Vjaġġatur Qalbieni “f’Ġieħ l-​Evanġelju”

HUWA rapportat li sakemm kellu 18-il sena, George Borrow kien jaf 12-il lingwa. Sentejn wara hu kien kapaċi jittraduċi 20 lingwa differenti “b’faċilità u b’eleganza.”

Fl-1833, dan ir-​raġel mogħni b’don taʼ l-​għaġeb ġie mistieden f’Londra, l-​Ingilterra, għal intervista mis-​Soċjetà Biblika Britannika u Barranija. Hu ma kellux flus għall-​vjaġġ, imma kien determinat li jieħu vantaġġ minn din l-​opportunità pożittiva. Għalhekk, fl-​età taʼ 30 sena, Borrow mexa l-​180 kilometru mid-​dar tiegħu f’Norwich, u wasal 28 siegħa biss wara.

Is-Soċjetà Biblika ppreżentatlu impriża diffiċli—li fi żmien sitt xhur jitgħallem il-​lingwa Manċju, użata f’partijiet taċ-​Ċina. Hu talabhom ktieb tal-​grammatika, imma kulma setgħu jagħtuh kienet kopja taʼ l-​Evanġelju taʼ Mattew bil-​Manċju u dizzjunarju mill-​Manċju għall-​Franċiż. Madankollu, wara 19-il ġimgħa hu kiteb Londra, “Tgħallimt il-​Manċju,” bħalma qal hu, bl-​“għajnuna t’Alla.” Din l-​impriża kienet saħansitra iktar taʼ l-​għaġeb għax matul l-​istess żmien jintqal li hu kien qed jikkoreġi l-​Evanġelju taʼ Luqa bin-​Nahuatl, waħda mil-​lingwi indiġeni fil-​Messiku.

Il-​Bibbja bil-​Manċju

Fis-​seklu 17, meta l-​Manċju deher bil-​miktub għall-​ewwel darba permezz taʼ stil taʼ kitba misluf mill-​alfabet Mongoljan Uighur, dan sar il-​lingwa użata mill-​gvern Ċiniż. Għalkemm maż-​żmien l-​użu taʼ din il-​lingwa beda jonqos, il-​membri tas-​Soċjetà Biblika Britannika u Barranija kienu ħerqanin li jistampaw u jqassmu Bibbji bil-​Manċju. Sa l-​1822, huma kienu ffinanzjaw edizzjoni taʼ 550 kopja taʼ l-​Evanġelju taʼ Mattew, tradott minn Stepan V. Lipoftsoff. Dan kien membru taʼ l-​Uffiċċju Russu għall-​Affarijiet Barranin u kien għex fiċ-​Ċina għal 20 sena. L-​Evanġelju ġie stampat f’San Pietruburgu, imma wara li kienu tqassmu biss ftit kopji, għamel għargħar u l-​bqija nqerdu.

Wara ftit ħarġet traduzzjoni kompleta taʼ l-​Iskrittura Griega Kristjana. Fl-​1834, instabet verżjoni taʼ manuskritt antik tal-​parti l-​kbira mill-​Iskrittura Ebrajka u dan żied l-​interess fil-​Bibbja. Min setaʼ jikkoordina r-​reviżjoni tal-​Bibbja eżistenti bil-​Manċju u jkompli l-​bqija tat-​traduzzjoni? Is-​Soċjetà Biblika Britannika u Barranija bagħtet lil George Borrow biex jidħol għal din l-​impriża għan-​nom tagħha.

Lejn ir-​Russja

Wara li wasal f’San Pietruburgu, Borrow intefaʼ b’ruħu u b’ġismu fi studju iktar profond tal-​Manċju sabiex ikun jistaʼ jikkoreġi u jirranġa t-​test Bibliku b’iktar eżattezza. Xorta waħda, l-​inkarigu kien iebes ħafna, u hu kien jaħdem sa 13-il siegħa kuljum sabiex titlesta t-​tipa għat-​Testment il-​Ġdid, li eventwalment ġie deskritt bħala “edizzjoni sabiħa taʼ xogħol orjentali.” Fl-​1835 ġew stampati elf kopja. Imma l-​pjan tant mixtieq taʼ Borrow, li jiħodhom iċ-​Ċina u jqassamhom hemm, sfratta. Il-​gvern Russu beżaʼ li dan setaʼ jitqies bħala azzjoni missjunarja li setgħet tipperikola r-​relazzjoni taʼ ħbiberija li kien igawdi mal-​ġâr tiegħu, u għalhekk ma tax permess lil Borrow li jaqsam il-​fruntiera Ċiniża jekk jieħu miegħu “kopja waħda tal-​Bibbja bil-​Manċju.”

Madwar għaxar snin wara tqassmu xi ftit kopji, u fl-​1859, ħarġu traduzzjonijiet taʼ l-​Evanġelji taʼ Mattew u Mark bi traduzzjonijiet f’kolonni paralleli bil-​Manċju u biċ-​Ċiniż. Madankollu, sa dakinhar, il-​maġġuranza tan-​nies li setgħu jaqraw il-​Manċju kienu jippreferu jaqraw biċ-​Ċiniż, u l-​prospetti taʼ Bibbja kompleta bil-​Manċju bdew jonqsu. Fil-​fatt, il-​Manċju kien qed isir lingwa mejta, u ċ-​Ċiniż malajr kien se jiħodlu postu. Din il-​bidla seħħet għalkollox sa l-​1912, meta ċ-​Ċina saret repubblika.

Il-​Peniżola Iberjana

Imsaħħaħ bl-​esperjenzi tiegħu, George Borrow irritorna Londra. Fl-​1835, intbagħat il-​Portugall u Spanja “biex jara kemm in-​nies kienu preparati mentalment biex jirċievu l-​veritajiet tal-​Kristjanità,” bħalma poġġieha hu iktar tard. Dak iż-​żmien, il-​biċċa l-​kbira miż-​żewġ pajjiżi kienu għadhom ma ntmessewx mis-​Soċjetà Biblika Britannika u Barranija minħabba l-​firxa taʼ instabilità politika u soċjali. Borrow kien jieħu pjaċir jaqbad diskursati dwar il-​Bibbja man-​nies tal-​kampanja fil-​Portugall, imma fi ftit żmien, l-​apatija u l-​indifferenza reliġjuża li sab ġagħluh imur Spanja.

Fi Spanja kellu sfida differenti, speċjalment man-​nies Żingari, iżda Borrow malajr beda jingwalaha magħhom peress li setaʼ jitkellem il-​lingwa tagħhom. Ftit wara l-​wasla tiegħu, hu beda jittraduċi t-​“Testment il-​Ġdid” bil-​lingwa Spanjola taż-​Żingari, il-​Ġitan. F’parti minn dan ix-​xogħol, hu stieden lil żewġ nisa Żingari biex jgħinuh. Kien jaqralhom il-​verżjoni Spanjola u mbagħad jitlobhom jittraduċuhielu. B’dan il-​mod hu rnexxielu jitgħallem l-​użu korrett taʼ l-​idjomi Żingari. B’riżultat taʼ dan l-​isforz, l-​Evanġelju taʼ Luqa ġie pubblikat fir-​rebbiegħa taʼ l-​1838, u ċertu isqof ġie mqanqal jesklama: “Dan se jikkonverti lil Spanja kollha permezz tal-​lingwa żingara.”

George Borrow kien ġie mqabbad isib “persuna li kapaċi tittraduċi l-​Iskrittura bl-​ilsien Bask.” Din il-​biċċa xogħol ngħatat lil ċertu Tabib Oteiza, wieħed “midħla ħafna taʼ dak id-​djalett, u li jien ukoll naf xi ħaġa fuqu,” kiteb Borrow. Fl-​1838, l-​Evanġelju taʼ Luqa sar l-​ewwel ktieb tal-​Bibbja li deher bil-​Bask Spanjol.

Imqanqal mix-​xewqa tiegħu li jgħallem lin-​nies komuni, Borrow għamel vjaġġi twal, u spiss perikolużi, biex iqassam kotba tal-​Bibbja fost il-​foqra f’komunitajiet fil-​kampanja. Il-​ħsieb tiegħu kien li jeħlishom mill-​injoranza u s-​superstizzjoni reliġjuża. Per eżempju, biex jurihom kemm kienu bla siwi l-​indulġenzi li kienu qed jixtru, hu kien jirraġuna: “Jistaʼ jkun li Alla, li hu tajjeb, japprova l-​bejgħ tad-​dnub?” Imma s-​Soċjetà Biblika, peress li beżgħet li attakk bħal dan fuq twemmin stabbilit setaʼ jwassal biex l-​attivitajiet tagħha jiġu projbiti, qaltlu biex jikkonċentra biss fuq it-​tqassim taʼ l-​Iskrittura.

Borrow kiseb permess bil-​fomm biex jistampa l-​El Neuvo Testamento, Testment il-​Ġdid Spanjol, mingħajr in-​noti duttrinali Kattoliċi Rumani. Dan ġara minkejja l-​oppożizzjoni li għall-​ewwel wera l-​prim ministru, li kien iddeskriva t-​traduzzjoni bħala “ktieb mhux xieraq” u perikoluż. Imbagħad Borrow fetaħ maħżen f’Madrid biex ibigħ dan it-​Testment il-​Ġdid Spanjol, azzjoni li ġabitu f’konflitt kemm mal-​mexxejja reliġjużi u kemm maʼ l-​awtoritajiet sekulari. Hu weħel il-​ħabs għal 12-il jum. Meta pprotesta, Borrow intalab jitlaq bil-​kwiet. Ladarba kien jaf sew li kien inżamm il-​ħabs b’mod illegali, hu semma l-​eżempju taʼ l-​appostlu Pawlu u għażel li jibqaʼ hemm sakemm ġie eżonerat kif jixraq, u ismu nħeles minn kull diżunur.—Atti 16:37.

Saż-żmien li r-​rappreżentant żeluż tagħha telaq minn Spanja fl-​1840, is-​Soċjetà Biblika setgħet tirrapporta: “Fi Spanja tqassmu kważi 14,000 kopja taʼ l-​Iskrittura f’dawn l-​aħħar ħames snin.” Peress li kellu sehem kbir f’din il-​ħaġa, Borrow ġabar l-​esperjenzi tiegħu fi Spanja bħala “l-​iktar snin ferħanin taʼ l-​eżistenza tiegħi.”

Il-ktieb The Bible in Spain, pubblikat għall-​ewwel darba fl-​1842—u għadu jiġi stampat sa llum—huwa r-​rakkont ħaj u persunali taʼ George Borrow innifsu dwar il-​vjaġġi u lavventuri tiegħu. F’dan il-​ktieb, li mill-​ewwel għamel suċċess, hu sejjaħ lilu nnifsu “vjaġġatur f’ġieħ l-​Evanġelju.” Fih kiteb: “L-​intenzjoni tiegħi kienet li nżur l-​inħawi sigrieti u mwarrbin qalb l-​għoljiet u l-​muntanji blatin, sabiex nitkellem man-​nies, kif naf jien, dwar Kristu.”

Għall-fatt li qassam u ttraduċa l-​Iskrittura b’tant entużjażmu, George Borrow ħejja t-​triq għal oħrajn—privileġġ prezzjuż tassew.

[Mappa f’paġna 29]

L-​isforzi taʼ George Borrow biex jittraduċi u jqassam il-​Bibbja ħaduh mill-​ (1) Ingilterra għar-​ (2) Russja, (3) il-​Portugall, u (4)Spanja

[Sors]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Stampa f’paġna 28]

Il-​kliem tal-​ftuħ taʼ l-​Evanġelju taʼ Ġwanni bil-​Manċju, stampat fl-​1835, li jinqara minn fuq għal isfel u mix-​xellug għal-​lemin

[Sors]

Mill-​ktieb The Bible of Every Land, 1860

[Sors tal-​Istampa f’paġna 27]

Mill-​ktieb The Life of George Borrow minn Clement K. Shorter, 1919