക്ഷരം] പോലു​മോ ഓർമ്മ​യിൽനിന്ന്‌ എഴുത​രുത്‌” എന്ന്‌ അവർ പറഞ്ഞു. അങ്ങനെ പകർപ്പെ​ഴു​ത്തു​കാർ ബൈബി​ളി​ന്റെ ആദ്യത്തെ അഞ്ചു പുസ്‌ത​ക​ങ്ങ​ളും എസ്ഥേർ എന്ന പുസ്‌ത​ക​വും ഉൾപ്പെട്ട തോറാ (ഉപദേശം) പോ​ലെ​യുള്ള ചുരു​ളു​കൾ ഉൽപ്പാ​ദി​പ്പി​ച്ചു. എബ്രായ പാഠത്തി​ന്റെ അത്തരം കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​കൾ, “മതിപ്പു​ള​വാ​ക്കുന്ന അളവി​ലുള്ള ഒരു ഐകരൂ​പ്യം പ്രദർശി​പ്പി​ക്കു​ന്നു”വെന്ന്‌ പ്രദർശന കാററ​ലോഗ്‌ പറയുന്നു.

എബ്രായ ഗ്രീക്ക്‌ കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളിൽ കടന്നു കൂടിയ പിശകു​കൾ എത്ര ഗൗരവ​മു​ള്ള​വ​യാ​യി​രു​ന്നു? മി. ലോക്ക്‌വുഡ്‌ ഇപ്രകാ​രം പറഞ്ഞു: “ബൈബി​ളി​ന്റെ കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​കൾ തമ്മിലുള്ള വ്യത്യാ​സങ്ങൾ പുറജാ​തി സാഹി​ത്യ​ങ്ങ​ളു​ടെ കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളിൽ കാണ​പ്പെ​ടു​ന്ന​വ​യോ​ടു​പ​മി​ക്കു​മ്പോൾ നിസ്സാ​ര​ങ്ങ​ളാണ്‌ എന്ന്‌ ഊന്നി​പ്പ​റ​യേ​ണ്ടി​യി​രി​ക്കു​ന്നു . . . പകർപ്പെ​ഴു​ത്തി​ന്റെ പിശക ക്രിസ്‌തീയ ഉപദേ​ശ​ത്തി​ന്റെ യാതൊ​രു ആശയ​ത്തെ​യും ഒരു കേസി​ലും ബാധി​ച്ചി​ട്ടില്ല.”—ചെരി​ച്ചെ​ഴുത്ത്‌ ഞങ്ങളു​ടേത്‌.

യേശു​വി​ന്റെ കാലത്തി​നു മുമ്പും പിമ്പു​മുള്ള ബൈബിൾപു​സ്‌ത​കങ്ങൾ മററു ഭാഷക​ളി​ലേക്ക്‌ പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്ത​പ്പെട്ടു. ഏററവും പഴക്കമുള്ള ഭാഷാ​ന്ത​ര​ങ്ങ​ളി​ലൊന്ന്‌ ശമര്യ പഞ്ചഗ്ര​ന്ഥി​യാണ്‌. ശമര്യ​ക്കാർ യിസ്രാ​യേ​ല്യ​രെ അസീറി​യൻരാ​ജാവ്‌ പ്രവാ​സി​ക​ളാ​യി കൊണ്ടു​പോ​യ​തി​നു (ക്രി.മു. 740) ശേഷം പത്തു​ഗോ​ത്ര​പ്ര​ദേ​ശത്തു പാർത്തി​രുന്ന ജനങ്ങളാ​യി​രു​ന്നു. അവർ യഹൂദ ആരാധ​ന​യു​ടെ ചില സവി​ശേ​ഷ​തകൾ സ്വീക​രി​ച്ചി​രു​ന്നു. അവർ ബൈബി​ളി​ന്റെ ആദ്യത്തെ അഞ്ചുപു​സ്‌ത​ക​ങ്ങ​ളായ പഞ്ചഗ്രന്ഥി മാത്രമെ അംഗീ​ക​രി​ച്ചി​രു​ന്നു​ള്ളു. ഏതാണ്ട്‌ പുരാതന എബ്രായ ലിപി​യു​ടെ ഒരു രൂപത്തിൽ എഴുത​പ്പെട്ട ഈ പുസ്‌ത​ക​ങ്ങ​ളു​ടെ ശമര്യ പാഠത്തിന്‌ എബ്രാ​യ​പാ​ഠ​വു​മാ​യി 6,000 വ്യത്യാ​സങ്ങൾ ഉണ്ട്‌. പ്രദർശ​ന​കാ​റ​റ്‌ലോഗ്‌ ഇപ്രകാ​രം പറഞ്ഞു: “പുരാതന ഉച്ചാര​ണ​മോ വ്യാക​ര​ണ​മോ നിലനിർത്തു​ന്ന​തി​ലുള്ള താൽപ​ര്യം​പോ​ലെ​തന്നെ പ്രാധാ​ന്യ​മു​ള്ളതല്ല മിക്കതും.”

ക്രി.മു. മൂന്നാം നൂററാ​ണ്ടിൽ ഈജി​പ്‌ററ്‌, അലക്‌സാ​ണ്ട്രി​യാ​യി​ലെ യഹൂദ പണ്ഡിതൻമാർ എബ്രായ തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളു​ടെ ഗ്രീക്ക്‌ സെപറ​റു​വ​ജിൻറ ഭാഷാ​ന്തരം ഉൽപാ​ദി​പ്പി​ച്ചു, അത്‌ ലോക​ത്തെ​ങ്ങു​മു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന ഗ്രീക്ക്‌ സംസാ​രി​ക്കുന്ന യഹൂദൻമാ​രാൽ ഉപയോ​ഗി​ക്ക​പ്പെ​ടാ​നി​ട​യാ​യി. ക്രമേണ യഹൂദൻമാർ അതിന്റെ ഉപയോ​ഗം നിർത്തി, എന്നാൽ അത്‌ ആദിമ ക്രിസ്‌തീ​യ​സ​ഭ​യു​ടെ ബൈബി​ളാ​യി​ത്തീർന്നു. ക്രിസ്‌തീയ ബൈബി​ളെ​ഴു​ത്തു​കാർ വിശുദ്ധ എബ്രായ തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽനിന്ന്‌ ഉദ്ധരി​ച്ച​പ്പോൾ അവർ സെപറ​റു​വ​ജിൻറ ഉപയോ​ഗി​ച്ചു. എബ്രായ തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളു​ടെ ചെസ്‌ററർ ബീററി പാപ്പി​റൈ​യിൽ സെപറ​റു​വ​ജിൻറി​ലെ ദാനി​യേൽപു​സ്‌ത​ക​ത്തി​ന്റെ 13 പേജു​ക​ളും ഉൾപ്പെ​ടു​ന്നു.

പിന്നീട്‌ ലാററിൻ, കോപ്‌റ​റിക്ക്‌, സുറി​യാ​നി, അർമേ​നി​യൻ മുതലായ ഭാഷക​ളിൽ ബൈബിൾ ഭാഷാ​ന്ത​രങ്ങൾ ഉൽപ്പാ​ദി​പ്പി​ക്ക​പ്പെട്ടു. പ്രദർശ​ന​ത്തി​ലെ ഒരു മാതൃക ക്രി.വ. ആറാം നൂററാ​ണ്ടി​ലോ ഏഴാം നൂററാ​ണ്ടി​ലോ നിന്നുള്ള ബൈബി​ളി​ന്റെ ചർമ്മപ​ത്ര​ത്തി​ലുള്ള ഒരു കോപ്‌റ​റിക്ക്‌ ഭാഷാ​ന്ത​ര​ത്തി​ന്റെ ഭാഗമാ​യി​രു​ന്നു. ഈ തരത്തി​ലുള്ള ഭാഷാ​ന്ത​രങ്ങൾ ബൈബിൾ പണ്ഡിതൻമാ​രെ​യും പാഠനി​രൂ​പ​ക​രെ​യും സഹായി​ക്കു​ന്ന​തെ​ങ്ങനെ? അത്തരം ഭാഷാ​ന്ത​രങ്ങൾ സാധാ​ര​ണ​യാ​യി പരിഭാ​ഷകർ ഉപയോ​ഗിച്ച ഗ്രീക്ക്‌ കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളു​ടെ വളരെ അക്ഷരീ​യ​മായ ഭാഷാ​ന്ത​ര​ങ്ങ​ളാ​യി​രു​ന്നു. മി. ലോക്ക്‌വുഡ്‌ ഇപ്രകാ​രം വിശദീ​ക​രി​ച്ചു: “പരിഭാ​ഷകൻ ഉപയോ​ഗിച്ച ഗ്രീക്ക്‌പാ​ഠം നല്ലതാ​യി​രു​ന്നെ​ങ്കിൽ, ആ ഭാഷാ​ന്തരം ഗ്രീക്കി​ലെ മൂല പദങ്ങൾ വീണ്ടെ​ടു​ക്കുന്ന വേലയിൽ പ്രാധാ​ന്യ​മർഹി​ക്കുന്ന സഹായം പ്രദാനം ചെയ്യു​മെന്ന്‌ സ്‌പഷ്ട​മാണ്‌.”

ലൈ​ബ്ര​റി​യി​ലെ വിലപി​ടി​പ്പുള്ള ഒരു അദ്വി​തീയ പ്രദർശനം ററാറ​റി​യാ​നാ​ലുള്ള ഡയറെ​റ​സാ​രോ​ണിന്‌ എഫ്രയീം എന്ന നാലാം നൂററാ​ണ്ടി​ലെ ഒരു സിറിയൻ എഴുത്തു​കാ​രൻ എഴുതിയ ഒരു ഭാഷ്യ​മാണ്‌. ററാറ​റി​യാൻ നാലു സുവി​ശേ​ഷ​ങ്ങ​ളി​ലെ (ഡയറെ​റ​സാ​രോൺ എന്നതിന്റെ അർത്ഥം “നാലി​ലൂ​ടെ​യും” എന്നാണ്‌) ഭാഗങ്ങൾ ഉപയോ​ഗി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌ യേശു​വി​ന്റെ ജീവി​ത​വും ശുശ്രൂ​ഷ​യും സംബന്ധിച്ച്‌ പരസ്‌പ​ര​യോ​ജി​പ്പുള്ള ഒരു വിവരണം തയ്യാറാ​ക്കി. ഒരു പ്രതി​യും നിലനിൽക്കാ​ഞ്ഞ​തി​നാൽ, കഴിഞ്ഞ നൂററാ​ണ്ടി​ലെ ചില വിമർശകർ സുവി​ശേ​ഷ​ങ്ങ​ളു​ടെ അത്തരം പരസ്‌പ​ര​യോ​ജിപ്പ്‌ സ്ഥിതി​ചെ​യ്‌തി​രു​ന്നു​വോ എന്ന്‌ ചോദ്യം ചെയ്‌തു. ഈ വിമർശകർ നാലു സുവി​ശേ​ഷങ്ങൾ തന്നെയും രണ്ടാം നൂററാ​ണ്ടി​ന്റെ മദ്ധ്യത്തി​നു​മുമ്പ്‌ എഴുത​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നി​ല്ലെന്ന്‌ വിശ്വ​സി​ക്കു​ന്നു.

എന്നാൽ കഴിഞ്ഞ നൂറു​വർഷ​ങ്ങ​ളിൽ ഡയറെ​റ​സാ​രോ​ണി​ന്റെ അർമീ​നി​യ​നി​ലും അറബി​യി​ലു​മുള്ള ഭാഷാ​ന്ത​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ കണ്ടുപി​ടു​ത്തം അമിത​കൃ​ത്തി​പ്പു​കാർ പിൻവാ​ങ്ങാൻ നിർബ​ന്ധി​ത​രാ​ക്കി. പിന്നീട്‌ 1956-ൽ സർ ചെസ്‌ററർ ബീററി ററാറ​റി​യാ​ന്റെ മൂലകൃ​തി​യു​ടെ ദീർഘ​മായ ഭാഗങ്ങ​ള​ട​ങ്ങിയ അഞ്ച്‌⁄ആറാം നൂററാ​ണ്ടി​ലെ ഈ അതുല്യ​മായ ഭാഷ്യം വാങ്ങി. “അത്‌ നാലു സുവി​ശേ​ഷങ്ങൾ ആ കാലഘ​ട്ട​ത്തിൽ പ്രചാ​ര​ത്തി​ലി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു എന്ന ധാരണയെ തീർച്ച​യാ​യും തകർത്തു” എന്ന്‌ മി. ലോക്ക്‌വുഡ്‌ പറഞ്ഞു.

“ദൈവ​വചന” പ്രദർശനം ബൈബിൾപ​ണ്ഡി​തൻമാർക്കും പാഠനി​രൂ​പ​കർക്കും ലഭ്യമായ സമൃദ്ധ​മായ വിവര​ങ്ങ​ളു​ടെ ഒരു ഓർമ്മി​പ്പി​ക്ക​ലാ​യി​രു​ന്നു. ഈ പണ്ഡിതൻമാ​രിൽ ഒരാളായ സർ ഫ്രെഡ​റിക്ക്‌ കെനിയൻ കണ്ടുപി​ടി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്ന​തും അതേ സമയം തുടക്ക​ത്തിൽ ഉന്നയി​ക്ക​പ്പെട്ട ചോദ്യ​ങ്ങൾക്ക്‌ ഉത്തരം നൽകു​ന്ന​തു​മായ ഈ ബൈബിൾ കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളു​ടെ​യെ​ല്ലാം പ്രാധാ​ന്യം വിശദീ​ക​രി​ക്കട്ടെ:

“ചിലർക്ക്‌ ബൈബിൾ, യുഗങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ വ്യത്യാ​സം​കൂ​ടാ​തെ കൈമാ​റ​പ്പെ​ട്ടു​വെന്ന വിശ്വാ​സ​ത്തോട്‌ വിടപ​റ​യാൻ പ്രയാ​സ​മാ​യി​രു​ന്നേ​ക്കാം . . . ഒടുവിൽ ഈ മുഴു കണ്ടുപി​ടു​ത്ത​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും പഠനത്തി​ന്റെ​യും പൊതു​വി​ലുള്ള ഫലം അത്‌ തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളു​ടെ പ്രാമാ​ണി​ക​ത​യു​ടെ​യും യഥാർത്ഥ ദൈവ​വ​ചനം ഗണ്യമായ നിർമ്മ​ല​ത​യോ​ടെ നമുക്ക്‌ കൈവ​ന്നി​രി​ക്കു​ന്നു​വെന്ന നമ്മുടെ ബോധ്യ​ത്തി​ന്റെ​യും തെളി​വി​നെ ബലവത്താ​ക്കു​ന്നു​വെ​ന്ന​താണ്‌.” (ദി സറേ​റാ​റി ഓഫ ദ ബൈബിൾ, പേജ്‌ 113)—സങ്കീർത്തനം 119:105; 1 പത്രോസ്‌ 1:25. (w89 2/1)

[29-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

മൂന്നാം നൂററാ​ണ്ടി​ലെ പപ്പൈ​റസ്‌—2 കൊരി​ന്ത്യർ 4:13–5:4

[കടപ്പാട]

Reproduced by permission of the Chester Beatty Library

[30-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

18-ാം നൂററാ​ണ്ടി​ലെ ലെതറും ചർമ്മപ​ത്ര​വും കൊണ്ടുള്ള എസ്‌ഥേ​റി​ന്റെ പുസ്‌തക ചുരുൾ

[കടപ്പാട]

Reproduced by permission of the Chester Beatty Library

[31-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

ആറാം നൂററാ​ണ്ടി​ലെ​യോ ഏഴാം നൂററാ​ണ്ടി​ലെ​യോ ചർമ്മപത്ര പുസ്‌തകം—യോഹ​ന്നാൻ 1:1-9, കോപ്‌റ​റിക്ക്‌ ഭാഷാ​ന്ത​രം

[കടപ്പാട]

Reproduced by permission of the Chester Beatty Library