“A Zeova” bɩ “a Yahweh”?
“BU-KALEM-KALEM,” “kɛgr tɩ looge.” Bõe n da na n tus Biiblã Hebre bãngdb tɩ b tũnug ne gom-bi-kãs woto buudu? Yellã yaa bãng “Zeova” wã sã n yaa Wẽnnaam yʋʋrã boolg sẽn zemse. Sẽn yɩɩd yʋʋm koabg la no-koeemd kãngã tar wãgbo. Rũndã-rũndã, bãngdb wʋsg wõnda b sakda boolg a yiib (deux syllabes) sẽn yaa “Yahweh” wã. La a “Zeova” wã boolg sɩd yaa “kɛgr tɩ loog” wʋsg bɩ?
No-koeemdã yẽgre
Sã n yaa ne Biiblã, Wẽnnaam mengã wilga ãdem-biisã a yʋʋrã. (Yikri 3:15, NW) Gʋlsgã wilgda vẽeneg tɩ Wẽnnaam pĩnd sõgen dãmbã ra tũnugda ne a yʋʋrã tɩ gɩdgr kaẽ ye. (Sɩngre 12:8, NW; Rut 2:4, NW) Buud a taab me ra mii Wẽnnaam yʋʋrã sõma. (Zozue 2:9, NW) Woto ra yaa sɩd zall Zʋɩf rãmbã sẽn yi yembd Babilon poor n lebg n kulã, sẽn da yɛgd tẽn-tẽns wʋsg nin-buiidã. (Yɩɩl Sõamyã 96:2-10, NW; Ezai 12:4, NW; Malaki 1:11, NW) The Interpreter’s Dictionary of the Bible yetame: “Poeer kãseng beeme tɩ yembdã wakat loogr poore, sãamb wʋsg ra kẽe Zʋɩf rãmbã tũudum pʋgẽ.” Baasg zãnga, yʋʋm kob-yendẽ T.W. sẽnẽ, zɩɩlem-tẽeb sẽn tɩ loe ne Wẽnnaam yʋʋrã ra piuugame. Baasgo, pa Zʋɩf rãmbã buud bal n bas Wẽnnaamã yʋʋr boolg zãma sʋk ye, la wʋsg meng gɩdg-a-la boolg zãnga. Dẽnd, b ra menesa a boolg hakɩkã, la a sɩd ra menemame bɩ?
Bõe n be yʋʋr pʋgẽ?
B gʋlsa Wẽnnaam yʋʋrã Hebre buud-gomdã pʋgẽ woto: יהוה. Gom-biis a naas kãensã, b sẽn karemd n sɩngd ne rɩtg n debd goabgã, b minim n boond-b lame tɩ Tetragram. Biiblã sẽn sõdgd neb wʋsg la zĩis wʋsg yʋyã yita Wẽnnaam yʋʋrã sẽn kʋʋg koɛɛg pʋgẽ. Yʋ-peels kãensã tõe n kõo sor-wilgr sã n yaa ne Wẽnnaam yʋʋrã sẽn da boond to-to bɩ?
Sã n yaa ne a George Buchanan sẽn yaa porfesɛɛr yʋʋr sẽn yi n be Wesley Teolozi Semineer sẽn be Wasĩnton D.C. Etazĩni wã leokrã yaa n-yẽe. Porfesɛɛr a Buchanan wilgame tɩ: “Pĩnd wẽndẽ wã, roagdbã ra nong n tikda b wẽnnaam dãmbã yʋy zut n pʋt b kambã yʋya. Rat n yeelame tɩ b ra na n boonda b kambã yʋy wala b sẽn da boond wẽnnaam dãmbã yʋya. B ra tũnugda ne Tetragramã n boond nebã yʋya, la wakat fãa b ra tũnugda ne sʋk wãgdgã (voyelle).”
Ges-y makr a wãn bal sẽn tɩ loe ne yʋ-peels b sẽn yã Biiblã pʋgẽ tɩ Wẽnnaam yʋʋr sẽn kʋʋg koɛɛgã be sʋka. A Zonatã yʋʋrã sẽn pukd n yaa Yoh·na·thanʹ bɩ Yehoh·na·thanʹ sẽn be Hebre Biiblã pʋgẽ wã, võor yaa a “Yaho bɩ Yahowah n kõ,” woto la Porfesɛɛr a Buchanan yeta. No-rɛɛs a Eli yʋʋrã yaa E·li·yah bɩ E·li·yaʹhu Hebre buud-gomdã pʋgẽ. Sã n yaa ne Porfesɛɛr a Buchanan, yʋʋrã võor yaa: “Mam Wẽnnaamã yaa a Yahoo bɩ a Yahoo-wah.” Woto me, a Zozafat yʋʋrã ne Hebre buud-gomdã yaa Yehoh-sha·phat, t’a võorã yaa a “Yaho kaoa bʋʋdo.”
“Yahweh” wã sẽn yaa Tetragramã karen-yakem a yiib boolgã (prononciation à deux syllabes) ra pa na n kõ sor tɩ b ning o sẽn yaa wãgdgã Wẽnnaam yʋʋrã pʋgẽ ye. La Biiblã pʋgẽ yʋy wʋsg sẽn tar Wẽnnaam yʋʋrã, sʋk wãgdg kãnga boolgã pukda gomdã sẽn sɩng yẽgr ninga wã la sẽn kʋʋg n gʋlsã b yiibã fãa pʋgẽ, wala a Jonathan la Jehonathan pʋgẽ. Woto, porfesɛɛr a Buchanan yeela Wẽnnaam yʋʋrã wɛɛngẽ tɩ: “Zĩig ba a yembr pa be b sẽn yãk wãgdg ning sẽn yaa oo bɩ oh wã n bas ye. Wakat ninga b kʋʋga gom-biigã tɩ lebg wala ‘Ya’ la pa wala ‘Ya-weh’ abada. . . . B sẽn da wa n boond Tetragramã wakat ne karen-yakdem a yembrã ra yaa ‘Yah’ bɩ ‘Yo.’ B sẽn da wa n boond-a ne karen-yakem a tãabã wakate, ra segd n yɩɩ ‘Yahowah’ bɩ ‘Yahoowah.’ B sã n da kʋʋgẽ-a t’a lebg karen-yakem a yiib me, ra na n yɩẽ-la ‘Yaho.’ ”—Biblical Archaeology Review.
Gom-kãensã sõngd-d lame tɩ d wʋm togsg ning Hebre bãngd a Gesenius sẽn maan kob-gĩn 19 soabã a sebr Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament Scriptures pʋgẽ wã võore: “B rãmb nins sẽn tagsd tɩ יְהוָֹה [Ye-ho-wah] wã ra yaa [Wẽnnaam yʋʋrã] boolg sɩd-sɩdã pa kong yẽbgr zãng n na n tik a zug n teel b tagsgã ye. Boolg a woto wã kɩtdame tɩ karen-yakem nins b sẽn kʋʋg tɩ yaa יְהוֹ [Ye-ho] la יוֹ [Yo] wã yʋ-peels wʋsg sẽn sɩngd ne b rãmbã võor wilgr yaa nana-nana n yɩɩda.”
Baasgo, a sebr ning sẽn yaa Les cinq livres de Moïse (ãngil.) yaoolem lebgrã sɩngr-goamã pʋgẽ, a Everett Fox wilga woto: “B sẽn mams pĩnd la masã sẽn na yɩl n lebs n lugl [Wẽnnaam] yʋʋrã ne Hebre gomd pʋgẽ boolg sẽn yaa ‘tɩrga’ pa tõog ye. Boolg ning b sẽn mi n wʋmdẽ sẽn yaa ‘Zeova’ wã bɩ bãngdbã sẽn yals noor ning sẽn yaa ‘Yahweh’ wã ba a yembre, pa tõe n baas n sak n deeg tɩ yaa sɩd ye.”
Sãmbg kae tɩ bãngdbã kɩɩs-taabã na n kell n kẽnga taoor ye. Zʋɩf rãmbã yalsa sɩd Wẽnnaamã yʋʋr boolg nand tɩ Masorɛt rãmbã wa ne wãgdsã rɩk n tʋm zĩig sẽn segd n zĩndẽ. Woto, manesem sẽn yaa takɩ pa be sẽn wilgd wãgds (voyelles) nins sẽn da tũud sor-wãgds (consonnes) kãensã YHWH (יהוה) ye. Baasgo, sã n yaa ne Biiblã nin-kãsems yʋy meng boolg sẽn nan zɩ n menema kõta sor-wilgr poeer ne Wẽnnaam yʋʋrã pĩnd boolg sẽn yaa to-to. Bʋʋm kãnga yĩnga, bãngdb wʋsg baas n deegame tɩ “Zeova” wã boolg pa “kɛgr tɩ loog” baa bilf ye.
[Picture on page 31]
“Zeova” yaa Wẽnnaam yʋʋrã boolg nebã fãa sẽn mi n yɩɩdã