Għala Tgħasses Kontra l-Idolatrija?
“Tfal ċkejknin, għassu rwieħkom mill-idoli.”—1 ĠWANN 5:21.
1. Il-qima taʼ Jehovah għala hija ħielsa mill-idolatrija?
JEHOVAH mhux xi idolu tal-metall, tal-injam, jew tal-ġebel. Ma jistax jiġi akkomodat f’tempju tal-art. Ladarba huwa l-Ispirtu li jistaʼ kollox, inviżibbli għall-bnedmin, huwa impossibbli li wieħed jagħmel xbiha tiegħu. Għalhekk, il-qima pura taʼ Jehovah trid tkun totalment ħielsa mill-idolatrija.—Eżodu 33:20; Atti 17:24; 2 Korintin 3:17.
2. Liema mistoqsijiet jimmeritahom li nikkunsidrawhom?
2 Jekk inti tqim lil Jehovah, allura, tagħmel sewwa jekk tistaqsi, ‘X’inhi l-idolatrija? Il-qaddejja taʼ Jehovah kif kellhom il-ħila jevitawha fil-passat? U għala rridu noqogħdu għassa kontra l-idolatrija llum?’
X’Inhi l-Idolatrija
3, 4. L-idolatrija liema definizzjoni tistaʼ tingħata?
3 Ġeneralment, l-idolatrija tinvolvi xi ċerimonja jew xi rit. L-idolatrija hija l-venerazzjoni, l-imħabba, il-qima, jew l-adorazzjoni taʼ xi idolu. U x’inhu idolu? Huwa xbiha, rappreżentazzjoni taʼ xi ħaġa, jew simbolu, li hu oġġett taʼ devozzjoni. Is-soltu, l-idolatrija hija diretta lejn qawwa iktar għolja li hi vera jew immaġinata u li wieħed jemmen li għandha eżistenza ħajja (bniedem, annimal, jew organizzazzjoni). Imma l-idolatrija tistaʼ wkoll tiġi pprattikata rigward affarijiet li m’għandhomx ħajja (forza jew oġġett bla ħajja tan-natura).
4 Fl-Iskrittura, kelmiet Ebrajċi li jirreferu għall-idoli spiss jenfasizzaw in-nuqqas taʼ siwi, jew huma kelmiet taʼ tmaqdir. Fost dawn hemm il-kelmiet tradotti “xbiha mnaqqxa jew skolpita” (litteralment, xi ħaġa mnaqqxa); “statwa, xbiha, jew idolu fundut” (xi ħaġa mdewba jew imsawba); “idolu orribbli”; “idolu fieragħ” (litteralment, frugħa); u “idolu maħmuġ.” Il-kelma Griega eiʹdo·lon hija tradotta “idolu.”
5. Għala jistaʼ jingħad li mhux ix-xbihat kollha huma idoli?
5 Mhux ix-xbihat kollha huma idoli. Alla nnifsu qal lill-Iżraeliti biex jagħmlu żewġ kerubini tad-deheb għall-arka tal-patt u biex jirrakkmaw rappreżentazzjonijiet taʼ ħlejjaq spirti bħal dawn fuq il-għata ġewwinija taʼ għaxar tili tat-tinda għat-tabernaklu u fuq il-purtiera li kienet tifred il-Qaddis mill-Iktar Qaddis. (Eżodu 25:1, 18; 26:1, 31-33) Il-qassisin taċ-ċerimonja biss kienu jaraw dawn ir-rappreżentazzjonijiet li servew primarjament bħala stampa tal-kerubini tas-sema. (Qabbel Ebrej 9:24, 25.) Huwa evidenti li r-rappreżentazzjonijiet tal-kerubini fuq it-tabernaklu ma kellhomx jiġu meqjumin, ladarba anġli twajbin infushom ma kinux jaċċettaw qima.—Kolossin 2:18; Rivelazzjoni 19:10; 22:8, 9.
Kif Jehovah Iħares lejn l-Idolatrija
6. X’inhi l-ħarsa taʼ Jehovah lejn l-idolatrija?
6 Qaddejja taʼ Jehovah joqogħdu għassa kontra l-idolatrija għaliex hu huwa kontra l-prattiċi idolatrużi kollha. Alla kkmanda lill-Iżraeliti biex ma jagħmlux xbihat bħala oġġetti taʼ venerazzjoni u jqimuhom. Fost il-Għaxar Kmandamenti jinstab dan il-kliem: “Ma tridx tagħmel għalik innifsek xbiha minquxa jew xi forma bħal xi ħaġa li qiegħda fis-smewwiet fuq jew li qiegħda fuq l-art taħt jew li qiegħda fl-ilmijiet taħt l-art. Ma tridx tmil lejhom lanqas tiġi mħajjar taqdihom, għaliex jien Jehovah Alla tiegħek Alla li jesiġi devozzjoni esklussiva, li nġib kastig għall-iżball taʼ missirijiet fuq l-ulied, fuq it-tielet ġenerazzjoni u fuq ir-rabaʼ ġenerazzjoni, fil-każ taʼ dawk li jobogħduni; imma li neżerċita qalb tajba bl-imħabba lejn l-elf ġenerazzjoni fil-każ taʼ dawk li jħobbuni u jżommu l-kmandamenti tiegħi.”—Eżodu 20:4-6.
7. Jehovah għala huwa kontra kull idolatrija?
7 Jehovah għala huwa kontra l-idolatrija kollha? Prinċipalment għaliex jesiġi devozzjoni esklussiva, kif ġie muri hawn fuq fit-tieni wieħed mill-Għaxar Kmandamenti. Barra minn hekk, hu qal permezz tal-profeta tiegħu Isaija: “Jiena Jehovah. Dak hu ismi; u lil ħadd ieħor ma se nagħti l-glorja tiegħi stess, lanqas it-tifħir tiegħi lil immaġnijiet skolpiti.” (Isaija 42:8) Darba minnhom, l-idolatrija tefgħet fin-nassa lill-Iżraeliti sat-tali punt li “kienu jissagrifikaw lil uliedhom subien u lil uliedhom bniet lid-demonji.” (Salm 106:36, 37) L-idolaturi mhux biss jiċħdu li Jehovah huwa dak Alla veru imma wkoll jaqdu l-interessi tal-Avversarju ewlieni tiegħu, Satana, flimkien mad-demonji.
Leali taħt Prova
8. It-tliet Ebrej Xadrak, Mexak, u Abednego liema prova ffaċċjaw?
8 Il-lealtà lejn Jehovah ukoll tagħmilna noqogħdu għassa kontra l-idolatrija. Dan huwa muri mill-każ irreġistrat f’Danjel kapitlu 3. Biex jinawgura xbiha kbira tad-deheb li hu kien bena, is-sultan Babilonjan Nebukadneżżar ġemaʼ lill-uffiċjali tal-imperu tiegħu. L-ordni tiegħu inkludiet lil Xadrak, Mexak, u Abednego—tliet amministraturi Ebrej fuq id-distrett ġurisdizzjonali taʼ Babilonja. Dawk kollha preżenti kellhom imilu quddiem ix-xbiha mal-ħoss taʼ ċerti strumenti mużikali. Dan kien attentat mill-alla veru taʼ Babilonja, Satana, biex iġiegħel lit-tliet Ebrej imilu quddiem xbiha li tirrappreżenta lill-Imperu Babilonjan. Immaġina li int qiegħed preżenti.
9, 10. (a) It-tliet Ebrej ħadu liema pożizzjoni, u kif ġew ippremjati? (b) Ix-Xhieda taʼ Jehovah jistgħu jieħdu liema inkuraġġiment mill-korsa tat-tliet Ebrej?
9 Ħares! It-tliet Ebrej qegħdin bil-wieqfa. Huma jiftakru fil-liġi t’Alla kontra li wieħed jagħmel u jaqdi lil idoli jew xbihat minquxin. Nebukadneżżar jagħtihom ultimatum—milu jew mutu! Imma b’lealtà lejn Jehovah, huma jgħidu: “Jekk għandu jkun, Alla tagħna li lilu qegħdin naqdu kapaċi jeħlisna. Mill-kalkara tan-nar li qiegħda taqbad u minn idek, O sultan, se jeħles lilna. Imma jekk le, ħalli jkun imgħarraf lilek, O sultan, li l-allat tiegħek m’humiex dawk li lilhom qegħdin naqdu, u x-xbiha tad-deheb li inti bnejt m’aħniex se nqimuha.”—Danjel 3:16-18.
10 Dawn il-qaddejja leali t’Alla jiġu mitfugħin fil-kalkara taħraq iżżejjed. Imgħaġġeb b’li jara erbaʼ individwi jimxu fil-kalkara, Nebukadneżżar isejjaħ lit-tliet Ebrej ’il barra, u huma jixirfu bla ma saritilhom ebda ħsara. Għal dan is-sultan jesklama: “Imbierek ikun dak Alla taʼ Xadrak, Mexak u Abednego, li bagħat lill-anġlu tiegħu [ir-rabaʼ persuna fil-kalkara] u ħeles lill-qaddejja tiegħu li fdaw fih u li biddlu lill-istess kelma tas-sultan u kkunsinnaw lill-iġsma tagħhom, għaliex ma ridux jaqdu u ma ridux iqimu lil xi alla assolutament ħlief lil dak Alla tagħhom stess. . . . Ma jeżistix alla ieħor li għandu l-ħila jeħles bħal dan il-wieħed.” (Danjel 3:28, 29) Iż-żamma tal-integrità minn dawk it-tliet Ebrej tipprovdi inkuraġġiment għax-Xhieda taʼ Jehovah tal-lum biex ikunu leali lejn Alla, iżommu n-newtralità lejn id-dinja, u jevitaw l-idolatrija.—Ġwann 17:16.
Idoli Jitilfu fil-Qorti
11, 12. (a) Isaija x’kiteb li jinvolvi lil Jehovah u lil allat idoli? (b) L-allat tal-ġnus kif marru meta ġew sfidati minn Jehovah?
11 Raġuni oħra biex noqogħdu għassa kontra l-idolatrija hi li l-venerazzjoni tal-idoli hi għalxejn. Għalkemm xi idoli magħmulin mill-bniedem jistgħu jidhru qishom għandhom il-ħajja—spiss b’xi ħalq, għajnejn, u widnejn—ma jistgħux jitkellmu, jaraw, jew jisimgħu, u ma jistgħu jagħmlu xejn għal dawk devoti lejhom. (Salm 135:15-18) Dan kien muri fit-tmien seklu Q.E.K., meta l-profeta t’Alla rreġistra f’Isaija 43:8-28 dik li hi, fil-fatt, kawża tal-qorti bejn Jehovah u allat idoli. Fiha n-nies t’Alla Iżrael kienu fuq naħa waħda, u l-ġnus tad-dinja fuq l-oħra. Jehovah sfida lill-allat foloz tal-ġnus biex igħidu “l-ewwel affarijiet,” biex jipprofetizzaw b’mod eżatt. Lanqas wieħed ma setaʼ jagħmel dan. Billi dar lejn in-nies tiegħu, Jehovah qal: “Intom ix-xhieda tiegħi . . . u jien Alla.” Il-ġnus ma setgħux jagħtu prova li l-allat tagħhom kienu jeżistu qabel Jehovah jew li setgħu jipprofetizzaw. Imma Jehovah bassar il-ħerba taʼ Babilonja u l-ħelsien tal-poplu tiegħu mill-jasar.
12 Iktar minn hekk, il-qaddejja meħlusin t’Alla kellhom igħidu, kif deskritt f’Isaija 44:1-8, li huma ‘jappartjenu lil Jehovah.’ Hu nnifsu qal: “Jiena l-ewwel u jiena l-aħħar, u barra minni ma hemm ebda Alla.” M’hemm ebda diżapprovazzjoni mill-allat idoli. “Intom ix-xhieda tiegħi,” Jehovah qal mill-ġdid dwar in-nies tiegħu, billi żied: “Jeżisti xi Alla barra jien? Le, m’hemm ebda Blata.”
13. L-idolatrija x’tirrivela dwar wieħed li hu idolatur?
13 Aħna noqogħdu għassa wkoll kontra l-idolatrija għaliex li wieħed jieħu sehem fiha jindika nuqqas taʼ għerf. Bil-parti taʼ siġra li hu jagħżel, idolatur jagħmel alla biex iqimu, u b’parti oħra jqabbad nar biex isajjar l-ikel tiegħu. (Isaija 44:9-17) Xi bluha! Wieħed li jagħmel lil u jkun devot lejn allat idoli jsofri l-mistħija wkoll għaliex ma jkunx jistaʼ jagħti xiehda konvinċenti billi jagħti prova tal-istat tagħhom bħala alla. Imma l-Istat taʼ Jehovah bħala Alla huwa bla dubju, għax hu mhux biss bassar il-liberazzjoni tal-poplu tiegħu minn Babilonja imma wkoll ġiegħel li dan iseħħ. Ġerusalemm kienet abitata mill-ġdid, l-ibliet taʼ Ġuda kienu mibnijin mill-ġdid, u “qiegħ l-ilmijiet” taʼ Babilonja—ix-Xmara Ewfrat—evapora bħala sors taʼ protezzjoni. (Isaija 44:18-27) Bħalma Alla bassar ukoll, Ċiru l-Persjan ikkonkwista lil Babilonja.—Isaija 44:28–45:6.
14. Fil-Qorti Suprema Universali, x’se jiġi pprovat b’mod permanenti?
14 L-allat idoli tilfu dak il-każ legali rigward l-istat taʼ alla. U dak li ġara lil Babilonja żgur li se jiġri lill-pariġġ modern tagħha, Babilonja l-Kbira, l-imperu dinji taʼ reliġjon falza. Hi u l-allat kollha tagħha, it-tagħmir reliġjuż, u l-oġġetti taʼ idolatrija dalwaqt se jkunu telqu għal dejjem. (Rivelazzjoni 17:12–18:8) Fil-Qorti Suprema Universali, se jkun imbagħad ipprovat b’mod permanenti li Jehovah waħdu huwa dak Alla veru u ħaj u li hu jwettaq il-Kelma profetika tiegħu.
Sagrifiċċji lid-Demonji
15. L-ispirtu qaddis u l-ġemgħa li tiggverna tal-ewwel seklu x’indikaw rigward in-nies taʼ Jehovah u l-idolatrija?
15 In-nies taʼ Jehovah joqogħdu għassa wkoll kontra l-idolatrija għaliex huma ggwidati mill-ispirtu u mill-organizzazzjoni t’Alla. Il-ġemgħa li tiggverna tal-qaddejja taʼ Jehovah tal-ewwel seklu qalet lil Kristjani sħabha: “L-ispirtu qaddis u aħna nfusna qbilna li ma nżidu ebda piż ieħor fuqkom, ħlief dawn l-affarijiet neċessarji, li tibqgħu tastjenu minn affarijiet issagrifikati lil idoli u minn demm u minn affarijiet imgħallqin u minn żina. Jekk iżżommu bir-reqqa lilkom infuskom minn dawn l-affarijiet, intom se tistgħanew. Saħħa lilkom!”—Atti 15:28, 29.
16. Fi kliemek stess, kif tesprimi dak li Pawlu qal dwar affarijiet issagrifikati lill-idoli?
16 Raġuni oħra biex noqogħdu għassa kontra l-idolatrija hija biex nevitaw id-demoniżmu. Rigward l-Ikla taʼ fil-Għaxija tal-Mulej, l-appostlu Pawlu qal lill-Kristjani Korintin: “Aħarbu mill-idolatrija. . . . Il-kies tal-barka li aħna nbierku, m’huwiex qsim fid-demm tal-Kristu? Il-ħobża li naqsmu, mhix qsim fil-ġisem tal-Kristu? Peress li hemm ħobża waħda, aħna, għalkemm ħafna, aħna ġisem wieħed, għax qegħdin kollha nieħdu sehem minn dik il-ħobża waħda. Ħarsu lejn dak li hu Iżrael skond il-laħam: M’humiex dawk li jieklu s-sagrifiċċji sħab mal-artal? X’irrid, allura, ingħid jien? Li dak li hu ssagrifikat lil idolu hu xi ħaġa, jew li idolu hu xi ħaġa? Le; imma ngħid li l-affarijiet li l-ġnus jissagrifikaw huma jissagrifikawhom lid-demonji, u mhux lil Alla; u ma rridkomx issiru sħab mad-demonji. Ma tistgħux tkunu qegħdin tixorbu mill-kies taʼ Jehovah u mill-kies tad-demonji; ma tistgħux tkunu qegħdin tieħdu sehem mill-‘mejda taʼ Jehovah’ u mill-mejda tad-demonji. Jew ‘qegħdin aħna nqanqlu lil Jehovah għall-għira’? M’aħniex iktar b’saħħitna minnu, hux hekk?”—1 Korintin 10:14-22.
17. Fl-ewwel seklu E.K., taħt liema ċirkostanzi setaʼ Kristjan jiekol il-laħam issagrifikat lill-idoli, u għala?
17 Parti minn annimal kienet issagrifikata lil idolu, porzjon mar għand il-qassisin, u l-adoratur kiseb xi ftit għal festa. Madankollu, parti mil-laħam setgħet tiġi mibjugħa f’suq. Ma kienx xieraq għal Kristjan li jmur f’tempju tal-idoli biex jiekol il-laħam għalkemm hu ma kielx bħala parti minn rit, għax dan setaʼ jagħti gambetta lil oħrajn jew jiġbdu lejn il-qima falza. (1 Korintin 8:1-13; Rivelazzjoni 2:12, 14, 18, 20) L-offerta taʼ annimal lil idolu ma biddlitx il-laħam, u għalhekk Kristjan setaʼ jixtri xi ftit f’suq. Hu wkoll ma kellux għalfejn jistaqsi dwar is-sors taʼ laħam servut f’dar. Imma jekk xi ħadd kien igħid li l-laħam kien ġie ‘offrut f’sagrifiċċju,’ ma kienx jieklu, biex jevita li jagħti gambetta lil xi ħadd.—1 Korintin 10:25-29.
18. Dawk li kienu jieklu xi ħaġa ssagrifikata lil xi idolu kif setgħu jinvolvu ruħhom mad-demonji?
18 Taʼ spiss kien maħsub li wara r-rit tas-sagrifiċċju, l-alla kien fil-laħam u daħal fil-ġisem taʼ dawk li kiluh fil-festa tal-adoraturi. Bħalma n-nies li kielu flimkien sawru rabta bejniethom, hekk ukoll dawk li ħadu sehem mill-annimali tas-sagrifiċċju kienu qegħdin jieħdu sehem mill-artal u jipparteċipaw mal-alla demonju rrappreżentat mill-idolu. Permezz taʼ idolatrija bħal din, id-demonji żammew lin-nies milli jqimu lill-uniku Alla veru. (Ġeremija 10:1-15) Mhux taʼ b’xejn li n-nies taʼ Jehovah kellhom jibqgħu jastjenu minn affarijiet issagrifikati lill-idoli! Il-lealtà lejn Alla, l-aċċettar taʼ gwida mill-ispirtu qaddis u l-organizzazzjoni tiegħu, u d-determinazzjoni biex nevitaw li ninvolvu ruħna fid-demoniżmu juru wkoll li huma inċentivi qawwijin biex noqogħdu għassa kontra l-idolatrija llum.
Għala Hemm Bżonn li Toqgħod Għassa?
19. Liema xorta taʼ idolatrija kienet teżisti f’Efesu tal-qedem?
19 Il-Kristjani b’mod għaqli joqogħdu għassa kontra l-idolatrija għaliex għandha ħafna forom, u saħansitra att idolatruż wieħed jistaʼ jikkomprometti l-fidi tagħhom. L-appostlu Ġwanni qal lil sħabu fit-twemmin: “Għassu rwieħkom mill-idoli.” (1 Ġwann 5:21) Dan il-parir kien meħtieġ għaliex madwarhom kien hemm ħafna forom taʼ idolatrija. Ġwanni kiteb minn Efesu, belt imgħaddsa fi prattiċi tal-maġija u ħrejjef dwar allat foloz. Efesu kellha wieħed mis-sebaʼ għeġubijiet tad-dinja—it-tempju taʼ Artemis, post taʼ kenn għall-kriminali u ċentru taʼ riti immorali. Il-filosfu Heracleitus taʼ Efesu xebbah il-passaġġ mhux imdawwal lejn dak l-artal tat-tempju mad-dlam tal-viljakkerija, u ikkunsidra l-morali tat-tempju agħar minn dawk tal-bhejjem. B’hekk, il-Kristjani taʼ Efesu kellhom jieqfu sodi kontra d-demoniżmu, l-immoralità, u l-idolatrija.
20. Għala kien bżonnjuż li wieħed jevita saħansitra l-iċken idolatrija?
20 Il-Kristjani għandhom bżonn determinazzjoni qawwija biex jevitaw saħansitra l-iċken idolatrija għaliex sempliċement att wieħed taʼ qima lejn ix-Xitan jagħti appoġġ lill-isfida tiegħu li l-bnedmin ma jibqgħux leali lejn Alla taħt prova. (Ġob 1:8-12) Meta wera lil Ġesù “s-saltniet kollha tad-dinja u l-glorja tagħhom,” Satana qal: “Dawn l-affarijiet kollha se nagħtihomlok jekk int taqaʼ u tagħmel att taʼ qima lili.” Il-fatt li Kristu rrifjuta ta appoġġ lin-naħa taʼ Jehovah dwar il-kwistjoni tas-sovranità universali u ta prova li x-Xitan huwa giddieb.—Mattew 4:8-11; Proverbji 27:11.
21. Rigward l-imperatur Ruman, il-Kristjani leali x’irrifjutaw li jagħmlu?
21 Lanqas is-segwaċi bikrin taʼ Ġesù ma għamlu att taʼ qima li jappoġġja lin-naħa taʼ Satana tal-kwistjoni. Għalkemm kellhom rispett xieraq lejn l-“awtoritajiet superjuri” governattivi, ma kinux jaħarqu inċens ad unur l-imperatur Ruman, saħansitra jekk dan kien jiswielhom ħajjithom. (Rumani 13:1-7) F’dan ir-rigward Daniel P. Mannix kiteb: “Ftit ferm mill-Kristjani rtiraw, għalkemm artal b’nar jaqbad fuqu kien ġeneralment jinżamm fl-arena għall-konvenjenza tagħhom. Kulma priġunier ried jagħmel kien li jxerred nitfa inċens fuq il-fjamma u kien jingħata Ċertifikat taʼ Sagrifiċċju u jiġi lliberat. Kien ukoll jiġi spjegat lilu bir-reqqa li hu ma kienx qiegħed iqim lill-imperatur; sempliċement jirrikonoxxi l-karattru divin tal-imperatur bħala kap tal-istat Ruman. Xorta waħda, kważi ebda Kristjan ma ddispona miċ-ċans li kellu biex jaħrab.” (Those About to Die, paġna 137) Jekk tiġi ttestjat bl-istess mod, tirreżisti int kompletament l-idolatrija kollha?
Se Toqgħod Għassa Kontra l-Idolatrija?
22, 23. Għala għandek toqgħod għassa kontra l-idolatrija?
22 Biċ-ċar, il-Kristjani jridu joqogħdu għassa kontra l-forom kollha tal-idolatrija. Jehovah jitlob devozzjoni esklussiva. It-tliet Ebrej leali pprovdew eżempju mill-aħjar billi rrifjutaw li jqimu bħala idolu lix-xbiha kbira mibnija mis-sultan Babilonjan Nebukadneżżar. Fil-kawża tal-qorti universali rreġistrata mill-profeta Isaija, Jehovah waħdu kien muri li hu dak Alla veru u ħaj. Ix-xhieda Kristjani bikrin tiegħu kellhom jibqgħu jastjenu minn affarijiet issagrifikati lill-idoli. Il-ħafna wħud leali fosthom ma ċedewx għall-pressjoni biex iwettqu saħansitra att idolatruż wieħed li kien jikkostitwixxi ċaħda lejn Jehovah.
23 Mela, allura, qiegħed int personalment toqgħod għassa kontra l-idolatrija? Qiegħed int tagħti lil Alla devozzjoni esklussiva? Tappoġġja int is-sovranità taʼ Jehovah u teżaltah bħala dak Alla veru u ħaj? Jekk qiegħed tagħmel hekk, għandha tkun id-determinazzjoni tiegħek biex tkompli tieqaf sod kontra prattiċi idolatrużi. Imma liema punti Skritturali oħra jistgħu jgħinuk biex toqgħod għassa kontra l-idolatrija taʼ kull xorta?
X’Inhuma l-Ħsibijiet Tiegħek?
◻ X’inhi l-idolatrija?
◻ Jehovah għala huwa kontra kull idolatrija?
◻ It-tliet Ebrej liema pożizzjoni ħadu rigward l-idolatrija?
◻ Dawk li jieklu affarijiet issagrifikati lill-idoli kif jistgħu jinvolvu ruħhom mad-demonji?
◻ Għala għandna noqogħdu għassa kontra l-idolatrija?