Kiris-nedemd hakɩkã tõogdame!
“Yaa woto n kɩt tɩ [a Zeova, NW ] koɛɛg saag ne pãnga n tõoge.”—TƲƲMA 19:20.
1. Bilg-y kiris-nedemdã saagr yʋʋm kob-yendẽ wã.
VƲƲSEM sõngã kõo pipi kiris-nebã pãng tɩ b moon Wẽnnaam koɛɛgã ne yẽesem kãsenga. Pĩnd yɛl mit a yembr gʋlsa woto: “Kiris-nedemdã yelga tʋʋll-tʋʋll wʋsg Rom soolmã pʋgẽ. Yʋʋmd 100 T.W. ne a ta, wõnda soolmã porvẽns nins fãa sẽn da yɛg Mediterane wã pʋgẽ, kiris-neb n da be be.”
2. Wãn to la a Sʋɩtãan mak n na n gɩdg koe-noogã, la wãn to la b ra reng n togs rẽ?
2 A Sʋɩtãan Munaafɩɩk ra pa tõe n menems pipi kiris-nebã ye. La a tũnuga ne bũmb a to n na n gɩdg koe-noogã pãngã: wẽn-kɩɩsgã. A Zezi ra reng n togsa yel-kãngã waoong a ki wã la a nadensã yel-bũnd pʋgẽ. (Matɩe 13:24-30, 36-43) Tʋm-tʋmd a Pɩɛɛr me ra yeelame tɩ b gũus tɩ ziri karen-saam dãmb n da na n wa tigingã pʋgẽ, n wa ne tũudum wil sẽn yaa wẽnse. (2 Pɩɛɛr 2:1-3) Woto me, tʋm-tʋmd a Poll ra yeelame tɩ b gũus tɩ sẽn yɩɩd fãa, wẽn-kɩɩsgã ra na n waame t’a Zeova daarã yaool n ta.—2 Tesalonik rãmba 2:1-3, Sebr Sõngo.
3. Bõe n zĩnd tʋm-tʋmdbã kũum poore?
3 Tʋm-tʋmdbã kũum poore, kɩfen dãmbã zãmsg la ninsaalbã tags-bɛd wa n lima koe-noogã. Wa b sẽn da reng n togsã, ziri karen-saam dãmbã golma sɩd koɛɛg halaalã la b pul-a koom. Bilf-bilfu, kiris-nedemdã togsend b sẽn boond tɩ dũni kiris-nedemd n wa n lim kiris-nedemd hakɩkã. Tũudum taoor dãmb n yik n mak n na n gɩdg nin-buiidã tɩ b ra paam Biiblã ye. Baa neb nins sẽn boond b mens tɩ kiris-nebã sõor sẽn paasã, b balengã ra pa yɩlemd ye. Dũni kiris-nedemdã kẽe zĩis wʋsgo, n lebg siglg sẽn tar pãnga. A leb n talla pãng nen-taoor nasaar tẽnsã neb vɩɩm pʋgẽ, la a ra pa tar Wẽnnaam barkã bɩ a vʋʋsem sõngã ye.
4. Bõe yĩng t’a Sʋɩtãan sẽn maan sɩlem n na n gɩdg Wẽnnaam daabã pa tõoge?
4 Baasg zãnga, a Sʋɩtãan sẽn maand sɩlem ning n dat n kɩɩs a Zeova raabã ra pa tõe n tõog ye. Baa wẽn-kɩɩsgã sẽn yɩ wʋsg n yɩɩgã wẽnd tɩ kiris-nedemd hakɩkã ra ket n tara pãng neb sãnda sʋka. Neb n modg wʋsg n ges n lebs n gʋls Biiblã tɩ zems takɩ. Woto, Biiblã meng pa toeem ye, baa neb wʋsg sẽn yet tɩ b tara tõog n na n zãms-a wã sẽn wilg a koɛɛgã võor kɛgrã. Yʋʋm kobs pʋsẽ, mitb wala a Zerom la a Tẽndall n zĩndi, n maan daood n lebg Wẽnnaam Gomdã la b pʋɩ-a. Neb milyõ rãmb ra tõe n paama Biiblã, la b ra tõe n saka kiris-nedemd buudu, baa ne a sẽn da pa kiris-nedemd hakɩkã.
5. Bõe la no-rɛɛs a Daniɛll reng n togs ‘bãngr hakɩkã’ wɛɛngẽ?
5 Sẽn na n baase, wa b sẽn deng n togs a Daniɛll sebrẽ wã, ‘bãngr [hakɩkã, NW ] paasa wʋsgo.’ Rẽ zĩnda “sɛɛba wakate,” wakat ning tõnd sẽn vɩyã. (Daniɛll 12:4) Vʋʋsem sõngã sõnga sẽn nong-b sɩdã dũniyã gill zugã tɩ b paam bãngr sẽn tik sɩd zug Wẽnnaam la a raabã wɛɛngẽ. Baa wẽn-kɩɩsdbã zãmsg sẽn kaoos sẽn na maan yʋʋm kobsã poore, Wẽnnaam Gomdã ket n tõogdame! Rũndã-rũndã, b moonda koe-noogã zĩig fãa, n togsd nebã tɩ b tall saagr ne dũni paalg sẽn be yamleoog wʋsgo. (Yɩɩl Sõamyã 37:11) Masã, bɩ d ges Wẽnnaamã goam saagr rũndã-rũndã.
Koɛɛgã saagr rũndã-rũndã
6. Sɩd bʋs la Biiblã Zãmsdb bãng yʋʋmd 1914 tɛkã?
6 Yʋʋm kob-gĩnd 19 soabã baasgẽ, Biiblã sɩd kõo Biiblã Zãmsdb sul-bil pãnga. Rũndã-rũndã b boond-b lame t’a Zeova Kaset rãmba. Yʋʋmd 1914 tɩ Biiblã paama pãng b vɩɩmã pʋgẽ. B bãnga sɩd kãsems Wẽnnaam daabã wɛɛngẽ. A Zeova nonglmã talla pãng wʋsg b zutu, a sẽn tʋm a Biriblã tẽngã zugu, t’a pak vɩɩm sẽn pa satã sorã. B leb n wa bãngame la b tall naneb ne Wẽnnaam yʋʋrã la a manesmã. Sẽn paase, b bãngame tɩ “bu-zẽmsa wakat” ra zoe n saame, tɩ wilgdẽ tɩ wakat ra kolgame tɩ Wẽnnaam Rĩungã sẽn yaa goosneema wã na n wa ne bark n kõ ãdem-biisã. (Luk 21:24) Ad sɩd yaa koe-noog sẽn be ziiri! Zĩig fãa, b ra segd n togsda nebã fãa sɩd-kãensã sẽn tar pãngã. Neb vɩɩm n da be yell pʋgẽ!
7. Wãn to la Biiblã sɩd tõog tõnd wakatã?
7 A Zeova ninga kiris-neb nins sẽn zaeyã sõor bilfã barka. Rũndã-rũndã, neb nins sẽn sak kiris-nedemd hakɩkã sõor yɩɩda milyõ a yoobe. Wẽnnaam Gomdã leb n saaga zĩis wʋsgo, bala a Zeova Kaset rãmbã bee tẽns 235 pʋsẽ. Sẽn paase, sɩd ning sẽn yit Biiblã pʋgẽ wã talla pãnga, n tõog gɩdgrã fãa, tũudmã wɛɛngẽ la zĩis a taaba. Mooneg kãngã sẽn maand dũniyã gill zugã paasa kaset b sẽn pa tõe n kɩɩs sẽn wilgd t’a Zezi bee Rĩungã naam pʋgẽ.—Matɩe 24:3, NW, 14.
8. Bõe la neb kẽer yeel a Zeova Kaset rãmbã fɩɩgr wɛɛngẽ?
8 Wala pĩnd yɛl mitbã sẽn gom kiris-nedemdã fɩɩgr kãseng yell yʋʋm kob-yendẽ wã, mitb wʋsg goma a Zeova nin-buiidã fɩɩgr yell tõnd wakatã. Etazĩni, mitb a yiib n lagem taab n gʋls woto: “Yʋʋm 75 sẽn loogã pʋsẽ, a Zeova Kaset rãmbã kell n paama fɩɩgr wʋsgo . . . la a yɩɩ woto dũniyã gill zugu.” Afirik yaang zʋrnall goma Kaset rãmbã yell n yeel tɩ “b bee dũniyã tũudum nins b sẽn mi la b sẽn waoogd wʋsg dũniyã gill zugu, sẽn fɩɩgd tʋʋll-tʋʋll n yɩɩda sʋka. B mii bãmb tẽn-tẽnsã pʋsẽ wa neb sẽn sakd Biiblã zãmsg zãnga.” La Katolik zʋrnall sẽn nong rog-n-mikã yɛl b sẽn yiisd Erop yeelame tɩ “a Zeova Kaset rãmbã fɩɩgda wʋsgo.” Yaa bõe n sõng n wa ne fɩɩgr kãngã?
Vʋʋsem sõngã tʋmda rũndã-rũndã
9. a) Bʋʋm kãseng bʋg n kɩt tɩ Wẽnnaam goama tõogd rũndã-rũndã? b) Wãn to la a Zeova kɩtd tɩ neb wa a nengẽ?
9 Pipi bʋʋm ning sẽn kɩt tɩ Wẽnnaam goama tõogd rũndã-rũndã wã ya a Zeova vʋʋsem sõngã sẽn tʋmd ne pãng wʋsg wala yʋʋm kob-yendẽ wã yĩnga. A Zezi yeelame: “Ned ka tõe n wa mam nengẽ tɩ ka m Ba sẽn tʋma maama n bool-a ye.” (Zã 6:44) Gom-kãensã wilgdame tɩ ne sũ-bʋgsem, Wẽnnaam kɩtdame tɩ neb nins sẽn tar yam-sõngã wa a nengẽ. A kɩtdame t’a goamã kẽ b sũyã. A Zeova tũnugda ne a Kaset rãmbã mooneg n kɩtdẽ tɩ “buuda fãa soolem . . . bõn-neebã” sẽn yaa sũ-bʋgsem dãmbã, tẽngã neb nins sẽn wõnd piisã wa.—Azze 2:6, 7.
10. Nin-bʋs buud n sak Wẽnnaam goama?
10 Vʋʋsem sõngã kõo Wẽnnaam nin-buiidã pãng tɩ b kell n kẽng taoor ne a goama tẽngã zĩig ning sẽn zãr n yɩɩdẽ wã. La a leb n tusa neb buud fãa tɩ b sak koe-noogã. Sɩd-sɩda, neb nins sẽn sak Wẽnnaam goamã yita ‘buud fãa bãmb goam sẽn yaa toor-toore, la b buud sẽn yaa toor-toore, la b soolem sẽn yaa toor-toore.’ (Wilgri 5:9; 7:9, 10) B tõe n yaa arzɛk rãmb bɩ naong rãmba, neb sẽn karem bɩ sẽn pa mi sebre. Kẽer saka gomdã zabr la nams-toaag wakate, tɩ kẽer sak-a bãan la arzɛk pʋgẽ. Goosneema buud toor-toor la buud toor-toor pʋsẽ, sẽn sɩng ne nams-bɛɛg zagsẽ n tɩ ta na-zagsẽ, rap la pagb n sak koe-noogã.
11. Wãn to la vʋʋsem sõngã tʋmd Wẽnnaam nin-buiidã vɩɩm pʋgẽ, la welg-bʋg n yaa vẽenega?
11 Baa ne Wẽnnaam nin-buiidã sẽn yit zĩis toɛ-toɛyã, zems-n-taar n be b sʋka. (Yɩɩl Sõamyã 133:1-3) Rẽ kõta kaset n paas tɩ vʋʋsem sõngã tʋmda neb nins sẽn sõgend Wẽnnaamã vɩɩm pʋgẽ. A vʋʋsem sõngã tara pãng neer maaneg yĩnga. A sõngda a sõgen dãmbã tɩ b wilgd nonglem, sũ-noogo, laafɩ, sõmblem, la zʋg-sõma a taab sẽn be yamleoogo. (Galat dãmba 5:22, 23) Rũndã-rũndã, d nee no-rɛɛs a Malaki sẽn deng n togs bũmb ning hal sẽn kaoosã vẽeneg woto: “La yãmb na n . . . tõog n bãnga nin-sõng ne nin-wẽng n bake, la ned sẽn sakd maam ne ned sẽn ka sakd maam n bake.”—Malaki 3:18.
Wẽnnaam goama tõogda moondb sẽn tar yẽesma nengẽ
12. Bõe la a Zeova Kaset rãmbã tagsd ne koe-noogã moonego, la manesem bʋg la b gũud tɩ neba tall ne moonegã?
12 Rũndã-rũndã, a Zeova Kaset rãmbã pa neb sẽn debd Egiliizẽ bal n kelgdẽ ye. B kẽesda b toog koe-noogã mooneg pʋgẽ. Wala pipi kiris-nebã, b kõta b mens ne yamleoog sẽn na yɩl n maan Wẽnnaam daabã, n baood n na n sõng neb a taab tɩ b zãms n bãng a Zeova Rĩungã kãabse. B yaa Wẽnnaam tʋmd-n-taase. B tʋmame tɩ zems ne a vʋʋsem sõngã, n tigimd neb a taab n kẽesd a Zeova sõgenegã pʋgẽ. B sẽn maand woto wã, b kɩtdame tɩ Wẽnnaam ninbãan-zoeerã la a nonglmã yɩ vẽeneg ne sẽn pa-b tẽedbã. La b maanda woto baa ne nebã yam-kaalgã, b yaalgã la b namsgã. A Zezi togsa a karen-biisã tɩ nebã na n talla manesem toay-toay koe-noogã taoore. A yeelame: “Tʋm-tʋmd ka yɩɩd a zu-soab ye. Bãmb sã n nams maam, b na n namsa yãmb me. Bãmb sã n da sak mam goama, b na n saka yãmb me rẽnda.”—Zã 15:20.
13. Bõn-sõma bʋs sẽn pa be dũni kiris-nedemdã pʋgẽ n be a Zeova Kaset rãmbã nengẽ wʋsgo?
13 Wõneg ning sẽn be rũndã-rũndã a Zeova Kaset rãmbã ne neb nins sẽn sak kiris-nedemdã yʋʋm kob-yendẽ wã sʋkã pa tõe n pa yɩ bõn-kãseng d nifẽ ye. Woto me, welgr ning sẽn be a Zeova Kaset rãmbã ne dũni kiris-nedemdã sʋk rũndã-rũndã wã yaa kãsenga. Mit a yembr sẽn gʋls pipi kiris-nebã yẽesem ne koe-noogã mooneg wɛɛngẽ wilga a sũ-sãoong ne yɛlã woto rẽ poore: “Sã n pa rũndã-rũndã egiliizã n toeem fãa, tɩ b ges tɩ kiris-ned fãa sẽn deeg lisg segd n moona koe-noogã, la b tall vɩɩm manesem sẽn são sẽn pa tẽed-bã rẽnda, sã n pa gũusi d pa na n tõog n kẽng taoor wʋsg ye.” Bõn-sõma nins dũni kiris-nedemdã sẽn pa tarã bee a Zeova Kaset rãmbã nengẽ wʋsgo. A Zeova Kaset rãmbã tẽeb vɩɩme, n yaa tẽeb halaale, la a yaa tẽeb sẽn tik Biiblã sɩd zugu. Rẽ tusda bãmb tɩ b moon-a neb nins fãa sẽn na n sak n kelgã.—1 Tɩmote 2:3, 4.
14. Wãn to la a Zezi ra get a koe-moonegã tʋʋmde, la tags-bʋg la a karen-biisã tar rũndã-rũndã?
14 A Zezi pa reem ne a koɛɛgã mooneg tʋʋmd ye. Yaa rẽ n da pak-a n yɩɩd sẽn keta fãa. A yeela a Pɩlat woto: “Yaa bõn-kãng yĩng la mam dog-yã, la yaa bõn-kãng yĩng la mam wa dũniyã n na n kɩs sɩd kaseto.” (Zã 18:37) Wẽnnaam nin-buiidã tagsda wa a Zezi. Biiblã sɩd bee b sũyẽ wã, tɩ b maood n na n yã soay n moon-a neb wʋsg wa b sẽn tõe tɛka. So-kãens sãnda tũu ne yam wʋsgo.
15. Wãn to la neb kẽer tall yam wʋsg koe-noogã mooneg pʋgẽ?
15 Amerik Goabg babgã tẽng a yembrẽ, Kaset rãmbã toga sor n tũnug ne Amazon kʋɩl-naoor a yembr sẽn na yɩl n paam n moon nebã sɩdã. La tẽng-n-biis ne taab zabr sẽn yik yʋʋmd 1995 wã, b gɩdga sẽn pa-b sodaasã tɩ b ra tũnug ne kʋɩlgã n tog sor ye. Kaset rãmbã kell n dɩka sard kãn-kãe n na n ket n kõt sẽn wilg-b ratmã sɛb sẽn tik Biiblã zugu, n yãk yam n na n taas koɛɛgã n tũnug ne ko-zoetmã. B gʋlsa lɛta n naag Gũusg Gasgã la Réveillez-vous! rãmbã n sui sũud bidu vɩɩd pʋsẽ, n dɩk n lob koomẽ wã. B kell n maana woto sẽn na maan yʋʋm a naas la pʋɩ-sʋka, hal tɩ b ye wa kõ sor tɩ neb nins sẽn pa sodaasã me tũnug ne kʋɩlgã n tog sore. Kʋɩlgã fooll fãa, nebã pʋʋsa Kaset rãmbã bark sɛbã b sẽn paama yĩnga. Pag a yembr sẽn yɩ Biibl zãms mobg-b-la ne sũ-noog nintãm n yeele: “M da tẽedame tɩ m da pa na n tol n ye yã-y ye. Baasg zãnga, m sẽn sɩng n deegd sebrã bidu rãmbẽ wã, m da miime tɩ y ra pa yĩm m yell ye!” Neb a taab sẽn da vɩ kʋɩlgã fooll yeelame tɩ b karma sɛbã n yɩlem wʋsgo. Tẽn-biy wʋsg ra tara “post b sẽn toondẽ lɛta,” zĩig b sẽn tigimdẽ teed nins sẽn dugd koomã zugã wakat bilf yĩngã. Yaa beenẽ la sẽn nong-b sɩdã ra get wakat fãa b sã n “tool-b-la bũmb” n tũnug ne koe-zoetmã.
16. D sã n kõ-d mense, wakat ninga wãn to la rẽ pakd sor tɩ d maan karen-biisi?
16 Yaa Wẽnnaam a Zeova la a malɛgsã sẽn tar pãngã n get koe-noogã mooneg yelle. (Wilgri 14:6) D sã n kõ-d mens fãa, wakat ninga, soay d sẽn da pa tẽed n na n pak tɩ d tõog n maan karen-biisi. Nairobi sẽn be Kenya wã pʋgẽ, kiris-nin-pogs a yiib sẽn da be koe-moonegã pʋgẽ moona zags nins b sẽn kõ-bã n sa. Tao-tao, pʋg-bɩɩg n pẽneg-b n yeel-b woto ne a sũur fãa: “Mam da pʋʋsdame n dat n seg ned wa yãmba.” A bõosa Kaset rãmbã tɩ b wa a nengẽ yir tao-tao tɩ b sõse, la Biibl zãmsg la b sɩng ne-a baraar menga. Bõe yĩng tɩ pagã pẽneg kiris-neb a yiibã ne yãgb woto? Sẽn zems semen a yiib sẽn denge, pagã bi-pɛɛlg n da maan kaalem. Yaa rẽ n so t’a sẽn yã biig sẽn zãad seb-vãoog ning sẽn yaa: Quel espoir y a t-il pour nos chers disparus ? (Bõe saagr n be d nin-nongds sẽn ki wã yĩnga?) a ra rat-a-la ne a sũur fãa, n kos biigã seb-vãoogã. Biigã tõdgame, la a teesa pagã Kaset rãmb nins sẽn da kõ yẽ seb-vãoogã. Pa kaoos la pagã sɩng n bɩt sõma tẽebã wɛɛngẽ ye. Woto kɩtame tɩ sũ-sãams nins a biigã kũum sẽn wa ne wã booga zem-zem.
Wẽnnaam nonglmã segd n tõogame
17-19. Nonglem bʋg la a Zeova tall ne ãdem-biisã yel-wẽnã samd yaood maasem yĩnga?
17 Wẽnnaam goama saagr tẽngã gill zug tɩ loee sõma-sõma ne a Zezi Kirist maoongã sẽn yao yel-wẽnã samdã. Wala yel-wẽnã samd yaoodo, moonegã tʋʋmd wilgdame t’a Zeova tara nonglem ne nebã, baa b sẽn be zĩig ning fãa. Tʋm-tʋmd a Zã paama vʋʋsem sõng vẽnegr n gʋls woto: “Tɩ bõe, Wẽnnaam nonga dũniyã [ãdem-biisã] hal tɩ b kõ b Biiga sẽn-ka-to, tɩ ned ninga fãa sẽn tẽed bãmb kõn sãam ye, la a na paam vɩɩm sẽn-ka-sɛta.”—Zã 3:16.
18 Tags-y nonglem ning a Zeova sẽn talle, a sẽn kɩt tɩ b yao yel-wẽnã samdã. Yʋʋm ka tɛk pʋgẽ, Wẽnnaam talla zood sõma-sõma ne a Biribl nongrã a sẽn naana sẽn yaa “Wẽnd bõn-naandsa fãa Kãsma.” (Wilgri 3:14, Sebr Sõngo) A Zezi nonga a Ba wã wʋsgo, t’a Zeova nong a Biriblã “sẽn deng dũniyã naanego.” (Zã 14:31; 17:24) A Zeova basame tɩ Biribl nongr kãngã ki, sẽn na yɩl tɩ ninsaalbã tõog n paam vɩɩm sẽn pa satã. Ad sɩd yaa nonglem tɛkẽ la a sẽn tall ne ãdem-biisã!
19 Zã 3:17 yetame: “Dẽ yĩnga, Wẽnnaam ka tʋm b Biiga dũniyã zug tɩ b kao dũniyã bʋʋd ye, la yaa tɩ dũniyã paam fãagre, b maasem yĩnga.” Woto, a Zeova tʋma a Biriblã t’a wa tʋm nonglem tʋʋmd sẽn kõt fãagre, la pa bʋ-kaoor bɩ taal ningr tʋʋmd ye. Woto zemsa ne a Pɩɛɛr gom-kãensã: “[A Zeova] sẽn ka rat tɩ ned ba a ye sãama yĩnga, bãmb maanda sũmar ne yãmba n dat tɩ yãmb fãa yam tek tɩ y kos sugri.”—2 Pɩɛɛr 3:9.
20. Wãn to la fãagrã tɩ loe ne koe-noogã moonego?
20 A Zeova sẽn maan yẽbgr sẽn zems ne a noyã sẽn na yɩl n kõ fãagrã, a kõo kũun sẽn yɩ toog wʋsgo. A ratame tɩ sã n tõe bɩ nebã fãa rɩ a nafre. Tʋm-tʋmd a Poll gʋlsa woto: “Ned ninga fãa sẽn kot ne Zusoaba yʋʋre, a na n paama fãagre. Dẽ, b na n yɩɩ wãn n pʋʋs ne b sẽn nan ka tẽ a soaba yʋʋre? La b na n yɩɩ wãn n tẽ b sẽn nan ka wʋm a soab kɩbare? La b na n yɩɩ wãn n wʋm tɩ ned ka togs koɛɛga?”—Rom dãmba 10:13, 14.
21. Wãn to la d segd n tags ne zu-noog ning d sẽn tar n na n kẽes d toog koe-noogã mooneg pʋgẽ wã?
21 Ad sɩd yaa zu-no-kãseng tɩ d kẽes d toog dũni gill moonegã la zãmsgã tʋʋmd pʋgẽ! Pa nana ye, la a Zeova sũur sɩd nooma wʋsgo, a sã n ne a nin-buiidã sẽn tũud sɩdã ne kɩs-sɩd la b moond koe-noogã neb a taabã! Woto yĩnga, baa yãmb vɩɩmã yɛl sẽn yaa to-to fãa, bɩ y bas tɩ Wẽnnaam vʋʋsem sõngã la nonglem ning sẽn be yãmb sũyẽ wã tus-y tɩ y kẽes y meng tʋʋm-kãngã pʋgẽ. La y tẽeg tɩ tõnd sẽn ne bũmb ning sẽn maand dũniyã gill zugã kõta kaset sẽn yaa vẽeneg tɩ Wẽnnaam a Zeova na n pidsa a kãabgã ka la bilfu, n wa ne “yĩngr paalga la tẽng paalga,” sẽn tar ziiri, “tɩrlem sẽn na n zĩnd b pʋsẽ.”—2 Pɩɛɛr 3:13.
Y tẽrame bɩ?
• Bõe yĩng tɩ wẽn-kɩɩsgã ra pa tõe tɩ koe-noogã moondb sĩndi?
• Wãn to la Wẽnnaam goamã tõog tõnd wakatã?
• Wãn to la Wẽnnaam vʋʋsem sõngã tʋmd rũndã-rũndã?
• Wãn to la yel-wẽnã samd yaood tɩ loe ne koe-noogã moonego?
[Taablo/Foto, seb-neng 26]
(Sebrã meng pʋgẽ la y tõe n yã fãa)
Rĩungã koe-moondb sõor fɩɩgr yʋʋmd kob-gĩnd 20 soabã pʋgẽ
Koe-moondbã sõore (milyõ rãmba)
6.0
5.5
5.0
4.5
4.0
3.5
3.0
2.5
2.0
1.5
1.0
0.5
1900, 1910, 1920, 1930, 1950, 1960, 1970, 1980, 1990, 2000
[Foto rãmba, seb-neng 25]
A ZEROM
A TẼNDALL
A GUTENBERG
A HUS
[Fotã sẽn yitẽ]
A Gutenberg la a Hus: fotã yita The Story of Liberty, 1878 pʋgẽ
[Foto, seb-neng 25]
Biiblã Zãmsdb sẽn moond koe-noogã yʋʋmd 1920-1930
[Foto rãmba, seb-neng 27]
Dũniyã gill zugu, nebã sakda koe-noogã
[Foto, seb-neng 28]
Wala a Zezi Kirist maoongã, koe-moonegã pẽgda Wẽnnaam nonglmã